Geschenk 1933. Herinneringen aan Nederlandse schrijfsters en schrijvers

[p. 102]

J. H. Leopold
Foto H. Berssenbrugge

[p. 103]

Herinnering aan J.H. Leopold

Dikwijls heb ik gedacht, dat het heerlijk moest wezen, een Helleen te zijn. Wel zijn illusies misschien niet meer dan het bedrog onzer wenschen en valt iedere werkelijkheid tegen, alleen al doordat zij werkelijkheid en geen droom, geen wensch, geen illusie meer is, en wel weten wij van Hellas, zelfs Spenglers stoute en spannende hypothesen ten spijt, haast even weinig als van de klank van Homeros' verzen. Maar zeker is er nauwelijks een cultuur denkbaar, onschooner en onbekoorlijker en met minder savoir vivre begaafd dan deze Westersche van dit oogenblik. Het moest een geluk zijn, zich daarvan te kunnen ontdoen, zooals het een geluk is zich, van kleeren en conventies vrij, te storten in een wijd, ruischend water. Met de Westersche cultuur zouden wij afwerpen al haar faustische problematiek en al het christelijk zondebesef. Die twee hebben het leven totaal verwrongen. Wij zijn tobbers en zondaars geworden op een aarde, die dit niet van ons vergt. Wij werden vreemdelingen voor ons lichaam. Het lichaam, het heerlijke, werd ons een slordige doos van den geest, in een nog slechter verpakking, de kleeding. Wij begrijpen weinig of niets van den natuurlijken adel van den Indiaan, die spreekt van Mijn broeder lichaam. Wij werden of boksende barbaren of verschimde, haast lijflooze geesten, pratende probleem-complexen. Maar welk een heerlijkheid van geestelijke en lichamelijke wijsheid en harmonie veronderstelt de oefenschool, waar de discusworp en het socratische woord, de wedloop, het peripatetisch verworven inzicht en de dans in gelijk aanzien stonden. O de prachtige harmonie van lichaam en geest, dansend in gelijk rhythme - hoe diep verloren gegaan, hoe zondig (een der weinige zonden die er bestaan) prijsgegeven en veronachtzaamd in een ijle vergeestelijking of in een opgejaagde lichamelijkheid. De geest die het lichaam in het leven ten dans voert - ik zie de ongeloovige afkeuring waarmee deze verstandige wereld

[p. 104]

dit ideaal aanhoort; maar ook zelfs die leiding van den geest is slechts een gedeeltelijk geldende voorrang, want hoe vele dingen weet het lichaam, met zijn aangeboren talent tot den dans des levens, vanzelf, uit eigen natuur.

Ik heb sterk den indruk behouden bij de niet talrijke maar glanzende herinneringen, die ik aan den dichter Leopold bewaar als een der kleine erfdeelen geluk, ons onderweg in het leven ten deel vallend, dat zijn omgang in dezen tijd, in die stad, het werkende, modderige, hotsende Rotterdam, in het donker en toch onvergetelijk gebouw (maar hoe trieste bastaardij van het klassiek gymnasion), het Erasmianum, toevallig was. Onder oudere klassici treft men nu en dan zulke menschen aan, die den indruk maken, toevallig in hun tijd te leven en, zonder moeite noch ook in het minst belachelijk te worden, te verplanten zouden zijn naar Athene, naar Alexandrië, in het begin dezer jaartelling of nog daarvoor. Leopold gaf mij dien indruk in hooge mate - toen nog niet, ik was te jong en te bot, en mijn aandacht haast uitsluitend betrokken bij tennis en kampeeren, maar ik mag van geluk spreken, dat zelfs in dien ten eenenmale onontwaakten toestand de straling van zijn geest doordrong en bewaard bleef om later, te laat, tot een der onvergetelijke indrukken te worden, die mij in het leven vergezellen. Het geduld, waarmee hij mijn tamelijk botte onverschilligheid voor de voorname pracht van zijn lessen verdroeg en vergold met een onverdiende sympathie en tegemoetkoming zelfs aan mijn gemakzucht, terwille van een paar jongensverzen die hem onder de oogen kwamen, zijn blijken zijner ruime menschenkennis en loyaliteit.

Leopold is mij bijgebleven als een der weinigen, die den indruk maken een vreemdeling en vertrouweling tegelijk te zijn in dit leven. Hij was aanwezig en nam deel aan het leven rondom hem, met een hartelijke en toch zeer teruggetrokken aandacht, hij was een kuisch toeschouwer in een wereld vol eigenbelangen, hij stond erbuiten, droeg er het hoofd zwevend en afwezig in om en hij leek omgonsd

[p. 105]

[p. 106]

van andere stemmen dan die der stad, en toch had hij het door het toeval hem toegewezen, onaanzienlijk décor zijns levens lief, de stad, de buitenwegen, de molens, de school en de rumoerige, toch van een half bewuste eerbied voor hem vervulde jongens en meisjes. Symboliek maakt van toevallige gegevens graag een gemakkelijk misbruik, ik wil mij daaraan niet schuldig maken, maar het is mij werkelijk, of zijn doofheid een beteekenis had, of de geluiden der dagelijksche wereld van verder tot hem doordrongen en hij, wel aandachtig luisterend maar toch van een rijker muziek vervuld, zich, teruggetrokken en toch toegewend, op enkele schreden van dit leven afzijdig hield. Later is hij dien koninklijken afstand niet meester gebleven en verwerd zij tot een hemzelf pijnigende eenzaamheid en eenzelvigheid.

Leopold hield ervan, als Boutens, klassieke verzen zeer letterlijk te vertalen en ook van woorden, waarvan de oorspronkelijke beteekenis reeds lang verstard was, het erin verborgen beeld weer aan het licht te brengen. In die voorliefde was hij klassicus en Nieuwe Gidser. Hij had zelf een heimelijk, schelmachtig (wij hebben in onze taal geen goede woorden voor de aan den Hollander te weinig bekende begrippen van Spitzbuberei en raillerie) pleizier om die vernuftige vertalingen en woordsmeedsels. Er speelde dan een glimlach langs zijn mond en het grijze baardvlokje, voordat er iets kwam, een vroolijk voorproefje van het ongemeene woord, dat hem inviel. Virgilius, Homerus vertaalde hij graag op deze wijze. Ὁδοιος herinner ik mij met verstolen pleizier door hem als ‘weggeling’ vertaald, en aan dat woord moest ik telkens terugdenken, als ik hem bij den weg zag dwalen, de slanke, lenige gestalte van één, die toch altijd naar hier verdwaald scheen en nooit geheel gemeenzaam aan het bedrijf en de drukte der velen rondom hem. Ja werkelijk, die velen konden niets anders zijn dan zij waren, producten van hun tijd, met vele conventioneele stempels - Leopold echter was een dier geboren vrijen, voor wien tijd en omgeving toevallige, hoezeer ook lief-

[p. 107]

gekregen décors van hun leven bleven. Leopold behoorde tot de weinigen, die in gansch andere tijden en werelden hadden kunnen leven, een Pers, een Helleen had hij kunnen zijn, zonder zich van veel moeilijk bezwarende tijdelijke ballast te moeten ontdoen. Dit veronderstelt groote gaven van menschzijn en van koninklijke, onafhankelijke oorspronkelijkheid, gaven die door jaren van eenzaamheid tenslotte verminkt zijn, maar dit was eer een ziekte, die zijn aard aantastte en zijn wezen vervormde dan aanleg en bestemming. Leopold zooals hij waarlijk was, is een koninklijk, vrij en voornaam mensch geweest - zijn laatste jaren waren door een innerlijke ziekte bedreigd en ondermijnd, die hem de vertrouwelijke vreemdheid tegenover zijn medemenschen langzaam ontnam en zijn prachtig vreemdelingschap tot een verweesd alleenzijn deed vergroeien.

Over zijn eigen verzen sprak Leopold achteloos, als over een overwonnen verleden, maar dit meende hij niet. Zijn verzen bleven voor hem een teer punt en vermeende of werkelijke miskenning smartte hem. Eenmaal las hij in de klas met moeilijk overwonnen bedremmeling enkele der Perzische verzen voor - de verzen ontgingen mij toen nog maar de indruk dat hier een mensch den voorhang wegtrok, die rijkdommen verhulde, en dit deed met al de moeite die het kost het eigenste prijs te geven, is mij bijgebleven.

Ik herinner mij hem ook als schaatsenrijder - hij reed met een op Hollandsche banen weinig voorkomende élegance, waaraan tegelijk iets van stugge volharding was. Naar muziek luisterde hij, door zijn doofheid niet belemmerd (misschien omdat zij in die wereld speelde waar zijn dieper gehoor en aandacht leefden, achter datzelfde scherm der wereld, waarvan de geluiden hem veraf lagen) met een aandachtige verrukking, die de schoonheid verhoogde van zijn fijn, lang gelaat met de zeer zachte, blauwe oogen, wier matte, teedere innigheid vooral vrouwen ontroerd zal moeten hebben. De herinneringen aan Leopold zijn een smal maar glanzend lichtspoor in mijn leven.

Anthonie Donker