Ziel en lichaem

[p. 36]

II. Hoofdstuk.
Brief van Frans aen Frederik.

Myn beste Frederik, ik heb uwen brief tot drymael toe overlezen en telkens, wanneer ik de lezing staekte, myne armen kruiswyze over elkaer geslagen en my gevraegd:

- Maer is dat nu de vriend Frederik die my zulke dingen schryft? – Is dat Frederik dien ik van over zoo langen tyd heb leeren kennen? - Is dat nu Frederik, myn oude makker, myn goede vriend? – Is dat nu die Frederik met wien ik soms uren lang over de ernstige zaken van 's menschen leven gesproken heb en die er, op myn woord! ernstig wist over te spreken? - Is dat Frederik, die zoo goed scherts kon verdragen en er zyn grootste vermaek in vond; en met wien ik zoo dikwils vrolyke uren gesleten heb, met alles op eene zachte wyze den spot dryvende; met een woord: is dat de vriend, dien ik te Antwerpen gelaten heb?.....

En telkens, myn goede, heb ik op die vragen met

[p. 37]

een: ‘ik weet niet - ik versta er my niet aen - ik kan er geenen kop aen krygen –’ moeten antwoorden.

Beter hadt gy gedaen, met den heer Wolfang - ik spreek u vry en onbewimpeld, omdat ik uw vriend ben - in zyn gestigt, welken onteerenden naem hetzelve ook drage, gelaten te hebben. Gy hadt daerdoor, hem voorzeker en u denkelyk, een aental dwaesheden gespaerd, welke ik nu in de toekomst voorzie. - Voorwaer, ik beken het u, ik heb den heer Wolfang nooit begrepen, ik zie het klaer genoeg. - Ik wist niet dat er in zyn brein zulke vreemde zaken omgingen. Het spyt my thans; want had ik zulks kunnen veronderstellen, dan had ik ongetwyfeld meer aendacht op zyne stelsels geslagen en u in tyds trachten te behoeden, voor het gevaer dat u bedreigde en dat u thans overweldigd heeft. - Tracht toch, myn beste Frederik, zoo haest mogelyk uit den toestand te geraken, waerin gy verkeert: hy kan u niet dan schadelyk worden en in alle opzigten..... Mogt het korte onderzoek, welk ik hier van uwen brief en van het verhael dat hy bevat, ga doen, u de overtuiging daervan geven en u het vast besluit doen nemen om den heer Wolfang te vlugten, - om hem te vlugten, als een mensch die met eene overhalende ziekte zou besmet wezen.

De verheven geest dien gy wel aen den toonkundige wilt toekennen, is slechts een zieke toestand van het brein van den heer Wolfang. Wanneer de verbeelding niet overdreven wordt, wanneer zy binnen de palen van het mogelyke blyft en schoone dingen kan te voorschyn brengen, dan is het eene der heerlykste gaven, welke de geest des menschen kan bezitten, dan eerbiedig ik

[p. 38]

het brein dat met die grootsche kracht begaefd is, en ik verneder er my gaerne voor. Doch, wanneer die verbeelding buiten de aengewezen palen stapt, wanneer zy, van allen toom ontdaen, op een gebied voortrolt waeraen men geenen naem meer kan geven - omdat het zich buiten het wezenlyke bevindt - dan noemt men die verbeelding slechts fantazy, en als er niets dan fantazy bestaet, dan noemt men dien toestand den staet van krankzinnigheid. Dusdanig is het geval met Wolfang. Gy moogt hem nu, zoo veel gy wilt, aen eenen waerzegger, aen eenen profeet vergelyken; ik heb er niets tegen; ik stem zelfs volkomen met u daerin overeen; want die ook waren fantastische lieden, overdreven verbeeldingen, geestdweepers die de fantazy voor de waerheid opnamen, hunne droomeryen voor inspraek hielden en zoo dikwerf raedsels voorgaven, tot dat er eindelyk een bewaerheid werd. Het kortzigtige volk is altyd en in alle landen des aerdbodems het zelfde geweest: het laet twintig voorzeggingen voorbygaen, welke niet of gansch verkeerd uitvallen en klampt zich aen eene enkele vast die bygeval bewaerheid wordt. - Zoo zal iemand, byvoorbeeld, die de gansche week moet zwoegen en slechts den zondag tot de rust kan gebruiken, en dan gaerne eene wandeling doet, zeggen, dat het des zondags altyd slecht weder is. - Zoo heeft men het spreekwoord uitgevonden dat, wanneer men van iemand spreekt, hy er aen of omtrent is. - Waerom? omdat zulks nu en dan eens geschied en men het alsdan juist gewaer wordt, terwyl men het duizende keeren, zonder opmerking, laet voorbygaen, wanneer het geval niet gunstig is. – Zoo is het ook met de zoogenaemde voorgevoelens...... Men heeft alle oogenblikken des levens voorgevoelens

[p. 39]

en van de duizend wordt nog geen enkel bewaerheid; doch wanneer dit laetste gebeurt, wordt het opgemerkt en anders denkt men er niet aen..... Maer ik herinner my dat gy aen het geval niet gelooft...... ik wel, vriend Frederik.....

Die bemerkingen zult gy mogelyk - byzonder nu gy in eene zoo hooge wereld zweeft – als nietigheden aenzien. Zy zyn het nogtans niet. De grootste dingen der wereld zyn nietigheden en de nietigheden brengen de grootste dingen der wereld voort. De opmerkzaemheid bestaet in de kleinste zaken: ‘In minimis maxima’ zegt Paulus, en dat is een schoon, een breed gevoelen, alhoewel ik, met het u voor te brengen, een weinig aen een predikant gelyk.

Gy schryft my ‘Wie zegt ons waer de echte krankzinnigheid begint?’ en gy vindt zulks eene verschrikkelyke vraeg. - Ik zal u die verschrikkelyke vraeg oplossen, vriend Frederik. - De krankzinnigheid begint, daer waer onze gedachten, onze gezegden, onze doenwyze buiten het algemeen gezond oordeel loopen; daer waer zy den kring te buiten treden, welke rond het menschelyk verstand, rond de magt van den menschelyken geest getrokken is. Wanneer men daer buiten loopt, geraekt men in opstand met de maetschappy en men mag er geen gezond lid meer van genoemd worden; men verdient den naem van krankzinnig, en worden de gedachten tot daden gebragt, dan moet men uit de algemeene familje, uit de maetschappy gesloten worden, welke het behoud, het geluk, het voordeel van haer geheel aen geene eenheid, aen geen gedeelte mag opofferen. – Die redenering, vriend Frederik, zal u misschien zeer stoffelyk voorkomen. Het is myne schuld niet: ik ben

[p. 40]

een stoffelyk schepsel en gy moogt van my niets anders verwachten: ook zal ik, volgens die gevoelens, uwen ganschen brief beoordeelen.

De eenige gezonde reden welke gy uit Wolfangs mond gehoord hebt, is het oordeel dat hy over my gestreken heeft. Het is waer: ‘myn geest is stoffelyk’ en hy had er mogen byvoegen ‘al te stoffelyk’ en ik ‘kan een goed schilder; maer zal nooit een grootsch kunstenaer worden.’ Had de heer Wolfang wat minder en ik wat meer verbeelding, dan zou het evenwigt tusschen ons hersteld zyn, dan zou hy een groot man wezen en ik mogelyk een groot kunstenaer kunnen worden. Nu is Wolfang een fantast, en ik ben een knoeijer in myne kunst; doch ontbreekt my vuer, ik bezit toch warmte en de heer Wolfang, indien ik my niet bedrieg, bevat slechts vlam waer men zich, by de aenraking, aen verbrandt. Ik wil myn lot tegen het zyne dan niet verruilen. Reeds lang, beste Frederik, werd, ik zoo beoordeeld. Myn vriend Walter, in wiens woon ik my thans te Dusseldorf bevindt - waer ik, zoo als gy weet, na myn verblyf te Munchen, ben aengekomen - myn vriend Walter, zeg ik, heeft het my over jaren reeds te Antwerpen gezegd: ‘by u, zoo sprak die brave jongeling - ik weet het, by u is de geest meester over het hart; gy gevoelt; doch dit gevoel is by u aen de reden onderworpen en wordt er door verkoud. By my is het een brand die my verteert en dien ik niet kan uitdooven.^*’

Helaes, vriend Frederik, nu ik u van Walter spreek, kan ik niet nalaten er u eenige stonden over te onderhou-

* Zie myn roman: Jack of een arm huisgezin.

[p. 41]

den. - Ofschoon gy niet zoo innig als ik, door de vriendschaps banden, aen hem verkleefd zyt, hebt gy den braven duitschen kunstschilder toch te Antwerpen gekend en zult u denkelyk aen zynen toestand gelegen laten. Het is een der grootmoedigste karakters, een der edelmoedigste inborsten welke ik ooit in myn leven aengetroffen heb. Hy ook werkt voor en door het gevoel; maer dit gevoel is heilig en verschilt hemelsbreed van het kranke, ziekelyke gevoel, waermede de heer Wolfang geplaegd wordt. Ik heb u nimmer zyne ongelukken doen kennen, omdat hy van dezelve een geheim maekte en ik zal dit geheim nog omsluijerd houden. Echter wil ik u in eenige woorden doen gevoelen welke zware slagen die grootsche, gevoelige ziel overvallen hebben.

Verbeeld u vooreerst eene lange reeks van ongelukken, van huiselyken tegenspoed, welke de jongheid van Walter, als trouwe gezellen begeleid hebben. Tot slot dier omstandigheden, eene ziekte welke zynen vader jaren lang op het bed hield uitgestrekt en eindelyk, in de wreedste lichaemsfolteringen, den aengebeden echtgenoot en vader uit het leven rukte. Eene moeder en tedere zuster tot de uiterste wanhoop gebragt en, om haer te troosten, een jongeling met eene allergevoeligste ziel, die al het leed in zyn hart moet verkroppen en, door zynen bedwongen moed, het eenig dierbare, dat hem op aerde overblyft, moet trachten, als het ware, tot het leven terug te roepen. - Hierop nu eenige dagen van kalmen vrede, van vrye ademhaling, welke door den kunstenaer worden ten nutte gesteld om Antwerpen, die voedstermoeder der schoone kunsten te komen bezoeken en er zyne bekwaemheid te vervoorderen. Eilaes! in het vreemde land wachten hem nieuwe ongeluk-

[p. 42]

ken: de liefde, het schoonste wat op aerde bestaet, het heiligste geschenk dat ons de Godheid gedaen heeft, moet voor hem slechts dienen om hem het lyden, het ongeluk, den rampspoed in al hunne uitgestrektheid te doen gevoelen. Hy lydt in zyne ziel, in de ziel zyner geliefde, in de ziel van allen die zyner geliefde duerbaer zyn. Hy ziet zyne minnares, in zyne armen, den jongsten snik geven en denkt nu den laetsten druppel gal uit den beker des levens genuttigd te hebben. Hy misgrypt zich. Het ongeluk is van hem slechts eenen stond weggetogen, om zyne vale vlerken over zyne geliefde familje in Duitschland weêr gaen neder te stryken. - Hy snelt er naer toe en vindt zyne moeder en zuster, zich zelven, in armoede gedompeld. Hy worstelt jaren lang tegen den ramp en rigt het hoofd eindelyk op: een aenzienelyk erfdeel heeft het verloren fortuin hersteld. - Eene zachte koesterende zonnestrael schuift weder over de baen zyns levens. Nu keert hy terug naer Antwerpen om er andere rampspoeden te komen verzachten....... Het is te laet! De rampen zyn onherstelbaer.... Dit alles is slechts de geschiedenis van den armen Walter.

Thans is de jongeling terug naer de familje have gekomen; doch in welk eenen toestand? Hopeloos is hy thans en het hoofd, dat zoo lang aen het onweder weêrstand bood, hangt nu zonder kracht op de borst neder. Zoo als ik u reeds gezegd heb, verblyf ik in zyne wooning; al de oogenblikken welke ik vry heb, zyn hem toegewyd; ik tracht hem zoo veel mogelyk te troosten en moed in te storten. Hy luistert naer myn woorden, is door myne redenen overtuigd en belooft my alles; doch zyne beloften blyven zonder uitwerksel: twintigmael opgebeurd, valt hy weêr zoo dikwils neder en zyn

[p. 43]

geest- en lichaemskrachten gaen zigtbaer achteruit. Ik kan my soms niet wederhouden, wanneer ik hem door mistroostigheid overvallen zie, in tranen los te breken. Tot overmaet van ramp - en dit is iets dat my den ganschen moed beneemt - schynt hy zyn lot geduldig te verdragen; hy staet noch tegen het noodlot noch tegen de menschen op en de eenige klagt, welke ik tot hier toe uit zynen mond heb hooren komen, bestaet in de treurige woorden: ‘het is te veel! te veel!’ - Zyne kwael is ongeneesbaer......

Meermaels spreek ik met de moeder en zuster, die my als den tweeden zoon uit den huize beschouwen, over den toestand van Walter en ik durf aen de tedere vrouwen niet zeggen, wat ik juist over dien toestand denk: ik wil haer de laetste strael van hoop niet benemen. - Ik was met zyne zuster Elisa overeengekomen om hem aentewakkeren, eene kleine reize te ondernemen. Tot onze groote verwondering wil hy, die altyd zoo inschikkelyk is, aen ons verlangen niet voldoen en zegt, slechts de rust noodig te hebben....... Eilaes! het ongeluk is nog niet verzadigd en het wil zynen vollen loop hebben. Ik wenschte wel, dat ik myn leven te Dusseldorf kon blyven doorbrengen, by Walter, by zyne brave moeder, by zyne engelachtige zuster; doch eilaes! ik ben myzelven niet meester en te Antwerpen zyn er ook vrienden die my nauw aen het hart liggen en myne hulp noodig hebben! - Dit brengt my op de gedachte van u terug, myn goede Frederik, en herinnert my dat ik op uwen brief slechts heb begonnen te antwoorden. - Vergeef my de korte uitweiding die ik hier gedaen heb; zy is ook toch der vriendschap toegewyd en heeft my het harte verligt. - Ik koom tot ons onderwerp terug.

[p. 44]

Over de stelsels der dichterlykheid van den heer Wolfang zal ik niet uitweiden. Zulks zou my te verre brengen en toch zy zyn slechts een gevolg van de krankheid zyns breins en, kan ik u overtuigen van het bestaen dier krankheid, dan zullen de stelsels van zelve wederlegd zyn. Ook de vereeniging, de ineensmelting, de vereenzelving der geesten zullen slechts droomen worden, wanneer gy, zoo als ik, zult gelooven dat de heer Wolfang een droomer is - een poëtische droomer, mogelyk; maer toch een droomer. - Laten wy eens uw bezoek op de geheimzininge kamer - die, zoo ik hoor, geene geheimzinnige kamer is, ten minste in den zin, zoo als wy gedacht hadden - trachten terloops uitteleggen.

Laten wy ten eersten aenstippen, myn goede Frederik, dat gy van natuerwege - en gy zult het ligt bekennen - eene sterke geneigdheid voor het fantastische gevoelt; dat gy in droomeryen lust schept en dat uwe zenuwen eene gevoeligheid bezitten welke waerlyk buitengewoon is. Wanneer men dit alles in aenmerking neemt, dan is het niet te verwonderen, ten eerste, dat het zigt der geheimzinnige kamer u getroffen hebbe, ten tweeden dat het spel van den heer Wolfang dat, ofschoon gy het in uwe beschryving te hoog stelt, toch een echt betooverend spel mag genoemd worden - want Wolfang is de grootste toonkundige dien ik ken - dat dit spel, zeg ik, uw reeds geschokt gevoel nog dieper misleid heeft en dat die schokking, welke door het lieve verhael van Lydia, die ik nog wel levend wenschte, tot den hoogsten graed was gebragt, u eindelyk in eene soort van ontgeesting heeft doen vallen, welke u onbekwaem gemaekt heeft om het gezond oordeel te bewaren. -

Wat blyft er nu, ten tweeden, uitteleggen?.... Is het

[p. 45]

de schim welke gy op den muer gezien hebt? het inzakken van het kussen des sofas? het geritsel van het blanke kleed des geestes? – De geesten hebben altyd blanke kleederen aen, en ik wil ze daerin niet mispryzen. - Is het misschein het zien van den geest zelven, het aenraken op uwen schouder van de hand van Lydia?........ Myn lieve Frederik, was uwe geestontsteltenis alleen niet bekwaem om u al zulke dingen voor te schilderen? Schynt in onze droomen ons de wezenlykheid ook niet tastbaer?..... Gy hebt gedroomd, vriend, gy hebt gedroomd! en het eenige verschil tusschen dien droom en andere is dat gy, thans ontwaekt, nog aen de wezenlykheid geloofd van wat gy meent gezien te hebben: uwe inbeelding blyft duren, gy blyft ontwaekt voortdroomen......

Ik heb hier te Dusseldorf kennis gemaekt met eenen landgenoot die lang in Amerika gewoond heeft, alle landen kent en thans de steden van Duitschland voor zyn vermaek bezoekt. Zyn naem is Van Hardenhoek.^* Hy schynt een reeds bejaerd man en kent Antwerpen zeer wel. Het is een wonder schepsel, zoo als ik ze geern zie, geestig en spitszinnig en tegelyker tyd een diep doordringend verstand bezittende. Hy had my juist gister avond, in het gasthof waer hy inwoont, verzocht om eene flesch te komen ledigen en over Nederland te redekavelen. Vol van de lezing van uwen brief, kon ik my niet onthouden de samenspraek op het bestaen der geesten en op de kracht van het geestvermogen te brengen. Wy hebben uren lang – en het verwondert my nu –

* Zie over die persoonaedje myn roman Daniël.

[p. 46]

statig over dit onderwerp gesproken en de heer Van Hardenhoek was zeer achterhoudend in zyne beslissingen. Hy bekende, zonder nogtans uwen naem te kennen noch dien van den heer Wolfang, dat de toonkundige in eenen ziekelyken toestand verkeerde en dat gy op het punt waert hem daerin na te volgen; doch hy ging immer van het standpunt uit dat hy, voor een oogenblik, veronderstelde aen zulke dingen te gelooven en hy verdedigde alsdan niet slecht uw stelsel, vriend Frederik, alhoewel ik hem niets duidelyks van uwen brief gezegd had. Ziende nogtans dat hy my niet kon overhalen, heeft hy eensklaps van doenwyze veranderd en door stellige redenen willen bewyzen, dat al wat men van zulke dingen verhaelde, bestaen kon of ten minste ter goeder trouw van die het ondervinden, kan geloofd worden. Hy sprak my ter dier gelegenheid over het magnetismus en zegde my wondere dingen gezien te hebben. - Inbeelding! lautere inbeelding! sprak ik. - Het is mogelyk, zegde hy, doch de feiten konden niet geloochend worden. - Die opmerkingen, vriend Frederik, waren voor my niet verloren en ik begon inwendig te onderzoeken of ik uwe wonderbare geschiedenis, by middel van het magnetismus – deszelfs bestaen voor een stond aennemende - niet kon uitleggen. Dan ook die middel gelukte my niet en ik moest tot myne eerste gedachte terug keeren en het alles aen inbeelding, aen zenuwontsteltenis toeschryven.

Er blyven twee punten waerover gy my met regt eenigen uitleg, eenige verklaring zoudt kunnen vragen. - Hoe komt het dat de afschildering welke uw vader u van Lydia gegeven heeft juist overeenstemt met het beeld dat gy hebt meenen te zien, en hoe kon de heer Wolfang

[p. 47]

weten, dat gy elkaer voor eenigen tyd zoudt hebben moeten verlaten? - Het valt my moeilyk en niet moeilyk om daer op te antwoorden. Stoffelyke, onwederleglyke proeven zou ik u voor het oogenblik niet kunnen geven en moet my met veronderstellingen bevredigen. Er zyn honderde middelen om de onmogelykheid van zich weder te zien uit te leggen: gy kunt kiezen. - Wie weet of de heer Wolfang niet eerder dan gy, by brieve, van den rampspoedigen toestand uws vaders was onderrigt geworden? - Wie weet of hy zelf niet had voorgenomen des anderendaegs smorgens de stad te verlaten of zich voor eenigen tyd opgesloten te houden? - Het zou de eerste mael niet geweest zyn, dat hy zulk een besluit zou hebben gevormd en uitgevoerd. - Indien hem waerlyk een geest ten dienste stond die hem van de toekomst kon onderrigten, dan zou ik zyn geluk benyden en hem wel naer den middel willen vragen, om zulk iets ten mynen dienste te hebben. - In de middeleeuwen ook geloofde men dat de zoogenoemde toovenaers en tooveressen eenen geest - doch die was nooit schoon - tot hunnen dienst hadden, die hen van alles onderrigtte, hun de verborgen schatten aenwees – en die domkoppen van toovenaers wisten er geen gebruik van te maken; zy waren en bleven immer arm, woonden in kelders of op zolders en eindigden hun leven op den brandstapel. - Iets dat ook niet zeer kristelyk was en thans beter door de zinnelooshuizen wordt vervangen.

Nu, tot de gelykenis van Lydia komende, is het zeker, dat de Lydia, welke gy hebt meenen te zien, aen eene vrouw moest gelyken. De afschildering welke men u later deed, moest insgelyks het wezen eener vrouw voorstel-

[p. 48]

len; en nu ligt de gansche knoop in het toeval dat gewild heeft dat die twee gelykenissen zoo goed mogelyk gepaerd gingen, of liever dat de afschildering der wezenlykheid met die uwer verbeelding overeenstemde! - o Liefde voor het buitengewoone! Waerom, vriend, de dingen niet liever op eene natuerlyke wyze trachten uit te leggen, dan wel zich op een ingebeeld gebied te begeven?.....

Beste Frederik, stel toch al die vreemde gedachten uit uw hoofd! spreek niet meer, van met den geest in eene andere wereld te vliegen - zich boven het aerdsche te verheffen - tot de volmaektheid op te stygen - door het gevoel te leven...... De aerde en wat zy ons aenbiedt, is reeds moeijelyk genoeg om te begrypen; kennen wy eerst goed onze wooning, ons land, vooraleer in vreemde gewesten te gaen verloren loopen; begrypen wy eens goed en voor altyd dat de volmaektheid op aerde een droom, een ydele droom is, dat een overweldigd gevoel geen gevoel meer mag genoemd worden en dat ‘door het gevoel leven’ zeggen wil: door het gevoel het lichaem dooden. - Geloof my, vriend, de toestand waerin gy thans verkeert, mag niet blyven duren; hy moet afgebroken worden, of weldra zult gy er in uw lichaemsgestel de noodlottigste gevolgen van gewaer worden. Gy zyt fyn van lichaemsvormen, zonder dat zoudt gy zoo geene dichterlyke schoonheid bezitten; uwe gesteltenis is die van een zenuwachtigen mensch; uwe zachtblauwe oogen, uwe ligtbruine lokken, uw doorschynend vel, de fyne trekken van uw aengezigt, uw breed voorhoofd, alles zou het my bewyzen, indien de ondervinding er my niet lang reeds de onwederleglykste proeven van gegeven had. - Welnu, met zulk

[p. 49]

eene gesteltenis, zoudt gy niet lang aen de ondermyning van uwen geest wederstaen, en gy zoudt den kamp niet zoo lang volhouden als de heer Wolfang die, by eene overdrevene organisatie van het brein, toch reuzenkrachten in zyn lichaem bezit. - En met al dat nogtans, kan men toch ligt by hem bemerken welke verwoesting allengs zynen sterken lichaemsbouw ondermynt en dagelyks eenige zyner krachten wegdraegt........ en reeds - gy zult het u ook wel herinneren - heb ik den heer Wolfang over het afnemen zyner gezondheid hooren klagen; zyne laetste onpasselykheid, waervan gy in uwen brief gewaegt, is nog een bewys te meer van hetgeen ik hier neêrschryf.

Tot overmaet van ongeluk is het er in de zenuwziekten zoo mede gelegen, dat hoe meer het stoffelyke van zyne kracht, van zyn bestaen verliest, hoe meer het zenuwstel aengeprikkeld wordt, hoe meer het in verdelgings-kracht aenwint en hoe meer het zynen loop verhaest - loop waervan het einde eene vroegtydige dood is - Frederik! laet u deze bemerking tot stof verstrekken van ernstige bedenkingen! Het is u een pligt u zelven niet te kort te doen, uw leven niet te vergiftigen. Gy hebt ouders die in u hunnen grootsten troost vinden, die u als hunnen grootsten, hunnen eenigsten schat beschouwen; die, met u te zien lyden, geenen gelukkigen stond meer op de wereld zouden smaken. Gy moogt u zelven, gy moogt uwe ouders geene rampen voorbereiden..... Nog eens! denk er welaen!

En nu nog eenige woorden die aen het voorgaende niet regtstreeks toebehooren en slechts aen onze oude vriendschap toegewyd zyn. Binnen eenigen tyd keer ik naer het vaderland terug. - Myn toestand is pynigend!

[p. 50]

gy zult het reeds gevoeld hebben. - Ik zou willen by Walter blyven, hem vertroosten en zynen moed trachten te doen herleven; ik ben aen het gezelschap zyner moeder en van zyne zuster Elisa verkleefd, en ter zelfder tyd roepen andere belangen my naer myne geboortestad terug: ik moet u eene weldoende hand komen toereiken. - By myne terugkomst hernemen wy onze avondwandelingen en wy zullen weder dit zoo lang gemiste en zoo zoet genot smaken. Twee andere zware belangen zyn my ook nog opgelegd: het eene door Walter; het betreft eenen ongelukkigen die uit de maetschappy verbannen is en wiens lot het grootste medelyden verdient. - Ik zal u dit later uitleggen. - Het andere werd my door den heer Van Hardenhoek, van wien ik hier voren sprak, opgelegd, en ik heb hem beloofd er voor te zorgen. Ik moet hem in eene zaek voor spioen te Antwerpen dienen, er de daden en den toestand van een huisgezin gadeslaen en er hem verslag van doen. Het is eene heerlyke bespieding, myn vriend, eene schoone daed en die my de grootmoedige inborst van den heer Van Hardenhoek in al hare schoonheid heeft doen raden. Ik mag u die persoonen niet noemen en kan alleenelyk zeggen, dat myn oude vriend eene voorzienigheid wil zyn voor eenen jongeling, dien gy kent en welke bezig is met te poogen om zich eene fortuin door werken aen te schaffen. Gelukt die jongeling niet in zyne poogingen, dan zal hem, wanneer het noodig is, de fortuin met eene milde hand geschonken worden en in eene ruime maet; want de heer Van Hardenhoek is oneindig ryk. - Er zyn laffe zielen in de wereld, ja; maer Goddank! men vindt er ook nog die, rein en zuiver, de edelmoedigste daden verrigten en ons het menschdom

[p. 51]

doen blyven beminnen. - Myn nieuwe vriend is van die soort.

Ik moet u niet zeggen, myn lieve Frederik, welk genoegen gy my zoudt verschaffen met my, vóór myn vertrek van Dusseldorf, nog eenen brief te doen geworden. Ik reken daer zelfs op en vlei my, dat hy min fantastisch en meer stoffelyk zal wezen. In allen gevalle schryf my zoo als gy voelt en niet om my te believen.

Myn hartelyke handdruk en blyf welvarend!

Uw Frans.

Naschrift: Zoo ik, in mynen brief, over het gevaer niet spreke, waerin uw brave vader verkeerd heeft, geloof daerom niet, myn vriend, dat zulks door vergetelheid gebeurd is of door het weinig belang dat ik daer in stelle. Neen, Frederik, het is enkel omdat ik die zaek niet heb willen mengen met de soort van schertsende twist waeruit myn brief samengesteld is. - Gy weet genoeg hoe ik aen uw gansch huisgezin verkleefd ben en hoe hoog ik uwen vader, in het byzonder, schat. Welnu, meet daervan af, hoe zeer ik, door het vernemen zyner rampspoedige ziekte, ben getroffen geworden en hoe gevoelig ik er aen geweest ben. Gelukkig dat thans alle gevaer voorby is en wy niets meer te vreezen hebben! Zonder dat zou ik weinige geruste stonden in Duitschland meer kunnen doorbrengen. Doe den braven man myne byzondere groetenissen, vriend Frederik, en zeg hem welk deel ik in uw aller smarten genomen heb.