Volledige werken. Deel 6

[p. 106]

Het wonderbare boek.

I.

Het is reeds een' zekeren tijd geleden, dat de schrijver van het hiervolgende verhaal, na een gedeelte zijner dagelijksche bezigheden verricht te hebben - die hij juist, hij moet het bekennen, dien dag tamelijk slecht verricht had, - in den namiddag uit zijne woonst stapte, met het voornemen eenigen tijd in de stad rond te kuieren, zooals men zegt, en indien het mogelijk ware daardoor de treurigheid, die hem den ganschen dag op het lijf had gehangen, een weinig te verlichten. - Wie soms aan de ziekte, welke bij de Engelschen onder den naam van spleen bekend staat, onderhevig is, zal genoeg weten, dat het beste, wat er in die stonden op staat, is zichzelven geweld aan te doen, om eenige beweging aan het lichaam te geven, beweging, welke dan ook gewoonlijk een goed uitwerksel heeft en de ziekte, zooniet teenemaal verdrijft, ten minste veel in kracht doet verliezen. Zulks hadden wij reeds lang bij ondervinding geleerd en het was daarom, dat wij, op den reeds bedoelden dag, onzen jas aantrokken, onzen hoed op het hoofd drukten, eene sigaar ontstaken en ons ter kuiering op de straat begaven.

De middag was reeds ver gevorderd en de zon, wier stralen den ganschen morgen niet waren te zien geweest, bleef nu ook nog achter eene dikke mislucht verborgen. Het was alsof de zware wolken op de

[p. 107]

hoofden der menschen wogen en de hersens bekneld hielden. Alles leverde - ten minste voor onze pogen, - een treurig vertoog op. De voorgevels der huizen waren eentoonig; het geschok der zware vrachtwagens, waarmede de Antwerpsche straten gedurig bedekt zijn, klonk hol en dof op de klamme steenen; de kleederen der rijke dames waren kleur- en prachtloos; de anders zoo frissche wezens der jonge meisjes schenen koud en zonder uitdrukking, en de eene vriend ging den anderen voorbij, zonder hem aan te spreken, zich vergenoegende van verre met de hand een teeken van herkenning te doen.

Dit alles bemerkten wij en meenden daardoor - met eenig genoegen, wij moeten het bekennen, - op te maken, dat wij niet alleen aan dien rouw der natuur gevoelig waren en alle schepsels, voor het oogenblik van de koestering der zon verstoken, min of meer hun aandeel in dit lijden hadden. Wij waren bereid ons in die gedachten te verdiepen en mogelijk ging er in onzen geest een stelsel uitgebroeid worden, waardoor wij zouden bewezen hebben, welken invloed de zon oefent op de gesteltenis des menschelijken geestes en hoe, volgens de zwaarte der wolken, ook de geest in eenen zekeren graad beneveld wordt, - toen wij gewaar werden, dat wij ons juist voor eene woning bevonden, waar drie onzer vrienden, kunstschilders, hunne werkplaats hadden. Wij bleven eenige oogenblikken stilstaan en na nog eenen vollen trek uit de sigaar gedaan te hebben en dan eens de assche met den vinger te hebben afgeschud, vroegen wij ons: ‘Zouden wij binnentreden?... Waarom? Om onze treurigheid en onze zwarte gedachten aan de anderen mede te deelen, en daardoor zelve nog treuriger te worden; - want zulks is bij ons daarvan het gemeene uitwerksel... - Neen, stooren wij de kunstrijke drievuldigheid niet; laten wij ze in vrede voortwerken.’

Dan, terwijl die inwendige samenspraak plaats greep, was ik, zonder het te weten, reeds het huis binnengetreden en werd gewaar, dat ik den trap, die tot de werkplaats leidde, opklom. Ik was bereid terug te trekken, toen ik eensklaps mijne ooren door een zwaar gezang getroffen voelde. Dit gezang kwam uit de werkplaats en verwonderde mij, daar deze gewoonlijk in stilte was gedompeld en een echt studievertrek mocht genoemd worden.

De drie vrienden, welke hier bedoeld worden, zijn van het kleine getal kunstschilders, die overtuigd zijn, dat, wil men eens tot eenen

[p. 108]

trap in het gebied der schoone kunsten optreden, men gewetensvol moet arbeiden en zich geene moeite, geene grondige studie mag ontzien. - Ik bleef nog eenigen tijd naar het gezang luisteren en dan tot mij zelven zeggende: ‘De mistlucht zal hen toch beletten te werken, gaan wij voort,’ ging ik den trap hooger op. Toen ik de intrede der werkkamer bereikte, was het gezang ten hoogste gestegen; ik stiet de deur open en, ziehier, welk tooneel zich voor mijn oog opdeed.

Een der drie vrienden lag op eene sofa half uitgestrekt; zijne armen waren in elkaar geslagen; zijn hoofd rustte tegen de leuning der sofa en zijne beenen staken recht op den grond uit. Voor hem bevond zich een zijner makkers met een muziekstuk in de hand en zong met kracht eene aria op, welke hij met de vreemdste gebaren begeleidde. De derde onzer vrienden stond met den rug naar den ingang, waar ik mij bevond, en lachte overluid. De vriend Ralph, die op de sofa uitgestrekt lag, wendde zijne blikken pijlrecht voor zich, terwijl zijn meer dan ernstig wezen als van eene inwendige gramschap getuigde. De zanger, nu het oog toevallig naar de deur richtende, hield eensklaps stil en kwam tot mij gesneld, overluid roepende: ‘Hurrah! Bravo!’ Hij greep mij bij de hand en mij tot voor de sofa brengende, zegde hij:

‘Ik heb de eer u den heer Ralph voor te stellen; hij is door eene schrikkelijke ziekte overvallen, waardoor wij deerlijk gemarteld worden. Kunt gij onze kwaal niet genezen?’

Vriend Ralph had intusschen de oogen opgeheven en, terwijl hij mij de hand toereikte, mij scherp in het aanzicht bezien. De uitdrukking mijner wezenstrekken, was ongetwijfeld zoo treurig als de zijne; doch had voor gevolg, dat vriend Ralph in eenen schaterlach losborst. Ik kon mij niet wederhouden insgelijks te glimlachen en liet mij naast hem op de sofa neder.

‘Twee zieken in plaats van eenen!’ riep Karel, de zanger, ‘onze martelie gaat vergrooten!’

‘Ziedaar reeds een uur,’ zegde Ralph, ‘dat die twee schurken niet ophouden mij te plagen, onder voorwendsel daardoor mijne droefgeestigheid te verdrijven.’

‘Zij zijn slecht bedacht geweest,’ zegde ik, ‘en de middelen, die zij aanwenden, kunnen slechts het tegenstrijdige van wat zij verwachten te weeg brengen.’

‘Jan!’ riep Karel tot zijnen makker, ‘gij hebt het gehoord, niet waar? Men laakt hier openbaarlijk de wijsgeerige middelen,

[p. 109]

welke wij hebben in het werk gesteld!’ En dan, zich tot mij wendende, ging hij op eenen komischen toon voort:

‘Mijnheer! die hoon is zwaar! die hoon is onvergeeflijk!’

‘Mijn zwaard trilt in de scheê! O, bloed en bloed alleen...’

‘Jan, geef dit boekdeel treurspelen eens, ik wilde aanhaling voleinden... Nu, mijnheer, verklaar u! Wij kunnen die aantijging niet dulden. Spreek: kan de treurigheid beter dan door de vreugde overwonnen worden?...’

‘Ja,’ zegde ik, ‘door de treurigheid zelve.’

‘Similia similibus’ sprak vriend Jan.

‘Verderflijk filosofisch stelsel!’ riep Karel, ‘waar hebt gij dit opgeraapt?’

‘Ik heb het daareven hier in de werkkamer gevonden.’

‘Onmogelijk!’ vervolgde Karel, ‘zulke planten groeien in onzen hof niet.’

‘Hoe dikwijls,’ vroeg ik, ‘heeft Ralph vandaag gelachen?’

‘Hadden wij dit kunnen verkrijgen, dan ware de strijd gewonnen geweest,’ zegde Karel. ‘Ja toch, hij heeft eenen enkelen keer gelachen, en wel daareven, wanneer hij u de hand gedrukt en u bezien heeft.’

‘En waarom heeft hij dan juist gelachen?’

‘Ik weet het niet. Begint gij weêr met uwe altijddurende onder zoekingen, die den geest doen verdrogen?’

‘Ik weet waarom hij gelachen heeft.’

‘Waarom?’

‘Het zien mijner treurigheid heeft de zijne overwonnen.’

‘Gevonden!’ riep nu Karel en tot den wand loopende, kwam hij weldra met eenen spiegel terug en hield dien voor het aangezicht van Ralph. Deze deed alle moeite om eenen glimlach terug te houden; doch kon niet, en moest eindelijk, het wezen zijns makkers beziende, welk eene doodkleurige uitdrukking had aangenomen, in eenen tweeden schaterlach losbarsten.

‘De vriend heeft waarheid gesproken,’ zegde thans Karel, ‘hij zal weleens der wijsbegeerte tot licht verstrekken. Om het spleen te genezen, moet men slechts twee spleen-zieken bij elkaar zetten.’

‘Spotter!’ riep ik lachend, ‘gij moet mijn middel niet zoo algemeen maken; dat is niet heusch.’

Het gevolg was dat de vreugde eenige oogenblikken in onze

[p. 110]

kleine vergadering algemeen werd. Dan, de vijand, het spleen, hernam weldra zijne rechten op mij en op vriend Ralph, en wij werden sprakeloos.

Eenige stonden later viel mijn oog bij toeval op een groot boek in-kwarto, dat nevens mij op de sofa lag. Achteloos opende en doorbladerde ik hetzelve. Het was getiteld: Allernauwkeurigste verhandeling der geschiedenissen van het oud testament. Even als dezelve in het H. Schrift bevonden worden, met nuttige en wijdloopige aanmerkingen, verrijkt en opgeluisterd door verre over de honderd uitmuntende prentenverbeetdingen, zeer kunstiglijk in het koper gesneden. Het werk was gedrukt te: Antwerpen bij Cornelius Martinus Spanoghe, boekdrukker en verkooper, op de Suikerruije, achter het Stadhuis, 1784. Mijne aandacht werd bij de bezichtiging weldra gaande gemaakt, want het boek is met een aantal schoone platen versierd, welke men daar overhoop te pas heeft gebracht. Hier en daar vindt men tot vier, vijf prenten achter elkaar, welke alle hetzelfde onderwerp ten doel hebben, doch waarvan uitvoering en samenstel bij alle verschillend zijn. Sommige zijn meesterlijk behandeld en dragen de namen der kunstenaars Joannes, Philippus en Theodorus Gallée, M. De Vos, Van Heemskerke, enz. Dit alles, zooals men licht zal begrijpen, geeft een wonder voorkomen aan het werk en bij de beschouwing voelde ik eene vreemde, eene onuitlegbare gewaarwording in mijne ziel ontstaan.

Eenigen tijd bleef ik in mijne bezichtiging voortgaan, en toen ik eindelijk de oogen ophief, werd ik getroffen door de ernstige en statige uitdrukking, welke zich op het wezen van onzen vriend Jan verspreid had.

‘Hoe zijt gij aan dit wonderbare boek gekomen?’ vroeg ik.

‘Gij zegt wel,’ antwoordde Jan, ‘het is waarlijk een wonderbaar boek. Ik heb reeds daar straks aan den vriend Ralph de geschiedenis daarvan willen verhalen; doch hij heeft het tot op eenen anderen stond willen uitstellen, voorgevende dat - hij thans niet in staat is met aandacht naar iets te luisteren.’

Karel kwam tot bij Jan gestapt en hem op den schouder kloppende, vroeg hij:

‘Is het eene treurige geschiedenis?’

‘Dat is zij,’ zegde Jan.

‘Begin dan uw verhaal,’ zegde Karel, ‘het kan geen slecht uit-

[p. 111]

werksel hebben. Treuriger dan de twee vrienden daar zijn, kunnen zij toch niet worden, en mogelijk kan het zoo goed werken als de spiegel van daar straks.’

‘Geene spotternij,’ zegde Jan.

‘Wat ik spottend zeg, is daarom niet altijd spot,’ antwoordde Karel. ‘Begin uw verhaal, ik ga mijne pijp opsteken.’

Mijne nieuwsgierigheid was gaande gemaakt en ongetwijfeld moest vriend Ralph door hetzelfde gevoel beheerscht worden; want hij voegde nu zijne bede bij de mijne, om Jan tot het zeggen zijner geschiedenis over te halen. Die vraag werd gewillig ingestemd en toen Karel zijne pijp had ontstoken en wij allen goed gezeten waren, verhaalde ons Jan de geschiedenis van het Wonderbare boek.

Toen hij ophield, was de uitdrukking mijner wezenstrekken en die van Ralph nog altijd treurig; doch inwendig was er als het ware eene groote verandering in onze ziel omgegaan. Wij wisten thans waarom wij bedroefd waren: wij deelden in de smarten van anderen.

Konden diegenen, welke het volgende verhaal zullen lezen, zich in ons midden bevonden en onzen vriend zelven hooren spreken hebben! De soms zachte en dan weêr snijdende toon zijner woorden; de uitdrukking, welke er, bij poozen, op zijn gevoelig aanzicht verscheen; de klem, die hij aan al wat hij zegde, wist te geven, en de juiste afschildering der gevoelens en gemoedsstanden, welke zijne spraak voor ons blootlegde en als een levend tooneel onder de oogen bracht, dit alles zou zeker op allen, zooals op ons, den grootsten indruk gedaan hebben, en menigeen had met den anders zoo spotzieken Karel bijwijlen eenen zilveren traan van zijne wang moeten vagen.

Wij vleien ons geenszins dien zelfden indruk op onze lezers te maken; want ongetwijfeld zal het verhaal onder onze pen veel van zijne kleur en waarde verliezen. Dan, wij hebben er niet kunnen toe besluiten het verborgen te houden, en laten het hier volgen zooals onze herinneringen het ons opgeven.