Verhalen van Surinaamse schrijvers

[p. 64]

Shrinivāsi
Kila

Amrit aur Trees ke liye

Toen ik de stad verliet wist ik geenszins welke verrassing mij te wachten stond op Kila. De tocht is allen bekend naar de plek van de samenvloeiing van de Suriname- en de Commewijnerivier. Ik pakte dus als gewoonlijk de donibus van mijn huis naar de Jodenbreestraat. Stapte uit en liep haastig naar de Heiligenweg. Hier moest je dan een lijn nemen. Niet naar Blauwgrond. Maar naar Leonsberg. Tenminste als die er was. Deze keer had ik pech, dus keek ik uit naar een lijn 4 die mij de stad uitreed en dan meenam naar de Anton Dragtenweg.

Een vreemde gewaarwording die mij telkens overvalt als ik de hoek van de Mahonylaan passeer, kan ik voor de zoveelste maal niet van me afschudden. En waarom? Integendeel de ontmoeting met de rivier doet telkens weer mijn hart opspringen. Daar ligt zij weer... Fier. Breed. Machtig stromend naar de stad toe. Met haar verre oevers. De rivier met altijd de kracht van de jeugd. Bij eb. Bij vloed. Maar soms ook stil en wijs. Beheerst als een groot mens. Spiegelend tussen de oeverranden. Tegen de rivier kon noch durfde ik ooit iets inbrengen. Haar water zuivert de mensen hier. Op verre afstand. In heilige rivieren.

Dat water reden wij langs en ik kon er mijn ogen niet van afhouden. Over een slecht weggedeelte langs sluizen, verdwenen plantages, langs de enorm uitgestrekte grapefruitvelden bereikten wij na een fraaie bocht met palmgeruis de brug van Leonsberg.

Er dobberen bootjes voorzien van een buitenboordmotor. Bij de brug. Naast de donkere meerpalen. Het plompe veer van het gouvernement is al lang uit het gezicht verdwenen. We lopen de brug af. Nemen de voorplecht van de wildeveerboot en duiken onder het tentdak. Na een korte driftige tocht dwars over de rivier wordt onze boot vastgesjord aan de brug door de passagier die het eerst uitstapt.

[p. 65]

Ik haast mij naar mijn nicht. Ze is achterop bezig met de kalkoenen. Ze rept zich echter naar het voorerf op het wilde geroep van de kinderen: ‘Oom āil hai! Oom āil hai!’ [Oom is er!]

Ik groet de kinderen terug. Zwaai. Deel versnaperingen uit. Voorzie ze van een minisalaris. Geef mijn nicht haar bruinbrood van ckc waar ze zo verzot op is. Ze lacht dankbaar. Is verrukt. Ze zegt: ‘Je vergeet het ook nooit.’ Ze spreekt zuiver Nederlands. En Rajpur-hindostaans.

Plots geeft ze de oudste een opdracht. ‘Ga kleren wassen. Doe ze in de teil. Nā sune hai! Roodkwā aur witkwā apart zette kariye.’ [Hoor je niet. Houd de rode en witte kleren gescheiden.]

‘Kom binnen,’ zegt ze tegen mij.

Dan zitten we en praten. We hebben er behoefte aan. Ze plaagt me en zegt ‘Kab roti khiyaye?’ [Wanneer trakteer je ons op roti? bet: wanneer trouw je?] Ik lach een beetje. Voorlopig niet, zeg ik overtuigend.

‘Heb je dan iemand?’ vorst ze.

‘Nee,’ antwoord ik.

‘Maar er zijn er genoeg: of kun je je ogen niet gebruiken?’

‘Nou dat niet,’ zeg ik. ‘Maar mijn ogen zien en geloven niet meer. Niet zomaar,’ herstel ik. Ze knikt en zegt vastberaden: ‘Maar uiteindelijk moet het er toch van komen.’

‘Ja, tenminste als je in wonderen gelooft.’

‘Ach jij met je wonderen. Die tijd is toch allang voorbij. Je moet gewoon weer beginnen. Loopt het goed dan heb je geluk.’

‘En als het weer mis gaat?’

‘Daar denken we niet aan,’ zegt ze lachend en een tikkeltje verwijtend.

Die geborgenheid. Ze willen je zo graag inkapselen. Hun vleugelen spreiden ze zo graag ook over mijn zorgen. Eigenlijk mag ik hen niet met ondankbaarheid bejegenen.

‘Waar is Amrit?’ vraag ik.

‘Verderop,’ zegt ze.

Ik weet niet wat verderop is. Ik zeg daarom: ‘Komt hij straks thuis?’

‘Nee,’ zegt ze. ‘Eens in de week.’

De oudste dochter brengt mij drinken.

[p. 66]

‘Vanwaar die sarbat,’ zeg ik. ‘Hebben jullie hier een nebwā ke per [lemmetjesstruik]?’

‘Nee, hij is uit narangigrond [sinaasappelveld],’ zegt mijn nicht wat verwonderd. Ze is verbaasd dat ik het zo vlug weer ben vergeten. Ik zeg daarom: ‘Je weet wel hoe druk ik het heb. En ik ben geen computer.’

‘Daarom moet je trouwen,’ zegt ze triomfantelijk als om eindelijk eens flink wraak te nemen. Ik begrijp haar en lach voor me uit. Ineens vraagt er een stem ‘Oom khāiga mā?’ [Gaat oom eten, ma?]

‘Heb je gegeten?’ vraagt de laatste mij.

Omdat het pas tegen elven is en ik niet al te hongerig ben, en haar bovendien niet wil teleurstellen zeg ik: ‘Oké dan maar. Lekin ādhā djoen.’ [Maar een halve portie; 'n half maal.]

‘Dat hebben we niet,’ zegt ze lachend.

‘Dja oom ke nikā de hāli se [Schep snel voor oom uit; bet. ook: zet hem de deur uit],’ gebiedt ze de oudste met nadruk.

Ik protesteer en zeg: ‘Etnā hāli se hamke nikāre mànge hai?’ [Wil je mij al zo vlug kwijt zijn?]

We moeten hier allemaal hartelijk om lachen.

‘Stel je eens voor,’ zegt ze.

Dan zit ik voor mijn bord met rijst. Met amsoi, donkergroenig, van de Javaan van Voorburg. En een heerlijk stuk vis. Goudgeel. Eigenlijk massalageel. Geurig. De huid gespannen om het dikke vlees. Vis uit de verre donkere Commewijne.

Ik ga aan het raam staan. Was mijn handen. Voel even de aangename hand van de passaat tegen mijn natte slapen. Ik eet. Bijt in de peper. Verse peper. Het prikkelt lekker. Verhoogt de eetlust. Niemand stoort mij. Ze laten mij rustig en alleen eten. Ik zie de gordijnen slechts af en toe wit opbollen in het venster. Verderop roept de wakkere grietjebie. Er is ook nog een plukje atjār.

De kinderen praten met mij óf Nederlands óf Nederlands en Hindostaans door elkaar. Met hun moeder Surinaams. Met hun vader ook. Hij werkt namelijk in een ploeg van creolen. Hij brengt de taal mee naar huis. Nederlands is hem te lastig. Als zijn vrouw hem hierin aanspreekt, antwoordt hij in het Surinaams. De kinderen demonstreren het best welke talen zij spreken. Ze vechten in alle talen. Zonder enige vorm van spraakverwarring. En zo die er

[p. 67]

mocht zijn dan grijpen ze weer elke taal die hun in de mond komt aan, om zich verstaanbaar te maken. Om het gelijk aan hun kant te hebben. In het talenprobleem hebben ze het gelijk ook meer aan hun kant, denk ik als ik 's avonds op zolder slaap.

Door de kieren en spleten van het oude huis speelt het licht van de maan. De vleermuizen hoor je duidelijk piepen, krabben, bezig zijn. Alles bij elkaar is het vrij stil vergeleken bij de stad, waar ik om deze tijd de radio of tv op zijn hardst moet zetten. En me ergeren. Inspannen en vermoeien om me op de hoogte te stellen van het gewoel der grote wereld.

Ik voel me gelukkig. Relaxed. Ik sta voorzichtig op en open behoedzaam het raam. Voor mij de wijde fluisterende rivier. Ik kijk eroverheen en zie Leonsberg. Er is licht in het restaurant. Ik tuur de horizon af. Is het wel waar? Er is een wolkeloze hemel. Dus moet het een satelliet zijn, die als een fonkelende ster voorbijsnelt aan de hemel. Hij komt uit de zee. Hij maakt een wijde boog boven rivier en bos. En hij verdwijnt boven mijn dak.

Ik denk aan de stad. Aan het boek dat ik schrijf. Aan Rām. Aan Mrigi, zijn geliefde. Hoe moet het boek eindigen? denk ik. Zoals mijn leven eindigen moet... Zoals ik het soms zie. Dan catastrofaal, dan weer in een atmosfeer van verheven blijdschap. Maar altijd met de rode draad van de ons welgezinde tragiek.

Het boek wordt als een labyrint. Vol gangen. Vol tunnels waarin ik mij terugtrek. Waarin ik woon als een angstig dier. Met mij bedoel ik Rām. Ik moet hem spelen. In dit boek raak je verloren. Beginnend eindig je nergens. Liefhebbend verlies je elkaar. Als je zeker bent van het leven, laat het je met een gemelijke lach in de steek. Toch... ik zal Rām met Mrigi laten trouwen. Tegen de zin van de orthodoxe ouders. Tegen de zin van broers, zusters en familie. Van de hele orthodoxe gemeenschap die een halve eeuw verwijderd ligt van het geluk van deze twee.

Ha, ha! Daarvoor ben ik schrijver. Of word ik het. Uit nooddruft. Om mijn kop nog boven water te houden. Ik moet alleen mezelf in leven houden. Dat is de keiharde realiteit van vandaag. Ik weet het. Zij die het met me zogenaamd menen, vinden dat ik in fantasie leef. Dat ik een onechte wereld bewoon. Dat ik sublimeer. Dat ik vlucht voor de realiteit. Maar ik, met evenveel recht, wil me-

[p. 68]

zelf zijn. En niet hen bij voorbaat. En met evenveel hunkering wil ik ook de andere kant op, waar ik in de einders verdwijn en geen spoor terug meer vind. Ik wil mij niet laten binden. Onze wereld staat stil. En... toch beweegt zij zich. Door mijn hand.

Ik denk aan de stad. Met zijn schijnsel tegen de hemel. ‘Bāhte bādal men tarayā teri,’ dicteert mij de satelliet van daarnet. Een lieflijke versregel ‘snelt aan de hemel, je lieflijke ster.’ Ik schrijf deze regel op in het schaarse avondlicht. Ik hoop dat het een vers wordt. Maar ik zie hem nu hier terechtkomen.

Ik ga slapen. Morgen moet ik lesgeven op de Ulo. Ja ik ben er welkom en graag even. Ik slaap in voor ik het besef. Met allen van morgen en gisteren in mijn gedachten. Mrigi niet uitgezonderd.

's Morgens loop ik met de kinderen mee. De zon klimt tegen de verre manjabomen op en omvademt reeds met haar warmer wordend licht de eenzame kerk naast het huis van mijn nicht. Het gras is nog nat van de dauw. We lopen de zandweg op. Naar de school toe. Telkens betrekken de kinderen mij in hun gesprekken. ‘Ja toch oom? Ja toch oom?’ Het bewijst dat ik ergens anders mee bezig ben. Ik geniet van de stilte. Intenser dan ooit. Van de geur van het gras. Van een rookpluim uit de stal rechts van een visser. Van de vogels hier niet zo schaars als in de stad. Dan eisen de kinderen weer mijn aandacht op. Ze groeten overal. Je merkt hun trots. Oom ke sāthe! Met oom op stap. Ze roepen hun vriendinnen. Die sluiten zich bij hen aan. En groeten alleen met gebogen hoofd, (verlegen, dat kopje met het zwarte glanzende haar). De ogen neergeslagen.

Bij de begraafplaats moeten ze afscheid nemen. Ze vragen mij nadrukkelijk toch even langs te komen. Ze willen een ja met hun hoge ‘Ayye oom?’ Ik knik ze een ja toe.

Als ik op de Ulo school aankom voel ik van een afstand een merkbare onrust. Ik deel dit mee aan het hoofd. Hij zegt lachend: ‘Kaise tu jān gaile?’ [Hoe heb je dat geroken?] ‘Kaun chij jān gaili?’ [Wat ben ik te weten gekomen?] vraag ik weer. Want ik weet niet wat er op til is.

Dan stelt het hoofd mij gerust. Hij zegt: ‘Phagwā vieren we vandáág. Morgen komt er namelijk niemand.’

‘Maar morgen is er toch geen bedāki [vrij],’ zeg ik.

‘Maar morgen némen ze bedāki,’ repliceert hij. ‘Aj Phagwā hamlog

[p. 69]

vierie karilā [Vandaag vieren wij Phagwa],’ zegt hij nadrukkelijk.

Dan gaat de bel. De school die eerst op een reuzenmolecule leek, berst uit de deuren. De langzame stroom snelt uit de opening. De kinderen jagen de plaats op. Een enorme explosie is dat. Javanen rennen achter Hindostanen. Creolen achtervolgen Hindus. Hindus weer moslims. Moslims de weinige christenen. Christenen belagen de andere wereld. De andere wereld bestaat voor niemand hier. Alles is een grote turbulente explosie van vreugde. Een groot laaiend feest. Allen zijn hier allen.

De hele wereld jaagt de hele wereld na. Afrika. India. China. Indonesië. Amerika en Europa. Ze hebben hun grenzen verbroken. In die dravende, achter elkaar ijverende massa is de Indiaan uit Aruba haantje de voorste. Jongens en meisjes, alles krioelt door elkaar. Bespuit en bespat elkaar met abir; het rode heilsteken. De djamoenkleurige lentetooi. De vurige tongen van een nieuwe weerbarstige taal. Jong, niet onvertogen, onmeetbaar, zuiver midden in het dansende licht. Er komt geen eind aan. Hier is de jeugd bezig. Ongeremd, onbevangen, vrij, belagen ze elkaar onophoudelijk. Pakken een slachtoffer vast. Dompelen hem in een nieuwe vuurzee. Worden in hun geconcentreerdheid door anderen weer het slachtoffer. Nemen het. Lachen erom. Schieten opnieuw uit de boog. Naar meer abir.

Bij de regenbak is het als een marbonzonesi. Iedereen wil de bak leegtanken. Iedereen wil de ander een flink bad geven. Men is niet bevredigd. Men zint op wraak. En het is geoorloofd. Want alles gebeurt met de hand van de liefde. Er is ineens weer een draven en hollen. Een roepen en juichen. Een schateren. Rollen over het gras en weer opspringen. Ik heb dit nooit eerder zo gezien. Het is een overrompelend tafereel.

Dan komen ze bij mij. Aarzelend maar met genoeg hoop om mij aan hun zegekar te binden. Ik ben netjes gekleed. Daarom wil ik aanvankelijk niet meedoen. Maar één wier handen rood en nat zijn wrijft zacht en overredend over de linkerzijde van mijn hemd. Een vurige boodschap achterlatend. Ik laat mijn blik erop vallen. Ik ga ermee akkoord. Het lijkt alsof het feest, uiterlijk aanvankelijk, mij nu sterker in bezit neemt. Ik proef een milde regen in de warme luchtstroom.

[p. 70]

Het licht wordt mals als gras. Er lopen bloesems uit de manjatwijgen.

Dan gebeurt de rest ook nog. Ik hol met een fles in de hand. Achter de Indiaan uit Aruba. Ik teken hem met de lente. Met roze dageraad van het geluk. Met het overwinningsteken.

Op een afstand ontwaren mijn ogen na mijn eerste veldslag plots Safoera. Bruin. Slank. Met donkere ogen vol verwachting. Uit het boek van Leo. Jonger; zonder de heilige olie.

Ik word opgeschrikt door een enorm lawaai. De belhamels. Een der leraren had flegmatisch schriften zitten verbeteren. Had geen deel willen nemen aan het feest. Ze hebben hem het volle pond gegeven. Een tjokvolle emmer over zijn geleerde kop. Hij is nu ingelijfd. Hij laat ze begaan. Het is feest. Hij is sportief.

Hij ontwapent ze op zwijgende wijze. Dan gaat de bel. Te vroeg? We lachen. Genieten nog na. Gaan als flamingo's de zandweg over die langs manja- en mahoniebomen voert naar de steiger. De veerboot staat te trillen op het water. Mijn blikken zoeken de verte. Verwijlen daar waar de oevers oplossen in die ene rechte zwijgzame streep. De zee.

Dan raakt de boot los van ons. Ik wuif mijn vrienden na. Een getekende aan de oever. Ik wend mijn schreden naar het huis van mijn nicht. Als ik haar erf betreed komt mij de geur van goelgoelā tegemoet.