Volledige werken. Deel 8

V.
De begrafenis.

Alle menschelijke droefheid is bepaald en in hare hevigheid zelve vindt zij den oorsprong harer verzwakking.

Zoo begonnen ook Gaspar en zijn huisgezin allengs tot de rede terug te komen, en na eenige uren bij het doodsbed, weenend en het hart door de wanhoop verscheurd, te hebben doorgebracht, begon de rampzalige echtgenoot te begrijpen dat de ramp, welke hem zoo diep trof, nog tenzelfden tijd wereldsche plichten oplegde, waaraan niet mocht worden te kort gebleven. Hij moest immers zorgen, dat het lijk zijner afgestorvene gade op eene betamelijke wijze ter aarde wierd besteld. Die gedachte deed er alras eene andere in zijnen geest ontstaan en die laatste was, dat er voor dit alles geld noodig is: geld, het begin en het einde van alle dingen; geld, dat in de wereld alles vertegenwoordigt en ook tot in het ander leven zijnen invloed doet gevoelen...

En Gaspar bezat weinig of geen geld, althans in verre na niet genoeg om eenen lijkdienst te bekostigen. Hij vatte echter na eenige beden-

[p. 76]

kingen moed op en besloot in alle geval maar eenen lijkdienst van de laatste, allerlaatste klas te doen verrichten, en later de onkosten te betalen, door het verkoopen van het weinige goud, dat de afgestorvene bezeten had, zooals daar waren een paar oorbellen, een gouden ring en eene gouden ketting, welke hij haar weleer voor den dag der bruiloft gekocht had. Hij had wel gaarne die herinneringen bewaard; doch de nood maakte de wet en ook die opoffering moest geschieden.

Wanneer een rijke ergens op sterven ligt, kan men zich verzekerd houden dat, gedurende de laatste dagen, de buurte omsingeld is door een aantal lijkbedienden of hunne uitzendelingen, welke van uit den eenen of anderen schuilhoek het oogenblik bespieden, waarop de mare des doods hun, door het een of ander teeken, wordt aangekondigd. En als die stond aanbreekt, stormen zij de eene na den andere de woning des aflijvigen binnen, om daar met eene geslepen tronie, welke nutteloos de geldzucht tracht te verbergen, hunnen dienst aan te bieden.

Zulks was het geval voor de woning van Gaspar niet geweest en, tegen den gewonen regel, was hij genoodzaakt zelve iemand uit te zenden en eenen lijkbidder - zooals men het heet - te doen verzoeken bij hem te komen.

Toen de begrafenisverzorger het lijkhuis binnentrad, liet hij eenen oogslag in het ronde weiden, en gaf zich de moeite niet om een bedrukt wezen te vertoonen. Hij kende zijnen stiel te wel, hij had te veel ondervinding, om niet te begrijpen dat er hier geene vette winst zou kunnen opgedaan worden.

Hij geweerdigde zich dientengevolge niet aan Gaspar eenige ondervragingen toe te sturen en wachtte geduldig totdat deze hem zijn voornemen zou hebben doen kennen.

‘Gij ziet wel, mijnheer,’ zegde Gaspar, ‘dat het hier geen rijkelie huis is, en echter zou ik toch willen dat mijne arme vrouw eerlijk begraven werd. Wat zou een zevenurelijk zoo al kosten?’

‘Hoeveel rijtuigen zoudt gij verlangen?’ vroeg de bediende.

‘Ik heb er slechts een noodig,’ zegde Gaspar, ‘voor mij en mijne kinderen; doch daarmede hoeft gij u niet te belasten. Ik weet een koetsverhuurder, eene goede kennis van mij, en die zal mij zulks ten beste beschikken.’

‘Ah!’ zegde de bediende, ‘gij hebt geene koetsen noodig: zoo, dat geeft altijd eene vermindering. Welnu, mis, kerkerechten, afzin-

[p. 77]

gen, enz. dat zal zoo iets maken, zooals men zou zeggen twintig gulden.’

‘Twintig gulden,’ herhaalde Gaspar, ‘dat is nog al veel; denkt gij niet dat een daglooner, zooals ik, dat voor minder zou kunnen gedaan hebben? Zou de kerk daar niet wat kunnen van laten vallen?’

‘De kerk laat niets vallen, vriend, daar is daar niets van af te doen; en indien gij zoudt denken, dat een ander lijkbediende..., gij zijt vrij...’

‘Neen, neen, dat is mijn gedacht niet,’ zegde Gaspar, ‘en indien het anders niet zijn kan, welnu dan, in Gods naam.’

De bediende vroeg nu eenige inlichtingen om de aangifte van overlijden te kunnen verzorgen en vertrok.

In den namiddag kwam hij terug en riep Gaspar ter zijde:

‘Ik ben daareven bij den koster geweest,’ zegde hij, ‘en hoe het komt, weet ik niet; doch wanneer die heer uwen naam hoorde, scheen hij geen betrouwen in u te hebben.’

‘Hij aanziet mij dan voor geen eerlijk man?’ zegde Gaspar, terwijl de kleur der gramschap zich op zijn aangezicht begon te vertoonen.

‘Ik zeg dat niet, vriend; maar...’

‘Maar, wat heeft hij dan gezegd?’ onderbrak Gaspar.

‘Eh... hij heeft gezegd, dat het hem aangenaam zou zijn op voorhand betaald te worden.’

‘Op voorhand betaald te worden!’ herhaalde Gaspar. ‘Maar de bakker levert mij brood, de winkelier eetwaren op krediet, en de kerk zou in het verschot niet willen blijven van eenige gebeden?’

‘Ik zeg het u zooals het is...’ stotterde de lijkbediende, ‘en toch dat moet u niet verwonderen, zulks gebeurt dagelijks wanneer men de lieden niet kent. En, in alle geval, wat geeft het u dat gij eenen dag vroeger of later betaald, het komt toch immers over een uit.’

‘Dat is waar,’ zegde Gaspar, het hoofd op de borst latende zakken, ‘dat is waar; doch luister eens, mijnheer. Gij zult licht begrijpen, dat wanneer men, zooals ik, niets heeft dan een paar handen om den kost voor een huisgezin met vier kinderen te winnen, en dat men dan daarbij eene zieke vrouw heeft, die men gedurende jaren in dokters handen heeft gezien, er dan weinig kapitalen kunnen vergaderd worden.’

‘Zoo dat gij geen geld hebt?’ onderbrak de lijkbediende.

‘Zoo dat ik voor het oogenblik geen geld heb, neen,’ herhaalde

[p. 78]

Gaspar; ‘doch ik zal geld maken en eenige kleinooden mijner vrouw zaliger verkoopen, en binnen eenige dagen...’

‘Ja, maar dat zal de rekening van de kerk niet maken’

‘Het is mogelijk,’ hernam Gaspar nadenkend; ‘doch in alle geval, mijnheer, gij die het lijk onderneemt, zoudt gij voor die som niet kunnen borg blijven? Gij betrouwt mij immers wel?’

‘Ik zeg niet van neen, mijn goede vriend; doch, gij moet het zelf wel gevoelen... ik ken u niet... gij zijt mij gansch onbekend... en...’

‘Genoeg, mijnheer,’ zegde Gaspar, ‘genoeg, ik versta u; inderdaad, gij kunt op mijn gezicht niet lezen, dat mijn hart eerlijk is... Welnu, dan moet ik uwen dienst missen.’

‘Maar,’ vroeg de lijkbidder, ‘hebt gij geene kennissen, geene vrienden?...’

‘Ik heb kennissen en vrienden genoeg,’ zegde Gaspar, ‘maar zij zijn allen in hetzelfde geval als ik, en misschien nog armer... dus...’

De lijkbediende nam zijnen hoed en trok allengs dichter bij de deur.

‘Misschien,’ zegde hij, ‘zal een ander lijkbediende, die u kent...’

‘Het is genoeg, mijnheer,’ riep Gaspar; ‘het is wel, ik kan uwen dienst missen; zend mij de rekening voor de tot heden gedane moeite en binnen eenige dagen zal ik u komen voldoen.’

‘O, dat is der moeite niet weerd,’ zegde de begrafenisverzorger, ‘dat is niets...’

‘Dat is zooveel, mijnheer,’ zegde Gaspar met eenige woede in de stem, ‘dat is zooveel dat ik u niets wil verschuldigd zijn, en dat ik uwe diensten wil betalen, hoort gij?’

De lijkbediende verliet, zonder nog verder iets te zeggen, de woning.

Toen hij vertrokken was, liet zich Gaspar op eenen stoel neêrzakken en verborg met zijne handen de tranen, welke bij beken uit zijne oogen stroomden. De wanhoop maakte zich op dien stond van zijne ziel meester en een verschrikkelijke vloek over het gansche menschdom was bereid zijnen mond te ontvallen, toen hij eensklaps eene hand op zijnen schouder voelde plaatsen. Hij sloeg het oog op en zag Karel, zijnen oudsten zoon, voor hem staan.

‘Waarom weêr die hevige droefheid, vader?’ sprak de jongeling.

‘Zeg niet droefheid, maar wanhoop, woede,’ zegde de rampzalige huisvader. ‘Kind!’ riep hij, ‘wij zijn ongelukkige, gevloekte schepsels! Wij hebben geen geld en daarom weigert men gebeden voor uwe moeder te storten; daarom weigert men haar lichaam

[p. 79]

behoorlijk ter aarde te bestellen. Als men geen geld heeft, verdient men niets, en men moet slechts als een hond behandeld worden.’

‘En ik die ook niets bezit!’ riep Karel, de handen naar zijnen vader reikende.

Gaspar staarde den jongeling eenen stond in de oogen en hem dan eensklaps op zijne borst rukkende, riep hij in geestvervoering uit:

‘Neen! neen! Ik ben niet arm; mits ik een' zoon heb zooals gij, Karel, een evenbeeld dier heilige vrouw, welke daar op het lijkstroo uitgestrekt ligt... Neen! neen! laten wij niet wanhopen!... Kom, het moet zijn, wij zullen onze herinneringen van heden af opofferen; ik had ze echter zoo geerne nog eenige dagen in mijn bezit gehouden!’ En met de hand in den zak tastende, haalde hij een houten doosje te voorschijn en opende hetzelve. ‘Zie, Karel, zie dat is de ring, dien ik uwe moeder op den dag van ons huwelijk aan den vinger stak, als een teeken onzer onderlinge trouw en verbintenis. Zie! hier is de ketting, welke bij feestdagen om haren zachten hals prijkte... Kom, gaan wij die voorwerpen verkoopen, en dan zullen wij geld hebben om uwe moeder te begraven, kom!’

En zijnen zoon mederukkende, verliet Gaspar zijne woning.

De zilversmid, welke de voorwerpen kocht, gaf er in verre na zooveel niet voor als Gaspar zich had ingebeeld. Het waren ouderwetsche versletene dingen, zegde de kooper, en slechts nog goed om in den kroes gesmolten te worden. Dit laatste gezegde beviel Gaspar: het zou hem een eeuwig hartzeer hebben veroorzaakt, indien hij zich had moeten verbeelden, dat iemand anders ooit met die kleinooden, welke hem heilig waren, omdat zijne vrouw ze gedragen had, zou hebben gepronkt. Hij sloeg daarom des te gereeder den koop toe.

Gaspar werd nu zijn eigen lijkbediende: hij zelf ging naar de doodkist, die reeds besproken was, omzien, de lijkkoets huren, en belastte Karel met in de kerk te doen vragen wanneer men het lijk zou willen aflezen.

‘Ik zou zelf wel gaan,’ zegde hij; ‘doch misschien zou ik mijne woede niet kunnen betoomen, en daarom is het beter dat gij die bestelling doet, Karel. - Ziehier geld... - Maar hoeveel zou dat ook wel kosten zoo een De Profundis?’

‘De Profundis zooveel niet; maar de kerkerechten, vader.’

‘Ja, het is waar, zooals er rechten zijn op het brood, op stielen en ambachten, zoo worden ook nog door de kerk rechten geheven...

[p. 80]

Welnu, Karel, zie wat het kosten mag en zoo gij niet genoeg hebt, kom dan meer halen. In de kerk toch moet het lijk komen. Waarvoor zou men ons niet uitschelden, indien wij zulks durfden nalaten. Mijne onvoorzichtigheid, bij de berechting, heeft mij reeds den haat op het lijf gehaald. Ditmaal zouden wij misschien de wraak gevoelen; maar wat zeg ik, wij gevoelen ze reeds... Nu, Karel, ga, ik blijf u met ongeduld verwachten.’

Des anderdaags, om zeven ure des morgens, kwam er een doodwagen aan de woning van Gaspar. Men plaatste er het lijk in en men voerde ter kerk. Daar werd, in eenen afgelegen hoek, het lijk op twee schragen neergezet, en Gaspar, door zijne drie zonen en eenige geburen omringd, bleven op eenigen afstand geknield wachten. Trees, in eenen zwarten mantel gewikkeld, waarvan zij de kap diep over de oogen had getrokken, bevond zich op eenen verderen afstand en stortte overvloedige tranen. Melanie, hare vriendin, was insgelijks in de kerk, doch hield zich uit het oog en wilde de droefheid van Trees niet stooren.

Nadat men omstreeks een half uur gewacht had, verscheen er een priester, van eenen kleinen jongen vergezeld, en begon de gebeden over de kist te prevelen. Het werk liep spoedig af, men maakte eenige kruisteekens op de kist, men wierp er eenige snuifjes gewijde aarde op, en de priester trok henen.

Het lijk werd vervolgens opgenomen en terug in den doodwagen geplaatst. Gaspar ging bij den koetsier van den lijkwagen, verzocht hem slechts op stap te rijden, beloofde hem eene goede borrel, indien hij hem den tijd liet de koets tot op het kerkhof te volgen, en men vertrok.

Gaspar nam zijn jongste zoontje bij de hand; Karel greep den anderen kleine en men spoedde zich, zoo snel men kon, door zijstraten naar de stadspoort en vandaar naar het kerkhof. Zij kwamen daar slechts eenen stond na den lijkwagen aan, doch buiten adem en afgemat.

Gaspar zag de kist in den kuil neêrdalen, en met eene laag aarde bedekken. Dan deed hij zijne kinderen rond zich op de aarde knielen, en allen baden in stilte de barmhartigheid Gods over de afgestorvene af.

Toen zulks verricht was, verlieten zij de plaats der dooden. Gaspar betaalde, volgens belofte, eene goede borrel aan den koetsier, en men trok terug huiswaarts, waar Trees reeds bezig was met de kamer te reinigen, en zooveel mogelijk de sporen der akelige gebeur-

[p. 81]

tenis te doen verdwijnen. De vader en Karel sloegen mede eene hand aan het werk en toen alles geschikt was, ging Trees eene kan koffie klaar maken; want aan middagmalen kon men dien dag niet denken. Allen voelden, als het ware, eene krop in de keel en konden aan geen voedsel denken.