|
| |
| |
| |
IX. Hoofdstuk.
De herstelling deed zich van dag tot dag klaerblykender gevoelen en veertien dagen later scheen Frederik reeds volkomen genezen. Frans, alsof hy zyn gansch leven het ambt van ziekendiener hadde uitgeoefend, verliet zynen vriend byna niet en wist, zoo wel door zyne gesprekken als door de kleine bezigheden en verstroeijingen, waeraen hy Frederik deed deel nemen, den geest van dezen in eene voortdurende zachte stemming te houden, alle zielschokkende gewaerwordingen van hem te verwyderen en te maken dat het lichaem daerby dagelyks in krachten aenwon. Zyne vreugde was groot, wanneer hy, van dag tot dag, van uer tot uer, om zoo te zeggen, de herwinning der gezondheid ziende, gewaer werd dat zyn vriend, zich allengs versterkende, met innig genot de oude levenswyze terug begon aen te nemen.
Wy weten het reeds, een hunner geliefkoosde uitspanningen, was de wandeling welke de twee vrienden gewoonelyk in den namiddag aen den boord der Schelde deden. Beide, aen de grootsche natuertooneelen gevoelig, waren gewend aldaer zachte gewaerwordingen
| |
| |
te komen zoeken of de zielschokkende vertoogen te komen bewonderen, welke de prachtige en majesteitvolle vloed by afwisseling der jaergetyden aenbiedt. - In het midden des winters sleten zy dikwils uren lang met, in hunne breede mantels gewikkeld, de opeengestapelde ysschollen tegen den wal aen stukken te zien breken en daer ysbergen te zien vormen, welker zigt hun toeliet zich met de verbeelding in de Noorderstreken te verplaetsen. Dan ook volgde hun oog de vlugt der vale, uitgehongerde meeuwen welke, niet vroeg genoeg de streek verlaten hebbende, hier en daer tusschen de openingen, welke het ys liet, nutteloos naer eene prooi zochten. Soms ook, wanneer de gure winter het water niet deed stollen; doch wen de orkanen loeiden en de grauwe wolken, worstelend tegen elkaer, in de lucht voortgezweept wierden; wen de Schelde, tot in hare ingewanden ontroerd, hare woeste baren woedend in de hoogte dreef en op elkaer deed klotsen, dan ook kon men de twee vrienden by den oever ontdekken en dan zag men ze daer meermaels eene uer spraekloos op het bruisende nat staren, slechts inwendig genietende van de grootsche denkbeelden welke de natuer in hun deed ontstaen. Dan - verheugden zy zich in het beschouwen van de natuer, tydens de oogenblikken van rouw en worsteling, niet minder waren zy gevoelig aen de kalme zinstreelende tooneelen welke de Schelde, gedurende het lachende zomersaizoen, aenbiedt.....
En wie toch zou zich niet in de ziel geroerd voelen, wanneer hy den blik op dien heerlyken stroom, waer de reuzenstad zich in spiegelt, mag laten rondweiden! - Eene onmeetbare uitgestrektheid water, zoo zacht en zoo glad en zoo kalm, waer de lucht in wederglanst, die al
| |
| |
de tinten aenneemt waermede de nederdalende zop het uitspansel des hemels begiftigt! En hoe moet hy, wien de hemel met eene kunstenaers ziel begaesd heeft, niet opgetogen zyn, wanneer hy dien rykdom, die pracht der natuer, tot welker nabootsing de menschelyke kunst nooit geraken zal, in zulke weelde en overvloed ziet stroomen! o Zy alleen aen wien het gegeven is de natuertafereelen met een kunstenaers oog te beschouwen, zy alleen weten, welk genot de ziel by die hooge bespiegelingen kan smaken en - Frans en Frederik waren van dit getal.
Zekeren namiddag, dat zy zich weêr aen Scheldes boord bevonden, stelde Frederik voor een kleine togt op den stroom te ondernemen. Frans stemde gewillig dit voorstel by, waerin hy eene goede uitspanning voor zynen vriend zag, en men begaf zich naer het Veer, waer immer een aental schippers met ligte bootjes, tot spelevaren ingerigt, gereed liggen. De keus was weldra gedaen en de twee vrienden gaven den voorkeur aen een jong schipper, wiens vaertuigje zich, door synen bouw en reinheid, tusschen al de anderen deed onderscheiden.
Nauwelyks hadden zy plaets genomen of de schipper stak van wal en wanneer men zich op eenen zekeren afstand van den kant bevond, vroeg hy waer de heeren verlangden naer toe te sturen.
‘Het is ons volkomen onverschillig, vriend’ zegde Frederik ‘varen wy slechts den stroom een weinig af. De ty zal weldra keeren en dan komen wy des te gemakkelyker terug aen land.’
De jonge schipper, zonder eenige aenmerking gehoorzamenden, zette een ligt zeil by, welk hem toeliet den
| |
| |
wind te vangen en met korte watergangen voorttevaren, en liet dan zyne ligte maer stevige riemen in het water vallen. Men stevende zegepralend tegen den stroom op. De twee vrienden ademden met volle borst den frisschen watergeur in, en verlustigden zich met het oog op de vlugtende oevers gerigt te houden. Eerst toen men het midden van den stroom bereikt had, werden de twee vrienden gewaer dat er zich een jong meisje, dat ongeveer de twaelf jaren kon bereikt hebben, in den boot bevond en het roer in handen hield. - Indien men de onschuld wilde verbeelden, zou men geen beter voorbeeld hebben kunnen aentreffen dan het jonge kind waerop Frederik en Frans hunne oogen met welgevallen gevestigd hielden. Schoon als een engel stond ook der engelen eenvoudigheid op haer gelaet uitgedrukt. Haer wezen was eerder langvormig dan rond. Een goed uitgezet en verheven voorhoofd, blonde haren zoo zacht als zyden draden, oogen van een waterig opael, een fyne neus die, zoo als by de grieksche vrouwen, regt neêrdaelde, lippen zoo fyn gevormd als ze ooit kunstenaer met het penseel of bytel zou kunnen scheppen, een blank doorschynend rozig vel en tanden zoo wit als sneeuw – dat alles waren schoonheden welke men by het lieve kind aentrof en die op de ziel der twee jongelingen eenen diepen; maer heiligen indruk maekten. Frederik inzonderheid scheen in zyne beschouwing opgetogen: van het meisje wendde hy de oogen tot den jongen schipper en voelde zich getroffen door de tegenoverstelling welke hy by die twee wezens ontmoette. In het meisje dacht hy den hemel te ontdekken en het bezigtigen des jongen mans bragt zyne verbeelding op aerde terug. Ofschoon het aengezigt van den laetsten dezelfde
| |
| |
algemeene trekken als het wezen des meisjes aenbood, scheen hy echter, voor het uitwendig, van eene gansche andere natuer. Zwart van hair en oogen, bezat zyne huid eenen hoogen bronzen tint, ongetwyfeld door de roosting der zon voortgebragt, en zyne ledematen schenen met eene reuzenkragt begaefd, terwyl alles in het meisje tenger was en de fyne vormen verraedde. Een ligt gekromde neus gaf te meer een statig voorkomen aen den jongen schipper en de plooi welken hy gewoonelyk aen zyne lippen gaf, vermeerderde nog de melancholische houding welke op zyn gansch wezen doorstraelde.
Op dit oogenblik bevond men zich ongeveer een kwartuers van de stad verwyderd:
‘Kunnen wy hier niet blyven stil liggen?’ vroeg Frans.
‘Zoo als gy het verlangt, mynheer’ zegde de schipper en meteenen wendde hy het kleine zeil om. Het meisje, welk ongetwyfeld de vraeg verstaen had, gaf eene wending aen het roer, en daer het water juist aen het keeren was, bleef men nagenoeg onroerbaer liggen.
‘Wie is die kleine stuerman’ vroeg Frans verder ‘die zoo goed met het roer weg kan?’
‘Het is myne zuster’ zegde de jonge schipper.
‘Gy bestemt ze toch zeker niet om het matroozen leven te leeren?’ vervolgde Frans en, zich tot het meisje wendende, voegde hy er nog by: ‘dat zou u immers niet bevallen, lief kind?’
Een zachte glimlach verspreidde zich op het wezen des meisjes; doch zy antwoordde niet. Ter zelfder tyd vertoonde zich eene ligte blos op het gelaet des jongen schippers en, zich digter by de twee vrienden voegende, zegde hy, terwyl een traen bereid scheen zyne oogen te ontspringen:
| |
| |
‘Zy is onnoozel, mynheeren, en daerom houd ik ze immer by my. Wanneer ik haer te huis laet, begeeft zy zich soms op straet en dan verstrekt zy meermaels ten spot aen de andere meisjes. Die achterdocht is my pynelyk, en moest ik haer iets kwaeds zien geschieden, moest ik haer eenig leed zien aendoen, ik geloof dat er ongelukken zouden gebeuren.....’
En de vuisten des jongelings wrongen zich onwillig in een.
De twee vrienden voelden zich, door de woorden des schippers en door den toon waerop zy uitgesproken werden, pynelyk in het hart geraekt; medelyden en bewondering maekten zich ter zelfdertyd van hunne ziel meester:
‘Gy hebt dan geene familje meer?’ vroeg Frederik. ‘niemand aen wien gy uwe zuster kunt toevertrouwen?’
‘Myne ouders zyn zich als vreemdeling hier komen nederzetten; zy zyn gestorven en ik heb, buiten myne zuster, geene familie meer, ofschoon myn broeder nog leeft.’
‘Wat wilt gy daer mede zeggen, vriend?’
‘Dat myn broeder ook zinneloos is’ zuchtte de jongeling, en twee tranen rolden thans over zyne bruine wangen.
‘Eene familjekwael?’ deed Frans ondervragend.
‘Neen, mynheer’ hernam de schipper ‘het is geene familjekwael. Myn arme broeder was reeds tot eenen zekeren ouderdom gevoorderd, wanneer hem dit ongeluk overkwam en ik ben zeker dat zulks niet zonder oorzaek gebeurd is; de overtollige studie of iets anders, moet zyne zinnen op eens verbysterd hebben. In allen geval was het eene groote ramp voor ons huisgezin: want alle onze hoop was op hem gevestigd.’
| |
| |
‘Spreek, myn vriend’ zegde thans Frederik, de hand des jongelings grypende ‘o spreek en stort uwe smarten in onze ziel. Wy zullen dezelve verstaen en, ingeval wy iets kunnen doen.....’
‘o Er is niets aen die soort van ziekte te doen!’ hernam de jonge schipper, met de wanhoop op het gelaet ‘Wie kan de zinneloosheid genezen?..... Doch, ja’ ging hy na eenen stond stilzwygen voort ‘ja, ik heb vertrouwen in u en ik zal u onze ramp verhalen, gy zult die begrypen; want ik zie het, uwe harten zyn gevoelig en het zal my toch een zoo groote troost wezen, te zien dat iemand in myne smart deelt.....’
‘Spreek, vriend, spreek!’ hernam Frederik.
‘Myn vader’ begon de jonge schipper ‘was scheeps-kapitein en had zich een klein fortuin vergaderd. Wy waren dry kinderen, ik, myn broeder en daer myne zuster Maria. Onze brave moeder stierf, wanneer zy het leven aen Maria schonk. Ik had eenige reizen met mynen vader op zee gedaen; doch het afsterven myner moeder veranderde myne lotbestemming. Ik moest voortaen te huis blyven en voor myne zuster zorgen; ik heb haer als eene moeder opgekweekt.....’
‘En wat deed dan uw tweede broeder?’ vroeg Frans.
‘Myn oudste broeder, van eenen fynen lichaems-bouw en stil en zacht van inborst, had nooit trek gevoeld naer het zeemans leven en, daer hy integendeel veel aenleg voor de studiën toonde, besloot myn vader eenen geleerde van hem te maken. Hy begaf zich dan ter studie en de verbazende voortgang dien hy daerin deed, verligtte de geldelyke opofferingen welke het huishouden zich moest getroosten. Weldra verklaerde hy
| |
| |
aen mynen vader, dat hy zich tot den geestelyken staet geroepen voelde en hy trad dientengevolge in het groot seminarium. Dat alles kostte veel geld; doch myn vader zegde en herhaelde het my dikwils, dat zulks slechts gezaeid was om later te kunnen maeijen; dat, eens dat myn broeder priester zou geweest zyn, hy ons rykelyk de opofferingen zou hebben kunnen vergoeden; dat wy allen in hem eenen steun en myne arme zuster eenen goeden beschermer in hem zou gevonden hebben. Zulks was inderdaed, volgens den natuerlyken loop der wereldsche zaken, te verwachten; doch het noodlot beschikte er anders over. Eenige dagen vóór dat myn broeder zou gewyd worden, werd hy zinneloos en, by de opofferingen welke ons klein fortuin hadden uitgeput, verloren wy te gelyker tyd eenen broeder die van ons met de grootste tederheid bemind werd......’
‘En waer bevindt zich thans uw broeder?’ onderbrak Frederik, met eene zigtbare ontsteltenis en nieuwsgierigheid op het gelaet.
‘Hy bevindt zich hier in de stad’ zegde de jongeling ‘in een gestigt voor krankzinnigen. Viermael in het jaer gaen wy hem bezoeken; doch het is slechts om het geld voor zynen onderhoud te dragen; want wy kunnen hem wel zien; doch hy erkent ons niet meer en hy spreekt nimmer.....’
‘Het is hy, waervan Wolfang gesproken heeft!’ riep Frederik, het oog op zynen vriend Frans slaende en terwyl hy door eene hevige ontroering bevangen werd.
‘Het is wel mogelyk’ zegde Frans, die ongeerne de ontsteltenis van Frederik zag en alle zielschokkingen van hem zocht afteweeren, inzonderheid diegene welke
| |
| |
met de gedachtenis van Wolfang in verband stonden: ‘het is wel mogelyk’ herhaelde hy ‘doch....’
‘Het is klaer en ontwyfelbaer!’ onderbrak Frederik in geestdrift ‘hy is het!’ en zich tot den jongeling wendende, ging hy ondervragend voort:
‘Zeg my, myn vriend....... doch hoe is uw naem?’
‘Johan, mynheer!’
‘Zeg my, Johan, heeft uw broeder nooit, tydens zyne opsluiting in het gestigt, gesproken?’
De jongeling bezag Frederik met eenige verwondering en antwoordde:
‘Ja toch..... eens.... ik herinner het my; den laetsten keer dat ik het gestigt bezocht heb, om het kostgeld van mynen broeder te betalen, heeft men my gezegd, dat hy gesproken had; doch het is slechts eenmael geweest of liever tegen eenen enkelen persoon en wen die persoon weg was, is ook weêr de spraek verdwenen.’
‘Ziet gy wel! hy is het!’ riep nu weêr Frederik ‘er valt niet meer aen te twyfelen! wat zegt gy Frans?’
‘Ik ben van uw gedacht, vriend’ sprak Frans met eene uitdrukking van ontevredenheid op het gelaet ‘doch laet Johan thans de geschiedenis voleinden.....’
‘Zy is niet lang meer, de geschiedenis’ hernam de schipper ‘Myn vader ondernam, eenigen tyd na die treurige ramp, eene reis naer de Braziljes, in de hoop van onze fortuin een weinig te herstellen. Die onderneming werd tamelyk gelukkig ten einde gebragt; doch eenige dagen na zyne terugkomst werd de brave man met eene beroerdheid geslagen en gaf in myne armen den geest.....’
Hier liet de jongeling eenen vryen stroom aen zyne
| |
| |
tranen en op de wangen van Maria zag men ter zelfder tyd twee zilte peerlen glinsteren. Met eenen vluggen tred was zy tot by haren broeder genaderd en hing hem om den hals, terwyl zy zyn voorhoofd met zoenen bedekte.
Johan klemde zyne zuster tegen zyne borst, stuerde zyne betraende oogen in de hare en, op zyne beurt, eenen kus op haer blank voorhoofd drukkende, riep hy uit:
‘Myne goede Maria, laet de menschen maer zeggen dat gy kindsch en zinneloos zyt! Voor my zyt gy de beste troost die op aerde bestaen kan! Uwe reine ziel ken ik, uwe zusterliefde gevoel ik en zy maken my zalig in myn ongeluk!.....’
En een nieuwe stroom van tranen overliep weder de wangen des jongelings; doch Maria hernam hare zachte liefkozingen en allengs zag men weêr Johans wezen opklaren:
‘Myne zuster’ vervolgde hy nu, meer bedaerd ‘myne zuster is my een engel van vertroosting en ik vergeet, dat zy my hier aen de stad vastgekluisterd houdt en my belet mynen zucht tot de zeevaert te voldoen, wanneer ik de toegenegenheid beschouw en de zusterliefde gevoel welke zy my toedraegt. Het is voor haer, het is om haer het leven dragelyk te maken, het is om hare toekomst poogen te verzekeren, dat ik niet onvermoeibaren yver van den morgen tot den avond werke. Haer gelukkig zien, is het doel van myn leven! o Mynheer, gy zoudt niet kunnen gelooven welke schatten in de ziel myner zuster opgesloten liggen! Het is waer, de spraek is haer ontzegd en de menschen noemen ze zinneloos; maer voor my is zy het niet...... Zy leest in myne oogen al wat er in myn binnenste omgaet;
| |
| |
geene smart mag my drukken of zy gevoelt die smart ter zelfder tyd in hare ziel en zy bewyst het my door hare gebaren, door hare liefkozingen. Zy deelt ook in myne rare vreugden en ik doe haer verstaen al wat ik wil: ik weet niet juist op welke wyze; doch het schynt dat het genoeg is dat ik iets wil, onveranderlyk wil, om er haer oogenblikkelyk aen te zien gehoorzamen.....’
‘Vriend’ zegde Frans, zich digter by den jongeling voegende en hem de hand drukkend ‘uwe zuster is niet onnoozel en nog minder zinneloos. Er ontbreekt haer slechts een zintuig en dat is het gehoor; met een woord: zy is sprakeloos, omdat zy niet hoort.’
‘Ik heb zulks in het eerste ook gedacht, mynheer’ antwoordde Johan ‘doch het is zoo niet, myne zuster hoort zonder iets van de woorden te begrypen, zonder te verstaen wat men zegt. De uitdrukking alleen welke zy op de wezens ontdekt, schynt voor haer beduidend...’
‘Zy leeft enkel door het gevoel’ onderbrak Frederik ‘het is een uitgelezen geest en zy bezit eene ziel zoo schoon en zoo gevoelig als hare uiterlyke vormen engelachtig en tenger zyn. Zy mag ook voor het gemeen der menschen kindsch of onnoozel schynen, zy bezit meer gevoel en dus ook meer verstand als menig die zich, door zyne zoogezegde geleerdheid, in verwaendheid zal opblazen!’
‘o Gy zegt wel! mynheer!’ hernam de schipper ‘gevoelig is zy in den hoogsten graed!...... Nooit zal ik vergeten welk uitwerksel de dood myns vaders op haer gemaekt heeft. Sprakeloos was hare droefheid; maer wat zich op haer gelaet afschilderde, is onuitlegbaer. Welke moeite wy ook wilden aenwenden, niets was be- | |
| |
kwaem om haer van het doodsbed af te rukken en, zoo lang het lyk boven de aerde is blyven liggen, zoo lang ook heeft zy hare plaets naest de sponde van den dooden blyven behouden. Zy weigerde alle voedsel en nu en dan ging zy eenen geruimen tyd het wezen van den afgestorven beschouwen en eindigde telkens met eenen zoen op het voorhoofd des aflyvigen te plaetsen. Gedurig, zonder ophouden, stroomden haer de tranen by beken over de wangen! o Ik heb het u reeds gezegd: zy begrypt de smart en het ongeluk, zy verstaet alles!.....’
‘Vriend’ zegde Frederik, de hand van Johan grypende ‘zoudt gy er in toestemmen om uwe zuster van u te verwyderen, indien men haer als een kind des huizes in eene brave familie aennam en haer toekomstig lot verzekerde?’
De jongeling zag verbaesd op en antwoordde met eenen twyfelenden glimlach om de lippen:
‘Wie zou die edelmoedigheid bezitten? en waer is het huisgezin dat zich zou?..... Gy wilt spotten, mynheer?......’
‘Ik spreek in ernst, Johan, en antwoord my ook in ernst. Beken met my dat het leven welk uwe arme zuster ten deel is gevallen - en gy kunt haer voor het oogenblik geen beter beschikken - een weinig aengenaem leven is, en dat leven zal des te onaengenamer worden, hoe meer uwe zuster in jaren zal aenwinnen. Hebt gy aen dit laetste inzonderheid al eens goed gedacht, vriend?’
‘o Niet dan te dikwils denk ik er aen, mynheer, en is het tegenwoordige my lastig en zuer, de toekomst ontrust my nog meer..... maer uwe vraeg?....’
| |
| |
‘Antwoord er my stellig op!’
‘En ik zou haer misschien nooit meer kunnen zien?’
‘Gy zoudt haer zien zoo dikwils als het u zou aengenaem zyn.’
‘Dan zou ik met vreugde toestemmen, mynheer, wel te verstaen, indien Maria in zulk eenen toestand gelukkig zou schynen...... o Myn droom, de eenige hoop myns levens zou verwezenlykt zyn!.....’
‘Welnu, ik zal myne zuster van de zaek verwittigen’ zegde Frederik ‘en kom morgen met Maria ten mynent. Zie hier mynen naem en woonplaets.’
En Frederik schreef zynen naem en de straet waer hy woonde, en reikte het den jongen schipper over.
‘Frederik’ zegde nu Frans ‘ik ben jaloersch over de goede daed welke gy verrigt en ik wil ook iets doen, indien de brave jongen het my toelaet.....’
De jonge schipper sloeg eenen ondervragenden blik op den kunstschilder. Frans ging voort:
‘Het onderhoud van uwen broeder in het krankzinnigen gestigt moet u lastig vallen, myn vriend; zoudt gy my toelaten die kosten voor u te betalen?’
Johan borst in overvloedige tranen los, en de handen van Frans grypende, bedekte hy dezelve met zyne tranen en kussen:
‘o Mynheer!’ snikte hy ‘waer heb ik toch al die goedheid verdient! o Gy zyt een engel van vertroosting voor my; want, ja, ik zal het u maer openlyk verklaren, myne grootste smart heb ik u nog verzwegen. Het beroep dat ik uitoefen, wordt onvoldoende om my toe te laten, langer mynen rampzaligen broeder te ondersteunen. Sints maenden spaer ik het eten uit den mond om de kostsomme, tegen den gestelden tyd, te kunnen by- | |
| |
een krygen; binnen twee weken moet ik weêr op voorhand gaen betalen en de helft der som ontbreekt my nog; ik voorzie dat ik dit geld niet meer kan byeen krygen; al wat ik van eenige weerde bezat, heb ik verpand en toch kan de som niet verzaemd worden en wanneer ik niet betael, wordt myn arme broeder, indien men daertoe nog menschlievendheid genoeg bezit, naer het groote gestigt voor zinneloozen overgevoerd, en daer, o daer zal hem mischien alle oppas ontbreken, daer zal men hem in de eene of andere cel neêrwerpen en hem als eenen gewoonen zot behandelen. En hy is zoo zwak, zoo teêr, dat hy weldra de minste ruwe behandeling met den dood zou bekoopen. o Nog eens, mynheer, gy zyt een engel van vertroosting, zoo gy my daerin wildet ter hulp komen!..... Het is niet noodig dat gy daerom den ganschnen onkost op u neemt; ik zal werken als eene slaef, ik zal blyven sparen als een vrek en u het geld brengen dat ik kan vergaderen; wilt gy er dan het ontbrekende by doen, dan ben ik u reeds eene eeuwige dankbaerheid schuldig en, zoo ik ooit in eenen beteren toestand kome, wil ik u het verschoten geld terug geven.’
‘Neen, myne goede vriend’ zegde Frans ‘daeraen zouden wy te veel te onthouden hebben; zeg my morgen slechts hoe veel het beloop is en den dag waerop de betaling moet geschieden; ik zal er nota van houden en telkens breng ik u de som eenige dagen te voren. Zyt gy zoo te vreden?’
‘Gy doet te veel, mynheer; doch ik zal u gehoorzamen, en myne dankbaerheid.....’
‘Nn, nu, dan is het eene afgedane zaek en wy spreken er niet meer over. En nu zullen my maer terug naer de stad trekken: de stroom is voordeelig en ik zal my aen het roer plaetsen.’
| |
| |
‘Maria’ zegde nu de jonge schipper, zyne zuster tegen zyne borst drukkende ‘Maria! hoort gy wat die brave heeren voor ons willen doen? Kind, wy zyn gelukkig, wy zyn gered, en het zal slechts van u afhangen my nog gelukkiger te maken met uwe toekomst te laten verzekeren! Zeg, Maria, zult gy zulks met vreugde doen?.....’
Het meisje zoende haren broeder, bezag hem eenige stonden in het aengezigt en op haer wezen moest ongetwyfeld haer innig gedacht te lezen staen; want de. broeder zegde:
‘Ik versta u, myne goede, heb dank.....’
Dan liet het meisje haren broeder los en tot, de twee vrienden stappende, vatte zy beurtelings hunne handen en zoende dezelve, terwyl twee tranen in hare zacht-blauwe oogen parelden.
Frederik en Frans waren tot in het diepste der ziel aengedaen.
Nu vatte Johan de riemen vast en met eene snelle vaert naderde men Antwerpen. - Frans wilde het verschuldigde voor den togt betalen en opende zyne geld-beurs; doch de jonge schipper, hem de hand tegenhoudende, zegde:
‘Neen, dat niet, mynheer; gy zult my het eenige kleine vermaek dat ik in staet ben u te verschaffen, niet betalen; ik bid u!’
‘Doe uw geld weg’ zegde Frederik ‘Johan heeft gelyk en dit gevoelen verheugt my.....’
Aen wal getreden, deed Frederik den jongeling nog eens aen het beloosde bezoek voor 's anderdaegs herinneren en dan namen de twee vrienden afscheid.
Ik voel my, als het ware, van myne krankheid gansch
| |
| |
hersteld’ zegde Frederik, den arm zyns vriends grypende ‘Frans, wy hebben beide eene goede daed verrigt!...... o Voelt gy geene blydschap in uwe ziel!.....’
‘Myn boezem is door hemelsche vreugde overgoten’ sprak Frans ‘en nu ik het genoegen van het weldoen smake, versta ik niet hoe de ryken, die in geld en overvloed zwemmen, zichzelven dit zalig genot willen ontrooven en hun hart voor het menschelyk mededoogen willen gesloten houden!’
‘Rampzalig zyn zy, vriend, diep rampzalig; ik heb medelyden met die ziellooze wezens die slechts voor diergelyk genot leven. Hun rykdom is eene straf die de hemel hun toezendt. Zy staen slechts eenen trap hooger dan de dieren en hebben van den mensch niets dan den uiterlyken vorm. Voor hun ongeluk verstaen zy niet dat, indien hun rykdommen toegedeeld zyn, het alleenelyk is om er de wyze en voorzigtige uitdeelers van te wezen; zy begrypen niet dat hunne groote inkomsten hun eene zware pligt opleggen; dat zy, zoo als alle menschen, tot slaven geboren, in het besteden hunner rykdommen hun werk moeten zoeken..... o Zy zyn wel diep verblind!...’
‘En hoe zou het anders kunnen wezen!’ ging Frans nu voort ‘De ryken, dat is te zeggen, diegenen welke in overvloed leven en niet werken, zyn sedert lang een gedoemd ras. Voor my, ik stel ze gelyk met de straet-schuimers die van den bedelzak eenen stiel maken; zy zyn beide volksklassen welke uit den schoot der maet-schappy zouden moeten verdwynen; zy zyn twee soorten van volk welke aen het maetschappelyke lichaem niet toebehooren.... Doch, vriend, wy zouden onregtveerdig wezen, indien wy ons bepaelden met tegen die twee standen enkel in vervloeking uittevaren; er is ons eene groo- | |
| |
tere pligt opgelegd, te weten: de pligt om beide te verlichten, om beide te beschaven en hun te doen zien hoe laeg en verachtelyk hunnen toestand in de maetschappy is. - Bedelaers zyn dikwils bedelaers van ouders tot ouders, zoo als onnuttige ryken soms van ouders tot ouders onnuttige ryken zyn. Beide klassen hebben geene opvoeding genoten, en door opvoeding versta ik: ontwikkeling van den geest en beschaving van het hart.’
‘Ontwikkeling van het heilige gevoel!’ onderbrak Frederik.
‘Ook al, indien gy het zoo noemen wilt’ hernam Frans..... ‘Een bedelaer heeft van jongs af niets gekend dan bedelen; men heeft hem geleerd om de oogen weemoedig ten gronde te nygen, tranen uit de oogen te doen dringen, eenen treurigen toon aen de stem te geven en, door gemaekt gevoelen, de harten te bewegen. Dat is zyne opvoeding, zyne geleerdheid. - Eens de aelmoes bekomen, trekt de bedelaer door; het gevoel van leven zonder zorg herschynt op zyn gelaet en blyft er zoo lang op, tot dat hy weêr op nieuw aen den eenen of anderen eene aelmoes gaet afsmeeken. Verder kent hy voor genietingen slechts de overdaed en zyne magt bestaet in ruwe dwingelandy, jegens diegenen welke de natuer onder hem gesteld heeft of waerover hy door ruwe magt kan den meester spelen. - En nu de ryke! welke opvoeding-heeft hy genoten? Aen vreemde meesters toevertrouwd, heeft men hem geleerd hoe men best in een gezelschap zynen intrede doet, hoe men moet buigen en hoe men de buigingen van anderen moet weten te ontvangen; men heeft hem van kindsbeen af doen begrypen, dat hy meer is dan die hem omringen en dat zyn geld, dat zyn rykdom hem magtig maekt. Heeft men hem soms geleerd- | |
| |
heid gegeven, dan is het slechts tot zoo verre dat hy in stael zou zyn te begrypen dat, wanneer men in een gezelschap van aerdrykskunde spreekt er van geene dichtkunst gehandeld wordt; met een woord, zyne geleerdheid gaet zoo verre dat hy, wanneer er over iets gesproken wordt, by de eerste zinsnede, die hy in de samenspraek zou plaetsen, voor geenen weetniet of dwaes zou moeten doorgaen. Lang mag men met hem niet redekavelen, of de ledigheid zyns geestes vertoont zich alras in alle hare uitgestrektheid. Wat nu de beschaving van het hart betreft, wat de opwekking van edele, zachte en menschlievende gevoelens aengaet, daervan heeft men hem nooit geen woord gerept; want in de oogen zyner ouders waren zulke dingen van geen de minste nuttigheid. - Dan, ik wil er op terug komen, hunne schuld is niet zoo groot en mits zy meest door onwetendheid en door valsche grondbeginsels zondigen, wordt het voor de meer beschaefden eene pligt hen te onderrigten en hun de baen te toonen, welke zy moeten bewandelen om den naem van mensch en burger weerdig te worden.’
‘Wilden zy slechts zelven’ zegde Frederik ‘een weinig op hunnen toestand nadenken, wilden zy slechts een weinig hun gevoel opwekken - dat goddelyk gevoel, dat toch nooit gansch in de harten uitsterft - zy zouden alras beseffen, dat zy op eene duistere baen versukkelen en zich zelven eenen kuil graven waer zy vroeg of laet zullen in nederstorten.... Ik kan u niet uitleggen, Frans, welken afkeer ik soms in myn binnenste gewaer worde, wanneer ik my in de nabyheid van een dier verachtelyke wezens bevindt welke, aen ieder nutteloos, slechts denken om nieuw dierlyk genot uit te vinden, om den
| |
| |
poel uittebreiden waer zy zich kunnen instorten en zoo allengs den dood voor ziel en lichaem te kunnen vinden. o, Onweerdige ryken vind ik strafbaerder nog dan luije, vadzige bedelaers; deze laetsten ten minsten hebben zelfs geenen schemer van beschaving ontvangen, zyn van alle onderrigting verstoken gebleven, daer de ryken, indien zy de weinige kennissen, welke men hun heeft toegedeeld, hadden willen ten nutte stellen en by zich zelven uitbreiden, toch tot het beseffen hunner menschelyke pligten zouden hebben kunnen geraken.....’
‘Laten wy er ons niet verder in verdiepen, vriend Frederik’ zegde Frans ‘en troosten wy ons met te denken, dat er toch ook by de welhebbenden van die brave zielen gevonden worden, welke hunne pligten verstaen en van hunne rykdommen een weerdig gebruik weten te maken.....’
Men was juist, by het zeggen dier laetste woorden, aen den woon van Frederik genaderd en de twee vrienden traden binnen.
Frederik ging zyne zuster Clotilde van het voorgevallen berigten en zegde haer, welk voornemen hy, opzigtens de zuster van den schipper, gevormd had. Clotilde, zoo menschlievend van harte als Frederik, verheugde zich in die nieuwe gelegenheid om eene weldaed te kunnen verrigten en zy nam het op zich om de ouders in het voorgenomen ontwerp te doen toestemmen. Aen den goeden uitslag dier pooging was niet te twyfelen; want de oude lieden deelden, in dit opzigt, volkomen in het gevoel hunner kinderen of liever het waren zy die van jongs af de menschlievendheid by Frederik en zyne zuster Clotilde hadden opgewekt.
Alles was dus reeds geregeld tegen het uer wanneer
| |
| |
des anderen dags de jonge schipper zich zou hebben aengeboden. - Die volgende dag werd angstig door Frederik verbeid en men begon reeds aen de komst van den beschermeling te twyfelen, toen, om tien ure in den morgend, de jonge schipper zich met zyne zuster deed aenkondigen. Beide hadden hunne beste kleederen aengetrokken en de jongeling met zynen blinkenden hoed, gekleurden hemdrok, blauwe vest met gouden knoopen en eene hagelblanke wyde broek zag er regt schilderachtig uit. Maria was eenvoudig aengekleed; doch haer kleine opschik gaf haer thans een nog meer bekoorlyk voorkomen. Zoodra de schipper binnen trad, stapte Frederik hem te gemoet en drukte hem de hand, zeggende:
‘Dat is braef, Johan; gy zyt een man van uw woord.’
En ter zelsder tyd gaf hy bevel aen den bediende om Clotilde te verwittigen. Deze, die zoo wel als Frederik ongeduldig op de komst der jonge lieden gewacht had, verscheen alras in het vertrek en hare eerste beweging was van tot de jonge Maria te snellen en haer eenen warmen welkomzoen op de wangen te drukken.
‘Zoo zullen wy het best kennis maken’ zegde Clotilde, terwyl zy de handen van het lieve meisje in de hare geklemd hield en de zachte uitdrukking bewonderde, welke op het wezen van het kind geprent stond.
Een vriendelyke glimlach speelde om den mond van de jonge Maria en, den arm van Clotilde zacht vastgrypende, liet zy haer hoofd streelend op denzelve neder dalen.
Johan had, ofschoon ontsteld, het alles aendachtig nagespeurd en, toen hy die laetste beweging van Maria ontwaerde, zegde hy met eenen traen van vreugde in de oogen:
| |
| |
‘o Zy is te vreden; ik ken die gebaren en heb die uitdrukking haers gemoeds nooit gezien dan by diegenen waer toe zy zich omwederstaenbaer getrokken voelde.’
‘Het is des te beter’ zegde Clotilde, en zy drukte op nieuw het lieve kind tusschen hare armen. ‘Kom!’ riep zy ‘kom, myne lieve Maria! wy gaen moeder en vader vinden!’
Maria wierp eenen vlugtigen blik op haren broeder; doch, ongetwyfeld de tevredenheid op zyn aengezigt lezende, vertrok zy met Clotilde:
‘De zaken gaen allerbest’ zegde Frederik ‘zy schynt reeds van het huisgezin.’
‘Gy zult uwe weldaed kunnen volbrengen, mynheer’ zegde Johan ‘want zoo Maria eenigen tegenzin had getoond, had ik moeten weigeren; en gy zoudt zulks niet euvel hebben opgenomen; want gy wilt haer geluk, niet waer, en daerom.....?’
‘Ik verheug er my in, myn goede vriend; want ik heb nog al eenigzins gevreesd dat hare schuchterheid...’
‘o Zy ziet en gevoelt, mynheer, dat zy by brave lieden is!’
‘Zeg my nu eens, Johan’ onderbrak Frederik, ‘welk zyn thans uwe voornemens?’
‘Als ik zie’ zegde Johan ‘dat alles goed gaet en dat myn broeder.....’
‘Gy doet er my op denken’ onderbrak Frederik, ‘ik moet u de noodige inlichtingen daerover vragen; want myn vriend kan hier dezen morgend niet komen. In allen geval kunt gy over die zaek gerust wezen; Frans, zoo wel als ik, heeft maer één woord.’
De jongeling gaf de noodige inlichtingen over de vervaldagen van het kostgeld zyns rampzaligen broeders.
| |
| |
‘En nu uw voornemen, Johan?’ hervroeg Frederik.
‘Als ik zie dat alles goed is en ik gerust kan wezen, zou ik wel terug op zee willen gaen.’ zegde de jongeling.
‘Welnu’ sprak Frederik ‘wy zullen daer samen op denken. Gelooft gy dat gy bekwaem zoudt zyn om het ambt van stuerman te bedienen?’
‘Ik heb dien post reeds, onder het bestuer myns vaders, waergenomen’ antwoordde Johan.
‘Laet my daer dan op denken’ hernam Frederik ‘en ik denk wel.....’
‘o Ware dit mogelyk!’
‘Het zal niet moeijelyk wezen, goede vriend, ik zal daer mynen vader mede belasten; een zyner beste vrienden is uitreeder van schepen en die kan zulke gelegenheden dagelyks doen geboren worden.’
‘Maer, mynheer’ zegde nu Johan, eenen ernstigen toon aennemende ‘nu ik de zaek goed nadenk, kan ik de weldaed van uwen vriend jegens mynen broeder, voor het vervolg niet aennemen.....’
‘Om welke reden, Johan?’
‘Als ik kan op zee gaen, mynheer, te meer als ik kan stuerman worden, kan ik geld genoeg winnen om die onkosten zelf te betalen.....’
‘En dan geene enkele duit voor u overhouden?’ onderbrak Frederik.
‘Dat moet niet, mynheer, als ik maer genoeg.....’
‘En waer gy niet op denkt’ onderbrak weêr Frederik ‘zoo gy eens, op zee gaende, in zee bleeft, wie zou er dan voor uwen broeder zorgen?’
‘Het is waer’ zegde Johan ‘ik kan weleens het aes der vischen worden.....’
| |
| |
‘Dus?’
‘Ik zie het, mynheer, ik moet aennemen: het welzyn myns broeders eischt het; doch het is te veel: te veel weldaden op eens maken my ongerust!.....’
‘Ik zie daer niet zulke groote weldaden in, myn vriend’ zegde Frederik; doch verder kon hy niet spreken; want op dit oogenblik trad Clotilde met Maria en de ouders van Frederik de zael binnen.
Johan maekte nu kennis met de gansche familie en vernam uit den mond der oude lieden, hoe gelukkig zy waren tot het uitvoeren der goede inzigten hunner kinderen te kunnen medewerken. De jonge schipper wist niet meer waer hy het hoofd had; beurtelings greep hy de handen van die brave lieden vast en eindelyk ontstroomde er een vloed van warme tranen aen zyne oogen.
Wanneer Johan voelde dat het scheidingsuer gekomen was, stapte hy tot zyne zuster Maria, drukte eenen warmen zoen op haer voorhoofd en, haer in de handen van Clotilde terug overgevende, maekte hy zich bereid het vertrek te verlaten. Doch op dit oogenblik ontsnapte Maria en vloog om den hals haérs broeders. Zy liet eenen stond haer hoofd op zynen schouder rusten, streelde zyne wangen met hare handen, lachte hem nog eens vriendelyk toe en snelde dan terug by Clotilde. - Het gansche huisgezin had eenen stond gebeefd, by die eerste beweging van het jonge meisje; want zy dachten, toen zy zoo in haers broeders armen vloog, dat zy met hem de wooning zou hebben willen verlaten en zy waren reeds zoo zeer aen het lieve kind gehecht, dat hun zulks een diep hartzeer zou hebben veroorzaekt. Dan, weldra waren zy weder gerust gesteld en nu verliet Johan de wooning met het aenzoek van Frederik, om zyne
| |
| |
zuster zoo dikwils het hem aengenaem viel te komen bezoeken.
Nog den zelfden dag was Maria reeds in prachtige kleederen uitgedoscht en niemand zou in haer het kleine schippers meisje meer herkend hebben. Zy werd inderdaed als het derde kind uit den huize.
|
|
Auteursrechtvrij