De bonte storm

[p. 22]

IV. Carnaval wijsgerig beschouwd

Nes Cloquet, als type een Jezuietenscholastiek, maar toch met mogelijkheden van erotiek in zijn jonge, verstorven trekken. Een fijne, donkere en eventjes roerend-belachelijke jongen.

Een ontevredene, zonder revolutionair temperament. Onbewust hatend het kale notariskantoor, waar hij als klerk zijn dagen conscientieus verknoeide aan het copieren van koopcontracten en huwelijkse voorwaarden.

Wat Nes wilde? Geestelijke worden, Redemptorist liefst, om missies te kunnen preken, maar geen van de gebruikelijke donderende soort. Fijnere, modernere, die wetenschappelijk - zielkundige en theologisch - beter te verantwoorden zijn. Missies die besef bijbrachten van geestelijk leven, van mystieke vereniging met God. En los van die belachelijk wordende Middeleeuwse voorstellingen, van hel en duivel - in de ketel! - en van een Hemelse gemeenschap tot een soort congregatie verbanaliseerd.

Nes kon zich niet losrukken van zijn moeder, een half invalied mens van een lijdelijke goedheid, die hem machteloos maakte. Toch werd het tijd, wilde hij iets van zijn vaag vermoede roeping terecht brengen, om zijn eigen weg te gaan. Zonder zich rekenschap ervan te geven, poogde Nes een beslissing te ontwijken, door te wachten op de komst van wie alle banden breekt.

[p. 23]

Intussen studeerde hij, vrij onsystematisch, al maar, onder wat leiding van een af en toe zijn twee hoog gelegen studeerkamertje opsnellend nerveus mager bruin patertje.

Af en toe kwam ook Servais Dulkeners opstommelen. Iemand van onbepaalbare jeugd, die afhankelijk van het weer moest zijn. Handelaar in verfstoffen, tevens uitnemend kenner der prae-Rafaelieten en der sur-Realisten. Genietend in Hollands-Vlaamse kringen een zekere reputatie als criticus van Freud en Wundt en onder fabrikanten, in zijn branche, van virtuoos en elegant afpingelaar op alle offerten. Leenheer van niemand, doch leenman van iedereen die aan de zwakheid van veel boeken kopen leed. Overigens abnormaal stipt in teruggeven. Nes bezat een mooie collectie moderne mystieken. Servais kwam, als wild-vreemde, ze lenen.

Zo ontstond tussen Cloquet en de wat oudere Dulkeners een zakelijke, ongeregelde vriendschap. Wanneer Ser geen van zijn vrolijke vrienden thuis vond en weinig zin of geld had om in de kroeg te plakken, kwam die bij Nes filosoferen. De jongelui van de ‘Jeune Garde’ deden hetzelfde, wanneer ze in Grote of Kleine Staat of in de singels en parken uitgeflirt waren. Die kwamen omdat ze Nes zo knap vonden en omdat immer een kruik Bols noodde. Na drie bellen jenever ontstonden conversaties, samengesteld uit praedestinatieleer, amouretjes, voetbalcompetitie, de dichters uit Gemeenschappelijke Roeping en de Vlaamse kwestie.

[p. 24]

Dulkeners mengde zich omzichtig in de debatten. Ondermijnde met geraffineerde sophismen iedere opvatting en debiteerde erotiek van onbeschaamd-onschuldige soort. Dreef de discussies op tot allerhartstochtelijke hoogten, bevroor dan ieder enthousiasme met achteloze ironie en verdedigde vervolgens twee met elkaar onverenigbare stellingen. Om met ascetisch handgebaar tenslotte iedere ernst weg te wuiven. Dit alles, gevoegd bij een slordig-sluwe flirtvaardigheid, bezorgde hem onder de jongelui een hoogst dubieuze reputatie. De meisjes wisten helemaal niet hoe ze 't met hem hadden, scholden hem - buiten het bereik van zijn vlijmend-vriendelijke replieken - voor ‘te stom’ of gewaagden welwillend van de vele ‘eerste liefdes’, die hij achteloos passief en vaak ongeweten, was geweest.

Hoe anders Nes Cloquet. ‘Meidekes’ bestonden voor hem niet. Waren wezens waar zich een wetenschappelijk man niet mee inliet. Wie Beysens las, en Maritain en Papini, wie de Summa van Thomas doorgrondde, hield zich toch met dergelijke frivole schepseltjes niet bezig!

Tot zijn zenuwachtige ergernis kwamen de vrienden eens met een paar van hun kennisjes ‘opstoten’. Die inspecteerden brutaal de kamer, schreven met haar vingertjes letters in op de kasten rustend stof en babbelden meteen onder elkaar voort over laddertjes in zijden kousen.

Zijn moed samenschrapend waagde Nes een

[p. 25]

honend bedoelde opmerking, vol maagdelijke vrouwenverachting. Onder vernepen proesten der anderen, had een der twee toen onnozelweg gevraagd:

- Wat was je Moeder voor ze trouwde?

Deze diplomatieke terechtwijzing had hem meer respect maar ook een vage vrees voor meisjes bijgebracht. Hij vermeed ze en de kameraden stelden hun relatietjes niet meer aan affrontjes bloot.

Weer een paar onnatuurlijke warme dagen, vijftien graden Celsius. Brutaal helder en sterk straalt de zon uit hard azuur op de witte huizen der stad. In de zoele, lila-blauwe nachten een even kloeke maan.

Ser Dulkeners fluit zorgeloos over de markt, een improvisatie bestaande uit ‘Arabian Love’, een mode-tango, en een melodie van Scarlatti. De zaken gaan slap, omdat 't vroeg in 't jaar is. Hij denkt aan de betekenis van de Panurgefiguur uit Rabelais en aan iets dat hij nog niet weet.

Wat is dat? Het houdt verband met de helbeschenen witte gevels. 't Heeft wat te maken met de scherpe zon en het felle blauw... Wat?...

Daar stijgt het over de ‘bewustzijnsdrempel’. De natuurstemming in Avignon, verleden voorjaar...

Het Germaanse stambewustzijn kan het best worden bestreden met veel zon, schiet hem te

[p. 26]

binnen. Met helder, warm weer manifesteert zich Gallische origine.

Vanavond lezen... een boek lenen bij Nes. Wat?... Een uur met Swedenborg?...

- Valencia!... De zaken gaan beroerd... Vanavond maar lezen... Francis Thomson?... Ik herken die beentjes... een expressie van onschuld... vertrouwbaarder dan het gezicht... God bewaar me!... Een van die lellen uit ‘Gloria!’... Polke Delwaille... Poeleke den dweil... Nachtvlinder om de dure luitenantjes... Brr... Thompson of Swedenborg... zal van het formaat afhangen... ik heb geen grote zakken in deze overjas.

Nes Cloquet zit voor het raam naar buiten te turen. Een flamingante brochure ligt open op de vensterbank... Vroom-revolutionair propagandageschrift.

Op de trappen heeft Scarlatti overwonnen. Kwelend mineur fluiten stijgt omhoog ‘Ti voglio sempre amar’...

Een zacht, gedecideerd kloppen. Zonder op antwoord te wachten stapt Ser naar binnen. Even treft hem het fijne, vergeestelijkte, zeer Romaanse profiel van Cloquet... maar onder de ogen brandt, of smeult tenminste, toch iets sensueels.

Nes rukt zich met een beetje spijt uit zijn vage peinzen los.

Kinderliefde en roeping streden in hem, goedaardig, niet tragisch, niet op leven en dood... Op een of andere manier moest toch een oplos-

[p. 27]

sing komen... Nog wat wachten... Als hij maar vóór de dertig gewijd kan wezen... Nog zeven jaar bijna...

Maar er bloeide heel, heel heimelijk toch nog wat anders in zijn zinnen, waarin denken en voelen in elkaar vervloten... Of door eindeloos verre verten een siddering van hopen liep... Herinnerde hij zich ‘Die linden Lüfte’?... Was het wat anders?...

Waarom kwam Dulkeners hem juist nu storen?...

Ze praatten dan maar wat. Over Europeanisme in de missie.

Over de oude waan der Arische volken, beter te zijn dan de andere, en over de nieuwe inbeelding: slechter te wezen.

Over het nieuwe ras dat uit de avontuurlijke elementen van het oude in Amerika wordt.

Over Amerikanisme in de religie.

Over pragmatisme in de wijsbegeerte.

Over de waarde of de waardeloosheid der filosofie.

- Toe-oe-oe-oet! neust buiten iets scherp en aanmatigend. Rellend geratel volgt!

- De idioterie begint al!, meent Nes smadelijk en geërgerd.

- Op te pu! declameert Ser met populair accent. Allei, ene Charleston!

- De grote psycho-analist... Vastenavondsgek!

- Hoon me niet. Juist omdat ik 'n halve Freudiaan ben, vind ik Carnaval zo interessant.

[p. 28]

En Dulkeners steekt van wal met zijn theorie omtrent Vastenavond:

Of Carnaval van Christelijke of heidense herkomst is, doet er niet toe. Bij de meeste individuen van de meeste volken, ontwaren we een neiging, om eens een keer anders te zijn en te doen dan gewoonlijk. Ieder van ons wil, bewust of onbewust iets anders wezen dan hij is. Door zelfcritiek en critiek van anderen, door vrees en onmacht en schaamtegevoel - soms zonder redenen - leeft men zich niet uit volgens zijn wezen. Kinderen doen dit nog wel, die spelen generaaltje, trein, schippertje of degenslikker. Allemaal hebben we onze geheime, verloochende idealen. In het droomleven komt er nog wat van terecht, al houd ik, tegen heel de Freudbent vol, dat driekwart der droom-elementen herinneringen zijn.

Alzo: in nacht en dagdromen is de mens wat hij moest of wil wezen. Wat betekent Carnaval? Een protest tegen de realiteit en een realisatie van droom en onderbewustzijn! Of tenminste een poging daartoe. De stijl der Carnavalscostuums, dialogen en bewegingen, vertoont overeenkomst met wat we dromende beleven...

- En met futurisme...

- Futurisme en sur-realisme, inspiraties uit subconcientie en droomleven. Carnaval is algemeen menselijk. Zelfs bij de Azteken, die toch geen contact met Europa hadden, merk je Carnavalistische fenomenen.

- Toch gekkenboel.

[p. 29]

- Zeker, maar veel meer dan anders?

Gebeuren de grootste dwaasheden - dwaasheden ook als zonden opgevat - wel met Carnaval? Zijn de kleuren rood, geel, blauw en groen zotter dan zwart, indigo of bruin? Is de snit van die costuums wel onlogischer dan die van onze colberts? Spreken Nietschze, Trotsky, d'Annunzio of Ludendorf wel wijzer dan onze vierders? Zeg voor mijn part ijdelheid, maar erken dan, dat Vastenavond niet zo veel gekker is dan de andere drie-honderd-twee-en-zestig dagen van 't jaar. Nu neem ik nog een objectief goed en kwaad aan. Hang je een of andere phenomenen-theorie aan, dan bestaat helemaal geen verschil.

- Je moet de filosofie van de Vastenavond schrijven.

- Eerst leven, dan filosoferen.

- Trek je weer uit als korenschoof?

- Weet ik in wat voor gestalte de inspiratie me drijft het laatste half uur?