De zalenman

[De namen]

de jonge assistent geeuwde ook. Opgeknapt met de zondagwacht omdat hij de jongste was. Ze dachten er niet bij dat op zaterdagavond, zeker in de herfst als de groenen gefleurd waren, een man met een beetje sociaal gevoel op de kroeg werd verwacht en dat daar geen kinderbedtijd gold. Nu konden ze wel zeggen dat iemand die afgestudeerd was daar niet hoefde te komen, maar dat was niet waar. College- en operatiezaal waren goed, maar een carrière wordt uit op z'n minst gelijke delen prestatie en relatie opgebouwd. Waar moest hij relaties aanhouden, als hij opgesloten op B-III zat, terwijl een ander zich kon vertonen op recepties of, altijd beter, kroegjool of bar. De prof zorgde er voor, jawel, dan moest de prestatie ook uitzonderlijk zijn, dan moest hij na een hele nacht hospitaal nog een dag vossen op lab of bibliotheek. En overal horen, en anderen leren, hoe voortreffelijk een gezond huwelijksleven was, terwijl hij zijn eigen meisje kwijtraakte doordat ze met een ander moest gaan dansen en rijden. Eddy Larema voelde zich zwaar beproefd. Met waardigheid vroeg hij echter aan het nachtzustertje - die was ook niet van de oudsten - of er iets bijzonders was. Door-

[p. 21]

dat hij op haar jong gezicht lette, merkte hij dat ze aarzelde eer ze neen zei. Scherpzinnig vroeg hij ‘wat dan?’ alsof ze ‘ja’ had geantwoord.

Ze maakte een hoofdgebaar naar de kleine eenbedskamer waar men stervende zaalpatiënten legde. ‘Hij leeft.’

Eddy schrok. Hij had die kerel laten isoleren in de zekerheid dat hij opgeschreven was. Twee uur had hij de man gegeven, op zijn hoogst. Hij kon zich niet vergist hebben.

‘Dat verkeersongeluk?’ vroeg hij.

Zuster knikte en ging dokter voor.

Govert had geweten dat ze weer zou komen. Al de tijd dat hij bijna uitgeput op zijn gloeiende stekende kloppende lichaam trachtte te rusten, was hij zich haar tred bewust geweest. Hoewel hij haar niet zag, wist hij dat ze niet ver weg was. Nu ze binnen kwam, dronk hij haar in zoals hij het zoete vocht dat zij hem indruppelde had gedronken. Iets of iemand buiten haar zag hij niet. De jonge dokter sprak tot hem, hij hoorde het niet. Maar toen vreemde vingers onderzoekend zijn ooglid optrokken, bewoog hij feller dan de assistent verwachten kon.

Larema stond stil.

Ondanks zijn preoccupatie met kroegjool en dansvloer, leefde hij niet geheel in de zalenwereld. Al voltrok zich zijn studie in hospitaal- en collegezalen, vergaderingen en voordrachten, al joeg zijn verloofde hem voort door concert- en schouwburgzalen plus familiereünies, waar hij slechts aan ontsnapte door veilig toeschouwer tussen de toeschouwers bij tennis- of hockeywedstrijd te worden; al bedwelmde hij zich met krant en bioskoop zo goed als Govert en Tinie - hij had nog een vage notie, hier of daar opgevangen of uit traditie bewaard, dat er iets anders bestond. Wat precies dat andere was wist hij niet.

Wat hij wel wist was dat hetgeen hij voor zijn ogen zag gebeuren volgens zijn boeken nagenoeg onmogelijk was. Waar item zoveel huid met brandwonden bedekt was, moest de

[p. 22]

[p. 23]

dood intreden; had de dood al behoren in te treden. Waarom leefde deze kerel nog? Vreemder: hoe kwam hij aan de kracht tot rukken en verweer? Snel recapituleerde hij enkele gevallen die opgegeven waren en het toch hadden gehaald. Een schedelbreuk met hersenschudding; een geval van zware inwendige kneuzing; alle twee vrouwen maar ook verkeersongevallen. Liepen nu weer rond. Wilden leven. Hadden het gehaald op vitaliteit en geestkracht.

Had deze opgegevene en geest en wil en vitaliteit? Een werkman was het volgens alle sporen aan handen, kleding, spraak en gezicht. Er waren van die ruwe bonken die pijn niet schenen te voelen, die bij bewustzijn konden worden geamputeerd. Maar deze man leed wel. Hij zag het aan het trekken van de mond, aan de onrust, aan de onbegrijpelijk forse ruk bovenal. Hij had pijn en hij voelde.

‘Hoe was de nacht?’

Zuster Schuil deelde mee dat patiënt veel gepraat had.

‘Geijld?’

Het leek ijlen. Ja, het was ijlen. Zijn jeugd. Hij sprak over zijn jeugd.

Eddie keek omlaag naar het jonge meisje dat over jeugd sprak. Er was ook in haar toon iets ongewoons.

‘Bent u bij hem gebleven. Was u bang?’

‘Neen.’

Ze was niet bang geweest. In de warmte, stilte en medicijngeur had ze betoverd geluisterd als een kind; als iemand die in een oud woud in geheime vijvers beelden door het water ziet glijden, vreemd en eigen tegelijk. De beelden van Goverts gestamelde woorden waren oud en vertrouwd; Tinie had ze zonder angst aanvaard.

Larema, die meer wist en bewuster, voelde wel vrees. Hij wist niet genoeg om het een naam te geven, maar hij begreep dat in de stervende werkman een kracht was opgerakeld waarvan hij het bestaan had horen noemen. Ervaren had hij haar nooit.

Een onbehaaglijkheid overviel hem, die hij haastig toe-

[p. 24]

schreef aan vermoeidheid en het ergerlijke van de klinische onwaarschijnlijkheid. Straks zouden ze twijfelen aan zijn diagnose en vragen waarom hij een hard levende geïsoleerd had alsof hij sterven zou. Hij moest zich vergewissen, liet de dekens openslaan.

Borst, nek, verbrand; armen en benen gedeeltelijk; een dijbeen-breuk en de nodige snijwonden bovendien. Infectie en koorts. Van hersenschudding was hij niet overtuigd. Maar niemand kon hem een verwijt doen. De man had gegild, hij moest onder de morfine... Met tegenzin zocht hij het gezicht tussen hoofddoek en mitella. Een gloeiende gerichte blik staarde hem voorbij. De ademhaling was slecht. De koorts eer meer dan minder dan vannacht...

‘In de loop van de ochtend,’ concludeerde hij en zei het, ‘laat hem maar hier.’

Tinie knikte. Ze geeuwde nu. Het was haar tijd. Ze wilde gaan. Op de gang rolde een brancard voorbij, ze keek om. Govert hijgde.

Larema bleef kijken naar de geopende mond. ‘Ga maar,’ zei hij tegen het meisje. Govert volgde de blauw met witte vrouw. Toen verzette de jonge dokter zich tegen wat hem beroerde, hij maakte een rukkend gebaar, zoals zoëven zijn patiënt. De dienst was om, het was zijn zaak niet meer.

Toch bleef hij op de drempel staan en keek weifelend om. Hij wist niet wat hem vasthield, afstootte, verontrustte. Op dat moment staarde Govert naar hem.

Tot nu toe had hij enkel aandacht voor de vrouw gehad, de eerste en enige vrouw die hij diep en niet mechanisch beleefd had. Nu ging ze. Dat ze niet terug zou komen voelde hij maar wilde hij niet voelen. Snel ging zijn blik naar de man die hem stond op te nemen. Al de vorige minuten had hij langs hem heen gekeken. Nu nam hij hem waar en zag alles. Een witte jas, een instrument om de hals: een dokter. Boven jas en stethoscoop een twijfelende blik en vrees.

Sneller dan de andere, langzaam groeiende, moeizaam uit vroegere denk- en niet-denkgebruiken losgeweekte gedach-

[p. 25]

ten, flitste het weten ‘ik sterf’. Er zijn situaties waarin een arts zich verbergen kan. Larema, niet op waarnemende blikken bedacht, verried zich door zijn aarzelend staan en gaan. Verried bovenal het besef dat hier iets mis was.

De deur ging achter de dokter dicht.

‘Er is iets verkeerd, hij weet iets niet, ik ga dood. Ik wil niet dood.’

Nu werd de pijn hem bewust. Tintelend, scheurend.

‘Ik wil niet.’ De schorre stem die hem 's nachts verschrikt had werd zijn vlag en vaandel. Hij wilde niet. Niet dood. Hij leefde.

‘Ik leef.’ Hij bewoog.

‘Ik ben gewond.’

Er was een ongeluk gebeurd. Hoe of wat was uitgewist, maar hij voelde het branden. In het schaduwloze ochtendlicht zag hij de zwachtels. Witte worsten waren armen, handen, vingers. Witte koeken op zijn borst onder de boog. Rauw, overal, ondragelijk.

Hij brulde, harder dan hij 's nachts gejammerd had eer hij weggereden werd van zaal. Van wat voor het ontwaken in de stilte was gebeurd herinnerde hij zich niets, maar anderen hadden hem horen jammeren als een kind, een zuigeling, een hulpeloze. Nu brulde hij als een man en als een dier. De pijn viel hem aan met vertienvoudigde macht nu hij haar wist en begreep. Hij staarde in een muil van pijn. Met gloeiende stromen kwam het monster bij elke ademhaling aangekronkeld; hij had onder kunnen gaan in een wellust van ritme en golven van koorts, als het rauwe scheuren en het verengen van zijn adem niet zijn geschreeuw had begeleid. De ademnood die zijn dood had moeten zijn, redde hem. Zijn schreeuwen om de pijn was vechten, verzet, wetend verzet. Zijn staken van het gebrul was ook gevecht, een intuïtief sparen van zijn krachten. Hijgend en stotend hoorde hij zijn eigen geluid dat hij nooit had gehoord. Treinen, stoommachines, boren, heiblokken.

‘Ik.’

[p. 26]

Het floot en snerpte in de witte kamer, hij groeide, dreef omhoog, hij zwol, hij stikte. Een sirene loeide. Barstte.

Op de gang had Larema stil gestaan. Hij moest geen fout maken. Nog eens dacht hij aan de gevallen die doorgingen met leven tegen elke verwachting in. Volgens de code van zijn vak riep hij nu alle reddingsboten op. De ochtendzusters kregen opdracht de geïsoleerde patiënt zuurstof te geven en meer morfine. Ze brachten het hem toen hij al buiten bewustzijn was.

Adem en bloed hernamen hun loop. Opnieuw ging de bewusteloosheid over in slaap en de slaap in ontwaken. Ontwaken dit maal in helder licht. Lang voor er gevoed en gewassen werd, lag de man met open ogen naar de zoldering te staren. Helder. Hij wist dat hij Govert Barendse was die gewond in het hospitaal lag maar bestond. Bestond met een lichaam dat hij nog flauw bewegen kon, met een tong die proefde, ogen die zagen, een gehoor dat geluid onderscheidde. Bestond met gedachten die groeiden als hij sliep, dreven tot handelen als hij wakker was. Bestond met vreugde om het kleinste gedrup van een kraan, geruis van zijn lakens. Met verlangen naar drinken. En met de herinnering aan zachte brede wenkbrauwbogen, een kin, een borst, een geur. Hij lag stil om te horen, te denken, te genezen. Hij wachtte.

De kraan gorgelde.

De deur klikte. Een vrouw bracht een kom, goot hem voedsel in. Even had ze zijn belangstelling. Vervaagde dan tot dienende gedaante. Zij op wie hij wachtte was het niet.

Pijn kwam terug. Hij zonk en zweefde. Weer klikte de deur. Een vrouw, twee, met kommen, flessen en doeken. Ze handelden met hem, hard, snel en voorzichtig. Het hinderde hem. Hij wilde vragen waar Zij was, maar hij wist geen naam. Ook beval de oudste en hoekigste vrouw hem stil te zijn en stil te liggen. Terwijl zij doeken onder hem verwisselden, wiesen en olieden wat er te wassen viel, zocht hij tever-

[p. 27]

geefs naar een aanduiding van haar die 's nachts naar hem geluisterd had. Terwijl de vreemden hem met uiterste voorzichtigheid keerden, prikten - tegen pijn -, verschoonden, prikten - tegen koorts - begon de tweede pijn de lichaamspijn te overheersen.

Verlangen dat verlangen blijven zou. Verdriet.

Toen de vreemde harde vrouwen gingen, zonk hij niet meteen in doezel weg. Hij dacht en verwonderde zich.

Bij het wassen had hij zich als man herkend. Vage onomlijnde herinnering aan vage ver beleefde vrouwen dreven omhoog. Schemerige daden, vage vervloeiende voldoening. De herinnering was water en mist overal waar hij tastte naar een grond, een afzetpunt voor zijn nu heldere gerichtheid. De morfine werkte, de lichaamspijn was dof en ver. Maar de tweede pijn bleef. In de niet te stuiten werking van gedachtenbeelden bloeide elke kiem van verdriet die hij in zalen ervaren had met het nieuwe verdriet tot volgroeidheid omhoog. Een kazerne en een hongertocht en het machteloos aanzien van de dood. Een klas, een fabriek en het machteloos aanzien van macht. De witte kamer, de ronde zachte vrouw en het machteloos verlangen en niet kunnen noemen.

Haar naam en alle namen.

Gloeiend van pijn, van koorts, van zweet dat niet stromen kon en als het uitbrak stak; hunkerend en machteloos verlangend naar iets zoets dat hij een uur beleefd had; zoekend en tastend naar telkens wegglijdende steeds onvolkomen beelden van vroeger, de zalentijd waar alles onzeker was, ver weg en ongrijpbaar als het opkwam, een wanhopig razend makende leegte als het niet kwam - zo lag het half verbrande verkeersongeval in de golven van koorts en pijn en zocht hongerig en arm naar de namen. De namen van het waarom en hoe en wie hij was. Van wat hij achter zich had en van wat hij doorstond en beleefde. En de naam van haar.