|
| |
| |
| |
XI. Hoofdstuk.
Reeds hadden Frederik en Frans met eenen diepgevoeligen blik terug gezien op de grenzen van het vaderoord en met niet minder genoegen beschouwden zy thans den hemel van het groote Duitschland, waeronder zy zich bevonden; want zy voelden genoeg dat, ofschoon de klein beperkte plek van hunnen geboortegrond meer naer den Ocean gelegen was, zy toch buiten de palen van het groote, het algemeene vaderland niet getreden waren, en zich op den alouden Germaenschen broedergrond bevonden, die ook ons vaderland is. Dan, welke gedachten er in hunnen geest woelden, beide bleven sprakeloos, mogelyk wel omdat de stem die in hun binnenste opstond, te luide sprak en hen aen geene andere tael liet denken.
Het gunstige weder deed niet weinig om de twee vrienden in die gelukkige geestgesteldheid te houden. Het was in den namiddag en de schuinsche stralen der zon vielen koesterend op het dek van het stoomschip, deden het kabbelende water aen een vloeijende kristalyn gelyken, en trokken den frischen geur der oevers tot over de glansende vlakte. De hemel was blauw
| |
| |
en zuiver en slechts hier en daer kon men een ligt wolkje ontdekken dat, eenzaem en als mymerend, zyne vaert zachtjes en byna onmerkzaem voortzette. Het heldere gejuich van het gevogelte, dat in de lommerige boomen der oevers dartelend rondvloog, mengde zich by het gebruisch van de door het dampschip geklovene golven, en maekte met deze een koor uit dat zoo harmonisch als grootsch voorkwam.
Frederik in zonderheid was door die harmony der natuer hoogst getroffen. Op eene donsige rustbank uitgestrekt en met het hoofd op de handen leunende, hield hy zyne oogen half gesloten, en liet zynen geest op de wieken der glinsterende verbeelding rond dwalen. Schoon was de jongeling, zoo als hy daer droomend zat, en ware het ons gegeven om zoo fyn als eene vrouw te gevoelen, wy zouden en zyne hemelsche uitdrukking en zyne schoone lichaems vormen naer waerde kunnen afschetsen. Dan, onze geest kan moeijelyk gevoelen wat er al verleidend in der jongelingen schoonheid kan besloten liggen. Voor ons is het hemelblauwe oog eens jongen mans wel schoon; doch de vrouw alleen zou ons kunnen zeggen, wat zy daer al in te lezen vindt; hoe die zachte waterige blik in haren boezem doordringt, de liefdegevoelens in haer hart kan gaen opzoeken, doen levend worden en haer als kan dwingen om hare blikken in die des mans te versmelten en, liefdevol en door hemelsch gevoel overgoten, in zyne armen neêr te storten. Voor ons is de welbesneden mond eens mans wel een schoone natuervorm, die ons aen de kunst zou kunnen doen denken; maer wie kan, zoo als de vrouw, gevoelen wat die mond kan zeggen? o Zy alleen weet hoe zacht, hoe zielbetooverend de woorden zyn die zich uit
| |
| |
de fyne lippen dringen; hoe hemelzoet de glimlach moet zyn die deze lippen kan doen bewegen, en welke hemelsche wellust men in de ziel voelt dalen, wanneer die lippen zich op het voorhoofd, op den wang plaetsen en daerop een dier zoenen drukken welke van het lot eener maegd voor eeuwig kunnen beschikken, en langs waer heure ziel door den mond des mans als wordt ingeademd. Voor ons is de fyne hand des jongelings een schoon voorwerp: maer weten wy, zoo als de vrouwen, welk gevoel de drukking dier hand kan doen ontstaen, en hoe zalig een genot het is wanneer men zyne hand in dezelve mag laten rusten? Weten wy wat het voor eene vrouw wil zeggen, wanneer zy, door gevoel overweldigd, zich op de breede borst des mans mag laten neêrglyden, haer hoofd op zynen schouder, tegen zynen wang, mag laten rusten, hare oogen door den glans zyner oogen bezweemd voelt, en zich door eenen zachten geur, door eene koesterende uitstraling omgeven waent, die haer het aerdsche doet vergeten en haer het hoogste geluk kan doen smaken dat den sterveling op aerde vergund wordt: de innige samenneiging van twee zielen en twee lichamen. - o Bestond er slechts dit genot op de wereld, en mogt ieder mensch hetzelve slechts eenmael in zyn leven smaken, dan was de aerde nog een oord van gelukzaligheid!.....
Zulkdanig waren de gedachten van Frans, terwyl hy het oog op zynen vriend gevestigd hield en in hem het schoone schepsel, de mensch, het meesterstuk der natuer bewonderde. - o Zuchtte hy by zich zelven, wie vrouw zou hem kunnen zien, zonder tot in het diepste der ziel geschokt te worden; zonder dit zacht maer brandende verlangen te gevoelen, dat den eenen mensch tot
| |
| |
den anderen doet snellen, en als tot een enkel wezen maekt!..... o Vriend, vriend! God heeft u met oneindige schatten begaefd! mogten zy u nimmer duer staen! Geschapen om uwe wegen met roozenbladen bestroeid te zien, mogten de doornen nimmer uwen voet kwetsen!... Frans ware denkelyk nog verder in zyne bemerkingen voortgegaen; doch Frederik, thans de oogen ontsluitende en het hoofd ter zyde wendende, deed met de hand teeken als wilde hy zynen vriend by zich roepen. Frans trad nader en voegde zich naest hem op de rustbank.
‘Myn goede Frans’ sprak Frederik ‘ik weet niet wat er op dit oogenblik in mynen geest omgaet. Het is zeker dat ik voor de eerste mael myns levens den Rhyn bevare en nogtans schynt het my onbetwistbaer, dat ik nogmaels in deze streken geweest ben. Gy ziet daer ginder tusschen die frische boomen wel dit prachtig zomerverblyf opryzen, niet waer? Welnu, het schynt my dat ik daer jaren lang gewoond heb. Ik ken deze gansche streek en zou u op de plaetsen kunnen brengen van waer men het schoonste uitzigt op den stroom heeft.’
‘Gy zult u waerschynelyk in eenen streek bevonden hebben, die veel gelykenis met dit oord heeft’ merkte Frans op ‘en zulks zal u de zaek als wezenlyk maken, daer de inbeelding er het overig zal byvoegen.’
‘Dat is wel de natuerlykste en gemakkelykste uitlegging’ zegde Frederik ‘doch zy bevredigt mynen geest niet. Het geheugen is my immer zeer getrouw geweest, en wanneer ik my iets herinner dan is de herinnering volledig. En daerom juist....’
‘Maer gy wilt er toch niet door besluiten’ onderbrak Frans ‘dat gy hier werkelyk gewoond hebt?’
| |
| |
‘Ik besluit niets, beste vriend; maer ik zoek naer de uitlegging en diegene welke gy my wilt geven, voldoet my niet.... Hebt gy nooit ondervonden wat het tweegevoel is. - Ik zal het maer tweegevoel noemen; want ik ken er anders geenen naem voor?’
Frans schudde zachtjes het hoofd, zonder dat zyn vriend zulks nogtans bemerkte, en eene pynelyke aendoening bekroop zyne wezenstrekken. ‘o De genezing! de genezing! zuchtte hy inwendig ‘zy is nog daer niet?’ doch getrouw aen zyn genomen besluit, wilde hy tegen zynen vriend niet hevig meer twisten en hy vroeg vervolgens op eenen kalmen en zachten toon:
‘En wat is dan dit tweegevoel?’
‘Dit tweegevoel’ herhaelde Frederik ‘dit tweegevoel is iets dat ik my niet kan uitleggen; het is, zoo als het woord het byna uitdrukt, voor de tweede mael iets gevoelen; doch juist in de zelfde omstandigheid en op den zelfden graed van kracht; het is voor eene tweede mael zich bevinden in eene omstandigheid welke zich andermael heeft opgedaen; het is eenen klank hooren, dien men nogmaels gehoord heeft en juist zoo als hy zich de eerste mael heeft laten gevoelen. Het is voor de tweede mael eenen reuk gewaer worden, juist zoo als men hem reeds gekend heeft. Met een woord, het is meermaels het zelfde op dezelfde wyze gevoelen; het is byna de evenwezenlykheid.’
‘Ik heb het nooit gevoeld; maer ik begryp u’ zegde Frans. -
Frederik ging voort:
‘Die stonden zyn soms de droevigste oogenblikken die zich in het leven kunnen voordoen. De herhaling moge ook een vreugdevol gevoel ten voorwerp hebben,
| |
| |
zy valt aen de ziel zoo pynelyk, dat men tot stervens toe bedroefd is, en ik geloof dat men niet in staet zou zyn dikwils zulke gevoelens te ondergaen. Op die stonden schynt het alsof men op eens al wat bestaet ziet verdwynen, en zelve in het ydel nedergestort wordt; alsof alle licht van ons zou worden weggetrokken en men in het ondoordringbare duister zou rondwoelen en versmachten. Het zyn stonden van vertwyfeling van ongeloof, van verloochening, van wanhoop tot den hoogsten graed gevoerd!.....’
‘Ik versta niet’ zegde Frans ‘waerom zulk een gevoel zoo pynelyk kan wezen!’
‘Ik heb daer lang op nagedacht’ hernam Frederik ‘en kan slechts deze uitlegging vinden: - In de natuer is alles eenheid en daer door bestaet zy. De evenwezenlykheid bestaet niet, zy is de vyand van het bestaen, en ik durf byna gelooven, dat wanneer er in de natuer twee dingen bestonden die evenwezenlyk dezelfde waren, het gansche stelsel verbroken zou zyn, en het wezen een einde zou nemen. Van die gedachten afstappende, kan ik my eenigzins uitleggen, waerom wy in de gegeven omstandigheid zulke zware smart gevoelen. Op die stonden bevinden wy ons, als het ware, op den boord eens afgronds; ons hoofd is duizelig, onze oogen schemeren, ons lichaem begint zyn evenwigt te verliezen en, was de toestand volkomen, was de herhaling echt eenzelvig, dan zouden wy nederstorten, dan zou ons de geest ontgaen. Wie weet zelfs of de geest niet zou versmelten in den niet, of zyn bestaen, dat eeuwig moet zyn, niet zou ophouden!.....’
‘Dat zyn duistere paden die wy bewandelen, vriend Frederik.’
| |
| |
‘De duistere paden zyn de eenige die tot het licht leiden, vriend.’
‘Maer is het niet te vermetel, van met onzen geest, zoo ver in de geheimenissen der natuer te willen zien?’
‘Neen, vriend, dat is niet vermetel, dat is zelfs pligt. En gy zegt het wel: in de geheimenissen der natuer zien! zoo is het; ik dacht dat gy zoudt gezegd hebben de geheimenissen des geestes, en dat ware niet alleen vermetel, maer dwaes; want daertoe kan ons slechts het zuiver gevoel leiden. - Maer in de geheimen der natuer zoeken, dat is het! daer mogen wy ons met den geest in verdiepen; want dat is eene bron van kennis. Die niet stout voorttreedt, die niet zoekt, zal nimmer ontdekkingen doen: de daed is eerst en dan volgt de beredenering. De uitvindingen zyn daedzaken die zich vertoonen.....’
‘Vriend’ onderbrak Frans ‘het schynt my dat wy tamelyk ver van ons eerste voorwerp zyn afgeweken: dat is de herkenning van dit lieve zomerverblyf. Wy zyn juist voor hetzelve genaderd. Het zou my spyten, indien gy hier weêr die zelfde pynelyke gewaerwording gevoelde.’
‘Het pynelyk gevoel is nu reeds verdwenen’ zegde Frederik ‘doch ik ben blyde deze gelegenheid te hebben kunnen waernemen om u over het tweegevoel te spreken.’
En dit zeggende, herviel de jongeling in zyne vorige mymery, en scheen geen de minste aendacht meer op zynen vriend te maken. Ook Frans deed geene verdere moeite om de samenspraek terug aen te knoopen; want zy was volgens hem van geenen aerd om aen de geestgesteltenis van zynen vriend eenige verzachting te kunnen toebrengen.
| |
| |
Voor het overig liep de reis ten besten af. Het schoone vertoog dat de boorden van den ouden Rhyn en de stroom zelf opleveren, gaf aenleiding tot een aental aengename redekavelingen. Frederik, die de sagen van Duitschland kende, vertelde aen zynen vriend de schoonste derzelve en liet niet na er bemerkingen by te voegen, die van de doordringendheid zyns geestes getuigden en deden zien dat hy, onder den schyn der verdichtsels, tot den eersten oorsprong der zaken, tot de bloote geschiedenis wist door te dringen. Hy sprak van de drijaden die zich in de bosschen schuil hielden, van de blonde ondinen die zich in het kristalynen nat van den stroom verlustigden en den reiziger, door haren hemelschen zang, uitlokten en wisten te betooveren; van de kabauters of dwergen die hunnen woon in den grond der aerde gekozen hadden, en als eene tweede bevolking onder gausch Duitschland uitmaekte, die den armen soms wisten te verryken en den ryke zyne goederen ontdroegen, wanneer beide die weldaed of straf verdiend hadden; die in vroegere tyden met de ridders kamp voerden, en aen deze slechts de overwinning lieten, wanneer zy zagen, dat de moed der dapperen, om zoo te zeggen, bovenmenschelyk werd. Dan sprak hy nog van den zwarten jager die, op eenen hert gezeten, eeuwig de boschen doorkruiste, den horen deed schallen en de liefhebbers van de jagt, die al te zeer op dit vermaek verslingerd waren, niet zelden totter dood toe afmatte. Hy sprak ter zelfder tyd van Everaert met den langen baerd die de vorsten op de jagt raed gaf en hun het beste wild deed ontdekken. Dan verhaelde hy van de wondere daden van de geesten der rotsen; van de wondervogels die raedsels opgaven en liederen zon- | |
| |
gen of verhalen opzegden; hy sprak van de maegden van het roode meir, van de kleine toovernimfen die niet grooter waren dan kleine kevers; van de zeven zusters van Schoonberg die in rotsen veranderden; van den duivelsteen en de duivelsladder; van biskop Hatto die, ten straf zyner onbermhartigheid, door de ratten in zyn eigen slot verslonden werd.
Hy sprak ook van het slot Falkenburg en vertelde de zielroerende geschiedenis van Leba en Guntram, welke aldaer plaets greep. - De dag was vastgesteld waerop Guntram zyne geliefde Leba tot het altaer moest leiden en voor eeuwig aen haer verbonden worden. Hy treedt op het kasteel en voor hem ziet hy twee mannen met eene doodskist geladen heen stappen. Hy zegt het aen zyne geliefde, die hem, met den maegdelyken schaemteblos op de wangen, antwoordt dat het het huwelyksbed is dat hy gezien heeft. Hy leidt zyne bruid naer de kapel en voor zich ziet Guntram eenen zwarten ridder en eene bedekte vrouw treden, en niemand dan hy ontwaert dit vreemde verschynsel. De geliefden stappen de kapel binnen. Zy zitten voor het altaer. Guntram wil den ring aen den vinger zyner bruid steken en eensklaps voelt hy eene yskoude hand in de zyne: het is de hand van de maegd uit de boschsterkte, die zich des nachts de lange hairen kemde en hare liederen by een open graf zong. Men droeg Guntram bezwymd weg en eenige stonden later gaf hy den geest. Leba viel, door de smart gedood, op zyn lyk neder.
Wanneer men aen Dusseldorf naderde, deed Frederik eindelyk aen zynen vriend opmerken hoe, volgens de sage, de duivel Urian weleer op die plaets den Rhyn overstak, met eenen duin, dien hy aen de zee was gaen
| |
| |
halen, op den rug en met het inzigt om de stad Aken daer onder te gaen begraven. Doch, door den last vermoeid en door eene oude vrouw bedrogen, liet hy den last aen de poort der laetst genoemde stad vallen, en de duin kreeg den naem van den Loosberg.
‘Iets dat ons leeren moet’ zegde Frans ‘van ons immer van de oude vrouwen te mistrouwen; vermits zy in het geval den duivel zelf kunnen bedotten.’
Weinige stonden na die diepe wysgeerige bemerking van Frans stapten de twee vrienden te Dusseldorf aen wal en begaven zich regtstreeks naer het gasthof, waer de kunstschilder weleer zyn verblyf had gevestigd. Daer de dag tamelyk ver gevoorderd en Frederik eenigzins van de reis vermoeid was, besloten zy althans aen geene bezoeken te denken. Frans schreef een briefje aen de moeder van Walter, waerin hy zyne aenkomst met zynen vriend en hun bezoek voor den volgenden dag aenkondigde. Dan, na de reiskoffers te hebben uitgeladen en eenig voedsel genuttigd te hebben, plaetsten de twee vrienden zich aen het open venster hunner kamer die op den stroom uitzag en ontstaken hunne pypen.
Droomend zaten zy daer beide; want het schouwspel dat zich voor hun oog opdeed, was wel bekwaem om hunnen geest in zachte mymery te doen vlotten. De zon begon reeds aen den gezigteinder neêr te dalen en, terwyl zy het half gedeelte des azuren hemels met eene gloênde kleur overstroomde, deed zy duizende tinten op het zacht kabbelende water van den Rhyn nedervallen, en maekte daerin een kleurspel welker rykheid men zich wel kan inbeelden, doch dat niet beschreven kan worden. Eene menigte ligte schepen kruisten op den stroom en schenen als zoo vele fantastische gebou- | |
| |
wen waeraen leven en beweging zou verleend geweest zyn. Nu eens staken hunne uitgespannen zielen zwart tegen het licht der nederdalende zon af; dan weder ontvingen zy de schuinsche stralen van het groote hemellicht en schenen zich in eenen warmen gloed te baden. - Een zachte avondwind ruischte door de vlakte en scheen den frischen geur der waters optevangen en over den ganschen omtrek te verspreiden.
‘Wat is toch de menschelyk kunst’ zuchtte Frans ‘by dit schouwspel! Wat is toch de menschelyke kunst in vergelyking met de tafereelen die ons de natuer zoo mild oplevert. Waer is de schilder wiens kunst zoo hoog gestegen is, om slechts datgene wat het oog ontwaert op het paneel hervoortebrengen? Waer is hy die met aerdsche kleuren kan afschilderen de vertoogen die de aerde ons aenbiedt!’
‘En verwondert u zulks, vriend’ zegde Frederik ‘verwondert het u dat het stof boven het stof zich niet kan verheffen? Wat wilt gy met uwe stoffelyke kunst doen? Hertoover, zoo goed gy kunt, dit schoone vertoog op het paneel, en wanneer wy later hetzelve zullen beschouwen, zullen wy mogelyk zeggen: ja, een goed tafereel; doch, wanneer wy dan onze herinneringen zullen nagaen, zullen wy moeten verklaren, dat het ons slechts eenen schemer voorstelt van hetgeen wy duizende keeren in de natuer ontdekt hebben. o Vriend, de geestenkracht is alleen opregte kracht! De geest ziet wat bestaet en, door dit zigt, klimt hy nog hooger en voelt het hooge schoon van alle dingen en reikt tot de godheid.’
‘Vriend’ onderbrak Frans ‘uwe pyp is uit, wilt gy ze op nieuw vullen? Hier is nog besten maryland dien ik uit Antwerpen medegebragt heb.’
| |
| |
Frederik antwoordde niet en had de oogen terug op het schoone natuertafereel geslagen. Frans hoopte dat hy eene andere wending aen zyne gedachten zou hebben gegeven en van de hoogte, waer hy bereid was opteklimmen, terug zou gedaeld zyn. Doch het gebeurde zoo niet. De jongeling zegde thans inwendig wat hy anders met den mond uitsprak. Hy bleef ruim een kwartuers sprakeloos zitten en Frans, die zyne oogen van hem niet afwendde, kon ligt de werking opmerken welke er in den geest zyns vriends plaets greep. Hy zag, als het ware, de geestverrukking zich van Frederik meester maken en, namate dit gevoel heviger werd, zag hy het zwakke lichaem zyns vriends in krachten afnemen. De pyp slibberde het eerst uit de handen van Frederik, dan zakten zyne handen magteloos op zyne kniën, zyn oog werd waterig en flauw, zyn blik vestigde zich op niets meer by uitstek, maer scheen de gansche wereld als te omvatten en eindelyk zakte zyn hoofd op de borst neder en, het gansche lichaem zich begevende, schoof uit den zetel en ging op den grond glyden, wanneer Frans het zelve in zyne armen klemmende, zynen vriend opligtte en hem op zyn rustbed droeg. Beweegloos, doch met eene hemelsche uitdrukking op de wezenstrekken verspreid, lag Frederik daer. Alleenlyk de zachte ademhaling zyns boezems duidde aen dat het leven in hem niet had opgehouden. Met twee tranen in de oogen, stond de goedhartige Frans voor de legerstede en wist niet wat aentewenden om zynen vriend behulpzaem te zyn. Zou hy hem uit die vreemde mymery opwekken, zou hy hem tot het uitwendige leven terug roepen; of zou hy dien staet, die mogelyk eene weldoende rust was, eerbiedigen en niets aenrigten om denzelven te doen veranderen?.....
| |
| |
Besluiteloos liet zich de kunstschilder in eenen zetel naest het bed neêrzakken, liet het hoofd in de handen zinken en weende van broederlyk medelyden. Treurig waren de gewaerwordingen die zynen geest overvielen. Het was aen hem dat de ouders van Frederik hunnen zoon toevertrouwd hadden; hy had de zorg op zich genomen de genezing des jongelings te voltoeijen en, nu hy zoo sterk op de goede gevolgen eener reis hoopte, nu zag hy reeds die pooging als verydeld; de ziekte zyns vriends was in verre na niet verdwenen en die soort van ontgeesting, die hy voor de eerste mael by hem opmerkte, was er een doorslaende bewys van. Eenen stond dacht hy om eenen geneesheer te doen roepen; doch dan herinnerde hy zich, wat hem de doctor te Antwerpen gezegd had en welke verklaringen hy daervan had ontvangen: Similia similibus was het uitgesproken orakel geweest; de geest kan niet dan door den geest genezen worden: voor stoffelyke ziektens, stoffelyke hulpmiddels, voor morele aendoeningen andere morele aendoeningen. Geven wy den moed niet op, zegde eindelyk de kunstschilder, en laten wy, by de eerste beproeving, den moed niet ter neêr zakken. De vermoeidheid der reis is mogelyk de eenige oorzaek van dit alles en morgen zal Frederik een gansch ander mensch wezen.
Die laetste gedachte stortte den kunstschilder moed in. Hy hief het hoofd regt, stond van zynen zetel op en wierp eenen blik, waer thans de hoop in te lezen stond, op zynen vriend neder, die nog immer in de zelfde houding was. Vervolgens stapte hy van het bed weg en ging zich terug aen het venster plaetsen. De avond was intusschen gevallen en alles nam eenen duisteren tint aen. De maen klom statig aen den horizont
| |
| |
op en reeds zag men hier en daer de tinteling der starren in het zuivere uitspansel der lucht, terwyl eene kalme rust zich als over de gansche natuer verspreid had. Ongetwyfeld had Frans dit schoone schouwspel der natuer met niet mindere bewondering dan dit welk, over eenige stonden, de ondergang der zon aenbood gadegeslagen, indien zyn geest zoo als toen ware bevredigd geweest. Doch nu kon hy zyne gedachten van zynen vriend niet aftrekken en van tyd tot tyd ging hy, zoo stil mogelyk, terug naer het bed van Frederik, om te zien of er zich nog geene verandering in zynen toestand hadde opgedaen. De laetste mael dat hy tot het ledekant terugkeerde, vond hy den jongeling met de oogen geopend en half regt in het bed zitten. De blydschap daelde in den boezem van Frans terug:
‘Hoe komt het dat ik my hier bevind?’ vroeg Frederik.
‘Schoone vraeg!’ zegde Frans ‘wanneer men lust lot slapen heeft, kan men dan eene betere plaets uitkiezen?’
‘Ja, maer ik herinner my niet op het bed gestegen te zyn.’
‘Ik geloof het wel, ik heb er u op gedragen.’
‘Maer!.....
‘Gy waert zoo maer stilletjes in uwen zetel ingesluimerd, vriend Frederik: een teeken ongetwyfeld dat u myne samenspraek niet zeer geestig moest voorkomen.’
‘Het is verwonderlyk!’ zegde Frederik ‘Ik herinner my daer niets van.’
En dit zeggende, trad hy van het bed, en wandelde eenige keeren op en neder in het vertrek. Dan nam hy weder het woord op en de hand van zynen vriend drukkende, zegde hy:
| |
| |
‘Frans, beste vriend, ik dank u voor de schoone gedachte die gy gehad hebt my deze reis te doen ondernemen. Ik ken Dusseldorf nog niet; doch er is een voorgevoel in my dat my zegt dat my hier groote zielsvreugden te wachten staen.
‘Te beter, te beter’ zegde Frans ‘ik zal in die vreugd deelen; want gy weet dat onze blydschap immer wederzydsch is...... Ik ga er eene versche pyp op ontsteken.’
Ter zelfder tyd schelde Frans en gebood den bediende van het gasthof eene flesch Rhynwyn boven te brengen. Wanneer zulks gedaen en het licht ontstoken was, plaetsten zich de twee vrienden aen het tafel en Frederik volgde zynen vriend nogmaels in het rooken eener pyp na. Tusschen het ledigen van eenen roomer, zegde Frederik:
‘Gy zult u herinneren, vriend Frans, dat ik u, gedurende onze reis, een zomerverblyf aenwees, waer het my toescheen nogmaels geweest te zyn. Ik heb my thans eene geschiedenis herinnert welke daer is voorgevallen, en waervan het my schynt ooggetuigen geweest te zyn.’
‘Wy zullen dit laetste punt niet betwisten, vriend’ zegde Frans ‘doch indien het verhael eenige merkwaerdigheid oplevert, zoudt gy my aengenaem zyn met my hetzelve medetedeelen.’
‘Het is inderdaed niet zonder belang; gy zult er van oordeelen. Nu, luister:
‘De geschiedenis die ik u ga verhalen, moet ongeveer een achttal jaren plaets hebben gegrepen. Zekeren dag hield er in het dorp B. dat het digtste by het zomerverblyf, dat ik u aengewezen heb, gelegen is, een
| |
| |
postrytuig stil en twee jongelieden, rykelyk aengekleed, stapten de byzonderste afspanning van het dorp binnen. Eenige dagen later hadden zy het bedoelde zomerverblyf in huer genomen en gingen er hunnen woon vestigen. Niets was aengenamer noch scheen vreedzamer dan het huisgezin van de twee jonge getrouwden. Zy hadden weldra een aental kennissen in de omstreken aengewonnen en niet zelden gaven zy feesten wier pracht ongemeen was. Het mangelde hun aen geen geld. Omstreeks een jaer na de aenkomst op het zomerblyf, ontving de echtgenoot eenen brief, en de vrouw bemerkte dat hy, by deszelfs lezing, hevig ontroerd werd. Van dit oogenblik af, zoo als zy my later verklaerde, begon haer ongeluk.’
‘Gy zyt dan zeker van haer gezien en gesproken te hebben?’ onderbrak Frans.
‘Ik meen zeker te zyn van hetgeen ik zeg’ antwoordde Frederik ‘doch laet my stil voortgaen; want anders verlies ik den draed myner geschiedenis.’
En na eene korte poos stilzwygen, ging de jongeling weder voort:
‘Het was van dit oogenblik as dat de echtgenoot van handelwys veranderde: hy was de zelfde mensch niet meer. Het jonge dochtertje, dat zyne vrouw hem over eenige weken geschonken had en dat hy, zoo het scheen, met zooveel liefde had zien geboren worden, werd hem als onverschillig; hy vlugtte de tegenwoordigheid zyner vrouw, en er was geene spraek meer om feesten te geven of iemand te verzoeken. Theresia wist niet waeraen dit alles toeteschryven.’
‘Theresia! zegt gy?’ onderbrak weder Frans ‘de vrouw heette dan Theresia?’
| |
| |
‘Ja wel, Theresia, indien ik het my goed herinner.....’
Eene ligte ontsteltenis verspreidde zich op het gelaet van Frans. Die vrouwennaem Theresia moest hem ongetwyfeld dingen te binnen brengen die voor zyn geheugen onaengenaem waren.
‘Ga voort, ga voort’ zegde hy eindelyk tot zynen makker, en deze hernam:
‘Van dit oogenblik begon Theresia haren echtgenoot, zoo niet te bespieden, ten minsten gade te slaen, en niets ontsnapte meer aen haer scherpzigtig onderzoek. Zekeren keer dat haer man afwezig was, bevond zy zich in zyne studiekamer, en een briefje viel haer in het oog. Zy opende hetzelve en zie hier wat zy las:
‘Myn verkleefde vriend!
‘Ik ben van myne reis terug. - De lucht van Spanje was voor myn zenuwstel niet voordeelig. Gy weet dat ik zeer gevoelig ben. Myne gezondheid heeft veel geleden; doch iets dat noch meer geleden heeft is myne borze. De gouden dukaten wegen in Spanje niet zwaerder dan by andere natiën en zyn even spoedig verteerd als de gouden napoleons in Frankryk. Ik wilde wel, beste vriend, dat gy myn klein fortuintje een weinig herstelde. Ik ben voornemens tot de deugd terug te keeren, en de hemel heeft my reeds myne goede inzigten beloond, met my uwen woon te hebben doen ontdekken. - Denkt gy niet dat morgen, op het uer van den middag, een goede stond zou wezen om elkaer eens
| |
| |
te spreken. Hoe milder gy wezen kunt, hoe beter: wy zyn verkleefde vrienden en gy kunt met niemand beter dan met my deelen. Hadt gy den lust niet te komen, dan kon ik wel zekeren brief, die van de zaek spreekt, bekend maken.....
‘Uw verkleefde verwacht u’
Giovanni.
Theresia las en herlas dien brief, en wist niet wat uit dit alles op te maken. Zy zag gemakkelyk dat een geheim daer onder moest schuilen: doch van welken aert was dit geheim en welkdanig waren de banden welke haren echtgenoot aen dien Giovanni verbonden? Ziedaer eene vraeg die zy niet kon oplossen; doch welke niet naliet haer de ziel te verontrusten. Zy besloot voortaen nog meer aendacht op haren gemael te geven. De handelwyze van dezen werd allengs geheimzinniger; byna den ganschen dag bleef hy van zynen woon verwyderd, en wanneer hy dan des avonds terugkeerde, sloot hy zich gewoonelyk op zyne kamer, na metterhaest een klein avondmael genut te hebben. Theresia had het meermaels gewaegd om hem met omzigtigheid over zyne handelwys te ondervragen; doch Charles ontvlugtte telkens die ondervragingen.
‘Wat zegt gy: Charles!’ onderbrak Frans ‘heette de echtgenoot Charles?’
‘Ja wel’ zegde Frederik ‘wat is daerin te verwonderen?’
‘o Niets, vriend, niets; maer die namen zyn my
| |
| |
niet onverschillig’ hernam Frans met ontsteltenis ‘zeg my van waer was die echtgenoot?’
‘Ik geloof dat hy een Franschman was.’
‘En Theresia, van waer was zy?’
‘Heb ik het u niet reeds gezegd? Van Antwerpen.’
‘Van Antwerpen! zegt gy, van Antwerpen! hadt gy ze aldaer te voren gekend?’
‘Dat herinner ik my niet’ zegde Frederik, eenigen tyd nadenkend blyvend ‘neen, ik geloof het niet.’
Frans wreef zich met de hand over het voorhoofd, en terwyl er een ligte glimlach over zyn wezen liep, zegde hy verder:
‘Ga voort, vriend, ik vergat dat gy my een ingebeeld verhael doet.’
‘Ik verhael u eene herinnering’ zegde Frederik, op eenen kalmen toon ‘tot hoe verre dezelve waer is, dat geeft er niets aen; doch hoe meer ik er aen denk, hoe klaerder my thans de daedzaken voor oogen komen.’
‘Nog een woord, vriend, eer gy verder gaet’ zegde Frans, de hand zyns vriends grypende en met moeite het treurige gevoel bedwingende dat in zynen boezem oprees ‘nog een woord: gy weet dat ik u weleens gesproken heb van eene ongelukkige liefde die myne jongheid als ontooverd heeft!’
‘Ik herinner het my, Frans.’
‘Heb ik u ooit den naem van het meisje genoemd, of gezegd, op welke wyze zy my is ontroofd geworden?’
‘Nooit, vriend. Dat gy eene ongelukkige liefde gevoed hebt, dat weet ik. Wie het voorwerp derzelve geweest is, heb ik nooit geweten, of weet het nog niet. Uwe droefheid was reeds zwaer genoeg, dan dat ik dezelve, door ondervragingen, nog zou hebben willen ver- | |
| |
grooten..... Doch waertoe die vraeg op dit oogenblik?’
‘Tot niet vriend, tot niets. Eene vliegende gedachte..... Ga voort ik bid u.’
Frederik hernam zyn klein verhael:
‘Theresia had opgemerkt dat gedurende het grootste gedeelte van den nacht, het licht op de kamer van haren echtgenoot bleef branden. Mogt hy den nacht met werken doorbrengen? Zy dacht het; doch zy wilde er zich van verzekeren. Hare vrouwelyke nieuwsgierigheid eischte zulks. Zekeren nacht dan, wen alles in stille rust lag gedompeld, stond de jonge vrouw van hare legerstede op, en begaf zich, zoo stil mogelyk, naer de kamer haers echtgenoots. Eenigen tyd bleef zy aen de deur van het vertrek luisteren; doch niets dan eene zware ademhaling trof haer oor. Zy opende de deur, zoo zacht mogelyk, en zag haren echtgenoot gekleed op zyne ruststede uitgestrekt liggen. Zy naderde tot aen het voeteinde van het bed en bleef stilzwygend op den slapenden staren. Deze scheen door eenen angstigen droom overvallen. Van tyd tot tyd tastte hy met de handen voor zich in het ydel en dan kwamen er woorden uit zynen mond, die vreemd in de ooren der vrouw klonken: ‘Ha, sprak de slapende, ha! gy wilt my onterven!..... hier! schryf en teeken dit papier!...... of ik stoot toe..... ja, de dagteekening moet van vroeger tellen......... nu, sluit het daer in de kist..... en den sleutel hier, dien zal ik bewaren............... ah! ons doel is bereikt, Giovanni, myne zaek is afgedaen..... nu de uwe...... ah! wanschepsel!...... ah, die laffe moordenaer!..... van myne handen zal hy! doemnis!.....’ De vrouw durfde niet langer meer op de kamer verblyven. Zy voelde zich de ziel door die geheimzinnige woorden geschokt en vreesde telken ston- | |
| |
de dat haer echtgenoot mogt ontwaken. Bevend en de ziel door onbeschryvelyken angst overvallen, ging zy hare legerstede terug vinden, en bleef het overig van den nacht in de treurigste overdenkingen doorbrengen. Zy vreesde het geheim ontdekt te hebben, en sidderde by die ontdekking. Haer leven werd vergistigd, en een worm scheen haer aen het hart te knagen. Zy wachtte echter om te spreken.
‘Twee angstvolle maenden verliepen er nog en de toetand der twee echtgenoten verergerde langs beide kanten. Theresia vond geene rust meer en haer gemael werd allengs meer barsch en geheimzinnig.
‘Zekeren dag verspreidde zich het gerucht in den omtrek dat men, in een bygelegen bosch, eenen vreemden reiziger had vermoord gevonden. Eene reispas, het eenige dat men by hem bevonden had, gaf zynen naem en geboorteland te kennen. Die naem was Giovanni en Italiën was het geboorteland van den vermoorden. Niets deed gissen wie de dader dier moord mogt geweest zyn. - Die mare was als een bliksemstrael voor den geest van Theresia: zy herinnerde zich den brief dien zy op de kamer haers echtgenoots ondekt had, den naem die zy hem droomend had hooren uitspreken en zy besloot nu de zaek onbewimpeld te onderzoeken en te zien, hoe groot haer ongeluk was, dan wel of zy zich bedrogen had en ongegronde vermoedens had opgevat. Zy wachtte slechts tot den volgenden dag en deed haren gemael verzoeken om by haer te komen. Met een stuer gelaet voldeed de echtgenoot aen het verzoek, en wanneer hy binnen getreden was, sprak Theresia:
- ‘Charles, zet u neder bid ik u, wy hebben over zaken van groot aenbelang te spreken.’
| |
| |
- ‘Van groot aenbelang?’ herhaelde de echtgenoot ‘en welk zyn dan die groote belangen?’
‘Die woorden werden op eenen kouden toon uitgesproken en Theresia voelde zich er gansch door ontsteld. Zy hernam echter moed en ging voort:
- ‘Wy zyn thans ruim twee jaren in den echt getreden, Charles, en, tot over eenigen tyd, hebben wy vredelievend geleefd, zoo als het behoort. Dan, waerom zyt gy sedert kort van levenswyze veranderd? waerom spreken wy thans elkander zoo weinig, waerom zyt gy meest altyd van uwen woon afwezig; met een woord, waerom zyt gy dezelsde als eertyds niet meer, waerom zyt gy veranderd?’
- ‘Dat zyn vragen welke moeijelyk te beantwoorden zyn’ zegde de echtgenoot, de schouders ophalende ‘zoo als ik ben, ben ik, en ik moet er my denkelyk goed by bevinden.’
- ‘Gy bevindt er u niet goed by’ zegde de vrouw; ‘want dan zoudt gy er zoo mismoedig niet uitzien’ en de stem hooger verheffende, ging zy voort: - ‘Charles! er is iets dat u knaegt! spreek op, deel my de smart mede die in uwen boezem bedoken ligt: er is iets dat u pynigt!.....’
- ‘Ik versta u niet!’ zegde Charles, en hy wilde opstaen om het vertrek te verlaten. Doch Theresia, nader tredende, vatte hem by de hand en dwong hem terug neêrtezitten:
‘Er moet een uitlegging geschieden’ zegde zy ‘ik wil niet langer in dien staet voortleven. Uwe handelwyze moet uitgelegd woorden.’
‘En wat beteekenen al die woorden!’ riep Charles, terwyl de kleur der gramschap zich over zyn gelaet ver- | |
| |
spreidde - ‘Wat wilt gy weten, wat wilt gy vragen, wat wilt gy onderzoeken!’
- ‘Ik wil veel weten en veel onderzoeken’ hernam de vrouw met eenigen drift ‘omdat ik u verdenk...’
- ‘Gy verdenkt!’ En Charles werd bleek als een doode. ‘Gy verdenkt my en wat verdenkt gy!’
- ‘Bedaer en hoor my’ zegde nu Theresia op statigen en meer kalmen toon. ‘Wanneer gy my trouwdet, bezat ik weinig en gy biedet my een groot fortuin aen. Tot hier toe heb ik met kalm gemoed het genot van dien rykdom gehad; thans begin ik er eenen afkeer voor te gevoelen, en ik verwyt my dit genot dagelyks.’
- ‘En waerom dat, mevrouw?’ zegde Charles, de armen in elkaer kruisende en terwyl er een helsche glimlach zyne lippen deed beven.
- ‘Omdat ik’ antwoordde de vrouw ‘omdat ik verzekerd ben dat wy een onregtig fortuin bezitten.’
- ‘En wie beweert dat! wie durft!’
- ‘Ik beweer dat, en ik durf het u zeggen.’
- ‘Myne fortuin is my door mynen oom nagelaten!’ schreeuwde Charles.
- ‘Gy hebt het hem door geweld afgetruggeld; gy hebt hem met geweld gedwongen! en de ouderling heeft gehoorzaemd!.. beef niet:... ik weet alles! en dan, dan heeft Giovanni...’
- ‘Zwyg! zwyg!’ gilde de echtgenoot.
- ‘Ziet gy?’ hernam de vrouw, terwyl tranen over hare wangen biggelde, daer zy thans de verzekering gekregen had van de handehwys haers mans. ‘Ziet gy’ herhaelde zy.... ‘En gy hebt met Giovanni moeten deelen: maer de booswicht heeft niet genoeg gehad! hy heeft u over eenigen tyd de wandaed komen herinneren. Gy hebt
| |
| |
hem de eerste mael de handen gevuld; doch hy is terug gekomen...’ En zich tot aen het oor van Charles bukkende, fluisterde zy voort: ‘En nu hebt gy, door eene tweede moord, de eerste willen bedekken...’
‘Als of de echtgenoot den beet eener slang gevoeld had, bonsde hy op eens regt, by het hooren dier woorden, liep als een uitzinnige rond het vertrek, met de vuisten in elkaer geklemd, en kwam zich eindelyk afgemat voor de voeten van zyne vrouw werpen:
- ‘Genade! genade!’ snikte hy ‘lever my toch niet aen het geregt over! de goddelyke voorzienigheid heeft my niet ongestraft willen laten!’
- ‘Dat ik u aen het geregt overlevere!’ zegde Theresia terwyl tranen in overvloed over hare wangen rolden ‘God behoede my voor zulk eene daed! Theresia is geene laffe vrouw! sta op, en luister nu naer myn besluit..... Morgen verlaet ik u; myn kind gaet met my, en nooit zult gy my wederzien. Zonder bezit hebt gy my tot vrouw genomen; ik zal u in denzelfden staet verlaten; ik wil geen fortuin dat met bloed gekocht is; poog nooit om my weder te zien, ik ken u niet meer.....’
- ‘Dan zal ik ook vertrekken!’ riep Charles ‘ik blyf hier niet langer!’
- ‘Het staet u vry’ zegde Theresia; ‘doch indien ik u eenen raed mag geven; dan zoudt gy beter doen nog eenigen tyd alhier te vertoeven; uw vertrek kon achterdenken opwekken en u als dader der moord doen vervolgen. Niemand zal myne afwezendheid gewaer worden; gy kunt zeggen dat ik naer de zeebaden vertrokken ben.... ga nu weg....’
‘En Theresia liet zich op een en zetel neêrvallen. Onmogelyk is het te beschryven welke neêrslagtigheid zich
| |
| |
thans van den misdadigen echtgenoot had meester gemaekt. Hy vreesde en beefde om de straf zyner misdaden. Hy wilde van Theresia vergeving afsmeeken, haer medelyden inboezemen; doch niets was bekwaem de vrouw van haer opzet te doen afzien. Eindelyk verliet Charles, half zinneloos, het vertrek en hy herzag zyne vrouw niet meer.
‘Des anderen dags, nog eer de zon in den hemel te pralen stond, vertrok Theresia met een postrytuig tot aen de digtstbygelegene stad. Daer zond zy het rytuig weg, trok eene eenvoudige kleeding aen, en men hoorde van haer noch van haer kind niet meer.’
Hier hield Frederik op met spreken en begon zyne pyp aen te vullen. Het wezen van Frans had eene onrustige uitdrukking verkregen. Hy staerde eenigen tyd sprakeloos en niet de grootste aendacht op zynen vriend en vroeg hem eindelyk:
‘Vriend Frederik, zoudt gy my de afschildering niet kunnen geven van die Theresia?’
‘o Gemakkelyk, vriend. My dunkt ik zie ze nog.... Eene ranke, schoon gemaekte vrouw; handen verwonderlyk schoon van vorm; een langworpig aengezigt; breed voorhoofd, blonde hairen en donker blauwe oogen; welbesneden lippen; een syne neus waer men den griekschen vorm kon in terug vinden; eene eenigzins fiere en gebiedende houding: eene echt schoone jonge vrouw..’
En Frederik ging voort met zyne pyp te vullen.
Frans lag met het aenzigt in de handen op tafel, en mompelde binnensmonds: ‘Verwondelyk! onbegrypbaer! Het is naer het leven afgeschilderd: kon zulk iets waer wezen? ik verlies er my in!...’
| |
| |
Doch die gedachten als uit den geest verdryvende, rigtte Frans nu weder het hoofd regt, en nam eene zoo onverschillig mogelyke houding aen. Na verder eenige onbeduidende aenmerkingen op het verhael gedaen te hebben, deed hy aen zynen vriend opmerken, dat de nacht begon te voorderen, en hy wel lust zou gehad hebben om zyne slaepstede te bereiken. Frederik voldeed aen dit verzoek en weldra gaven zich de twee vrienden aen den slaep over. Wanneer het vertrek in het duister gedompeld was, gaf de kunstschilder eenen vryen toom aen zyne bedenkingen: hy herdacht het verhael en, hoe weinig ook hy aen derzelver echtheid kon geloof geven, daer hy moeite deed om het alles als eene droomery van zynen vriend te beschouwen, kon hy echter zynen boezem niet beletten te kloppen noch zyn oog niet bedwingen om zich door den slaep te laten toeluiken. Het is mogelyk, dacht hy, eene ware geschiedenis die men hem verhaeld heeft en die hy nu meent zelve gezien te hebben. Hy bragt eenen treurigen nacht door en het was slechts wanneer de eerste stralen der morgenzon in de lucht schitterden, dat het hem gegeven wierd een weinig in te sluimeren. Hy had den ganschen nacht noodig gehad om, by middel van zyne wysbegeerte, zich te overtuigen, dat het verhael een verdichtsel was, en dat zyn vriend hem slechts een zyner droomen verteld had. - Was hy nu ook wel ten vollen van die meening overtuigd? Ziedaer wat wy niet gegrondelyk durven beslissen. De sterkste ziel is soms ligt- en bygeloovig.
|
|
Auteursrechtvrij