Geschenk 1933. Herinneringen aan Nederlandse schrijfsters en schrijvers

[p. 128]

Danslied van Aart van der Leeuw

[p. 129]

Aart van der Leeuw

Het overkomt mij niet dikwijls dat ik, om uiting te geven aan een gevoel, behoefte aan een bijbelspreuk heb. Maar wanneer ik de atmosfeer wil aanduiden waar Aart van der Leeuw in leefde, dan kan ik er niet buiten en dan komt het woord: ‘waar liefde woont gebiedt de Heer zijn zegen’, onweerstaanbaar in mij op. Als ik moe was van het jachten, waar het dagbladbedrijf zijn slaven toe dwingt, moe van de tallooze kleine ergernissen, welke het letterkundig leven tot een hel maken, moe van de eigen onrust en de eigen eerzucht, als ik een afkeer had van mezelf en het bestaan dat ik voerde, dan bracht één avond, doorgebracht in Aart's stille woning, de redding; dáár was heul en heil, daar woonde de liefde en vonden wij, hoe angstig en vernederd ook, een zegen.

Van der Leeuw woonde te Voorburg, achter aan in het Westeinde vlak bij de ophaalbrug over de Vliet, waar hij van zijn werkkamer op uitkeek. Hij had het bovenhuis, beneden woonde zijn schoonzuster en daarnaast in het benedenhuis was een bloemist. Ook de tuinen van die kweeker zag Van der Leeuw als hij uit zijn raam keek. Bloemen en voorbijgaande schepen. Meer had zijn verbeelding niet noodig om zich een paradijsweelde en eindelooze wonderreizen voor te tooveren.

De suite die hij betrokken had was somber. Ik kan me de vertrekken alleen bij avondlicht voor den geest halen. Het behang was donker warm-rood en de lamp gaf een zeer gedempt rossig licht. De kamer was vol van een zachte, welwillende geheimzinnigheid. Aan de wanden hing heel weinig. Ik herinner mij alleen, boven Aart's bureau, een groot portret van den vriend van zijn jeugd, Arthur van Schendel.

In die sfeer las Aart van der Leeuw de gedichten die zijn eersten en tweeden bundel vormen voor. En telkens als ik deze boeken, mij zoo lief, ter hand neem, is die

[p. 130]

stemming van onwereldsche teederheid weer aan alle kanten om mij heen. Ik vraag me dan ook nooit af of ik deze gedichten nu nog even mooi vind als vroeger, toen ik ze voor het eerst hoorde, in De Beweging of De Gids las en in boekvorm vele malen herlas. Het komt niet bij mij op om een aesthetisch probleem te stellen in verband met deze poëzie, want ze is een essentieel deel van mijn verleden en zoo innig met mijn leven vergroeid, dat er voor mij geen sprake meer is van mooi of niet-mooi.

Die stille kamer, eenvoudig, kaal bijna en toch - hoe is het mogelijk? - vol mysteriën en vol gebieden waar men nooit in door kon dringen en zijn uitzicht op de tuinen en de vaart en aan de overkant van de vaart het Hollandsche polderlandschap; en in die kamer zijn vrouw, die in het Delft van zijn prille jeugd zijn speelkameraadje was voor zij zijn vrouw en zijn schutsengel werd: ziedaar de wereld waar Aart van der Leeuw in leefde en die wij, verheerlijkt, in zijn poëzie terug vinden. Hij is de eenige die het Hollandsche landschap in een sprookjestuin heeft weten te herscheppen en die aan de rauwe roep der schippers het accent van een hemelverlangen heeft gegeven.

Aart van der Leeuw was doof. Dit gebrek hinderde hem eigenlijk alleen omdat het hem daarom wat moeilijk viel om met zijn vrienden te verkeeren. Maar voor het overige wist hij heel goed dat, afgesloten van de ijdele stemmen der wereld, de stemmen die ìn hem luid werden, zijn onverdeelde aandacht konden krijgen. En die doofheid heeft er niet weinig toe bijgedragen om hem, in gedwongen afzondering levende, afkeerig te maken van alles wat niet uit een zuivere ziel opwelde. Hij kende geen mondaine verplichtingen, geen eerzucht, geen wereldsch vermaak; hij vroeg niet naar roem en niet naar geld.

Hij leefde alleen voor de liefde en hij schreef omdat dat de eenige wijze was, waarop hij aan die liefde, welke hem vervulde, een beeld kon geven. Aart van der Leeuw is de eenige man die ik nooit één woord van afkeuring of afkeer heb hooren spreken. Het slechte, het lage, beroerde

[p. 131]

hem niet, het droop van hem af als het water van een eend, zonder één spoor na te laten.

Dáárom was het zoo heerlijk en zoo heilzaam om hem te bezoeken. Hij had een reinigende kracht en hij heeft mij een voorbeeld gegeven, dat ik nooit vergeten heb en nooit vergeten zal; het voorbeeld van een leven zonder haat.

De laatste indruk welke ik van Aart behouden heb, blijft mij bij. Hij woonde buiten Harderwijk. De auto die mij naar hem toebracht, moest ergens ver weg blijven wachten. Zijn gebied was voor deze technische plagen niet toegankelijk. Men moest wandelen langs beminnelijke slingerpaadjes in het bosch om ergens op een lichte open plek te komen. En daar stond een klein huisje, verloren en onwezenlijk. Daar leefde hij met zijn vrouw en daar werkte hij. Daar had hij, zoo ver mogelijk van alle nuttelooze bedrijvigheid, zijn twee schatten in veiligheid gebracht: zijn liefde en zijn poëzie.

Wij spraken in het huisje gezeten, wij maakten een wandeling door de heide. Ik verloor de begrippen van plaats en tijd...

Nu Aart dood is, is er niemand meer die mij bij de hand kan nemen en mij rondleiden in een wereld welke met de onze slechts een wezenlooze schijn gemeen heeft. Sinds dien middag in Harderwijk heb ik geen reis meer in dat Andere Land gemaakt, omdat ik geen gids meer heb en omdat men er zonder een gids, een góede gids, niet binnen komt.

J. Greshoff