Volledige werken. Deel 9

[p. 54]

Mevrouw De la Roche.

I.

De groote Fransche omwenteling - ge weet, de andere, - was tot eene daadzaak overgeslagen. Wat zoo lang in het brein der republikeinsche denkers, in weifelende beelden, had gehangen, was tot feit overgegaan en de oude orde van zaken had eenen knak gekregen, waarvan - het was van toen af reeds bewezen, - zij zich niet meer zou opgericht hebben. Met dit alles was het er verre van verwijderd, dan dat alle burgers van hetzelfde gevoelen waren, dat de vervallene standen het zich zouden getroost hebben aan hunne uitgezonderde lage vaarwel te zeggen, en zich goedwillig op dezelfde lijn met hunne medeburgers zouden hebben geplaatst. De aristocratie had niets begrepen van die ontzaglijke beweging, welke zich eerst in de geesten had opgedaan en zich later in daden had lucht gegeven. Het scheen haar alles eene verdwaling, eene onnoembare miskenning van rechten door het bezit geheiligd, en welke men stout genoeg was met den naam van verouderde vooroordeelen te bestempelen, welke het volk tirannij noemde en besloten had te vergruizen.

Het departement der Vendée, dat het minst van den voortgang der geestontslaving verstaan had, dat het sterkst aan de oude overleveringen gehecht was en vaster dan de bevolking der andere gedeelten van Frankrijk aan zijne heeren was verknocht - misschien wel

[p. 55]

omdat het er op eene meer menschelijke wijze werd door behandeld, - het departement der Vendée gaf het sein tot den burgerkrijg en opende het tooneel der broedermoorden, als een tegenhanger van de bloedtooneelen, welke, met eenen schijn van recht omgeven, op de andere punten van Frankrijk plaats grepen.

De oorlog verdiende in het begin slechts den naam van schermutseling. De Vendeërs maakten jacht op de soldaten der republiek. Van uit kanten en schuilhoeken en, door de gesteltenis der landstreek geholpen, wisten zij zich, als het ware, voor den vijand onzichtbaar te maken. Slechts eene onverhoedsche overvalling kon hen dwingen in het vlakke handgemeen te worden, en dan bleef weldra de zege aan de troepen der Republiek; doch die zege werd duur betaald; want ieder Vendeër scheen een held in het gevecht, - en dan nog de voordelen, welke men behaalde, waren onbeduidend en niet beslissend.

Die toestand begon eindelijk het uitvoerend republikeinsch bewind te vervelen en men besloot de wederspannige bevolking met eene voldoende macht te overvallen, en den opstand eenen slag toe te brengen, welke hem voor goed moest dempen.

Zoo luidde het nieuws van den dag en dit nieuws werd met de snelheid des bliksems over gansch Vendée verspreid, waar het niet naliet eene groote opschudding te veroorzaken, opschudding die, ten zelfden tijd dat zij voorzichtige maatregelen deed nemen, ook de geestdrift der bevolking ten top deed rijzen.

De republiek kon den aanval wagen; men was tot den wederstand gereed.

In de omstreken van Vouvant bevond zich een dier oude sloten, welke nog gansch den aanblik van een middeleeuwsch kasteel opleverde. Reusachtige muren, vervallen torens, en vensters zoo smal als schietgaten, ziedaar al wat op het uiterlijk in het oog viel en welk dit verblijf als eene treurige gevangenis had doen beschouwen, indien men niet had geweten, dat de vlakke lucht, langs het binnenplein, het alles kwam verluchten en veraangenamen. Het achterste gedeelte van het slot rustte tegen de kleine rivier, welke den naam der landstreek zelve draagt en men had er gebruik van gemaakt, om het water rond het gebouw te leiden en daardoor zijne sterkte nog te vergrooten.

Was het slot van Vouvant grootsch en ontzagwekkend, het fortuin van hen, die hetzelve bewoonden, was verre van daarmede in overeen-

[p. 56]

stemming te wezen. Mevrouw de weduwe De la Roche was de laatste afstammeling eener familie, die, in tegenoverstelling van wat dagelijks gebeurt, het fortuin met het afsterven harer leden had zien verminderen, instede van aan te groeien. Het was zelfs zoo verre gekomen dat er mevrouw, hare dochter Clotilde en haren zoon, den baron Charles, niets meer overschoot dan het kasteel, dat zij bewoonden, eenige kleine gronden in den omtrek en eene pachthoef dieper in Vendée gelegen. Die laatste pachthoef zelve behoorde hun nog slechts in naam; want de bewoner had mevrouw reeds zoo vele sommen gelds er op geschoten, dat er hem nog weinig overbleef om er den ganschen eigendom van te bezitten. Die omstandigheid belette niet, dat mevrouw de la Roche, bij het vernemen van het besluit om Vendée met overmacht te komen bestormen, hare kinderen bij zich riep en hun zegde:

‘Het gevaar wordt hier te groot; gaan wij ons op onze pachthoeve van Palluau verschuilen.’

‘Zal men ons op onze pachthoeve ontvangen?’ merkte Charles op.

‘Welke vraag, mijn zoon! Welhoe, zijt gij er niet de heer en meester van?’

‘Niet te sterk, mevrouw, zegde Charles; ik heb uitgerekend dat, indien de pachter ons nog eene som van duizend franken betaalt, hij zich op zijne beurt heer en meester van de hoef kan noemen; en gij weet, dat de aangegane verbintenis hem toelaat die som, volgens welgevallen, tegen overgaaf van den vollen eigendom, af te leggen?’

‘En gij wilt veronderstellen, dat hij zulks zou durven doen? Dat hij het ontzag zou vergeten, dat hij onzer familie verschuldigd is, dat hij uwen naam moet toedragen?’

‘Onder ons gezegd, mevrouw, ik geloof, dat die beweegreden van weinig gewicht voor pachter Firmin zou wezen: ik mistrouw zijne staatkundige gevoelens; doch langs eenen anderen kant ken ik hem vooreen eerlijk en menschlievend mensch en ik geloof niet, dat hij ons de herbergzaamheid zal weigeren. Dus, gaan wij.’

‘Zoo versla ik het niet, mijnheer de baron, en ik ben niet voornemens eene gunst van eenen onderhoorige af te smeeken. Ik wil, dat hij zich van eenen plicht jegens ons kwijte, ziedaar.’

‘Neem het zooals gij wilt, mevrouw. Laat mij die zaak beridderen en dan sta ik er voor in. Ik ga alles voor het vertrek gereed maken.’

En Charles verliet de zaal.

[p. 57]

‘De goede overleveringen gaan verloren,’ riep mevrouw De la Roche, toen haar zoon verdwenen was. ‘Men gelooft niet meer aan het ontzag der onderdanen, en zoo zal het ontzag verdwijnen. - Clotilde, mijne arme Clotilde!’ en zij drukte hare dochter aan haar hart, ‘uw broeder is de meester hier; zijn rang gebiedt ons hem te gehoorzamen; doch, mijn lief kind, God vergeef het mij! doch hij is van zijne voorvaderen ontaard: hij heeft het ridderlijk karakter der De la Roches niet geërfd.’

En de vrouw stortte werkelijk tranen, welke slechts door de troostende woorden van Clotilde konden gestuit worden.

Twee uren later, tegen het vallen van den avond, was alles tot het vertrek veerdig. Mevrouw De la Roche, Clotilde en eene oude dienstmeid klommen in eene soort van speelkar, die door eenen jongen knaap uit den omtrek gevoerd werd, en Charles steeg te paard om tenzelfden tijd de voor- en de achterhoede uit te maken. Een jachtgeweer hing hem aan eenen riem op den rug en een blauwe kiel omgaf zijne fijne leden, terwijl zijn hoofd door eenen breeden hoed bedekt was en hem het voorkomen van eenen boer gaf. Ook de kleeding van mevrouw De la Roche en hare dochter had eene volkomene verandering ondergaan en het smartte de vrouw diep, wanneer zij, het oog op hare dochter slaande, zich moest overtuigen, dat, hoe lief ook de trekken haars wezens waren, zij echter zoo zeer aan eene Vendeesche boerin geleek, dat er zich de doortrapste republikein zou hebben kunnen bij misgissen. En dan, zij zelve, zij, de aloude mevrouw De la Roche, had zij niet het voorkomen van eene welgezeten pachtersvrouw, die met hare waren ter markt reed!... O het was afschuwelijk!...

Meer dan eens werd de tocht gestoord; doch het geluk wilde, dat de aansprekers aan de partij der opstandelingen toehoorden en eene lichte herkentenis, een half gehoorde doch karakteristieke schreeuw, welke Charles hooren deed, liet hen ongehinderd de reis voortzetten.

Het was meer dan middernacht, toen men aan de hoeve van Palluau aankwam.

Charles hief den schreeuw der Chouans aan en die kreet deed pachter Firmin uit zijnen slaap ontwaken. Metterhaast sprong hij uit de legerstede, waarop hij, zooals alle nachten, gekleed te rusten lag, greep de lantaarn, die in eenen hoek van het vertrek stond te branden, en ijlde naar beneden om aan de aankomenden toegang te verleenen.

‘Bij Sint Michiel!’ riep de pachter, het licht der lantaarn op het

[p. 58]

wezen van Charles richtende, ‘bij Sint Michiel, het is onze jonge baron... en mevrouw!’ ging hij voort, tot het rijtuig stappende: ‘ik zou u met moeite herkend hebben. Welnu, weest allen welkom.’

Charles was intusschen van zijn paard gestapt en, Firmin ter zijde nemende, zegde hij:

‘Firmin, wij komen u de herbergzaamheid verzoeken. Mogen wij op u rekenen?’

‘Welk eene vraag,’ zegde Firmin, ‘aanschouw u hier als te huis, en verder geen woord meer. - Het werd ongetwijfeld te warm op het kasteel van Vouvan... Nu, het is hier ook heet, en ziedaar reeds den derden nacht, dien François onder den blooten hemel doorbrengt... Maar treedt binnen; treedt binnen, mevrouw... en gij, freule!... O, op mijn woord, zonder den heer baron zou ik u niet herkend hebben: uwe verkleeding is allergelukkigst...’

‘Eene droeve noodzakelijkheid, pachter.’

‘Inderdaad, mevrouw, en het is noodig ze nogtans te bewaren, ‘en zich dichter bij haar voegende, fluisterde hij voort: ‘want, onder ons gezegd, de veiligheid vermindert alle dagen, en ook onder de Vendeërs zijn verraders...’

‘Wat zegt gij?’ riep mevrouw.

‘Stil, mevrouw, wij zullen daar later breeder over spreken; treed thans binnen. Gij ziet, mijne dienstboden zijn reeds ontwaakt en zij zullen voor alles zorgen.’

Nu trokken allen op de pachthoeve. Er werd een groot vuur aangestoken, een maaltijd bereid, en twee uren later had de familie De la Roche eene kamer betrokken, waar zij, tamelijk wel gelegerd, zich aan eenen gerusten slaap kon overgeven.