De knuppel in het doksenhok

Hoe vertalen we een cultuur?

Het eerste punt van mijn taakomschrijving als part-time medewerker bij de Sectie Literatuur van Acuza behelst het mee helpen uitgeven van orale literatuur. Toen Terry Agerkop me opbelde met het verzoek Johan Sarmo te assisteren bij het vertalen van de Javaanse vertelling Kèhèng van Pak Kartowidjojo legde ik dit voor aan mijn chef Stadwijk. Deze had echter bezwaren, want ik had toch al genoeg te doen. Ik maakte er geen praat van en begon aan de taak in mijn eigen tijd. Ik stap nu maar af van dat nare overheidsbeleid, want over dat vertalen van Javaanse teksten wil ik het hier even hebben.

Ik ken geen Javaans. Mijn taak bestaat in het aanbieden van alternatieven in het Nederlands voor de ruwe vertaling die Johan Sarmo geeft. De bedoeling is dat de vertaling zo exact mogelijk het origineel weergeeft, maar op zo'n wijze dat een vertaling ontstaat die ook prettig leesbaar is. En dan merk je wat een wereld van verschil twee talen kunnen oproepen en hoe oppervlakkig de kennis van de Javanen is die je uit een paar boekjes hebt opgedaan. Wat voor de Javaan de normaalste zaak van de wereld is, roept voor de niet-Javaan grote vraagtekens op. Om de gevoelswaarde van een tekst zo exact mogelijk weer te geven, kun je niet de formule Javaans A = Surinaams-Nederlands A hanteren. Johan Sarmo gaf me een eerste introductie door uit te leggen dat het tijds- en ruimtebesef van de Javaan die een vertelling vertelt of aanhoort, sprongen toe-

[p. 47]

laat die een niet-Javaan de draad doen verliezen. We gingen naar een culturele manifestatie achter Lelydorp en bezochten de sneldichter Pak Slamet Modiwirjo, een tengere zestiger, gespierde landbouwer met de moeheid van het zware tjappen en gramoxone-spuiten op zijn gezicht, maar in dat gezicht desalniettemin twee schitterend vitale ogen. Even concentreert hij zich op een onderwerp en dan rollen de verzen uit zijn mond, eerst in het Surinaams-Javaans, dan - in hetzelfde metrum en met hetzelfde eindrijm - in het Sranan tongo.

Johan wijdt me verder in in de Javaanse gebruiken. Welke betekenis daaraan moet worden toegekend blijkt pas als de vertaling van Kèhèng klaar is: in de eerste bladzijden moet er nog veel bijgeschaafd worden, maar hoe verder we zijn gekomen, hoe soepeler de tekst is gaan lopen. Vergeleken bij Johan Sarmo's vroegere compagnon Hein Vruggink, die naast het Nederlands zowel het Javaans als het Surinaams-Javaans volledig beheerste, ben ik natuurlijk maar een kruk op twee poten. Maar na drie jaar kan toch weer een stukje van de Surinaams-Javaanse vertelschat ontsloten worden en daar gaat het toch maar om. En wat ook een goede zaak is: de reserve om als criticus te schrijven over culturen die je niet vertrouwd zijn, is groter geworden.