Volledige werken. Deel 8

X.
Nutteloos gepreekt.

De grootste rampen, de ongelukken, welke het diepst treffen, zijn altijd niet degene bij welke de meeste tranen gestort worden, en de toestanden, waaraan schijnbaar het minste belang zou kunnen worden gehecht, zijn soms wel de meest knellende. Zoodanig ten minste was de toestand, waarin Gaspar en Trees zich bevonden. Wanneer de kalmte in den geest van den te licht door gramschap vervoerden huisvader was teruggekeerd, gevoelde hij, dat hij onbezonnen was te werk gegaan, en dat het middel, welk hij had aangewend niet alleen datgene niet was, welk een goed uitwerksel kon te weeg brengen, maar hem in de oogen zijner dochter had kunnen vernederen en dus den eerbied voor zijn vaderlijk gezag moest verminderen. Hij was diep beschaamd over zijne handelwijze en zulks had voor gevolg dat, toen hij terug in de tegenwoordigheid zijner dochter verscheen, beiden eene gedwongene houding aannamen en er geen enkel woord tusschen hen werd gewisseld. Wanneer men zich aan het eten bevond, had Trees zorg dat er Gaspar niets ontbrak; doch geen woord werd er tusschen elkaar gewisseld en de oogen van beiden vestigden zich nimmer in elkander.

Die gedwongene toestand was eene echte marteling voor Gaspar. Zijne opvliegende inborst verbande den haat en hij zou gewild hebben, dat eene gemoedsuitstorting de vorige goede verstandhouding zou teruggebracht en op nieuw de vrede in het gezin zou hebben doen treden. Dan, hij, vader, kon den eersten stap niet doen; hij kon aan zijne dochter niet bekennen dat hij onbezonnen was te werk gegaan, en zij, zij die hem zoo diep gehoond had, zij zou moeten de eerste het hoofd in den schoot gelegd hebben, hem hebben gesmeekt om het verledene te vergeven en te vergeten en beloofd, voortaan, als eene brave dochter, hem te gehoorzamen en naar zijnen raad te luisteren.

[p. 102]

Dan, Trees durfde dit middel niet beproeven; niet dat zij zich voor eene dusdanige onderwerping te grootsch zou gekend hebben, doch zij beefde bij de gedachte alleen dat de eenvoudigste woorden misschien weer aanleiding zouden gegeven hebben tot een tooneel van gramschap en woede, en wie weet wat er dan hadde kunnen gebeuren. Te meer eene diepe schaamte, welke zij over haarzelve gevoelde; een angst, welke haar sedert den nacht van Carnaval was bijgebleven, maakten haar, als het ware, voor alles onverschillig, en zij beeldde zich niet in, door hare eigene ongerustheden te zeer overweldigd, hoe zeer bij dit alles het hart haars braven vaders lijden moest. - ‘Ik heb mijne dochter verloren,’ zegde zich Gaspar inwendig, ‘en ik ben haar een vijand geworden.’

Die bedenkingen hadden eenen nadeeligen invloed op de geest- en lichaamsgesteltenis des mans: hij verloor zijnen vroegeren moed, hij werd bij zijn werk onaandachtig en des nachts vluchtte de slaap zijne bedsponde. Hij gevoelde zich gansch alleen in de wereld. Zijne brave vrouw was dood; Karel bevond zich op zee, en de kleine kinderen, hoe teeder hunne vriendschap ook was, konden toch geene deelgenooten zijner smart worden.

Zoo streken er twee weken door, twee weken welke aan Gaspar twee eeuwen schenen. Dan gevoelde hij, dat hij niet langer dien toestand kon verduren en besloot er een einde aan te maken en zich aan Trees te verklaren. De aanstaande zondag werd daartoe bepaald. Wanneer die dag was aangebroken en men des morgens het ontbijt genomen had, voegde zich Gaspar bij den haard en wachtte totdat Trees de kleine jongens had aangekleed en ze ter kerk had gezonden. Toen zij zich alleen bevonden, gebood Gaspar zijne dochter eenen stoel te nemen en zich bij hem aan den haard te komen voegen. Het meisje gehoorzaamde.

‘Trees,’ zegde Gaspar, ‘het leven dat wij sedert eenigen tijd leiden, moet veranderen; het kan zoo niet langer duren. Wij zitten daar als twee doeskoppen tegenover elkaar en dat kan ik niet meer uitstaan.’

Trees sloeg de oogen ter neêr; doch gaf geen antwoord. Wat zou zij geantwoord hebben?

‘Luister,’ ging de vader voort, ‘wij zijn thans kalm; dat is te zeggen, ik ten minste voel mij kalm en zal het trachten te blijven. Ik had verwacht, dat gij mij berouw over uw gedrag zoudt getoond hebben; dat gij mij zoudt gezegd hebben dat het u spijt deed.’

[p. 103]

‘O, zeker spijt het mij,’ zegde Trees, terwijl tranen uit hare oogen leekten.

‘Welnu, waarom mij dat niet verklaard, dan ware alles reeds lang vergeten geweest. Ik ook, ik wil het bekennen, ik ben niet zonder eenigerwijze ongelijk gehad te hebben; uw kleed in alle geval, dat ik in mijne gramschap verscheurd heb, was onplichtig. Nu, nogtans liever dat, dan dat ik mijne handen op u zou gelegd hebben. Gij zijt geen kind meer, dat men met de hand kastijden kan, en ik moet u door de reden tot uwen plicht roepen. Gij moet het bekennen. Trees, dat uw gedrag onwaardig geweest is, en dat ieder vader, welke het geluk zijner kinderen ter harte neemt, zich, zooals ik, diep gehoond zou gevoeld hebben. Zeg mij thans eens, met het hart op de lippen, waarom hebt gij mij willen bedriegen? Waarom hebt gij mij bedrogen?’

‘Dat was mijn inzicht niet, vader, en had ik geweten...’

‘Het is dan slechts de zucht naar vermaak, de dwaze ijdelheid, de zottigheid der jonkheid?’

‘Maar is het dan toch zoo aangenaam, vader, immer als eene slavin te huis aan den band te liggen en nooit met anderen zich een weinig te kunnen vermaken.’

‘Ik ben nooit tegen vermaak geweest, kind, doch ik versta het niet, zooals gij het begrijpt. Menschen van onze soort moeten zich niet vermaken zooals gij het doet, zooals gij het ten minste gedaan hebt. Die pracht, welke gij in uwe kleederen bezit, is van onzen stand niet; de plaatsen waar gij u begeeft, zijn die niet, welke voor ons geschikt zijn. Daar kunt gij uws gelijken niet aantreffen. Daar vindt gij slechts schaamtelooze meisjes, die, door meer te willen schijnen dan zij inderdaad zijn, haren val bewerken; daar vindt gij jongelingen, bedorvene jongelingen, die slechts naar het voldoen hunner lusten trachten en op verleiding uit zijn, en al wat er van uw slach komt aanzien als naar niets beters verlangende. Het is daar niet dat gij de kennis eens jongelings kunt opdoen, die van u eene eerzame vrouw zou willen maken. De brave werkman schrikt van eene modepop af; want hij voorziet, dat daarvan nooit eene goede huismoeder, nooit eene brave echtgenoote kan gemaakt worden. Indien gij dan toch nu en dan eenige vermaken wilt bijwonen, welnu er zijn vereenigingen welke, in onzen stand gekozen, misschien minder flauwe komplimenten zullen opleveren; doch zeegbaarder zijn en u zachtere vreugden zullen doen genieten dan de losbandige bijeenkomsten, welke gij wilt zoeken.’

[p. 104]

‘Ik zal er niet meer gaan, vader; ik beloof het u.’

‘En gij zult weldoen, Trees, niet alleen omdat gij mij daardoor verdriet, oneindig verdriet zult sparen; maar ook omdat gij u zelven voor alle laffe verleiding zult beveiligen. En nu, ik begrijp genoeg dat het u, op uwe jaren, soms verdrietig moet vallen, dagen lang alleen in huis door te brengen; doch ik belet u niet eene goede vriendin te zoeken, die u nu en dan gezelschap komt houden of bij wie gij op uwe beurt eenige uren gaat doorbrengen. Doch van die keus hangt veel af en zoek vooral niet tusschen de kennissen van uwen modewinkel. Te veel daarvan gelijken aan, gij weet wel wie ik bedoelen wil... aan Melanie, die de schuld van alles geweest is...’

‘Ik zal uwen raad volgen, vader,’ zegde Trees, door de kalmte nu gansch gerust gesteld.

‘Geef mij daarop de hand, kind, en dan spreken wij van niets meer. Al het voorgaande is vergeten en wij zullen weêr, zooals vroeger, in vriendschap leven, het eenige wat ons lot kan veraangenamen.’

En Gaspar drukte met een diep gevoel de hand zijner dochter en hield haar gedurende eenige stonden tegen zijnen kloppenden boezem gekneld.

De vrede scheen van dit oogenblik terug in de kleine woning te zijn getreden; alleen het wezen des meisjes behield eene zekere tint van onrust, welke aanduidde dat haar hart niet zoo open als dit van Gaspar, bij de verklaring was blootgelegd geworden, en er daarin een nagedacht bleef heerschen, of dat de oprechtheid niet volkomen was.

Eilaas! Trees was een dier ontallijke zwakke meisjes, welke slechts door onberedeneerd gevoel zich in de wereld voortbewegen, die wel juist met geene ondeugden behebt zijn, doch die hare zinnelijkheden niet kunnen overwinnen, en u heden de schoonste beloften zullen doen, met de innige overtuiging dezelve gestand te blijven, en eenen dag later, door eene andere aandoening medegesleept, het alles zullen vergeten hebben, en haar gegeven woord, voor eenen niet en bij de eerste bekoring, zullen vergeten.

Toen haar vader van het aanwerven eener goede vriendin gesproken had, was hare eerste gedachte voor Mietje geweest, met wie zij vóor het vertrek van Karel reeds eenige wandelingen gedaan had, doch toen zij des anderdaags, zich van de vrees voor de gramschap haars vaders verlost voelende, aan Mietje terug dacht, vond zij in deze niet ééne hoedanigheid, welke er haar kon aan

[p. 105]

verkleven. Mietje was niet het minst modeziek. Rein en zindelijk gekleed, vluchtte zij alle ijdele pracht, die boven haren stand zou geweest zijn, en dan, zij was van een ingetogen karakter; zij sprak weinig en het eene woord nooit hooger dan het andere en zelden liet zij zich door de vreugden vervoeren. Er was iets ernstigs in haar, waarbij Trees zich telkens had gedwongen gevoeld, in hare tegenwoordigheid, ook ernstiger te worden, en spotternij kende het meisje niet. Ook had Trees haar inwendig den naam van ijsklomp gegeven en hare bedaardheid voor kniezerij aangezien. Zij kende het meisje niet.

Melanie integendeel was vroolijk, opgeruimd, bekwaam, zooals men zegde, om eenen half doode nog te doen lachen, en aan natuurlijk verstand mangelde het haar niet, en Mietje kon zeker daarin met haar niet vergeleken worden.

Doch wat Trees aan zichzelve niet bekende, was dat Melanie hare verlangens wist te voorkomen, haar het middel wist te verschaffen om aan haren zucht naar het vermaak te voldoen, en dan boven alles nog de kunst bezat om het naberouw te stillen en voor de zwakheden verschooning wist te vinden of zelfs de zwakheden voor zeer natuurlijke dingen te kunnen doen doorgaan. Die hoedanigheden deden de schaal ten voordeele van Melanie wijzen, en ook was aldra het gedacht, om met het brave Mietje kennis te maken, gansch verdwenen.

Eene andere reden nog, waarom de kennis der oude vriendin niet kon gelaten worden, was, dat zij zich als middelaarster, om geenen anderen naam te gebruiken, tusschen den jongen heer Charles en Trees bevond, en door haar toedoen de twee gelieven de verzekerdste bijeenkomsten kon verschaffen. En Trees was met hart en ziel onder het bedwang van Charles. Zij beminde hem met al de drift eener eerste liefde; zij was zijne slavin; hem verliezen, scheen haar erger dan den dood te wezen, en hoe was het dan mogelijk dat zij de vriendschap met Melanie zou verbroken hebben? O, er hadden honderd duizend redens kunnen bestaan om zulks te noodzaken, eene reden alleen, de drift eener blinde liefde, was genoeg om die kennis onverbreekbaar te maken, en Trees had liever haren vader te bedriegen, dan gevaar te loopen haren minnaar te verliezen.