Geschenk 1933. Herinneringen aan Nederlandse schrijfsters en schrijvers

[p. 114]

Is. Querido

[p. 115]

Israël Querido
1872-1932

Het mag niet als een ijdel complimentje worden opgevat wanneer de Commissie, belast met de samenstelling van dit boek, lof wordt betuigd voor haar bedoeling om een aantal bekende auteurs uit Nederland en België, in het verloop der laatste decennia overleden, door hun naaste vrienden te doen herdenken. Deze lof voor het denkbeeld als zoodanig, brengt tevens de gedachte dat hieruit zou kunnen blijken het aanvaarden van Boileau's uitspraak omtrent stijl en mensch.

Inderdaad een éénheid; en nu moge in den stijl de mensch zich sublimeeren, met dezen mensch te zien leven worden ons ook de elementen waardoor zijn stijl ontstaat, geopenbaard.

Zoo bij iemand dan is dit wel het geval bij Israël Querido. En zelfs wordt met hem het voorbeeld nog sterker belicht wijl hier kan worden gesproken van een stijl- en menschéénheid welke reeds in de eerste jaren zijner bewustwording, reeds met zijn puberteitswisselvalligheden viel waar te nemen.

Wegens zijn geestdrift al was hij een markante knaap; het genot dat hij smaakte als soepel gymnast, hij wilde het ook anderen doen ervaren en hij gaf den stoot tot een der eerste volksturnvereenigingen onzer stad. Doch de lichaamscultuur eischte als harmonisch complément de vorming van den geest. ‘Is’ werd de welbespraakte voorzitter van een soort debatingclub met den zonderlingen naam van ‘De Olievlek’. Onder zijn impulsie aarzelde geen der knapen die het gezelschap vormden, de meest wereldomvattende, de meest ondoorgrondelijke onderwerpen, tijdens koffie- en limonadebacchanaliën te behandelen.

De impulsieve gemeenschapsmensch, die alleen het genot wilde kennen en deelen met anderen, was feitelijk met

[p. 116]

turnvereeniging en debatingclub zijn loopbaan begonnen. Het bracht hem tevens een kring van vrienden waarvan velen de beteekenis van de Vriendschap bij hem kennen leerden. Helaas! toen evenals later zou zijn breede gemeenschapszin hem zielswonden brengen. Maar al te vaak had hij individuen tot zich laten doordringen wier minderwaardigheid hij eerst te laat moest erkennen. En in weerwil van een bijna kloosterlijke geïsoleerdheid zoodra het zijn arbeid betrof, stortte hij zich steeds, toen en later, in een menigte van menschen wier wezen hem dikwijls volkomen vreemd is gebleven.

Het ontembaar verlangen naar een sfeer van warmte en overgave schonk hem soms de allure van den uebermensch. Met eenzelfde passie sprak hij over zijn werk en zijn levenslust. Met eenzelfde kracht droeg hij smarten en vreugden. Hij verlangde dat ge die smarten en vreugden met eenzelfde hartstochtelijkheid met hem zou deelen. En wijl hij even sterk in het leven als in zijn arbeid geloofde, meende hij te mogen verwachten dat zij die naar hem luisterden met een gelijkwaardige overtuiging er in zouden gelooven.

Wanneer hij van het een zoowel als van het ander getuigde met de bloeiende expressiviteit die soms als een overrompeling kon worden gevoeld, dan werd hij het geestdriftige kind van turnvereeniging en debatingclub, het kind van weleer. Dit kind had slechts drukkender levenslasten weten te torsen; zijn levenslusten waren er ongerept onder gebleven.

Door de vereenzelviging met het onderwerp van zijn gesprek scheen het steeds alsof hij een oratio pro domo bezig was te formuleeren. En dit gold niet alleen wanneer hij kunst en schoonheid besprak, doch hij gaf zich ook geheel bij het vertellen van een straattooneeltje, bij een beschouwing over een bezoek aan den Amsterdamschen dierentuin, bij het verhaal van een spannenden biljartwedstrijd... bij een verklaring van het wezen van Lao Tse of Boeddha.

Met eenzelfde overgave heeft hij te midden zijner Jordaansche vrienden steeds geleefd; met niet mindere ge-

[p. 117]

Aanvang van ‘De Jordaan’

[p. 118]

moedsuitstraling stond hij tegenover de menschen uit de Joodsche stadswijk.

Vrienden waren hem ook zoowel Wester- als Zuidertoren; hij had hen waarachtig lief. En hij wilde die liefde niet alléén bezitten, hij trachtte u in zijn liefderoes te betrekken door u met zijn minnezang te betooveren. Indien ge nu met een Nurkschen geest waart bedeeld dan oordeeldet gij dat Querido toch wel ‘overladen’ en daarbij ‘ijdel’ was.

IJdel! Velen meenden hem met dit dooddoenertje te hebben gekarakteriseerd. Zijn kinderlijk verlangen naar waardeering ontstond uit niets anders dan een uitlaaiend altruïsme. Waardeering beteekende voor hem: meeleven. In dit meeleven kende hij geen selectie. Waardeering bracht hem levensvreugde van welke zijde die ook tot hem kwam. Hij ontdekte er een soort bestaanssaamhoorigheid in. Hij sprak zich uit over zichzelf en anderen. Ook wat hij van zich zelf dacht, zei hij hardop.

Nu is er een genre van zwijgende bescheidenheid welke de ontstellendste vorm van ijdelheid beteekent. Het zwijgen van velen is slechts het mom hunner zelfgenoegzaamheid. Zij meenen dat hun geestelijke waarde geenerlei bevestiging van anderen behoeft. Immers de zon stráált, zij maakt ieder geluid overbodig.

Israël Querido spràk; vele schoone dingen heeft hij inderdaad gezegd. Velen omhullen zich met een zwijgen als in een onaantastbare ‘astrale’ substantie. Zij worden wellicht de glorie der zwijgzaamheid deelachtig... om ‘de vele schoone dingen die zij nìet hebben’ uitgesproken.

De schrijver van Manus Peet leefde zich volledig uit, ook wijl niets menschelijks hem vreemd was. Hij spaarde zich niet en scheen aldus ‘onbeheerscht’ terwijl hij toch de macht der bezinning in de constructie van zijn werk bezat.

Hoor hem de anecdotische grap vertellen, waarvan hij er een legio aantal vergaarde en bedacht. Hij schept er de met de ‘pointe’ geëigende sfeer in; hij omlijnt er de karikaturen op zoo intensieve wijze van, dat de weinig

[p. 119]

goedlachsche Dirk Schäfer er adembekneld om zit te schateren en naar nieuwe farcen vraagt.

Zie hem goocheltoeren uitvoeren en bij zijn gladde behendigheid denkt ge aan toovenarij.

Maar hoor hem ook Zerubbabel's toespraak deklameeren en ge leeft in het oude Zarathustraland bevolkt met reuzen die wezens met menschenharten zijn. Beluister Corry Scheendert's mijmerijen en ge hoort er heel de amoureuze volksziel in neuriën.

Onbeheerscht inderdaad voor hen die belust zijn op het schouwspel van kalm stroomende riviertjes tusschen rustige landouwen. Zij kunnen onthutst worden bij het zien van een machtigen stroom welks felle klatering hun gemoed bezwaart, omdat zij dachten hem met ieder oogenblik uit zijn beddingen te zullen zien borrelen.

Israël Querido was waarlijk niet wat men noemt een ‘rustige natuur’. Ware het niet ietwat zonderling, men zou van hem kunnen zeggen dat hij het Apollynische met Dionysische kracht beleed. Zijn ontzaglijke levenshonger bracht hem ook noodwendig de weeën der overvoeding.

Die weeën onderging hij zoowel in zijn leven als in zijn werk; zij maakten hem echter tot de markante figuur, een der markantste uit het Nederlandsche volks- en cultuurleven van dezen tijd.

Andries de Rosa