Het aerdsch paradys, of den zegeprael der broederliefde
(1836)–Jacob Kats–
AuteursrechtvrijEerste tooneel.FELIX, FREDERIKA, EN AMALIA.
felix.
Neén myne goede zusters, ik kan het niet gelooven, dat wy ons in onzen nieuwen broeder bedroógen hebben.
amalia.
Het waer te wenschen dat wy ons vergisten broeder, maer waerom mogt hy dan zoo treurig weézen? Frederika en ik gingen heden morgen eene wandeling langs de zeekusten doen, wy ontmoeten hem ginder aen de westkaep, groete vriendelyk, en hy wenschte onszeer droogjes eenen goeden dag.
frederika.
Zyne oogen waren wateragtig en zyne wangen opgezwollen, zoo dat wy klaer konden zien dat hy geweend had, wy wilden hem naer de reden zyner droefheyd vraegen, doch dit scheén hy te vermeyden daer hy zeer haestig voortstapte. | |
[pagina 40]
| |
felix.
Nu, nu goede zusters dat kan mogelyk nog wel een weynig Europische zwakheyd weézen, die onzen nieuwen broeder nog zoo op eens niet verleeren kan. Misschien zal hy nog eens aen zyn weleer zoo geliefkoósd vaderland gedagt hebben, mogelyk was zyne droefheyd ook niet ongegrond, wanneer hy, by voórbeéld, den ellendigen stand, van zyne nog zoo menige ongelukkige broeders en zusters, met den zynen vergeleék.
amalia.
Ja broeder, dan had hy zeker reden, maer deéze was hy immers niet verpligt van voór ons te verbergen.
felix.
Dit is wel waer zuster, maer elkeen heéft zyne zwakheyd, die wy op eene zagte wys aen malkander moeten tragten te verbeteren. (Goedhals verschynt.) Komt myne lieve zusters, laeten wy Goedhals gaen opzoeken, om hem zoo het ons mogelyk is te troosten, of zyne treurigheyd te verzagten (op het oogenblik dat zy wilden gaen, koómt Goedhals hen te gemoet.)
| |
Tweede tooneel.
de vorige en GOEDHALS.
goedhals.
Gy kwaemt my zoeken?
felix.
Om u te troosten, zoo het mogelyk was. | |
[pagina 41]
| |
goedhals.
Gy my troosten goede vrienden? ach indien gy wist wat u te wagten staet.
felix.
Wat staet ons dan te overkomen, Goedhals? spreékt, wy konnen ook als het zyn moet de gevaeren trotseren.
goedhals.
Ik wil er langs alle kanten in deelen, doch de overmagt zal ons doen bezwyken, Ach hemel!
felix.
Waer spreékt gy van, beklaeg gy u van by ons te zyn?
goedhals.
Ach neén, myne goede menschen, ik beklaeg den stand niet van by u, van een ieder als eenen broeder bemind en behandeld te worden, dit zoude geene Europische onderdaenen beklaegen, wanneer zy het geluk hadden om zulks te genieten; ook heb ik in de weynige dagen die ik hier ben, eene hemelsche vreugd gesmaekt, maer toen ik heden morgen langs de zee eene wandeling deéd, zag ik twee groote Engelsche oórlogschepen voór de haven kruyssen, welke het oórlogs vlag lieten wapperen.
felix.
Wat zegt gy?
goedhals.
Wat ik gezien heb mynheer... broeder, broeder wilde ik zeggen, ik herkende ze, want het zyn de | |
[pagina 42]
| |
zelve waer mede wy niet ver van dit aerdsch paradys zyn aengekomen, herinnert gy u nog wat hy gezeyd heéft, toen ik hem alleen over de moeyelyke bergen waer mede uw land langs alle kanten omringd is, heb laeten wederkeeren, zeyde hy toen niet dat hy alle duyvels zoude opmaeken om u allen den nek te breéken, toen dagt ik weynig dat hy u langs den zee kant zoude koómen aenranden.
felix.
Hebt gy moed genoeg om u met ons te verdeédigen?
goedhals.
Zoo lang er eenen druppel bloed doór myne aderen zal vloeyen; maer waer mede zullen wy ons tegen de Europische moordtuygen kunnen verdedigen?
felix.
Lieve zusters, gaet spoedig onze andere broeders en zusters waerschouwen, en zegt aen Karel dat hy iemand naer het zuyden zoude zenden, om hen aldaer te verzoeken om af te komen, en dat zy alle hunne wapens zoude mede brengen, want dat ons land doór twee vyandelyke oórlog schepen bedregen word. (zy vertrekken.)
| |
Derde tooneel.FELIX EN GOEDHALS.
goedhals.
Maer wanneer wy het niet kunnen uythouden.
felix.
Dan zullen wy liever als vrye manschen op het slagveld sterven, dan ons als slaeven aen dwinge- | |
[pagina 43]
| |
landen te onderwerpen, doch wy zullen eerst ons best doen en ons verdedigen, zoo lang als 't mogelyk is; wy zyn zelf Europianen, die voór twaelf jaeren ons ongelukkig vaderland verlaeten hebben, om ons aen de onrechtveêrdige wetten, trotsche overheden, bedriegende priesters te onttrekken; voórlede jaer hebben wy hier nog dry fransche en twee poólsche officieren by ons gekreégen, die mede de Europische tyrannie ontvlugt zyn, zoo dat wy ook wel eenige Europische oórlogs meubelen kennen, al moesten wy ook zelf barikaden gebruyken. | |
Vierde tooneel.DE VORIGE EN DE COLONISTEN.
felix.
Broeders en zusters, Goedhals heéft heden morgen, twee oórlog schepen van den Engelschen admirael Milord Betfort voór onze haven zien kruyssen, zoo dat wy moeten gaen opletten, of dien Europischen dwingeland, zal ons met geweld weder onder de aristocratie zoeken te brengen, en zulks zal immers niemand onzer geèrne hebben.
allen.
Neén, neén.
karel.
Ik heb eenige broeders naer de kust gezonden om onze wachten te versterken.
felix.
Goed broeder, goed. (Men hoort eene trompet.)
fredekika.
Wat is dat? | |
[pagina 44]
| |
goedhals.
Denkelyk eenen parlementaire. | |
Vyfde tooneel.De vorige, eenen engelschen kapiteyn, met zynen trompetter, doór twee gewapende collonisten geleyd.
goedhals.
Moeten zy niet verblind worden?
felix.
Neén broeder, wy willen de menschen niet misleyden al dienen zy zich ook als onze vyanden aen, zoo willen wy hen nog het licht niet beneémen daer wy het zelve als een wapen van overtuyging gebruyken.
kapiteyn.
Ziet hier heeren is eenen brief, die ik op orde van den admirael Milord Belfort aen uwen oversten moet ter hand stellen.
felix.
Geéf hier vriend, wy hebben geene oversten of ook geene onderdaenen, doch het is thans den tyd niet om daer over te spreéken (hy breékt den brief open en leést.)
OP ORDE VAN DEN SCHEÉPSRAED, Aen de heeren van de nieuwe amerikaensche collonnie
Mynheeren.
‘Nog eens wil ik u vriendelyk verzoeken, of gy het voórdeelig aenbod wilt aenneémen, | |
[pagina 45]
| |
dat ik u gedaen heb, van u met onzen grooten Koning te vereenigen, die u alle vriendschap wilt aendoen, doch wanneer gy zyne goedheyd blyft afslaegen, zoo ben ik verpligt van u met geweld tot gehoorzaemheyd te dwingen; ik verwagt met den overbrenger dezes, mynen kapiteyn, uw antwoórd, doch vreest onze magt indien gy hardnekkig blyft, en niet wilt hooren om het vriendelyk aenbod van onzen koning aen te neémen.
Den groot admirael.
milord BELFORT.
felix.
Broeders en zusters hebt gy allen den inhoud van dezen brief verstaen?
allen.
Ja.
felix.
Een ieder spreékt vry en openhertig; al die wil dat wy de voorwaerde van den engelschen koning kunnen aen neémen, die zegt zyne reden. (Niemand antwoórd.)
felix.
Zie daer kapiteyn, dat is ons antwoórd.
kapiteyn.
Hebt gy wel de gevolgen overdagt, die gy u daer doór op den hals haelt?
felix.
Zyn er nog erger gevolgen, dan de Europische slaverny? | |
[pagina 46]
| |
kapiteyn.
Onzen koning bied u geene Europieshe slaverny, maer wel eene Europische vriendschap aen.
felix.
Wy kennen die koninglyke vriendschap van Europa, wy weéten hoe dat zekeren Lodewyk Philippus in het jaer achtien-honderd-dertig zich tot koning der Franschen wist te maeken, hoe hy de geheele wereld beloófd heéft van de franschen alle liebertyd toe te staen, en van nooyt te gedoogen, dat de vrye drukpers in eenige opzigten bepaeld zoude weézen; en nu heer kapiteyn heéft men ergens tyranniker wetten gezien, als er thans in Vrankrykgevonden worden? waer is nu die schoone liebertyd? waer is nu die vryheyd van drukpers dat recht van vrye vereeningingen? helaes als eenen rook verdweénen, en die dappere Franschen, moeten thans onder eene aristocratische regering bezwyken, en in de verschrikkelykste gevangenissen hun leven verslyten, en dat onder de regeéring van eenen burger-koning.
kapiteyn.
Onzen koning wil u niet beheerschen, maer onder den band van vriendschap tegen vreémde beheerschers ondersteunen.
felix.
Eenen koning een vry volk ondersteunen, kan den nacht den dag verlichten?
kapiteyn.
Gy wilt dan volstrekt geene verbintenis met ons aengaen? | |
[pagina 47]
| |
felix.
Met niemand dan met eene volkome vrye, gelyke en deugdzaeme natie.
kapiteyn.
Gy zult nogtans, wanneer gy naer geene reden wilt hooren, doór het geweld worden gedwongen.
felix.
Het tegendeel zal ik u bewyzen (tot de colonnisten,) myne vrienden wat verkiest gy liever, het verlies van onze vryheyd of de dood?
allen.
De dood.
frederik
onderwyzer.
Ja heer kapiteyn! wy verkiezen alle de dood voór de slaverny, en zoo gy met geweld onze vryheyd wilt ontrukken, zult gy eerst tot den laetsten man, tot de laetste vrouw, ja zelfs tot het laetste van deze kinderen moeten nedervellen.
kapiteyn.
Is dit uw antwoord?
allen.
Ja.
een kind.
Ja heer kapiteyn, de vryheyd of de dood.
kapiteyn,
in gedagten vertrekkende.
O! ongelukkige menschen. | |
Zesde tooneel.
De vorige zonder de Engelschen en de wacht.
felix.
Dierbaere broeders en zusters, thans zullen wy ons voór de eerste mael tegen de Europische | |
[pagina 48]
| |
dwinglandy moeten verdedigen, voór de eerste mael zal ons bloed op den altaer der vryheyd gestort worden, zeker was het beter dat zulks niet moest geschieden, maer als het weézen moet, als de ondeugd de deugd wil vernietigen, dan is den mensch verpligt, van alles op te offeren voór der deugd wille, al moet men dan ook zyn leven voór het behouden der deugd laeten, zoo kan men het aen geenen duerderen prys verkoopen. O! myne geliefde broeders en zusters, laeten wy elkander nog eens hertelyk aenmoedigen, doór het gebed, om onze vryheyd te verdedigen tot den laetsten van ons allen. Alle plaetsen zich op de knien.
gebed.
Wyze: Choor aen de madone van Zampa.
O! God wy moeten stryden,
Doch met een reyn gemoed.
Laet de deugd en pligt ons geleyden,
Al sterven wy al te saemen voór 't goed.
Men wil uw wet verbreéken,
Die broeder min gebied,
Men wil uw wet verbreéken,
Die broeder zuster min gebied;
Voór min wil men ons vreéken,
Uw wil, uw wil, gedoogt dit niet.
Ge - doogt - dit - niet.
Neén myne vrienden! wy moeten voér de dwinglandy nooyt onderdoen, de wet van God en die van de natuer gebieden; dat wy de gerechtigheyd handhaven tot ter dood. | |
[pagina 49]
| |
STRYDLIED.
wyze: Uyt Robert le Diable.
Myn vrienden, wy die moeten nu gaen stryden,
Niet uyt hoogmoed of eygen baet,
Maer wel om ons van 't kwaede te bevryden,
Waer doór de broedermin vergaet,
Al heerschappy, brengt slaverny,
(bis)
Nooyt bukken wy voór dwinglandy.
Neén myne vrienden, nooyt zullen wy voór de dwinglandy bukken, liever sterven als ons aen eenige tyrannie te onderwerpen. 2.
De broedermin kan met geen koning leéven,
Een vorst ontstaet doór slaverny,
Hy kan ons dus geen waerevriendschap geéven,
Hy laet zyn eygen broer niet vry.
Men dwingt ons tot de slaverny,
(bis)
Wy stryden saem, en blyven vry.
Hierna vertrekken zy gelyk om de wapens te haelen, zy komen zoo spoedig mogelyk geregeld op, fileéren op het theater, en maeken eenige handgreépen met de geweéren, de vrouwen zoo wel als de mans, zoo als in eenen geregelden staet behoord, men zoekt altyd de gelykheyd van kleederen te behouden zoo wel hy die het commando geéft, als zy die het geweér draegen, wanneer men een vaendel of standaerd wilt gebruyken, is het zeer goed dat daer een zinneheéld van de gelykheyd of de rechtveérdig-
| |
[pagina 50]
| |
heyd in verbeéld word, doch zonder goud of zilver of andere onnoodige franjens aen, dewyl den luks nadeelig aen de gelykheyd is;Ga naar voetnoot(*) vervolgens trekken zy weg langs de linker zyde van den zeekant, en eyndelyk hoort men het kanon, hoe langer hoe harder; daer komen nog altoos collonnisten te hulp, het gevegt naderd, eyndelyk wyken de colonnisten, doch betwisten de Engelschen elken voet land; zeer schoon zoude hetweézen wanneer er eenige vrouwen met de sabels tegen de Engelschen vogten, ten laesten komt Felix met een bewond en bebloed kind onder den arm al strydende met den sabel, vat zyn tweeloopig pistoól en schiet twee engelschen om ver, daer op schiet Frederika toe vat haer kind en laet eenen luyden gil, op dit oogenblik valt de gordyn.
Men kan dit gevegt naer goed vinden veranderen, het is ook goed dat er onder het gevegt eenige gekwetsten worden afgebragt. |
|