Volledige werken. Deel 6

V.

Elisabeth verwachtte zich bij het afsterven van Theresia aan het zien eener buitengewone droefheid; doch zij had zich bedrogen: geenen traan zag zij uit de oogen haars zoons rollen, geene klacht hoorde zij uit zijnen boezem oprijzen. Alleen eene ongemeene sprakeloosheid kon zij in hem bemerken en die sprakeloosheid was akelig. De jongeling had zijne smarten, zijne droefheid als in zijne ziel terruggestooten en scheen zijn inwendig geestesvoedsel daarbij te vinden. Hij ging echter voort met zooals eertijds te werken; zijne gezondheid bleef onge-

[p. 127]

krenkt; de liefde voor zijne moeder en zijnen jongeren broeder was even sterk als te voren; doch wanneer men hem aansprak en iets vroeg, was zijn antwoord, schoon zacht en liefdevol, zoo kort en zoo bescheiden mogelijk. Ook bemerkte Elisabeth nog, en niet zonder afschrik, dat hij zich meer en meer in de lezing van de Geschiedenis des Bijbels verdiepte. Eerst had hij er zich bij gehouden met er alleen des zondags eenige hoofdstukken in te lezen; thans kwam het boek elken avond na het eten te voorschijn, en het was slechts na herhaalde smeekingen der moeder, dat hij telkens zijne lezing staakte en zich ter rust begaf.

Wat de goede vrouw in hare ziel gevoelde, zou moeilijk zijn om te beschrijven. Zij voorzag wel niet wat het einde van dit alles zou wezen; doch zij huiverde. Het ging haar als bij sommige zenuwachtige lieden, die het in hun lichaam gewaar worden, als er een onweder nakend is.

Er streken nog eenige weken voorbij, zonder dat zich iets merkwaardigs aan het oog der moeder opdeed. Dan, zekeren dag, dat zij met haren jongsten zoon over de immer voortdurende handelwijze van Pieter sprak, zegde haar de eerste, dat hij reeds eenige nachten uit den slaap was gerukt geworden door vreemde woorden, welke eensklaps zijne ooren troffen. Het was Pieter, die, in slaap zijnde, die woorden sprak en ten zelfden tijd de vreemdste bewegingen aan zijne armen en zijn hoofd gaf.

‘En wat zegt hij zoo al?’ vroeg de moeder.

‘Ik weet niet juist wat hij zegt,’ antwoordde de jonge Frans, ‘doch het gelijkt veel aan de woorden van vader, eer hij naar het....’

De jongeling kon niet voortspreken, tranen sprongen in overvloed, bij het herdenken aan den toetand zijns vaders, uit zijne oogen. De moeder drukte hem op haar hart en terwijl zij insgelijks in tranen losborst, riep zij:

‘o Mijn kind, God wil ons zwaar beproeven! Ons ongeluk is nog niet geëindigd.’

Toen Pieter, na dit kleine tooneel, te huis keerde, deed zijne moeder, zoodra hij zich met haar alleen bevond, hem naast haar op eenen stoel plaats nemen en sprak, de twee handen des jongeling in de hare drukkende:

‘Mijn zoon, mijn brave Pieter, bemint gij mij nog, zooals gij mij immer bemind hebt?’

[p. 128]

Die vraag deed den jongeling ontstellen; hij opende zijne oogen zoo wijd hij kon, en bleef eenige stonden sprakeloos op zijne moeder staren. Eindelijk zegde hij:

‘Of ik u bemin! Ja, moeder, ja! naast God bemin ik u en aanzie u als wat er het heiligst voor mij op de wereld bestaat! Ik bemin u meer dan mij zelven, meer dan die, welke mij laatst door den dood ontnomen is en voor wie ik mijn leven, duizend levens hadde willen opofferen.’

‘Welnu dan, mijn brave zoon, mijn geliefd kind, dan zult gij u ook niet belgen, indien ik u eene berisping en ten zelfden tijd eenen raad geve.’

‘Spreek, moeder: indien ik misdaan heb, ik zal mijne schuld belijden en de misdaad, zoo het mogelijk is, herstellen.’

‘Gij handelt niet kristelijk, mijn zoon,’ zegde de vrouw op statigen toon, ‘wanneer gij zoo gansche avonden in de lezing van de bijbelsche geschiedenis doorbrengt... Uw geest wordt daardoor te zeer geschokt, en, moet ik het u zeggen, ik vrees gedurig, dat het lot uws ongelukkigen vaders u insgelijks te beurt zal vallen.’

‘Vrees niets, moeder: wat God heeft vastgesteld, kan niet veranderd worden.’

‘Gij antwoordt niet op mijne vraag, mijn zoon.’

‘Wat eischt gij, moeder?’

‘Dat gij mij belovet dit boek niet meer te openen en uwe sprakeloosheid daar te laten.’

Pieter bleef eenige oogenblikken in overdenking. Eindelijk stond hij recht, ging den bijbel halen en met denzelven tot eene kast stappende, zegde hij aan zijne moeder, die hem gevolgd was:

‘Daar, moeder, leg ik het boek neder, en ik beloof u hetzelve, zonder uwe toelating, niet meer te openen, noch in handen te nemen. Het is alsof het begraven ware, en gij alleen de macht bezat om het te doen verrijzen... Gij hebt verder iets van sprakeloosheid gezegd: dat versta ik niet; het schijnt mij dat ik immer dezelfde ben geweest en nog ben.’

‘O neen, mijn zoon, gij bedriegt u!’

‘Het is mogelijk. Welnu, moeder, ik zal mij zelven geweld aandoen om meerder te spreken, om te schertsen zelfs, indien het u aangenaam valt. Zij gij over mij tevreden, moeder?’

‘Volkomen, mijn zoon, en twijfel niet of, zoo handelende, zult gij

[p. 129]

binnen eenigen tijd als een gansch nieuw leven ontvangen hebben.’

Eene teedere omhelzing was het slot dier samenspraak.

Pieter bleef getrouw aan het eerste gedeelte zijner belofte; hij las in den bijbel niet meer; doch, wat het tweede gedeelte betreft, dit ging boven zijne macht en hij kon het niet nakomen. Hij beeldde zich nogtans in, dat hij zijne voorgaande opgeruimdheid volkomen had teruggekregen en soms wilde hij zulks door zijne moeder doen bekennen. De rampzalige vrouw voldeed hem daarin, en het was baar op die stonden, alsof men haar een mes in den boezem zou gewrongen hebben.

Eenigen tijd nadien ontmoette de geneesheer de moeder van Pieter; hij hield haar op de straat stil staan, trok zijne doos uit den zak, nam en bood een snuifje en zegde:

‘Ik heb daareven Pieter ontmoet, goed bezien en eenige woorden met hem gewisseld. Weet gij wel, dat hij denzelfden weg als zijn vader inslaat?’

Ofschoon de vrouw reeds eenige vrees over den toestand haars zoons had opgevat, klonk haar echter die bloote en onbewimpelde bekentenis zoo verschrikkelijk in de ooren, dat het haar scheen, alsof zij door de steenen zonk. Eene vrees van den geneesheer was voor haar als eene onfeilbare waarheid. Zij stamelde, na eene poos gewacht te hebben om hare verslagenheid een weinig te overwinnen:

‘Denkt gij dat, heer dokter?’

‘Het is wel juist niet dezelfde weg, maar toch eene baan, die in dezelfde richting loopt.’

Die ruwe openhartigheid des geneesheers vlijmde als een mes door het gevoelige harte der vrouw. Zij kon het echter dien braven man niet kwalijk nemen; want zij kende de grootmoedigheid zijns harten te goed.

‘Ik heb het gevreesd,’ antwoordde zij, ‘heer dokter.’

‘En waarom hebt gij mij uwe vrees niet medegedeeld? Waarom hebt gij mij niet ontboden?’

‘Vergeef mij, mijnheer, ik dacht van uwe goedheid misbruik te maken.’

‘Misbruik, misbruik!’ gromde de geneesheer, ‘wat misbruik! O die daivelsche komplimenten, die wat goed en recht is, voor misbruik kunnen doen aanzien. Wie weet, zoo ik eerder ware onderricht geworden, of er geene hoop...’

[p. 130]

‘Is het dan zoo ver gekomen,’ onderbrak Elisabeth, ‘dat het thans te laat zou wezen?’

‘Ik vrees het,’ zegde de dokter; ‘doch genoeg. Dezen avond kom ik u te huis vinden en met Pieter spreken. Gij moet er hem niets van zeggen. Tot dan, vaarwel.’

De geneesheer stapte voort en de arme moeder bleef als versteend staan. Zij keerde terug naar hare woonst en daar gaf zij eenen vrijen loop aan hare tranen.

De dokter was getrouw aan zijne belofte en kwam denzelfden avond een bezoek bij Pieter afleggen. Bij het verlaten der woning, zegde hij aan de vrouw, dat er geene hoop meer over was en dat hij ging trachten voor den jongeling te zorgen. Een braaf rijk man, wien de geneesheer den toestand van het noodlottig huisgezin had blootgelegd, had hem beloofd hetzelve ter hulp te komen. Die hulp kon niet lang gederfd worden; want eenige dagen later was Pieter volkomen krankzinnig geworden en ging zich bij zijnen vader vervoegen. De rijke man stond voor het kostgeld in en de jongeling moest het publieke medelijden niet, zooals zijn vader, door openbare dwaasheden afkoopen.