|
| |
| |
| |
VIII. Hoofdstuk.
Groot was de droefheid der ouders van Frederik, wanneer zy den jongeling in den rampzaligen toestand ontvingen, waer in hem het verscheiden van Wolfang gebragt had. Men liet niet na aen Frans te vragen waer en op welke wyze de ziekte Frederik had overvallen; doch de kunstchilder zegde zoo weing mogelyk van de waerheid en wachtte zich wel de oorzaek uitteleggen waeraen hy dacht dien ramp verschuldigd te zyn. En toch, dan zelfs wanneer hy de zaken, zoo als zy waren, had willen blootleggen, hadden hem de ouders daerom begrepen, en had het hun niet alles een verdichtsel toegeschenen?
De gansche dag verstreek, zonder dat men een woord uit den mond van Frederik kon opvangen of eenige verandering in zynen toestand kon gewaer worden.
Van de eene bezwymdheid viel hy in de andere en al de middelen die men aenwendde om hem de levenskragten terug te geven, waren vergeefsch. Wanneer tegen den avond de geneesheer, voor de derde reis, terug kwam, sprak Frans gedurende eenen geruimen tyd met hem en legde zoo goed mogelyk de geestgestel- | |
| |
tenis des zieken uit, zonder nogtans iets van het wonderbaer leven van Wolfang noch van den invloed van dezen op den jongeling te gewagen. En zulks was wel niet noodig; want de geneesheer verstond genoeg, zonder die uitlegging, den ganschen toestand des kranken, en deed opmerken, dat hy meer op de morele dan wel op de geneeskundige middelen rekende. Hy deed gevolgentlyk aen Frans verstaen, dat hy zynen vriend eenen grooten dienst zou bewyzen met hem gedurende zyne ziekte bytestaen, hem zoo weinig mogelyk te verlaten en van de goede oogenblikken gebruik te maken, om den geest des jongelings op te beuren en moed te doen hervatten. Het was wel niet noodig dezen raed aen Frans te geven; want van den eersten oogenblik af had hy besloten zich gansch en geheel aen zynen vriend op te offeren en hem niet te verlaten, zoo lang er eenige hoop op herstelling overbleef of zoo lang zynen dienst van het minste nut kon wezen. Frans bragt den nacht met den vader van Frederik aen de bedsponde des zieken door. Geene verandering kon men in dezen bespeuren; hy lag nog altyd bewusteloos en slechts de ademhalingen, die zyne borst ligtjes deden golven, lieten zien dat het leven in den jongeling niet gansch uitgedoofd was. Ook de volgende dag gaf geene minste hoop op beternis en het was slechts tegen den avond van den derden dag, dat men eene merkelyke verandering kon gewaer worden. Frederik had de oogen geopend, de hand van zynen trouwen vriend zachtjes geklemd en voor de eerstemael eenen teug water genuttigd. Die kleine strael van hoop deed reeds eene groote blydschap in de ziel van den kunstschilder ontstaen. Zyne blikken alleen gaven die vreugde te kennen; want hy deed teeken aen Frederik van zich kalm
| |
| |
en bedaerd te houden en zelfs geene moeite te doen om eenige woorden te uiten. Frederik gehoorzaemde aen die uitnoodiging en zulks had voor goed gevolg, dat hy zachtjes insluimerde en eenen kalmen slaep mogt genieten.
Frans bleef dien nacht alleen aen de bedsponde zyns vriends doorbrengen en maekte van dien kalmen stond gebruik, om eenen brief te lezen welken men hem eene uer te voren besteld had. Aen het opschrift zag hy dat de brief van Dusseldorf kwam; hy opende denzelven met eene bevende hand en angstig kloppenden boezem, en zyn eerste blik zocht naer de handteekening. Het schrift was van Elisa, de zuster van Walter en Frans las:
‘Heer Frans,
‘Myne moeder zou u zelve geschreven hebben; doch de ramp die ons komt te treffen, heeft haer al te zwaer gedrukt dan dat zy aen iels anders dan aen de droefheid zou kunnen denken. - Ik dacht het wel, dat onze ongelukken, onze rampem nog geen einde hadden genomen! Heb ik u nog noodig te zeggen, heer Frans, welkdanig het ongeluk is dat ons zoo wreed getroffen heeft? - Neen, uw hart waer de vriendschap zoo luid, zoo vurig in spreekt, zal reeds gevoeld hebben, dat Walter, dat uw tedere vriend, dat myn geliefde broeder niet meer bestaet, dat de Algoede een einde aen zynen rampvollen levensloop gesteld heeft en hem van de aerde heeft weggenomen, om hem in beter vaderland te verplaetsen. Ja, hy is niet meer, de tederste der broeders,
| |
| |
de beste der zonen, hy is voor eeuwig van onze zyde weggerukt, aen onze aerdsche liefde ontnomen! Wat kan er ons thans nog aen de wereld verkleefd houden!......
‘Zyn lichaem is nog niet in den killigen schoot der aerde gedolven: het rust nog in de kamer naest degene waer ik dezen brief schrys. De reuk der waskaersen, die rond het doodsbed branden, komt tot in myn vertrek doorgedrongen, en myn oor wordt getrossen, myn hart verscheurd door de verkropte snikken myner moeder die de kamer des aslyvigen niet wil verlaten........... God! God!..... myn gemoed ook overwint my en ik kan niet verder schryven........................................................................
‘Hartverscheurend zyn de laetste stonden van Walter geweest. - Sedert uw vertrek, heer Frans, is zyne mistroostigheid, zyne moedeloosheid immer aengegroeid en dagelyks heeft zyn zwak lichaem nog in krachten afgenomen. De aengenaemste stonden voor hem waren wanneer hy over u en over Antwerpen redekavelde. Dan scheen er telkens een nieuw leven in zynen boezem gestort te worden. Zyne zwarte oogen herkregen hun vorig vuer en wy hervonden, voor eenige oogenblikken, den gevoeligen en moedigen Walter van weleer....... Edoch wy moesten weldra die aendoeningen zoo veel mogelyk vermyden; want telkens ondervonden wy dat daer door een nadeelige invloed op mynen broeder werd uitgeoefend en hy, wanneer de samenspraek had opgehouden, zich telkens meer afgemat en zwakker dan te voren bevond. Den dag die zynen dood voorging, dat is, over dry dagen, spraken wy weder over zyn geliefkoosd onderwerp, wanneer hy op eens het hoofd liet neêrzakken en bezwymd in de armen myner moeder viel. Wy haes- | |
| |
teden ons hem naer zyn rustbed te doen dragen, en alle middelen werden aengewend om hem tot het zelfbewust zyn terug te roepen. Na vele poogingen gelukten wy daerin; doch van dien stond af, zagen wy hem als met rasse schreden tot de dood naderen...... Zoo verkeerde hy eenigen tyd in eenen deerniswaerdigen toestand. Dag en nacht bleven wy, zoo veel het onze zwakke krachten toelieten, by zyne bedsponde en wat de moeder- en de zusterliefde aen het hart kunnen ingeven, bewezen wy aen den geliefden zoon en broeder.......
‘Gister, tegen het vallen van den avond, hadden wy hem slechts eenige stonden verlaten en hem aen de zorgen der ziekendienster overgelaten, en meenden eenige oogenblikken aen den slaep toe te wyden, om onze uitgeputte krachten een weinig te herstellen, wanneer Walter ons deed verzoeken by zyn krankbed terug te keeren. Wy voldeden aen dien wensch en, wanneer wy by het ziekbed terug getreden waren, sprak de geliefde kranke:
‘- Goede moeder en gy, lieve zuster, gy weet door welke zware ongelukken wy sedert myne eerste kindschheid reeds zyn aengerand geworden. Het is als of het noodlot een wreed vermaek had gevonden, met onze zielen te pynigen, met ons onophoudend in den eenen of anderen afgrond te doen nederstorten. Hebben wy er veel by geleden, wy moeten er toch eenig nut uit getrokken hebben. Wy zyn tegen de nydige slagen des ongeluks sterk geworden, wy zyn verhard...... Wat wy geleden hebben, kan door geen ander lyden meer overtroffen worden en daerom ook zal het my niet smarten, dit aerdsche leven te verliezen en een vaerwel te
| |
| |
zeggen aen eene wereld die voor my niets dan doornen heeft laten groeijen, die my geene vreugde zonder gal heeft aengeboden. Ik betrouw my te meer, ik ben er van overtuigd, dat dit de laetste ramp zal wezen, dat thans voor u de dag van herboring aenstaende is: de zon van geluk moet toch eindelyk voor u opryzen. Gy ook dan, beste moeder en zuster, gy zult moedig op dezen laetsten stond wezen. Gy zult, in stede van te weenen en u door de droefheid te laten wegslepen, een kalm gelaet vertoonen en u verheugen dat myn lyden, waer voor toch geene hulp meer te vinden was, een einde gaet nemen. -
‘Hier sloeg Walter de oogen op ons en, tranen over onze wangen ziende leken, riep hy op eenen hartscheurenden toon uit:
‘- Maer gy weent toch! moeder, moeder! wees toch moedig, en gy, zuster, verscheur my het hart niet door uwe tranen: gy zoudt myne dood hopeloos maken.’
‘– Walter! Walter! wy zullen moedig zyn – spraken wy te gelyk en zakten beide op het ziekbed neder. Eenige stonden bleven wy sprakeloos en wanneer wy het hoofd weder oprigtteden, waren onze wangen droog en geen traen parelde meer in onze oogen....... Hoe wy op dien akeligen stond zulke zielenkracht bezeten hebben, kan ik my niet uitleggen. - Na eenigen tyd sprak myn arme broeder weder:
‘- Wanneer ik er niet meer zyn zal, schryft dan aen mynen goeden vriend Frans te Antwerpen. Hy zal over het voorval niet zoo zeer verbaesd staen; want ik heb het hem, by zyn vertrek, doen voorgevoelen, en heb wel gezien dat, ofschoon hy het tegenstrydig wilde zeggen, hy inwendig overtuigd was dat myne dagen ten
| |
| |
einde liepen...... schryft hem dan..... hy heeft beloofd u nog te komen bezoeken en ik ken hem, hy zal zyn woord gestand blyven. Hadt gy troost noodig, dan kunt gy niemand beter dan hem vinden om uwe zielen te versterken; hy is niet van die alledaegsche troostverkoopers, welke woorden van buiten leeren en dezelve aen die in droefheid neêrgeslagen liggen, weten op te zeggen. Hy zal uwe smart verstaen en er zyne smart van maken; hy zal met u weenen en bidden en den waren weg vinden om moed en kracht terug in uwen boezem te doen dalen..... Gy zult hem schryven niet, waer?....
‘- Wees gerust, Walter, sprak myne moeder, wy zullen hem schryven en hy zal komen, de trouwe vriend, hy zal komen en u nog levend in ons midden vinden en met ons het genoegen smaken van u allengs tot de volle gezondheid te zien terug keeren. -
‘- Moeder, moeder, waerom u onnoodig bedriegen? waerom u hersenschimmen voorstellen die zich niet kunnen verwezenlyken? ô geloof het! wat ik spreek is waerheid. Deze dag is de laetste dag myns levens, van mynen rampspoed en van myn lyden!.... Ik wilde wel den vriend Frans hier by my hebben, hem nog eens zien, hem voor de laetste mael de hand drukken en hem den jongsten vaerwel toezeggen.....’
Hier onderbrak Frans de lezing des briefs en riep stil uit, terwyl eene bleeke kleur zich op zyn aengezigt verspreidde: ‘Hy heeft my dien laetsten vaerwel gebragt!..... Nu kan ik er niet meer aen twyfelen! Alles bewaerheidt zich! Het is de geest van Walter dien ik gezien heb....... het is zyne hand die myne hand heeft aengeraekt.... - de dagen komen juist overeen..... - Dat alles gaet boven myn begrip..... Ben ik het speeltuig van
| |
| |
eene geestbegoocheling, van eenen langen droom!........ Maer neen, neen, het is wel waerheid, naekte, treurige waerheid! Daer ligt myn rampzalige vriend Frederik; daer ligt hy het slagtoffer van...... maer, wat zeg ik! is het geene verwaendheid die my in myne redeneringen bedrogen heeft? Mag men met mynen bekrompen geest geen medelyden hebben? Ben ik de dwaler, de misleider, de onverstandige niet geweest? God! God! wie durft hier beslissen?.....’
En de jongeling bleef eenen langen tyd met het hoofd in de hand gebogen zitten en tranen rolden in overvloed van zyne gloênde wangen, terwyl hy het lot van den armen Walter nadacht en dan den blik op, den voor den stond niet min rampzaligen, Frederik liet vallen. Eindelyk hernam de kunstschilder weder zyne lezing:
‘o Heer Frans, ik zal a niet verhalen wat er gedurende den avond myns broeders dood tusschen hem en ons nog voorviel. Myn geest was te zeer geschokt dan dat ik u alles zou kunnen herzeggen, en toch het oogenblik waerop ik schryf, is nog te treurig dan dat ik met eenen kalmen geest u een verhael of zelfs eene flauwe afschildering van die zielverscheurende stonden zou kunnen mededeelen. Genoeg dan dat gy weet, dat myn arme broeder van stond tot stond zwakker wierd en dat onze droefheid ook van stond tot stond vergrootte. o Die laetste uren zullen nooit uit myn geheugen gaen! My dunkt ik zie nog, terwyl ik en myne moeder, half bezwymd en in tranen verstikkend, naest den zieken gezeten waren, my dunkt ik zie nog den gryzen eerbiedweerdigen dienaer des heeren tusschen ons beide staen! My dunkt ik hoor hem nog de gebeden der stervenden
| |
| |
voorlezen, en zalvende woorden van troost en hoop tot den kranke sturen......
‘Tamelyk lang duerde de stryd van Walter, ofschoon die stryd zelve niets vreeselyks in zich besloot, en het was slechts om tien ure en half des avonds dat hy den laetsten adem uitblies........ Zacht en zalig was zyn verscheiden: een voorteeken ongetwyfeld van het geluk en de kalmte die hem in de eeuwigheid stonden te wachten.....’
- Het was wel op dit uer, dacht Frans, dat wy het wonderbaer visioen gezien hebben........ Dan, hy ging voort met de lezing:
‘Meerder kan ik u voor het oogenblik niet zeggen, heer Frans; ik heb den laetsten wil myns broeders, zoo haest mogelyk, volbragt en nu twyfel ik niet of gy zult, uwe belofte indachtig, ook aen den laetsten wensch van uwen tederen afgestorven vriend willen voldoen en uwe tranen by die der twee rampzalige komen mengen, welke op aerde aen geen geluk meer gelooven.
‘Met hoop zien wy den stond uwer aenkomst te gemoet.’
‘Elisa.’
‘God! God!’ zuchtte Frans, by het eindigen van de lezing des briefs, ‘alle ongelukken te gelyk!.... Daer Frederik, voor wiens leven ik vrees en dien ik niet kan noch mag verlaten. Walter, gestorven! Walter, myn goede vriend, myn arme Walter! zyne moeder, zyne zuster door de ramp ter neêr geslagen en die naer my als naer hunnen trooster verlangen! o Welken troost zou ik haer op dit oogenblik kunnen geven! Wie zou ik kun- | |
| |
nen troosten, terwyl myn eigen boezem telken stonde als met gloênde messen doorvlymd wordt, terwyl ik al myne zielenkracht moet vastgrypen om my niet zelf in den afgrond der wanhoop te laten neêrsleuren. o Ja, lag daer niet myn arme Frederik, ik vloog naer Dusseldorf, by de moeder en zuster van Walter, ik zou hare smarten zoo niet verligten, er ten minste myn aendeel willen van dragen.... Die toestand is verschrikkelyk, is hartverscheurend, is niet uittestaen! die droefheid breekt myne krachten!.....’
En Frans liet zich moedeloos in zynen zetel neêrzakken, en tranen drongen in overvloed van onder zyne toegeslotene oogschelen. Lang ware de jongeling mogelyk onder die geweldige slagen der droefheid gebukt gebleven, indien niet een stille zucht, van den kant des ziekbeds komende, hem tot het wezenlyke, tot de smart des oogenbliks hadde terug geroepen. Frans hergreep op eenen stond zynen moed en snelde tot het bed van Frederik.
Deze lag thans met de oogen geopend en zyn wezen had eene kalme uitdrukking verkregen.
‘Hoe gevoelt gy u, myn vriend?’ vroeg Frans.
‘o Veel beter, oneindig beter’ zegde Frederik; ‘ik gevoel my zelfs zeer wel....’ En de gansche houding des zieken scheen die woorden te bewaerheden.
‘Gy doet my den moed hervatten, myn goede’ sprak Frans. ‘Ja, gy zult weldra hersteld zyn, beste vriend; zeg, gevoelt gy u sterk genoeg om my eenige stonden te booren spreken?’
‘Voorzeker, vriend, spreek gerust, ik luister.’
Frans volgde hierin het voorschrift van den geneesheer, die hem gezegd had, op den geest van Frederik
| |
| |
te werken, zoodra de gelegenheid zich zou aengeboden hebben. Hy sprak dan:
‘Welnu, Frederik, myn beste vriend, laet my dan toe u te zeggen, dat gy u voortaen naer myne woorden moet gedragen en myne voorschriften moet volgen....... Gy zult het u wel herinneren hoe ik reeds lang voorzegd heb wat er zou gebeurd zyn. Heb ik u niet doen voorgevoelen, welk gevaer gy liept met u door den anders zoo braven vriend Wolfang te laten leiden; met zyne stelsels te willen betrachten en hem op de slibberige baen te willen nastappen!........ de ondervinding heeft my thans volkomen gelyk komen geven, gy moet het bekennen, en de daedzaken hebben myne vrees komen bewaerheden.... Gy zyt krank geworden en, ofschoon gy weldra zult hersteld zyn, zult gy genoeg gewaer worden welke zware slagen uw lichaemsgestel ondergaen heeft. Wolfang bezat een yzeren lichaem en dit yzeren lichaem is gekraekt geworden als het zwakke riet en hy heeft de dwalingen zyns geestes, door eenen vroegtydigen dood, moeten boeten....’
‘Van welken dood spreekt gy?’ onderbrak Frederik ‘Wolfang is niet dood en zal nog zoo haest niet sterven..... Ik versta u niet, vriend Frans, ik koom daer even Wolfang te verlaten; wy hebben uren lang te samen gesproken; zyne woorden hebben my de ziel versterkt. o Vriend, ik wilde wel dat gy by onze samenspraek hadt kunnen tegenwoordig wezen! Ik heb op twee uren meer gevoeld en gezien dan ik in myn gansch leven heb kunnen leeren. Wy hebben, als het ware, de gansche maetschappy onder onze oogen zien doortrekken en de wereldsche menschen met de oogen des gevoels, dat ons niet kan bedriegen, ontleed. - o De wereld is een vuile
| |
| |
poel, vriend Frans, het is eene woesteny waer slechts doornen groeijen die de zeldzame bloemen poogen te onderdrukken; het is eene vereeniging van zwarte zielen, die, haren oorsprong en doel miskennende, de reine geesten poogen te besmetten en aen haer gelyk te maken....’
‘Maer, Frederik! Frederik!’ onderbrak de kunstschilder ‘spreek toch zooveel noch met zulken drift niet: gy zult uw lichaem vermoeijen en uwen geest nog meer ontstellen. Vergeet gy dan dat gy rust en kalmte noodig hebt?.....’
Doch Frederik hernam met nog meer geestdrift:
‘Laet my spreken, vriend, laet my spreken; ik moet u zeggen, wat my op het harte weegt! Dat alleen is bekwaem om mynen geest te verligten! - Ziet gy daer dit jonge meisje dat, als eene bloem ontloken, niets dan zachte, zuivere gevoelens zou in het hart mogen gewaer worden; ziet gy hoe schoon hare lichaemsvormen zyn, hoe helder hare oogen blinken, hoe zacht hare lippen tot den onschuldigen lach geplooid staen? Eene bemelsche ziel, denkt gy, is in dit schoone lichaem besloten! Gy misgrypt u! Huichelary, anders niet dan huichelary woont in het binnenste dier schoone vormen. Haer gevoel is verbasterd en hare ziel is onteerd! Zy heeft kennis der wereld gekregen: hare moeder, die als een beschermengel over haer zou moeten waken, heeft allengs de zaden des zielsbederfs in hare ziel gestort. De zuivere gevoelens, welke uit haren boezem opwelden, heeft de moeder met zorg daer terug ingestooten; het geloof dat de jonge spruit aen de deugd gaf, is in haer uitgedoofd en het wantrouwen is in de plaets gekomen; want men heeft haer gezegd: ‘betrouw niemand.’ Verderslyk stelsel, dat den eenen mensch vyand maekt van
| |
| |
den anderen, dat doet huichelen om door de huichelary niet bedrogen te worden, en dus van allen huichelaers gemaekt heeft.....
‘Ziet gy daer dien vader des huisgezins, die als een God door zyne kinderen zou moeten aenbeden worden en als een God voor hun welzyn zou moeten waken en hen tot de verbetering opleiden! Ziet gy hem! Eilaes, zyn huwelyksband is hem eene zware yzeren ketting geworden; hy betreurt den oogenblik van zinbetoovering die hem aen zyne wederhelft voor eeuwig gehecht heeft. Die vereeniging is hem hatelyk geworden en waerom? Omdat zyn gevoel van de zinsbetoovering is verwyderd gebleven! hy is als een laeg dier te werk gegaen: hy moet rampzalig wezen! Hy haet zyne kinderen, - hy haet hen, zyn eigen bloed; omdat hy telken dage berekent, dat zy het onderhoud van hem mogen eischen, en hem dus beletten zich vryer aen zyne vuige driften overtegeven en zich door het onteerend genot te laten wegslepen. Zy zyn schuld dat hy zich niet dieper in den wereldschen modderpoel kan laten zakken. - Wat is er van zulk eenen vader, wat is er van de zielen der rampzalige kinderen te verwachten? Eilaes! wee! wee! over beiden!..... En die echtgenoot is voor de wereld nog een goed vader! een goed echtgenoot...... wee! wee!
‘Ziet gy daer dien uitverkoren, dien tolk des hemels, die slechts zyne stem zou mogen verheffen om vrede te prediken, verzoening aen te bieden; die slechts zyne handen zou mogen uitreiken om gevallenen op te beuren, om gewonden te genezen, die, als tegenvechter van alle aerdsche rampen, zou moeten optreden! Eilaes! zyne zending is hem niet meer bekend: hy oefent eenen stiel uit zoo als de anderen, en hy huichelt zoo als de anderen
| |
| |
huichelen. Aen het lage stof verkleefd, is hy slaef van het stoffelyk en treedt zyne heilige zending met de voeten! Hy die het licht eeuwig brandend in het heiligdom moest bewaren, heeft dat licht zelf uitgedoofd en de duisternis over hem en over zyne broeders getrokken!.....
‘Ziet gy daer dien op het uitwendig statigen man? Hem is de last opgelegd van de regtveerdigheid in de wereldsche zaken te doen zegepralen en zyne eigene ziel is een poel van bedrog en laffe schelmery. Hy kent den zwakken kant van de valsche regels die de maetschappy zyn voorgeschreven en weet er nut uit te trekken: hy bezit de kennis om straffeloos te zondigen; om de wandaden voor welke hy de anderen moet straffen, te bedryven, zonder dat men het hem met regt kan aentygen. Hy steelt en moordt de zielen en niemand kan hem zeggen dat hy het slechte spoor bewandelt dat hy een dief of een moordenaer is! Wat is de mensch! wat is de maetschappy? waer bestaet de regtveerdigheid op onze aerde?........ wee! wee! over de kinderen der wereld!....... - o Is het wel te verwonderen dat de instellingen welke door bedorvene geesten worden uitgedacht, verderflyk zyn! kunnen zy anders dan op huichelary rusten!......’
‘Genoeg! genoeg vriend!’ riep Frans; doch de zieke, zich nu half regt in het bed plaetsende, en de blikken omhoog wendende, ging op eenen toon voort die van den hoogsten geestdrift getuigde:
‘En die aerde zou ons eenen stoned kunnen bekoren! Neen, Wolfang, neen! Gy hebt het gevoeld en gy weet u boven de wereld, boven het stof te plaetsen! Gy hebt als de arend uwe vlugt genomen en gy zyt tot het blauwe uitspansel des hemels opgeklommen, en wanneer uw
| |
| |
voet de aerde geraekt heeft, dan was het slechts, zoo als de koning der lucht, dan was het op het toppunt derhoogste bergen, boven de menschen verheven en op eene plaets waer hunne wanluidende stemmen tot uw heilig oor niet konden genaken.... Uit twee krachten bestaet de mensch, gy hebt het gezegd, Wolfang! lichaem en ziel, stof en gevoel! - Het gevoel is een deel der godheid en om tot de godheid te naderen, moet men zich aen dit deel vastklampen, door dit deel leven en er het ander doen voor bukken. - Het stof kan niet heerschen zonder het gevoel te verdooven, en het gevoel moet ten nadeele van het stof de bovenhand houden. Hef stof door het gevoel dooden, is tot het leven opklimmen!....
‘En vreugde! - waer bestaet de vreugde op de wereld die door geenen bitteren nasmaek vergiftigd wordt?...... De heiligste, de standvastigste liefde wordt door de dood van een van beide gebroken en laet een eindeloos wee na. De zuiverste vriendschap is niet vry van vlekken en moet stonden van ontmoediging, verwydering en verduistering ondergaen. Hoe krachtdadiger zy is, hoe meer zy ons doet lyden!..... Neen, neen! ydel zyn de aerdsche vreugden, wanneer zy op het aerdsche gebouwd zyn! De genuchten der ziel zyn alleen wezenlyk, zonder gal, en bedriegen ons nooit!..... o Hoe kan hy die eene strael van de hemelsche glorie gezien heeft, nog eenen blik van liefde en verkleefdheid op de wereld en op al wat stoffelyk is laten neêrvallen! Neen, neen, wie het licht gezien heeft en kent, kan niet meer in de duisternis rondtasten. Hy kent andere banen en daer rent hy in ongetoomden en zaligen drift, daer smaekt hy de vreugden waer van de aen het stof verkleefde sterveling zich zelfs geene ligte gedachte kan
| |
| |
vormen. - Oneindige grooteheid van den Albestuerder, hoe weinig begrypt men u! Goedheid van den geest die alles bezielt, hoe slecht heeft men u verstaen! Gy, bron van al wat heil en genot mag genoemd worden, het menschelyk verstand heeft u in zyne dwaling het slecht toegeschreven; men heeft u afgebeeld als een vergramden vader die slechts de roede der kastyding in handen houdt en er lust zou in vinden om zyne kinderen te martelen. Heiligschending! zy hebben u aen den mensch gelyk durven maken! Verwaendheid, doemelyke verwaendheid! zy hebben u, onmeetbare, volgens hunne wormen grootheid willen meten!..... - De schatten o God, de vreugden die gy aenbiedt, worden door uwe aerdsche kinderen terug gestooten; slechts hier en daer is er eene eenzame ziel die zich van de wereld afzondert, die uwe stem verstaen heeft en voor en door u durft leven! De wereld ziet met medelydende oogen op die zwervende zielen neêr; want zy kan niet begrypen welk genot gy in uwe goedheid, o God, voor zulkdanige zielen bewaerd hebt!... - My, neen, my zal de wereld niet langer in haren draeikolk medeslepen! ik heb leeren kennen welke bestemming gy op aerde aen den mensch gegeven hebt en ik zal die bestemming najagen..... Wolfang heeft my de poorten ontsloten die tot het ryk der eeuwige gelukzaligheid geleiden, ik heb met hem en met zyne zuster Lydia in de bovenaerdsche sferen mogen huizen; ik heb myne matte vleugelen eenen stond op de glinsterende meiren der zielenvreugden mogen neêrstryken en verfrisschen; ik heb my in de verkwikkende waters des gevoels mogen baden; ik heb den oorsprong van het licht van naby mogen aenschouwen en er my eenige stonden in versmolten gevoeld....... o! Wie zulk genot
| |
| |
gesmaekt heeft kan die zich aen het aerdsch nog ooit vastkleven? Neen! neen! geene aerde meer! De hemel! het bovenaerdsche! het ryk des eeuwigen des onstervelyken gevoels! By God, in God voelen en leven en met hem heerschen!...... Geene rampen meer! Zaligheid!’
Hier zweeg Frederik en liet zich terug op de peuluw neêrzakken.
Frans met het hoofd verward en de wanhoop in den boezem voelende woelen, stapte van het bed weg en doorliep, als een zinnelooze, het treurig verblyf; hy verweet zich het nadeel dat zyne woorden op den zieke te weeg gebragt hadden; want had hy van niets gesproken, had hy geenen raed willen geven, dan had Frederik ongetwyfeld die geestschokking niet moeten onderstaen en de kalmte en de rust hadden hem niet begeven. Die gedachten waren eene foltering voor het hart van den braven Frans en stortte in zyne ziel eene moedeloosheid welke moeijelyk van de uiterste wanhoop kon onderscheiden worden.
‘Ik dacht’ zuchtte de kunstschilder ‘ik dacht dat ik sints lang de maet der droefheid tot den bodem toe geledigd had, dat ik my aen het bitter dat hy inhoudt, hadde gewoon gemaekt, dat ik my in het ongeluk verstaeld had! Eilaes! ik kende de uitgestrektheid der menschelyke armoede nog niet! Wat ik by mynen vriend Frederik, by het zien van zyne smarten, moet lyden, is onuitspreekbaer. Ik heb eenen akeligen stryd aengevangen en het doel dat ik my voorstel, is nogtans schoon en edel! Ik spande reeds zoo lang myne krachten in en telkens dat ik denk eene weldoende hand uit te steken, verkeert myne weldaed in ramp. Myne geneesmiddelen doen slechts de kwael verergeren. - Ik wilde de geest- | |
| |
ontheffing van Frederik beteugelen en deed niets dan ze vergrooten; ik wilde Wolfang eene andere, eene goede baen doen intreden en stortte hem nog verder op den weg des verderfs: heb ik hem niet naer eene plaets geleid waer hem de laetste, de doodelyke slag is toegebragt geworden? Heb ik hem niet in het graf gedompeld! ben ik de schuld zyner dood niet geweest! heb ik ten minsten zyne dood niet verhaest!....... En nu nog, daer even, wilde ik den vriend Frederik niet tot betere gedachten terug roepen, hem de stem der rede doen hooren, hem zyne dwaling doen zien? En, wanhoop! heb ik hem weder geenen pynelyken slag te meer toegebragt, heb ik zyne ziekte niet verergerd! Zal ik mogelyk geenen doodsteek aen zynen zwakken geest gegeven hebben!........ ô Is dat nu die aerdsche voorzigtigheid, die gezonde reden, die zielenkracht waerop ik immer gebouwd heb? Is dat nu het voordeel dat ik uit myne zoogezegde aerdsche wysheid getrokken heb? Dwaling! dwaling! alles is dwaling in de wereld! En de zwakste geest is mogelyk diegene welke zich het sterkste durft wanen.....’
En de jongeling zakte thans krachteloos in zynen zetel neder; hy liet zyne matte oogschelen toevallen en een zware slaep overviel hem. De treurige deukbeelden verlieten hem echter by die insluimering niet; hy zag de droevigste voorvallen zyns levens, de een na de andere, voor zynen geest verschynen en voelde, by het zien van ieder, als een gloeijend mes door zynen boezem wringen. Hy zag de schimmen zyner rampzalige ouders welke hy nooit dan in het ongeluk gekend had, uitgeput en met afgeteerde wangen voor zyne oogen verschynen, hunne armen over zyn hoofd uitsteken, en hy voelde
| |
| |
hunne killige tranen op hem nederstorten; hy zag een meisje voor zyne oogen eenen stond in alle hare schoonheid opdagen en met eenen spotlach op de warme liefdegevoelens zyner ziel antwoorden; hy zag de schim van Walter in eenen deerniswaerdigen toestand voor zyne oogen zweven en door de schim van Wolfang opgevolgd worden. En dan, op dit alles verhief zich een nog akeliger vertoog! Hy zag zynen anderen boezemvriend Frederik voor zyne oogen in de wreedste martelingen omkomen, en by de laetste vertoogen klonk er hem telken eene vreeselyke stem in het oor, die stem zegde: ‘Gy zyt niet vreemd aen onze rampen geweest!’
Door dusdanige akelige verbeeldingen werd de slaep des jongelings gefolterd, en wanneer hy ontwaekte, voelde hy den geest nog dieper ontsteld en het lichaem nog meer afgemat. Hy hervatte echter, zoo goed mogelyk, zynen moed en haestte zich tot het bed van Frederik te snellen en dezes toestands te gaen onderzoeken. De kranke lag ontwaekt en met de oogen opengespalkt. Een ongemeen vuer straelde uit zyne blikken en verdwaesd stuerde hy dezelve rond het vertrek. Frans verstond gemakkelyk dat er eene verandering in den toestand des zieken gebeurd was; doch of het eene voordeelige dan wel eene nadeelige verandering was, ziedaer wat hy niet regt kon noch durfde beslissen. Hy bleef tusschen de hoop en den angst de komst des geneesheers afwachten en onthield zich van met Frederik eenig gesprek te beginnen. By het aenbreken des morgends kwam de geneeskundige, onderzocht met de grootste aendacht den staet des kranken en zegde, by het vertrekken, aen den kunstschilder:
‘Heer Frans, het leven van uwen vriend zal, naer
| |
| |
alle waerschynelykheid, vandaeg beslist worden. Ik verwacht eene hevige crisis, eene zware worsteling. Komt Frederik dezelve te boven, dan zal zich de herstelling niet lang laten wachten; bezwykt hy er onder, dan kan hy er den laetsten suik by geven of wel, iets dat zoo erg is, eene krankheid des geestes behouden die zyn lichaem allengs zal afmartelen en hem toch eindelyk ten grave zal doen dalen. Wees gy moedig op dien gewigtigen stond; want veel, alles misschien, zal van uw gedrag afhangen. Wanneer gy zult zien dat de kwael zich aenbiedt, houdt dan iedereen uit de kamer verwyderd en blyf gy alleen met den zieke; spreek hem zachte woorden toe en poogt hem moed te geven met eene kalme, onverschrokken stem. Wat er ook moge geschieden, gy zult zyn lichaem niet aenraken, dan alleen in het geval dat gy zoudt zien dat zyne ademhaling te zeer benauwd werd. Dan zult gy zorg hebben een linnen, dat gy zult nat maken in het vocht dat ik u hier heb voorgeschreven, op zyne borst te leggen, en hetzelve van tyd tot tyd eens te bevochtigen. Verder valt er niets te doen. Meer kan de natuer in dees geval niet geholpen worden: ik heb het meermaels ondervonden.’
Hierop verliet de geneesheer de wooning en Frans beloofde hem van zyn voorschrift stiptelyk na te komen.
In den morgen van den zelfden dag bevonden zich de ouders van Frederik aen het ziekbed van hunnen zoon. Te vergeefs poogden zy een woord uit zynen mond te doen komen. Frederik staerde met strakke en onverschillige oogen op hen en scheen hunne spraek niet te hooren noch de tranen niet te zien welke in overvloed van de wangen zyner moeder rolden. Tot dan toe had de kranke zich onbeweegbaer gehouden; doch nu be- | |
| |
gon hy op eens met de handen rond te tasten en het witte linnen dat hem bedekte, naer zich te trekken en tusschen zyne vingeren op te rollen. Die vreemde handelwyze scheen een slecht voorteeken aen de ouders van Frederik en eene oude dienstmaegd des huizes riep snikkende dat hy naer de dood zocht en dat nu het leven hem welhaest zou ontgaen. - Frans werd aendachtig; hy voorzag dat het oogenblik der crisis daer was en verzocht met eene zachte stem aen de omstanders zich van het bed des zieken te verwyderen en de kamer te verlaten, voorgevende dat Frederik de grootste rust noodig had en het byzyn van vele persoonen hem benauwde.
‘Maer, heer Frans, indien, zoo als de dienstmaegd zegt, zyne laetste uer eens gekomen ware?’ sprak de moeder in tranen uitborstende.
‘Stel u gerust, mevrouw’ antwoordde Frans ‘er is niets te vreezen; ik sta er u borg voor.....’
‘Maerzie, hoe lastig hem de ademhaling reeds wordt.’
‘Het is het byzyn van zoo vele persoonen dat hem lastig valt, dat hem benauwt’ hernam Frans ‘ga toch henen, mevrouw, ik bid u....’
Doch men scheen geenen lust te hebben om de kamer te verlaten. De oogen van allen bleven naer den zieke gewend en met angst zag men dat de staet van Frederik van stond tot stond een akeliger voorkomen kreeg. Frans ook werd zulks gewaer, en eenen onbedwingbaren drift in zynen boezem voelende opkomen, zegde hy met eene verhaeste stem en terwyl er uit zyne oogen als twee vuerstralen schoten:
‘Mynheer en mevrouw, ik weet wat de geneesheer my opgelegd heeft. Het leven uws zoons rust op
| |
| |
myn hoofd, ik moet er voor instaen en daerom wil ik dat men my thans zal gehoorzamen. Ik gebied dat men deze kamer verlate, ik moet met Frederik alleen blyven.... - Gehoorzaem, mevrouw’ voegde hy er op eenen zachteren loon by ‘ik zal u later om vergeving voor myne handelwyze smeeken....’
De woorden van Frans deden indruk; men gehoorzaemde hem zonder verdere tegenspraek en de jongeling sloot thans de deur in het nachtslot. Nauwelyks bevond zich de kunstschilder met den zieke alleen op de kamer of deze laetste gaf eenen akeligen schreeuw en werd door de ysselykste stuiptrekkingen overvallen. Die kreet had de ouders tot het vertrek terug geroepen en weenend waren zy aen de deur komen luisteren.
Frans hoorde hunne verkropte snikken; doch trok er weldra zyne aendacht van af om deze op niets anders dan op Frederik te vestigen. Hy maekte zich gereed om het voorschrift des geneesheers te volgen en dan, eenen zetel grypende, zette hy zich naest het ledekant neder, sloeg zyne armen kruiswyze in elkaer en hield zyne blikken met strakheid op den zieke gevestigd. Hy voelde op dit oogenblik eene buitengewoone kracht in zyne ziel gestort, en wel had hy die kracht noodig om onder het zigt van het akelig schouwspel, dat zich aenbood, niet te bezwyken.
Wie nimmer de uitwerksels eener zenuwkwael gezien heeft, zou zich moeijelyk kunnen inbeelden welke worstelingen Frederik op dit oogenblik onderstaen moest. Nu wierd zyn lichaem als op eene pynbank uitgetrokken; men hoorde zyne gewrichten kraken; men zag zyne vingers toekrimpen en weder als met geweld uitrekken, terwyl zyne oogen verwilderd in het hoofd
| |
| |
ronddraeiden en zyne tanden vervaerlyk op elkaer kletterden. Dan zag men op eens het lichaem in een getrokken en Frederik kronkelde zich als eene slang en zyne lidmaten kwamen voor en werden omgewrongen als of er geene gewrichten meer in bestaen hadden. Verdoofde zuchten, wier toon akelig en zielverscheurend was, klommen intusschen uit de borst des jongelings op, en het koude zweet leekte hem in zware druppels van het aengezigt. Die verschillige stuiptrekkingen volgden elkaer gedurende eene uer op en vermeerderden telkens in kracht en afschuwelykheid. Eindelyk, by eene laetste stuiptrekking, bleef Frederik onroerbaer liggen en spalkte de oogen zoo wyd mogelyk open, terwyl zyn mond zich als eene yzeren klem toesloot. Nauwelyks was de zieke in dien toestand of Frans begon gewaer te worden dat de ademhalingen allengs lastiger wierden; hy zag de borst van Frederik op en neder golven en die golving werd allengs zwaerder en ongestuimiger. De kunstschilder oordeelde thans dat het oogenblik gekomen was, om het voorgeschreven middel des geneesheers in het werk te stellen en had het genoegen er weldra een goed gevolg van te zien. Er verliep echter nog wel eene halve uer voor dat Frans eene echte beternis kon ontdekken. Dan dacht hy dat de zege behaeld was en voelde reeds eene strael van hoop en vreugde in zyn hart dalen. Doch de stryd was niet doorgestreden.
Eene nieuwe stuiptrekking greep den zieke weder aen. Hy werd als van het bed opgeheven en er terug in neder gestort met eene dusdanige kracht dat er het ledekant van kraekte en de gansche kamer van daverde. Frans voelde nu, by wederwerking, byna zynen ganschen
| |
| |
moed bezwyken, en een traen van medelyden en smart parelde op zynen wang. Eensklaps scheen het hem als werd er een dekkleed van voor zyne oogen weggetrokken; hy deed alle moeite om den zieke goed te blyven aenstaren; doch hoe groot was niet zyne verbaesdheid, wanneer het hem dacht eensklaps twee schimmen naest het ziekbed te zien staen. De eene, die met den rug naer hem gewend stond, was een rank meisje en de andere was Wolfang. Ieder van hen hield eene hand des zieken vastgegrepen en beide bogen het hoofd naer hem. Op den zelfden stond verscheen er een zachte glimlach op het wezen van Frederik, de strakheid zyner blikken verging, hy liet zyne oogschelen zachtjes toevallen en scheen door eenen zoeten slaep bevangen te worden. Terwyl Frans die verandering op het wezen zyns vriends gadesloeg, waren de twee schimmen verdwenen en de kwael van Frederik was gestild.
Frans bleef eenigen tyd diep ontroerd en getroffen staen; doch eindelyk greep hy de hand des zieken en sprak op eenen stillen toon:
‘Frederik, hoe bevindt gy u?’
‘Beter, goede vriend’ was het antwoord, en die woorden werden op eenen toon uitgesproken welke de blydschap op het wezen van Frans deed uitstralen. Hy hervond hierin de stem van zynen ouden makker, de natuerlyke stem welke hy sedert ettelyke dagen niet meer gehoord had.
‘Zege! Zege!’ riep Frans nu ‘wy hebben de overwinning! myn vriend is gered, voor goed gered!’
Een zachte blik en een gevoelvolle handdruk was het antwoord des zieken. - Na eenige stonden sprak hy:
‘Ik gevoel my zoo zwak, Frans, en zoo vermoeid,
| |
| |
zoo afgemat: myn lichaem schynt my als geradbraekt en myne oogen staen zoo duizelig.....’
‘Dat zal alles weldra verdwynen, myn beste’ zegde de kunstschilder ‘slechts nog eenige dagen rust en kalmte en dan zyt gy volkomen hersteld. Gelooft gy het ook niet?’
‘Ik denk het wel, vriend; laet my thans eenen teug water drinken: myne keel is uitgedroogd en myne lippen kleven tegen elkaer.’
Frans voldeed aen dit verzoek en terwyl hy daermede bezig was, hoorde hy op de deur van het vertrek kloppen, en de stem van Frederiks moeder hem vragen om binnen te treden.
De kunstschilder snelde verblyd tot de deur en de vrouw by de hand vattende, bragt hy haer by het ziekbed zeggende:.
‘Uw zoon is gered, mevrouw: alle vrees mag thans verbannen worden!....’
Weenend, doch van zoete, innerlyke vreugde, zoende de moeder het bleeke wezen van haren zoon en zich dan tot Frans wendende, dankte zy hem voor de heldhaftige handelwyze welke hy gedurende de crisis getoond had.....
‘Spreken wy van niets meer’ zegde de kunstschilder ‘myn vriend is gered! verheugen wy ons: doch het zy met stilte en kalmte; want zyne zwakte eischt zulks...’
Nu sprak de Vader van Frederik, met moeite zyne tranen bedwingende en de handen van den kunstschilder grypende:
‘Beste heer Frans, ik ben u eenen eeuwigen dank schuldig! gy hebt mynen zoon van de dood bevryd; wy zullen u zyne gezondheid verschuldigd zyn. Voortaen
| |
| |
zal ik u als myn tweeden zoon beschouwen! Hoe kan ik ooit uwe edelmoedige oposseringen naer waerde herkennen?....’
‘Genoeg, genoeg, over dit alles’ zegde de jongeling ‘ik ben reeds genoeg beloond; want myn vriend is my terug gegeven. Wat ik gedaen heb, is zoo natuerlyk als er iets in de wereld kan zyn. Frederik zou voor my niet minder doen, en wy zouden er elkaer niet voor bedanken; niet waer vriend?’
Een blik van warme vriendschap en een gevoelvolle handdruk was het antwoord van Frederik.
Na eenige stonden zegde Frans, dat hy zynen rol van ziekediener voort wilde zetten, en hy dus deed opmerken dat het noodig was de kalmte aen den zieke niet te ontnemen, en hem nog eenigen tyd in stille rust te laten: ‘Ik twyfel er niet aen’ voegde de jongeling er by ‘of eene weldoende slaep zal op deze beternis volgen en dan zal de herstelling met rasse schreden voortgaen.’ Men toefde niet om den jongeling met zynen vriend alleen te laten; doch hoe verschillig was thans de aendoening by allen geworden: met de zachte hoop in den boezem verliet men het vertrek en men droomde reeds aen den stond waerop Frederik, van alle ziekte ontheven, zich weêr als te voren in het midden des huisgezins zou bevonden hebben.
Zoo als Frans het voorzien had, geschiedde het. Frederik sluimerde weldra zachtjes in en genoot eene kalme rust, die hem een gedeelte zyner krachten moest terug schenken en aen zyne genezing eenen aenvang moest stellen.
|
|
Auteursrechtvrij