Kunst, macht en mecenaat

verantwoording

gebruikt exemplaar

exemplaar openbare bibliotheek Arnhem, signatuur: 737.1 KEMP

 

algemene opmerkingen

Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van de vijfde druk van Kunst, macht en mecenaat. Het beroep van schilder in sociale verhoudingen 1250-1600 van Bram Kempers uit 1999. De eerste druk verscheen als proefschrift in 1987.

 

redactionele ingrepen

p. 353-405: de eindnoten zijn bij de bijbehorende nootverwijzingen op de betreffende pagina's geplaatst. De genoemde pagina's zijn hierdoor komen te vervallen.

 

Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (p. 2, 10, 352 en 440) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.

 

[pagina 1]

Kunst, macht en mecenaat

 

[pagina 3]

Bram Kempers Kunst, macht en mecenaat

Het beroep van schilder in sociale verhoudingen

1250 - 1600

Uitgeverij De Arbeiderspers · Amsterdam · Antwerpen

 

[pagina 4]

Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door bijdragen van het Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur en de Stichting Charema, fonds voor geschiedenis en kunst.

Eerste druk juni 1987

Tweede druk september 1987

Derde druk januari 1988

Vierde druk april 1992

Vijfde druk maart 1999

Grafische vormgeving Mart Kempers en Hannie Pijnappels

Gedrukt door Drukkerij Nauta b.v. Zutphen

Omslagillustratie De hertog van Urbino in triomf, foto Scala Florence

Copyright © 1987 B. Kempers

isbn 90 295 2520 7/nugi 912

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van bv Uitgeverij De Arbeiderspers, Herengracht 370-372, 1016 ch Amsterdam.

No part of this book may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means, without written permission from bv Uitgeverij De Arbeiderspers, Herengracht 370-372, 1016 ch Amsterdam.

 

[pagina 5]

Inhoud

		Inleiding	15
1		Bedelorden	39
	1	Fresco's in Rome en Assisi: pausen, kardinalen en ordeheiligen	40
	2	Paneelschilderingen in Pisa, Siena en Florence: sociogenese van het altaarstuk	59
	3	Miniaturen: Stefaneschi als bemiddelaar tussen Rome, Avignon en Toscane	85
2		De stad Siena	109
	1	Staatsfuncties van rituelen in kathedraal en bedelordekerken	111
	2	Het stadhuis, centrum van macht en mecenaat	139
	3	Opdrachten en mogelijkheden voor schilders	173
3		Florentijnse families	189
	1	Kapellen en giftrelaties tussen kooplieden en bedelmonniken	191
	2	Iconografie als sociale geschiedenis: ordeheiligen en burgers	209
	3	Vakmanschap, status en beroepsorganisaties van schilders	231
4		Hoven en staten: Urbino, Rome en Florence	249
	1	Federico da Montefeltro, een ridder in zijn studeerkamer	250
	2	Julius ii, staatsman en magnifiek mecenas	277
	3	Cosimo i en Vasari, idealen van staatkundige en professionele perfectie	313
5		De moderne staat en het kunstenaarsberoep als beschavingsideaal	345

 

 

[pagina 6]

		Woord vooraf	11
		Inleiding	15
	Vasari's beeld van oudheid, middeleeuwen, renaissance en moderne kunst		15
	Kunstgeschiedenis als sociologische opgave		15
	Theorie en empirie		23
	Sociale geschiedenis in monumenten		29
	1	Bedelorden	39
	Inleiding: kerken		39
1	Fresco's in Rome en Assisi: pausen, kardinalen en ordeheiligen		40
	Uitbreiding van het netwerk van opdrachtgevers		40
	Rome: pauselijke potestas en auctoritas 1100-1300		45
	Pauselijk hof en franciscanen 1250-1300		47
	De benedenkerk in Assisi: Franciscusgraf, koor en kapellen		50
	De fresco's in de bovenkerk als monument van pauselijke macht		55
2	Paneelschilderingen in Pisa, Siena en Florence: sociogenese van het altaarstuk		59
	Het vraagstuk van plaats, functie en publiek		59
	Heiligen voor leken: democratisering van kerkelijke verering		61
	Monumentale kruisen en Madonna's bij de koorscheiding 1250-1310		63
	Polyptieken op het hoofdaltaar: de dynamiek van het bedelordemecenaat 1300-1340		69
	Paneelschilderingen voor zijaltaren en privé-devotie: vraag en aanbod		78
	Sociale functies van schilderkunst, liturgie en kerkarchitectuur		80

 

 

[pagina 7]

3	Miniaturen: Stefaneschi als bemiddelaar tussen Rome, Avignon en Toscane		85
	Jacopo Stefaneschi als jonge kardinaal in Rome rond 1300		87
	De beeldvorming rond Celestinus v		88
	Als oude man en groots mecenas in Avignon en Rome		96
	De schilders die voor Stefaneschi werkzaam waren		100
	Plaats, functies en publiek van het Stefaneschi-altaarstuk		101
	Terugblik op kerkdecoraties en de opkomst van het beroep van schilder		104
	2	De stad Siena	109
	Inleiding: kerk en stad		109
1	Staatsfuncties van rituelen in kathedraal en bedelordekerken		111
	Gezag en liturgie van bisschoppen en kanunniken 1200-1260		111
	Stedelijke processies, de rol van burgers en de herinrichting van de kathedraal		115
	Kathedraalfabriek en financiering van kunst		120
	De Maestà van Duccio als symbool van de soevereine stadstaat Siena		125
	Stadsheiligen op zijaltaren in de kathedraal en in bedelordekerken		133
2	Het stadhuis, centrum van macht en mecenaat		139
	Staatsvorming, professionalisering en betekenissen van wetgeving		139
	Civilisatie en mecenaat		149
	Een Maestà in de kapel van de bestuurders, de Heren Negen		153
	Het territorium in de vergaderzaal van de Algemene Raad		155
	Beroepsbestuurders, geweldbeheersing en belastingheffing in jaarverslagen en wetboeken		161
	Wetgevend gezag en territoriale macht in de vergaderzaal van de Heren Negen		165
3	Opdrachten en mogelijkheden voor schilders		173
	De vorming van beroepsgroepen 1250-1300		173
	De leerlingen van Duccio en hun beroepsposities		175
	Afname in grote opdrachten, stagnatie in vakmanschap 1340-1430		179
	Incidentele en geïsoleerde vernieuwingen 1430-1510		181
	Familie- en hofmecenaat ten gunste van schilders buiten Siena		183
	Professionalisering, staatsvorming en civilisatie in Siena		184

 

 

[pagina 8]

	3	Florentijnse families	189
	Inleiding: kerk, stad en families		189
1	Kapellen en giftrelaties tussen kooplieden en bedelmonniken		191
	Beschaving van kooplieden en bankiers 1300-1400		191
	De politieke elite en de Florentijnse staat 1400-1440		194
	Centralisatie van de macht rond één geslacht: de Medici's 1430-1490		197
	Macht en architectuur		202
	Privatisering, secularisering en aristocratisering: een interpretatie		206
	Beroepen, staat en beschaving in Florence: terugblik en verklaring		207
2	Iconografie als sociale geschiedenis: ordeheiligen en burgers		209
	Opdrachten en onderhandelingen		209
	Bedelordegezag en familiemacht in de Santa Maria Novella 1285-1490		213
	Van ordeheiligen naar familieheiligen		215
	De familieheiligen van de Medici's		219
	Stadhuis, paleis en villa		225
	Van kerkgemeenschap, stadstaat en familieverband naar hofsamenleving: de Sassettikapel		227
3	Vakmanschap, status en beroepsorganisaties van schilders		231
	De opkomst van een Florentijnse schilderstraditie 1250-1340		231
	Perspectief en ruimtelijkheid in het platte vlak, de vernieuwingen rond 1420		235
	Mobiliteit en beroepsprestige van stadsschilders en hofschilders		239
	Procedures, bekwaamheden en beroepsperspectieven in Florence		243
	4	Hoven en staten: Urbino, Rome en Florence	249
	Inleiding: kerk, stad, familie en hof		249
1	Federico da Montefeltro, een ridder in zijn studeerkamer		250
	De carrière van een condottiere 1444-1474		250
	De betekenis van reputatievorming		255

 

 

[pagina 9]

	Lofdichten van hovelingen		256
	Kerkelijke opdrachten en vorstelijk gezag		259
	Bibliotheek en studeerkamer als statussymbool		267
	Pronkkamers in het paleis, de pose van een heerser		269
2	Julius II, staatsman en magnifiek mecenas		277
	Kerkelijke Staat, Sint Pieter en Vaticaans paleis		277
	Michelangelo's grafmonument voor Julius ii en een nieuw beroepsideaal voor een kunstenaarselite		282
	Beschavingssymboliek in de Stanza della Segnatura		284
	Staatssymboliek in de Stanza della Segnatura		287
	Geweld- en belastingbeheersing in het pauselijk territorium: de Stanza d'Eliodoro		294
	Europese staatssymboliek in het voetspoor van Julius ii		302
	Uitstraling van de Italiaanse beroepstraditie in Europa		309
3	Cosimo I en Vasari, idealen van staatkundige en professionele perfectie		313
	Inleiding en terugblik		313
	Breken, zagen en witten in bedelordekerken: de overmacht van hof en staat		317
	De apotheose van de beschaafde legitieme heerser in de Sala dei Cinquecento		321
	Statusstijging van schilders en de stichting van de Accademia del Disegno		326
	Kunsttheorie, beroepsideaal en kunstgeschiedenis		333
	Professionalisering, staatsvorming en civilisatie in Europa		341
	5	De moderne staat en het kunstenaarsberoep als beschavingsideaal	345
	Noten		353
	Bronnen en literatuur		407
	Personenregister		419
	Summary: Painting, power and patronage. Professionalization, state formation and civilization in Italy and the Netherlands 1250-1600		433