Volledige werken. Deel 9

II.

In het jaar 1807, op eenen namiddag der maand Juni, hield een licht rijtuig stil aan eene afgelegene hut in de nabijheid van het dorp A. Een man nog in den bloei der jaren, doch die er lijdend uitzag, stapte uit het voertuig en trad de hut binnen, waar een ouderling zich met het handwerk van holleblokmaken onledig hield. De vreemdeling klopte den ouderling op den schouder en zegde:

‘Welnu, Karel, herkent gij mij niet?’

De oude man zette, zonder spreken, zijnen bril op en staarde met de diepste aandacht.

‘Herkent gij mij niet?’ hernam de vreemdeling.

‘Neen, mijnheer,’ zegde de oude.

‘Kent gij Willem niet?’

‘Willem?... Willem die dood is?...’

[p. 205]

‘Die dood is?’ herhaalde Willem; want het was niemand anders dan Willem Middernacht. ‘Die dood is?’ herhaalde hij nogmaals, ‘kom ik u dan zoo dood voor, Karel?’

‘Men zegde het hier, mijn goede,’ hernam de ouderling, ‘men zegt het reeds van over twee jaren, dat gij, ik weet niet meer in welken veldslag, gesneuveld waart. - Het is dan toch niet waar; Goddank! en gij zijt een gansch heer geworden, Willem! - En wat beteekent daar dit rood lint aan uw knoopsgat? duivels!’

‘Ja, Karel, dat brengt de oorlog mede. Ik heb daar eer en een bestaan gewonnen; doch de jonkheid is er mede versleten en ik ben, door ontvangene wonden, tot den krijgsdienst onbekwaam geworden.’

‘Gij zijt gepensioneerd?’

‘Met den graad van kapitein; doch wij zullen daar later over spreken, als wij niets anders te doen hebben. Thans, mijn oude vriend, moet gij mij op uwe beurt nieuws vertellen.’

‘O, laat mij de geburen gaan roepen! Wat zal men blijde zijn u terug te zien!’

‘Neen, Karel, gij doet er niets van; want het kon wel gebeuren, dat ik hier slechts in het geheim wilde wezen; de inlichtingen, welke ik van u verlang, zullen mijn besluit vaststellen. Dus verliezen wij geenen tijd, en zeg mij hoe is het met Anna? Gij weet...’

De ouderling antwoordde niet aanstonds en wreef eenige keeren met de hand over het voorhoofd.

‘Spreek,’ hernam Willem, ‘en doe mij niet langer angst aan.’

‘Men heeft u dood geloofd, vriend Willem...’

‘En Anna?’

‘Anna is getrouwd...’

‘Getrouwd!’ riep Willem, ‘getrouwd! Gij bedriegt mij, niet waar, gij wilt spotten?’

‘Ongelukkiglijk neen,’ zegde de ouderling.

Willem liet zich op eenen stoel neêrzakken en bleef eenen langen tijd met het hoofd op de borst gebogen zitten. Eindelijk vroeg hij aan Karel of hij hem niet pen en papier kon bezorgen, en hij schreef in haast een briefje.

‘Karel,’ zegde hij, ‘dit briefje moet heden nog aan Anna besteld worden, in het geheim besteld worden, kunt gij dit niet?’

‘Ik zal het doen,’ zegde Karel, en eenige stonden later verliet hij zijne woning en stapte in de richting van het dorp.

[p. 206]

Willem bleef alleen aan zijne wanhopige gedachten overgelaten. Hij wierp eenen blik terug in zijnen levensloop; hij vloekte den vader, die hem miskend had, de moeder, die hem van zich had geworpen, het vondelingsgesticht, dat hem had opgevoed, Pieter Neel, die hem honger en koude had laten lijden, om op zijn onderhoud te kunnen winnen... En Anna! Anna, de enkele ziel, waarin hij ooit gehoopt had, die Anna ook had hem verlaten! O, moest hij haar dan ook vervloeken?... Neen, hij zal nog wachten; hij moet eerst de volle overtuiging van zijn ongeluk hebben. Zij kan bedrogen geweest zijn; zij kan onschuldig wezen, en aan zijne gedachtenis getrouw zijn gebleven. Nog eenige uren en hij zal er de overtuiging van bezitten. Hij heeft haar in zijn briefje dien nacht zelve eene bijeenkomst aangewezen; komt zij er niet, dan is zij hare eeden vergeten. Komt zij, dan is nog zijn gedacht uit hare ziel niet gewischt; doch in beide gevallen is hij ongelukkig voor het overige zijner levensdagen.

Een helsche grimlach bekruipt bij die folterende gedachten zijne wezenstrekken; zijne vuisten wringen zich stuiptrekkend in elkaar en terwijl zijn boezem hevig klopt, wandelt hij, zooals een leeuw in zijn hok, woedend in de kleine hut op en neder.

Het zweet loopt hem bij druppels van het aangezicht en zijne oogen zijn vlammend. Eindelijk valt hij afgevat terug op den zetel neder en blijft met strakheid op het blank papier staren, dat nog op de tafel ligt. Een grimlach, waar slechts bitterheid en diepe haat in te lezen staan, verschijnt nu eensklaps op zijn gezicht.

‘Eene goede gedachte,’ zegt hij luid, ‘betalen wij die schuld, dan hebben wij der gansche wereld niets meer te danken.’ En de pen vastgrijpende, schrijft hij:

‘Aan de heeren bestuurders van het Vondelingshuis te...

‘Gij hebt mij, toen mijne moeder mij verstooten had, in uwe woon opgenomen; gij hebt mij met eenen spotnaam gedoopt, opdat er eeuwig op mijn voorhoofd en op dit mijner kinderen, zoo ik er ooit mocht hebben, zou te lezen staan, dat ik een bastaard, een vondeling ben; gij hebt mij in uw gesticht een belachelijk kleedsel aangetrokken, omdat ik zou geleerd hebben, omdat ieder zou geweten hebben, dat ik door de openbare milddadigheid werd grootgebracht; gij hebt mij uitbesteed en gedurende zestien jaren iets meer dan een' stuiver

[p. 207]

daags voor mijn onderhoud betaald. Voor dit geld ben ik als een hond opgevoed en van alle beschaving en verlichting verstoken gebleven. - Dat hebt gij voor mij gedaan. - Ik vervloek uwe zoogenoemde barmhartigheid en wil, om het recht te hebben u uit al mijne kracht te haten, niets aan u verschuldigd blijven. Ik bereken dat mijne opvoeding aan het armbestuur vier honderd gulden gekost heeft. Hiernevens vindt gij die som en de verzekering mijner eeuwige verachting.

‘Een Vondeling.’

Willem deed de opgegevene som in den brief, maakte het tot een pakje en stelde het opschrift.

Juist toen hij dit alles verricht had, kwam de oude Karel terug binnen.

‘Gij hebt het haar besteld?’

‘In eigen handen,’ zegde Karel.

‘Heb dank, mijn vriend; ik heb hier nog iets, dat zou moeten besteld worden. Wilt gij dit pakje aan den bode bezorgen?’

‘Ik ben te uwen dienste, mijnheer Willem.’

‘Willem, wilt gij zeggen.’

‘Vriend Willem.’

‘Goed zoo, Karel, ik wil den naam van mijnheer in uwen mond niet.’

Karel ging de tweede boodschap doen en als hij terugkwam, dwong hij Willem eene kan bier met hem te ledigen en een stuk van de ham te nuttigen. Willem bracht het overige van den dag in de hut door en sleet den tijd met aan Karel zijne lotgevallen te vertellen en hem te zeggen, hoe hij allengs tot den graad van kapitein was opgeklommen en het eerekruis uit de handen des keizers op het slagveld had ontvangen.

Toen het op den dorpstoren elf ure sloeg, verliet Willem zijne schuilplaats en verwijderde zich in de overgestelde richting van het dorp. Na eenige velden doorkruist te hebben, hield hij op eenigen afstand van eene kleine pachthoeve stil en ging zich onder eenen breeden boom plaatsen.

Hij wachtte reeds een kwaart uurs toen hij eenig gerucht gewaar werd. In het duister zag hij eene vrouw naderen en zijn hart klopte alsof het zich uit zijnen boezem wilde rukken. Die vrouw was Anna.

[p. 208]

Toen zij nog twee stappen van hem verwijderd was, reikte zij hare armen uit en eenen stond later lag zij om den hals van Willem.

Aan geen' van beiden was het in de eerste stonden mogelijk een woord te uiten. Slechts hunne zuchten en hartskloppingen mengden zich. Eindelijk ontsloot Willem zijne armen en het hoofd van Anna oplichtende, staarde hij haar in de oogen en onderzocht de trekken haars aangezichts, zooveel het de duisternis toeliet.

‘Anna...’ zegde hij.

‘O, spreek niet!’ snikte de vrouw, ‘spreek niet, Willem! Ik ben onplichtig. Men heeft mij uwen dood verzekerd; gansch het dorp herhaalde het, en toen ik het echter nog niet wilde gelooven, heeft men mij eenen brief getoond, waarin uw dood bericht was.’

‘Een' valschen brief!’ riep Willem.

‘Ongetwijfeld; mijn vader heeft mij dien getoond.’

‘Uw vader! O, ik ver...’

‘Vervloek niet, Willem,’ onderbrak Anna, hare hand op Willems mond leggende, ‘vervloek de dooden niet. Mijne ouders hebben mij fel doen lijden; ik vergeef het hun; laat ook gij hunne zielen met rust.’

Willem liet het hoofd op de borst zinken en zegde, na eene korte poos stilzwijgen:

‘En gij zijt gehuwd, Anna!...’

‘En ik ben gehuwd, Willem, gehuwd om mijne ouders te gehoorzamen.’

‘En uwe eeden?’

‘De dood breekt die, zoowel als hij allen haat moest doen eindigen.’

‘Maar ik leef nog, Anna!’

‘En ik herneem den plicht,’ zegde Anna, in geestdrift, ‘ik herneem den plicht, dien mijn eed mij voorschrijft... Luister, Willem: ik heb u weleer gezworen dat ik u toebehoorde, dat uw wil de mijne was, dat gij over mijn leven mocht beschikken; ik herhaal heden dien eed... doch...’ en hier viel de vrouw op de knieën voor Willem, ‘doch, Willem, ik heb kinderen, en ik roep uw medelijden in! Zoo gij mij zegt u te volgen, zal ik u als eene slavin gehoorzamen; doch wat zal er van mijne twee onnoozele kinderen geworden? Zal ik ze hem overlaten?... Ik kan niet! - Zal ik ze met mij in de schande storten; want ik ben gehuwd en zal u gehuwd volgen: o zeg, mag ik het doen? Spreek gij, beslis gij!...’

Willem hief de vrouw van den grond recht en haar in zijne armen

[p. 209]

drukkende, en terwijl heete tranen over zijne wangen rolden, zegde hij:

‘Anna, ik zal heengaan; ik ben gewoon aan het lijden; doch mijn grootste lijden begint thans. Blijf bij uwe kinderen... blijf bij hem... Doch, zoo gij mij ooit noodig hebt, denk dan aan mij; ik ben thans in staat ongelukken te verzachten.’

‘O, heb dank, Willem, heb dank; gij zijt grootmoedig en edel!... Vaarwel!’

En eenen kus op de hand van Willem drukkende, vlood zij henen.

Willem bleef nog eenigen tijd als aan den grond vastgekluisterd staan. Dan verliet hij, als een ontzinde, de streek en ging de hut van Karel terug opzoeken, waar hij het overige van den nacht overbracht.

Des morgens, bij het opgaan der zon, vertrok hij, na alvorens Karel te hebben doen beloven van hem van tijd tot tijd, zoo dikwijls mogelijk, in het geheim tijding van Anna te geven en hem te zeggen of zij gelukkig was.

‘Of zij gelukkig is,’ zegde Karel, ‘dat kan ik u van nu af reeds zeggen. Neen! gelukkig is zij niet. Haar echtgenoot, die toen zij met hem trouwde eenen schoonen stuiver bezat - en het is de oorzaak waarom Anna's vader haar tot dit huwelijk gedwongen heeft, - haar echtgenoot boent alle dagen achteruit en zal alles naar de maan helpen. Anna is misschien de eenigste, die het niet opmerkt, althans schijnt het zoo.’

‘Gij kent haar niet, Karel,’ zegde Willem; ‘ik ben zeker dat zij beter dan iemand van haren toestand zal bewust zijn; maar zij bezit moeds genoeg om zulks voor anderen verborgen te houden.’

‘Het is mogelijk,’ zegde Karel; ‘doch zulks zal niet beletten dat er alles zal doorgaan. Veel drinken en weinig werken; de zaken laten in de war loopen. hoe kan, hoe moet dit eindigen?’

‘God, God!’ riep Willem, ‘misschien had ik beter gedaan van mij te doen gehoorzamen; de wereld had mogen zeggen wat zij wil: wat geeft mij de wereld, wat moet ons de wereld geven?... O, zij moet ongelukkig, diep ongelukkig wezen!’

‘Nu, nu,’ zegde Karel, ‘gij moet het zoo erg niet opnemen, vriend Willem; misschien gaat dat alles beter dan men wel zegt, en in alle geval, ik beloof u van alles te onderrichten,... maar waar wilt gij henen trekken?...’

‘Ik ga slechts eene halve mijl van hier; ik heb bij het dorp B. eene kleine woning opgemerkt, ik ga ze trachten te huren en er mijne

[p. 210]

dagen slijten. Wie weet of ik er mij wel lang zal verdrieten... En nu, Karel, vaarwel! Wat gij voor mij doet, zal aan geenen ondankbare gedaan wezen; gij kunt op mij rekenen.’

‘Zwijg daarvan, Willem; zijn wij geene vrienden?’

‘Dat zijn wij; ik zie dat gij het verstaat zooals ik, en dus vaarwel, kom mij binnen eene maand bezoeken.’

‘Dat beloof ik u.’

En Willem vertrok om zijn voornemen ten uitvoer te brengen.