Volledige werken. Deel 5

[p. 1]

De koopmansklerk.
Eene Antwerpsche levensschets.

I.
Iets over zijne natuurlijke geschiedenis in het algemeen.

Wij hebben er niets tegen, lieve lezer, om dit hoofdstuk met eene min of meer versleten natuurkundige zinsnede te beginnen. Wie zich daardoor aangepord voelt om over ons gewrocht een ongunstig oordeel te strijken, houden wij voor een' lichtgeestige en wij laten ons weinig aan zijn gevoelen gelegen. Hij mag gerust het boek toeslaan en zich met iets anders gaan vermaken. - Wij schrijven voor de lezers, die geduld en toegevendheid bezitten. - Nu, wij beginnen.

De kantoorklerk is een der dieren, welke men in alle gedeelten van het schoone Europa en in nog andere werelddeelen overvloedig aantreft. Hij onderscheidt zich in menigvuldige geslachten en soorten. - Onze geest zou zich vermoeien met al zijne verscheidenheden te willen nasporen; want hij neemt alle vormen aan, en de Proteus der oudheid is in vergelijking met hem slechts een leerjongen. Wij willen zelfs niet trachten die verscheidenheden hier aan te duiden, daar wij de verzekering hebben, dat het eene lijst zou maken, waaraan geen einde zou te vinden zijn, met een woord, dat het een oprechte Babel zou worden. - Wij zullen ons daarom slechts met eene enkele soort bezig houden, en nu en dan, in den loop onzer geschiedenis, eenige vergelijkingen, wanneer ze van pas zullen komen, trachten te maken.

[p. 2]

Alvorens echter tot die afzonderlijke beschrijving over te gaan, zullen wij eenige algemeene eigenschappen van den kantoorschrijver aanstippen.

Volgens de grootste en ervarenste natuurkundigen bestaat er, zooals men weet, eene keten, welke het mijnenrijk aan het plantenrijk en dit laatste aan het dierenrijk vasthecht, of, om duidelijker te spreken: men verbeelde zich eene ladder, aan welker eersten trap zich het mijnenrijk en aan welker hoogsten zich het dierenrijk bevindt. Het plantenrijk staat natuurlijker wijze in het midden. - Nu valt het niet moeilijk om te begrijpen, dat het mijnenrijk op zichzelve ook eene ladder uitmaakt, waar men, van den laagsten trap omhoog klimmende, allengs meer en meer hoedanigheden ontmoet. En zoo hetzelfde voor het plantenrijk, totdat men aan de derde, die van het dierenrijk, genaakt. Die drie ladders, schoon verschillende, raken zoo goed aan elkander en zijn zoo sterk ineen gewerkt dat zij maar eene ladder schijnen uit te maken. - Niettegenstaande dit alles is er reeds menig zwaarlijvig natuurkundige geweest, die, in het opklimmen van gezegde ladders, gepoogd heeft dezelven van elkander te rukken; doch, God dank, tot hiertoe is er nog niemand in geslaagd, en hopen wij dat er niemand in die moorddadige inzichten ooit zal slagen; want die ladders zijn zeer natuurlijk, zeer eenvoudig en zeer verstaanbaar.

Zoowel als er in het mijn- en plantenrijk eene opklimming tot volmaaktere hoedanigheden bestaat, zoo ook moet die opstijging voor het dierenrijk plaats grijpen. - En dit is ook zoo. - De natuurkundigen hebben dit alles wijslijk overleid en getracht dat het dier, mensch genoemd, niet zou te klagen hebben. Zij hebben ons, zooals men weet, eene sport hooger dan den aap (Orang-Outang) gezet. Dit is zeer toegevend gehandeld, bijzonder voor het meestendeel der Belgen, welke men gerust op de apensport zelve had mogen plaatsen.

Nu zoeken wij eens in de soort van dierenrijk, die mensch heet. - Wij nemen aan, dat de mensch slechts eene verscheidenheid is van kikvorsch of ezel of olifant, en dat hij alleenlijk eenige hoedanigheden meer en eenige andere minder bezit, die het verschil tusschen hem en zijne mededieren daarstellen. - Maar dan toch moet ook de ladder aan het diermensch niet ophouden? - Neen, zeggen de geleerde natuurkundigen, wij verdeelen ook het slach der menschen. Wij onderscheiden namelijk de zwarten, de witten, enz. - Zeer wel, mijne heeren, maar verder gaat gij niet, niet waar? En waarom gaat

[p. 3]

gij niet verder? Zitten al de zwarten op eene, en al de witten, enz., op eene andere sport, of is er ook nog eene opklimming? Bestaat er in den mensch geene strekking tot mindere of meerdere volmaaktheid? Ja, niet waar? want ook de eigenschap des geestes brengt gij in rekening!... Dus moet de ladder nog hooger klimmen en wie zal nu de eer hebben op de hoogste sport te zitten? Ha! zal het een natuurkundige zijn of een klompenmaker? Zal het een rechtsgeleerde of een koewachter zijn? Een geneeskundige of een kwakzalver? Een krijgsoverste of een tafelbediende? En wie, zegt, wie zal den hoogsten trap bekleeden, wie zal al de anderen over het hoofd zien? - En waar bevindt zich de kantoorklerk? - Ziedaar, lieve lezer, eenige vragen, waarover de natuurkundigen nog lang zullen mogen nadenken, eer zij dezelve door een gezond stelsel zullen kunnen beantwoorden, en wij ook, wij zullen daar geene lange betrachtingen op maken en keeren liever tot ons onderwerp terug.

Zeker is het, dat de kantoorschrijver geenen hoogen trap op de ladder van het dierenrijk bekleedt, echter is het waar dat hij niet juist achter den Orang-Outang volgt; doch dit doet niets ter zake. De kantoorschrijver in het algemeen is uit zichzelven niet hoogmoedig, en onze eerbied is voor hem daarom ook niet kleiner.

Wij hebben reeds gezegd, dat de hoedanigheden van den kantoorklerk en de vormen, die hij aanneemt, ontelbaar zijn. Dit is zoo. Zijn getal is onnoembaar als de starren des hemels en als de zandkorrels der zee. Daarom ook hebben wij verkozen ons hoofdzakelijk met eene enkele soort bezig te houden en wel met degene, die zooveel belang in onze moederstad opwekt, en dit is de kantoorschrijver in den koophandel, of in kortere woorden: de koopmansklerk, of zooals het volk hem bij voorkeur nog wel noemt: de kantoorklerk.

Die soort kan slechts, wat ons vaderland betreft wel te verstaan, in zijne zuivere, onverbasterde natuur te Antwerpen aangetroffen worden. Het is het nest, waar van oudsher dit belangwekkend slach uitgebroeid wordt; en lang nog, ja, hopen wij het, zal Antwerpen dit edelgesteente aan hare eerekroon vastgehecht houden. De pogingen van vijandelijke steden zullen tegen haar niets vermogen; want de natuur heeft haar begunstigd. - En indien de handel slecht gaat, indien wij entrepôts en magazijnen hebben, die opgepropt zijn en blijven; indien wij alles zelven mogen verbruiken en weinig of niets buitenslands kunnen wegsturen en de vaartuigen vol ontvangen en

[p. 4]

ledig wegzenden; dat is de schuld der natuur niet; het is slechts aan de waanwijsheid van eenige bekrompene geesten en aan de jaloezij van een gedeelte onzer Belgische broeders, die zoo wijd zien als hun neus lang is, te danken. - Doch verdwalen wij in geene staatkundige bemerkingen en haasten wij ons, ons onderwerp aan te vatten.