Volledige werken. Deel 11

De oude Geertrui.

‘Nu ge van toovenaars spreekt,’ zegde mijn grootvader, terwijl wij op eenen winteravond rond de warme kachel geschaard zaten, ‘nu ge van toovenaars spreekt, moet ik u eene kleine geschiedenis verhalen, waarvan ik in mijne jonkheid ooggetuige geweest ben. Ik bevond mij toen gevallig in Duitschland en wel op een dorp tusschen Keulen en Aken, het land der heksen en toovenaars, waar zij, zooals ge weet, van alle werelddeelen op eenen bezem naartoe rijden en er hunnen sabbath vieren.

Ik had sedert eenigen tijd mijnen intrek genomen in eene afspanning, den Eenhoorn genaamd, en stond er met de lieden uit het huis goed bekend. Zij spraken met vertrouwen in mijne tegenwoordigheid en dit was oorzaak, dat ik van de kleine gebeurtenis, die ik u zal verhalen, oog- en oorgetuige kon zijn.

[p. 25]

Op het dorp woonde eene oude vrouw, Geertrui genaamd, welke een gansch afgezonderd leven leidde. Zij huisvestte in eene soort van onderaardsche kamer, waar er alles op het armoedigste uitzag en waar de afgeleefde des winters zonder vuur tusschen de kille wanden zat te bibberen, en des zomers door dezelfde killigheid zich alle soorten van kwalen op het lijf haalde. Waar de vrouw van leefde, dat wist niemand te zeggen; zij werkte niet, of om beter te zeggen, kon niet meer werken; bedelen deed zij ook niet; fortuin had men haar nooit weten bezitten, en nogtans ging zij zindelijk gekleed, kon alle jaren eene nieuwe gebloemde sitsen jak koopen en dagelijks zag men den schoorsteen rooken, een bewijs dat zij immer te koken had. Eenigen zelfs van het dorp, zooals de baas uit den Eenhoorn, verzekerden, in het voorbijgaan van de arme woning, soms de beste geuren, als van lekker gebraden vleesch te hebben geroken, en dus verzekerd te wezen, dat de oude Geertrui eene vette keuken maakte en hare uitwendige armoede slechts eene list was, om de dieven van hare woning te houden.

Zekeren avond, dat er niemand meer in de afspanning was dan ik, een schaapherder uit de gebuurte en het huisgezin uit den Eenhoorn, waarbij men eenen oudgedienden soldaat, die in de afspanning zijne kosten kocht, moet rekenen, was de baas weder op het kapittel gekomen, en had met verwondering over den lekkeren reuk gesproken, welken hij omtrent de woning van Geertrui was gewaar geworden. Zijne vrouw zegde daarop:

‘Geertrui kan zooveel geld hebben als zij wil, zij heeft maar te wenschen. Arm schepsel! laat zij ook op de wereld een goed leven hebben, het is het ergste voor hare ziel! Hiernamaals, eilaas! zal zij het zich beklagen, wanneer zij... maar genoeg... het is niet voorzichtig daarover te spreken.’

‘Wat wilt gij zeggen, vrouw?’ vroeg de baas.

‘Genoeg! genoeg! ik weet wel wat ik zeggen wil.’

‘Ja, ja,’ onderbrak de oude moeder, een echt aardig postuur, ‘ik weet het ook wel en de geburen beginnen het ook te voelen. Wanneer laatst het jongste kind van vrouw Martha gestorven is, heeft men het bed uitgeschud, en weet gij wat men gevonden heeft?... Alle soorten van werktuigen uit pluimkens gemaakt, dan eene verschrikkelijke hoeveelheid naalden en spelden en alle soorten van andere voorwerpen. Geertrui was slechts eenen enkelen keer in het

[p. 26]

huis van Martha geweest, het kleintje in de wieg eens bekeken, en sedert dit oogenblik heeft het arme schepseltje geen gezond uur meer gehad... Men heeft alsdan, doch het was te laat, een stuksken van de gewijde paaschkeers onder den drempel des huizes gelegd, en Geertrui, iets wat men wel moet in aanmerking nemen, heeft de woning sedert dit oogenblik niet meer bezocht. Ge verstaat genoeg: het zou haar onmogelijk geweest zijn nog over den drempel te komen... Met al dat is het arme kind dood.’

‘Dus, dat gij wilt besluiten dat Geertrui eene tooverresse is,’ zegde Hans de schaper, een spitsvinnig en slim manneken; ‘ik geloof er niets van.’

‘Ik ben er van verzekerd,’ hernam de oude moeder, met bitsigheid, ‘ik heb meer dan eens Geertrui nagegaan, wanneer zij met hare kruk op de straat voortkroop, en alsdan zorg gehad mijne voeten juist op de plaats te zetten, welke hare stappen in het zand hadden gelaten, en telkens heeft zij zich omgewend en mij het woord toegestuurd, en gij weet wel dat de tooverkollen verplicht zijn dit te doen?’

‘Dat kan ook wel toevallig geschieden,’ merkte Hans op.

‘Gij zijt meester van te gelooven wat gij wilt,’ zegde nu de oude gepensionneerde soldaat; ‘doch ik weet meer dan gij allen, en hadt gij gezien wat ik gezien heb, gij zoudt geheel anders spreken...’

‘Wat hebt gij gezien. Wilhelm, wat hebt gij gezien, zeg?’ vroegen tegelijk de toehoorders.

‘Wat ik gezien heb?’ herhaalde de soldaat, ‘wat ik gezien heb, vraagt gij, niet waar? Ik heb dingen gezien, die u de haren recht op het hoofd zouden doen komen...’

‘Hebben zij recht gestaan, uwe haren?’ vroeg de schaapherder.

‘Als borstels!’ riep Wilhelm.

‘Dan hadt gij op dit oogenblik toch uwe eeuwige pet afgedaan,’ hernam Hans glimlachend.

‘Dat heb ik; want ik moest mijn hoofd tusschen de traliën van het vensterken der woning steken.’

‘Het spijt mij u op dien stond niet gezien te hebben,’ zegde Hans, ‘gij moest een aardig voorkomen hebben.’

‘Maar, om de liefde Gods, laat Wilhelm dan toch vertellen,’ riep de oude grootmoeder. ‘Wat hebt gij gezien, Wilhelm, zeg?’

‘Luister!’ sprak Wilhelm nu. ‘Het was op eenen avond zeer laat; ik kwam voorbij de woning van Geertrui. Eensklaps zie ik, dat er

[p. 27]

nog licht brandt. Uit nieuwsgierigheid nader ik tot het venster en wat zie ik!... Ik meende door den bliksem getroffen te zijn!... De oude Geertrui zat in haren zetel. Naast haar stond eene lamp te branden, die het vertrek verlichtte; ik zag doodshoofden, zandloopers in overvloed; ik zag eene zwarte kat huppelen en miauwend door de kamer loopen...’

‘De duivel in persoon!’ onderbrak de oude moeder van den baas uit den Eenhoorn.

‘Neen, toch niet,’ zegde Wilhelm. ‘Maar de duivel zat in persoon op de tafel vóór Geertrui, en in zijne klauwen hield hij twee borzen met geld en sprak tot Geertrui: ‘Voor eene enkele ziel van een jong kind uit het dorp, schenk ik u al die gouden munten!...’

‘Heilige Moeder Gods, sta ons bij!’ riepen al de aanhoorders, uitgenomen de schaapherder en ik, zegde mijn grootvader, die mijnen mond nog niet ontsloten had.

‘En Geertrui,’ vervolgde de oude soldaat, ‘stak hare hand uit en knikte: ja, terwijl zij de borzen tot zich trok. Op hetzelfde oogenblik verspreidde er zich een solferreuk door het verblijf en ik was verplicht het vensterken te verlaten.’

‘Terwijl de aanhoorders door dit verhaal met angst bevangen waren en als verstomd stonden, vroeg Hans de schaper:

Zeg eens, Wilhelm, van waar kwaamt gij, toen gij dien nacht aan de woning van Geertrui stil hield?’

‘Ik kwam recht uit de herberg den Kruisboog.’

‘Welnu, dan verklaar ik, dat gij dronken waart, zoo dronken als gij het ooit geweest zijt en dat gij niets hebt gezien.’

‘Wat durft gij zeggen; dronken!’

‘Hebt gij liever, dat ik zegge, dat gij een leugenaar zijt?’

‘Noch het een, noch het ander!’ riep Wilhelm, ‘wat houdt mij niet tegen dat...’

‘Dat ik u den nek breke!’ onderbrak de schaper, en met eenen sprong was hij bij den uitgedienden soldaat en greep hem bij den gorgel.

‘Laat los! laat los!’ schreeuwde deze laatste, ‘ik deed immers geen kwaad met...’

‘Beken dat gij gelogen hebt!’ riep Hans, nu in woede ontstoken, ‘beken dat gij dronken waart, laffe soldaat, beken dat gij gelogen hebt!’

[p. 28]

‘Maar... laat mij los!...’

‘Beken dat gij dronken waart, zeg ik u!’

‘Ik beken het!...’

‘En dat gij gelogen hebt!’

‘Ik heb... gelogen.’

‘En beloof nu nooit meer een woord over Geertrui te spreken!’

‘Ik beloof... het.’

Nu liet de schaper zijnen man los, en terwijl wij nog allen over zijne handelwijze verbaasd stonden, wendde hij zich tot de grootmoeder en ging voort:

‘En gij, hebt gij dat bed met pluimenwerktuigen gezien! zeg, hebt gij het met eigen oogen gezien?’

‘Bedaar, schaper! bedaar, Hans! waarom die woede?’

‘Ik vraag u of gij het met eigen oogen gezien hebt?’

‘Het is Barbel, die het mij gezegd heeft.’

‘Had Barbel het gezien?’

‘Zij wist het van Anneken.’

‘En Anneken?’

‘Van Kathelijne.’

‘Die het van andere leugenaars en klappijen wist!’ donderde Hans nu uit. ‘Gij hebt allen gelogen!... is het waar of niet?’

‘Gelogen! gelogen!’ mompelde de vrouw.

‘Zeg dat gij gelogen hebt, of ik kan mij niet langer meer intoomen!’ riep Hans.

‘Het is wel mogelijk...’ zegde de oude, ‘maar dan hebben Barbel en de anderen ook gelogen...’

‘En gij nu baas,’ vervolgde Hans, ‘welken reuk zijt gij gewaar geworden?’

‘O het was...’ stamelde de baas, ‘het was een reuk zooals andere reuken... zooals... zooals alle reuken.’

‘Gij zijt een domkop, baas,’ sprak de schaper nu meer bedaard, ‘en gij hebt niets geroken, dat buitengewoon was.’

‘Ik stond alsdan recht’ zegde mijn grootvader, ‘en mij bij Hans voegende, vroeg ik hem waarom hij zich dermate vergramd had over dien flauwen wijvenpraat.

‘Omdat die wijvenpraat,’ zegde hij, ‘van grooter gevolg kan zijn dan gij u wel kunt inbeelden, en omdat ik de brave Geertrui, die niemand kwaad zou kunnen doen, ken. Zij is mijne meter geweest en

[p. 29]

heeft mij over de vont gehouden, en ik ben het, die haar het noodige verschaf en maak dat zij kan leven zonder bedelen. Ik heb zelf niet veel; maar toch genoeg om de brave vrouw te ondersteunen. Buiten deze omstandigheid had ik zulks nooit gezegd: doch dat men voortaan oppasse! Wie nog een woord over Geertrui durft reppen, zal weten hoe zwaar de handen van den schaper wegen. Gij kunt er allen het dorp van onderrichten!’

‘Gij zijt een brave jongen, Hans, zegde ik,’ sprak mijn grootvader, den schaper de hand drukkend.

Hierop verliet Hans het gezelschap.

Toen hij vertrokken was, zegde de oude grootmoeder:

‘Wel die dondersche schaper, dat is een vieze grammoedige zot, en men zou wel dienen in zijne tegenwoordigheid de woorden te wegen en te meten, alvorens ze uit den mond te laten komen’

‘Dat was misschien in alle gevallen niet erger,’ merkte mijn grootvader op.

‘Die melkmuil!’ grommelde de oude bediende, terwijl hij niet ophield met de hand over den geknepen gorgel te strijken.

De baas en zijne vrouw zwegen stil.

Sedert dit voorval hielden de lasteringen op en Geertrui bleef in vrede voortleven.

‘Waren er,’ voegde er mijn grootvader ten slotte bij, ‘in vorige tijden meer zulke verdedigers geweest als Hans, er zouden minder tooverkollen verbrand zijn geworden. Danken wij de beschaving die de tooverij, voor eeuwig, hoop ik, den nek zal gekraakt hebben.’