Volledige werken. Deel 9

[p. 199]

Willem Middernacht.

I.

.... Waarom hij Middernacht heette? - Ik zal het u zeggen, lieve lezer. - De kinderen dragen gewoonlijk den naam huns vaders; doch voor Willem was zulks het geval niet. De registers van den burgerlijken stand wisten van hem niets te vertellen, en zulks om eene zeer eenvoudige reden: zij bestonden tijdens zijne geboorte nog niet. De doopboeken van de pastoors bleven even sprakeloos over hem, of zegden er misschien te veel over, daar er sedert eene maand, omstreeks zijne geboorte, wel twintig onechte kinderen waren gedoopt geworden en het dus moeilijk was te raden, wie van dezen voor Willem moest gehouden worden, in geval hij onder het getal was. Al wat men over hem wist, was dat juist om twaalf ure, tusschen den nacht van den 11 en 12 Februari van het jaar 1779 er een kind in de zoogenoemde schuif van het Vondelingshuis was gestoken geworden en dat men dit kind Willem had geheeten, patroon van den dag, er voor familienaam Middernacht bijvoegende, omdat hij juist op dit uur in het gesticht was aangekomen. Men veronderstelde dat het knaapken tusschen de tien en twintig dagen oud moest wezen; zoo oordeelde ten minste de geneesheer en zoo werd Willem dan ook op het register van het vondelingshuis aangeteekend. God en zijne moeder alleen wisten wanneer hij ter wereld was gekomen; doch de moeder had niet

[p. 200]

raadzaam gevonden er kennis van te geven, en van wege God was daarover ook nimmer eenigen uitleg gekomen. Was hij nu den 11 of den 12 Februari in het gesticht aangeland? Dat bleef insgelijks een raadsel dat niemand kon oplossen; want de knecht die de schel der schuif gehoord had, zwoer dat zulks juist tusschen de twee dagen geschied was.

Dan, wat er van dit alles ook weze, de eerste verzorging welke Willem in het gesticht ontving, was het doopsel dat men hem toediende. - Het kon licht gebeuren dat zulks reeds het tweede doopsel was; want in tijd van nood, men weet het, mag ieder doopen en wie zal zeggen of de moeder van Willem, die eene kristelijke vrouw kon wezen, al verstootte zij ook haar eigen bloed, zulks niet gedaan had; wie weet zelfs of Willem niet reeds onder eenen anderen naam was gedoopt geworden en op het boek van den pastoor niet Jan of Peer, of Frans, of Karel heette?...

Dan, men doopte hem eene eerste of tweede maal, de spreuk indachtig wezende: beter te veel dan te kort, en iets dat tot dan toe geenen naam had, werd Willem Middernacht geheeten.

Niet zoodra was die eerste plechtigheid verricht, of een der bedienden van het vondelingshuis greep het kleine schepsel onder den arm en ging het in de buurte bij eene voedster dragen, welke gelast werd het tot den volgenden vrijdag te verzorgen.

Den volgenden vrijdag kwamen, zooals alle weken, een aantal boerinnen en bedrogen meisjes van het platte land naar het vondelingshuis om voedsterlingen te halen. Willem beviel aan eene boerenvrouw, die haar woord van eer gaf den zuigeling voor den prijs van eenen stuiver daags als een' prins op te passen. Willem, ofschoon hij hiervan nooit iets geweten heeft, was bij die vrouw niet ongelukkig. Hij werd er wel gevoed en de lucht van het opene veld deed hem eene gezondheid verkrijgen, welke hem later niet van onpas kwam. Dan, vijftien maanden daarna werd de boerenvrouw gewaar dat zij weldra een eigen kroost zou hebben moeten verzorgen en Willem kwam terug naar het vondelingshuis. Daar mengelde men hem bij den grooten hoop en hij had het genoegen van al de kinderziekten te proeven, waarmede de gestichten van barmhartigheid bij voorkeur bedeeld schijnen.

Twee jaren bleef Willem in het gesticht en werd dan op nieuw buiten besteed. Men betaalde jaarlijks voor hem twintig gulden.

Het huishouden waar Willem werd ingevoerd, bestond uit vader,

[p. 201]

moeder en een meisje, dat pas een jaar oud was. De vader, Pieter Neel geheeten, werkte in daghuur bij de boeren van het dorp en verzorgde eenige roeden gronds achter zijne hut gelegen en waarvoor hij juist twintig gulden 's jaars huurloon gaf. De twintig gulden van Willem waren daartoe beschikt en nu bleef er slechts over te zorgen, dat het onderhoud van het weeskind zoo weinig mogelijk kostte, en daarvoor werd, men kan niet beter, gezorgd. De berekening van den boer ging echter nog verder. Met den jongen knaap in te nemen, werd er eene meid gespaard en kon de vrouw ook, wanneer er werk was, eene daghuur buiten 's huis gaan verdienen; want aan Willem werd het opzicht over de kleine Anna opgedragen en hij moest ze als eene moeder verzorgen. Te meer wanneer des morgens de twee echtelieden naar het werk trokken, legde men Willem de taak op van tegen des avonds eene portie aardappelen te schillen en het huis schoon te vagen en bij dit alles te maken dat er de kleine Anna niets ontbrak.

Wie vroeg moet denken en zorgen, begint vroeg te leven, dat is te zeggen, te lijden. Zulks was het geval voor het arme weeskind. De kleine bezigheden waarmede hij belast was, maakten hem oplettend en zorgvuldig; want hij wist alras dat er met boer Pieter Neel niet te spotten viel en dat dreigen en slagen bij hem op denzelfden stond gebeurden. Zijne aangenomen moeder was met hem niet toegevender en telkens dat de kleine Anna voor het een of ander aan het krijschen geraakte, moest het de arme Willem op den rug bekoopen. Ook was de knaap het gelukkigst wanneer hij met de kleine Anna alleen mocht te huis blijven en, na zijne huishoudelijke bezigheden verricht te hebben, met het kind op den arm in de nabijgelegen velden mocht ronddwalen of op het gras spelen. Ofschoon hij meermaals, ter oorzake van Anna, ruwe behandelingen moest ondergaan, was hij echter met hart en ziel aan het kleine meisje verkleefd en beminde het alsof het zijne eigene zuster geweest ware.

Eenige jaren vervlogen en Anna was thans groot genoeg om de speelgenoote van Willem te wezen. Hare warme kinderlijke verkleefdheid beloonde den jongen knaap ruimschoots voor al de zorgen, die hij vroeger voor haar gedragen had, voor al de slagen, die hij voor haar op den rug had ontvangen en al de zure beten, die hij voor haar gegeten had. Beiden werden nu uitsluitend met het verzorgen van het kleine huisgezin belast.

Dit huisgezin was thans vermeerderd geworden. Pieter Neel had

[p. 202]

het, door gierigheid en hongerlijden, zoo ver gebracht, dat hij eene koe had kunnen koopen en aan zijne hut eenen stal voor het beest had kunnen opslaan. Willem en Anna waren gelast met het dier te verzorgen en het des zomers op de gemeentebeemden ter wei te leiden.

De goede God heeft vele schoone werken verricht; doch het beste dat ooit uit zijnen milden vaderschoot op aarde gevallen is, is wel die neiging, welke het eene schepsel voor het andere gevoelt; die neiging, welke in de kinderjaren ons vrienden doet aankleven, die in den frisschen leeftijd het hart der maagd in het hart des jongelings doet versmelten, en in meer gevorderde jaren ons elkaars ongemakken doet verlichten.

Willem en Anna genoten in ruime mate het gevoel der kinderlijke vriendschap; zij deelden te zamen in vreugde en in lijden, en terwijl de knaap het meisje beschermde, wist deze hem het leven te doen beminnen, en hem te doen bekennen dat zij gelukkig waren. Beiden leefden als engelen, zooals onze eerste ouders immer zouden voortgeleefd hebben, indien het serpent, de oude duivel, er zich niet mede bemoeid had en hunne onnoozelheid niet ware komen storen.

Ook de onnoozelheid van Willem en Anna moest gestoord worden.

Willem had zijn zeventiende en Anna haar vijftiende jaar bereikt. Wie hen beiden stoeiend zou gezien hebben, had licht gedacht dat zij slechts acht jaren oud waren. De pastor van het dorp deed Pieter Neel opmerken, dat het uiterst onzedig was die twee groote kinderen zoo gemeenzaam met elkaar te laten verkeeren, zoo gansche dagen alleen te huis te laten, en dat men niet wist wat kon gebeuren...

Pieter Neel sloeg het oog nu met aandacht op Willem en overtuigde zich dat hij een frissche volwassen jongen was geworden. Vervolgens liet hij den blik op Anna vallen en zag dat zijne dochter een der engelachtigste meisjes van de gemeente was, en hij schuddekopte en deed Willem verstaan dat hij terug naar het vondelingshuis kon trekken.

Willem dacht door den bliksem verpletterd te worden.

‘Terug naar het vondelingshuis,’ zegde hij, ‘nooit! Zoo gij mij wegjaagt, zal ik bij den eenen of anderen pachter werk zoeken. Ik ben in staat voor anderen, tegen betaling, te verrichten wat ik voor u reeds zoolang kosteloos gedaan heb.’

‘Het is goed,’ zegde Pieter Neel, ‘ik zal aan het vondelingshuis uwen uitzet vragen; men zal u in het nieuw steken, vriend Willem, en u van eenige hemden en van lijnwaad voorzien.’

[p. 203]

‘Ik heb van het vondelingshuis niets noodig, Pieter Neel,’ zegde Willem, ‘en u ben ik geenen dank schuldig: morgen verlaat ik uwe woning.’

En hij liep henen om Anna in het veld te gaan opzoeken.

Weenend viel hij aan de voeten van het meisje neder:

‘Anna! Anna! wij worden gescheiden! Uw vader jaagt mij weg.’

‘Ons scheiden!’ zuchtte Anna, terwijl zij op hare knieën voor Willem neêrviel en zijn hoofd op hare borst drukte, ‘ons scheiden! Welnu, en waarom?...’

‘Ik weet het niet, ik begrijp het niet, Anna! Zeg, zal hem iemand trouwer dienen dan ik immer gedaan heb?’

‘Sta op, Willem, sta op!’ zegde Anna, ‘en ween niet...’ en het meisje vaagde zelve twee tranen van hare wangen. ‘O, ween niet, laten wij ernstig spreken...’

‘Begrijpt gij het, Anna?...’

‘Ik begin te begrijpen, Willem. Men wil ons scheiden, vriend, en weet gij waarom? - Omdat men onze vriendschap benijdt... Omdat men onze vriendschap ongeoorloofde vriendschap heet...’

‘Wie noemt dat zoo, Anna?’

‘De pastor heeft gezegd dat zulke vriendschap door een huwelijk moest gevolgd worden...’ En Anna bloosde bij het uitspreken dier woorden.

‘En aan een huwelijk met den vondeling kan niet gedacht worden, niet waar?’ snikte Willem in wanhoop.

‘Willem,’ zegde Anna, ‘het oog ten hemel heffende en de handen des jongelings in de hare drukkende, ‘Willem, zoo waar als ons God ziet, zal ik nimmer aan iemand verkleefd zijn dan aan u. Ik geef u het recht over mijn leven te beslissen; en uw wil zal immer de mijne wezen.’

‘Zweer mij zulks, Anna!’

‘Ik zweer het u!’

‘Welnu, dan zullen wij wel eens vereenigd zijn op eene wijze, dat men ons niet meer zal kunnen scheiden. Van morgen af ga ik eenen dienst bij een' pachter zoeken en aan ons toekomend geluk werken.

Wij zullen elkaar minder zien, Willem, maar daarom toch niet gescheiden wezen. Moed! trachten wij beiden moed te hebben.’

En het meisje, hare armen om Willems hals slaande, liet haar hoofd op 's jongelings borst zakken en weende. Willem drukte haar in zijne armen en zoende hare blonde lokken.

[p. 204]

‘O, de wereld!’ riep hij, ‘is niet machtig genoeg om ons geluk te verbreken, Anna! Gij zijt de mijne, niet waar, en voor eeuwig?’

‘Voor eeuwig!’ zuchtte het meisje.

Eenige dagen later ging Willem bij eenen der rijkste pachters der gemeente inwonen, waar hij zich voor eene schoone jaarwedde verhuurd had. Door zijn oppassen en zorgen had hij alras de achting van het gansche gezin gewonnen en kon zich volkomen gelukkig achten. Meermaals zag hij Anna, en hunne wederzijdsche toegenegenheid groeide meer en meer aan. De uren, welke Willem vrij had, en die niet in tegenwoordigheid van Anna gesleten werden, bracht hij over met zichzelven in het lezen en schrijven te onderrichten, en hij was op een jaar zoo ver gevorderd, dat hij in staat was zijne gedachten op het papier te zetten.

Dan, eensklaps werd het geluk van Willem vergald. De Franschen, die het land overheerschten, hadden de conscriptie uitgevonden en Willem moest loten. Het lot was hem ongunstig en twee weken later vertrok hij naar het leger.

Den avond voor zijnen aftocht sprak hij met Anna, herinnerde haar den eed, dien zij hem gezworen had, kuste haar vaarwel, misschien een eeuwig vaarwel, en vertrok met de wanhoop in de ziel, terwijl Anna aan hetzelfde gevoel ten prooi bleef.