Aenleiding tot de kennisse van het verhevene deel der Nederduitsche sprake. Tweede deel

E.

De Zaek-of Wortel-deelen.

ÉCHT of ÉGT, in † Échten, citare reum ad purgandum; nunc legitimare; & flandr: apprehendere, figere, alligare; Echt, legitimus, & matrimonium; † Echte; lex: & proscriptio hostilis; † Echt, nodus, vinculum, manubrium; Echter, Tamen, & olim, Post, retrò; en † Echteren, calumniare; zie daer van bij 't volgende EIG, in de II. Proeve.

EEB, in † Eber, ciconia; zie daer van bij VAER, in deze Proeve.

† ÉÉCH, in † Fechenen, dedicare; zie daer van bij EIG, in de II. Proeve.

EED, in Edik, acetum, zie daer van bij 't volgende EET, in deze Proeve.

ÉÉG, in † Eegen, proprius, zie daer van bij EIG, in de II. Proeve.

† EEK, zie daer van bij † AEK, in de II. Proeve.

EÊK, in ons Eêk, acetum; zie bij EET, in deze Proeve.

ÉÉK, in Éék, quercus; Eekel, glans; zie bij OOK in de II. Proeve.

† EEL, zie daer van bij † AEL, in de II. Proeve.

† EER en ÉÉR, in † Erien, † Eeren, arare; † Ere, area, &c; en † Erene, arvum; & Eérde, terra; zie daer van bij ER, in de II. Proeve.

EESCH, zie bij YSCH, in deze Pr.

Het Wortel-deel.

EET, in ons ETEN, AT (in Subj: ATE), GEGETEN, (oul: zonder de Euphonische tusschenwerping van G, ge-eten) III. CL: 1, edere, comedere; en vreten

[p. 176]

(voor † ver-eten of over-eten), vrat (in Subj: vrate), gevreten, III. CL: 1, immodicè edere, vorare. M-G, etan (itan) / at / etans / (of itans) III. CL: 3, edere, comedere; maer ook M-G, Fretan / III. CL: 3, edere, comedere. Wijders F-TH, Ezan en Ezzan / Az / gi-ezzan / III. CL: 1, edere; en F-TH; Frezan / Frezzan / III. CL: 1, edere, & immodicè comedere, & devorare; A-S, Etan (aetan) / aet / ge-eten / III. CL: 3, edere; Angl: to Eat / eat / eaten / edere; en A-S, Fretan (fraetan) / Fraet / Freten / III. CL: 3, vorare;, H-D, Essen / asz / gegessen / IV. CL: 4, edere; & H-D, Fressen / frasz / gefressen / IV. CL: 4, vorare; Ysl: Eta / aat (in Subj: aete) / etenn / III. CL: 1, edere, Dan: Ede / edere; met een d voor de t / gelijk bij 't Latijn. Voorts ons op-eten, III. CL: 1, peredere, totum edere, edendo consumere, & tr: concoquere, aequo animo perferre.

Het Wortel-deel van het Praesens of den Infin: vertoont zig in ons Etelyk, Eetbaer, esui aptus; het eten, n: H-D, essen / N, A-S, eten / comestus, cibus, victûs; Eter, m: A-S, etere / M, H-D, esser / M, comestor; en Eter; m: Korenbijter, edo, dardanarius, M-G, af-etei / af-etja / vorax, F-TH, ezzala / ezzaleer / edax; en M-G, uz-eta / praesepium; een Beesten-kribbe, of spijs-bak. Voorts ons † Eet-mael, nu Contr: Et-mael, n: viginti horarum spatium, dies naturalis; dit schijnt te zien op het gebruik der Ouden van slegts eenmael daegs, omtrent den middag, een Hoofd-maeltijd te doen: dog sedert dat de Eet-beurten dikwijlder inkropen, voornaemlijk bij den Arbeidsman, die den Werk-dag in vier schoften afdeelende, op elke tusschen-pooze zijn hart eens sterkt, zoo is ook hier van gesproten ons † Eet-mael, schoft, pastio diurna quatuor vicibus; vide Kilianum. Wijders ons † Eet-groen, nu contr: Et-groen, n: Gramen serotinum, dus noemt men bij ons het tweede nieuwe Groene Gras, 't gene allereerst na de afmaeijing opschiet, zo blijde van gedaente als of de weide door het Vee eerst nieulijks was afgeschoren; dog bij Kiliaen vind ik ook Eet-groen, foenum cordum serotinum; 't welk eene harder beteekenis heeft als bij ons, ten zij men daer op zie, dat dit nieuwe Gras niet weder ter maeijinge, maer tot eene na-weide voor 't Vee geschikt word. Daerenboven ons † Etik, Sicambr: Ettik, en bij ons nu, met een ongewoon verloop van T in D, even als bij het Deensch, ons Edik, m: contr: Eek, H-D, Essig / M, F-TH, ezzich / ezzik / M, acetum; dog het M-G, akeits / en het A-S, aecced / eced / acetum, houde ik van gelijke afkomst als 't Latijn. Nog ook met de ingekorte E, het A-S, ette / cibus; waer toe het Vlaemsche étten, pascere pecus in arvis aut pratis; en éttinge, pascua; H-D, Etzen / I. CL: escam praebere.

En met den uitgang SE agter dit ingekorte Wortel-deel ons étse, f: in-etinge, corrosio; & specialiter corrosio cupri aquâ forti; waer van ons Étsen, I. CL: H-D, Etsen / essen / ätzen / I. CL: rodere, inedere cuprum aquâ forti; voeg hier bij het H-D, Fretzen / Fretten / abfretten / I. CL: carpere, depascere.

Ook schijnt hier met den uitgang ER toe te behooren ons étter, m: & n: H-D, eiter / M, pus, sanies, tabum; waer van ons étteren, I. CL: suppurare; en 't A-S, ater / ator / aetter / aettor / Ysl: Eitur / N, F-TH, eitar / venenum; waer van het A-S, aettran / I. CL: venenare: een en ander, om de inknaginge in de Vliezen en Vleesch-agtige deelen.

In 't Zakelijke Deel van 't Praeter: vind men den Stam-tak van 't Ysl: aat / N, comestio; A-S, aete / cibus; en het oude Vlaemsche † Aet, † Ate, esca, cibus; † Aet-mael, spatium viginti horarum; Aet-schare, edulia, res edules; † oor-ate, † or-ate, esca superflua; † over-ate, † over-aetheid, A-S, ofer-aet / F-TH, ubar-azidu / F, ingluvies, nimia saturitas; en F-TH, ubar-azaln / crapula; als hoofd-wee dat van slempen komt; en A-S, aetol / aetolman / edax; en ons vraet; m: H-D, frasz / M, heluo, gurges; waer van ons † vraten, I. CL: H-D, Frässen / I. CL: heluari; en ons vratig, H-D, frässig / vorax. Nog ook ons † vraet, zweetsmerte, blik-aers, intertrigo; om de knaginge; en bijtende smerte wegens 't afgescheurde vel.

[p. 177]

Voorts het F-TH, as / cibus; en het H-D, as / N, bij ons mede op den F-TH, of H-D, trant met S of Z in steê van T, aes, n: Esca, allicium animalibus, quale avibus baccae, piscibus vermiculi, & seris cadavera; waer van ons Azen, I. CL: cibare, escam praebere, & escam sumere; overazen, I. CL: nimium obescare; en zig overazen, I. CL: esitare; en 't H-D, asen / ätzen / I. CL: obescare, & escâ oblatâ & tectâ decipere; en lók-aes, n: esca, allicium; en ons Aes-zak, pera viatoria; waer in de reiziger zijne spijze steekt; en overdragtelijk Aes-zak, m: Gochel-zak, pera histrionis; om dat de Quakzalvers, om volk te zamelen, uit hunnen Aes-zak spelen: wijders het H-D, Todten-as / N, bij ons Dóód-aes, n: morticinium, cadaver; als een Aes voor Visschen, of Wilde Roofvogels, of Ongedierte. Bij vergramde zinnen, wanneer de haestigheid alles zo kort afbijt als men kan, gebruiken sommigen ook enkel alleen dit aes voor een scheldwoord, als Aes n: H-D, as / N, foemina nihili, indigna quae in ullo sit numero, ut scortum spurcum; even gelijk in 't zelfde geval ook Kreng en Kronje van de tong vliegt, dat eigentlijk mede een Dood-aes beteikent.

Ons Aes, n: H-D, esz / asz / en äsz / N, monas, momentum, as assis, Gall: As; zijnde bij ons 1/32 van een Engels, of 1/320 van een Loot, het kleinste gewigt dat men zelf bij Goud gebruikt; het schijnt mij van 't Latijnsche As, assis gesproten te zijn, als bij uitstek van 't geringste belang; hoewel 't ook ontleent kon zijn van een Lok-aesje, dat gemeenlijk enkel, klein, en gering genomen word; of anders uit het weinige en naeulijks vermerkbare verlies wegens 't invreten van 't verzwakte sterkwater bij 't zoogenaemde opkoken van Zilver of Goud. Verder uit dit Enkel-eentje, als van 't minste, vind men de Overdragt van ons Aes, n: H-D, esz / asz / N, monas chartae lusoriae; Gall: As, Hisp: As, Ital: Aso; en nog verder overdragtelijk het Wallonsche un As (infimoe conditionis homines); waer van het spreekwoord op de Belastingen, un As en heeft niet, deux As en geeft niet, trois & quater moeten geven, daer cinq & six van moeten leven; als zinspelende op de Oogen van een Dobbelsteen, daer Een de laegste, en Zes de hoogste Tal is.

De Zaek-of Wortel-deelen.

ÉFT, in Éfter, iterum; zie daer van bij EIG, in de II. Proeve.

ÉGT, of ÉCHT, zie bij EIG, in de II. Proeve.

EIB, in † Eiber, ciconia; zie daer van bij VAER, in deze Proeve.

EIG, in ons Eigen, Eigenen, toe-eigenen, Eigendom, Eigen-schap, enz., zie bij EIG, in de II. Proeve.

EIK, bij ÓÓK in de II. Proeve.

† EIS of EIZ, in † Eizen, horrere &c; bij OCH, in de II. Pr.

EISCH, in Eisch, en Eischen, zie bij † YSCH, in deze I. Pr.

ÉL, in † El, anguilla; zie daer van bij AEL, in de II. Proeve.

ÉLF, undecim; zie bij BLYV, in deze I. Proeve.

ÉNK, in Énkel, talus; nepos; & juvenis arator; zie daer van bij HANG, in deze Proeve.

ENT, in Énter dier, hornus; zie daer van bij WIND, in deze Pr.

† ÉR, in † Érrien, arare; en † Érren, errare; zie daer van bij ER, in de II. Proeve.

ÉRF, in Érf, praedium, haereditas; Erfenisse, érfgoed, haereditas; érfgenaem, haeres; en Érf, grana in coriis, & porrigo, achor; zie daer van bij ER, in de II. Proeve.

[p. 178]

ÉRG, in Érg, Érger, Érgeren, en êrgends, érgens; zie daer van bij ER, in de II. Proeve.

† ÉRN, in † Érne, messis; en † Érnen, metere segetem; zie daer van bij ER, in de II. Proeve.

ÉRNST, in Érnst, Érnst-haftig, érnstig, en † érnsten, studere, niti; zie daer van bij ER, in de II. Pr.

ÉRT, in Erten en 't Vlaemsche † Értinge, pisa; zie daer van bij † ER, in de II. Proeve.

ÉRV, in Érve, praedium, possessio, haereditas, haeres; Erven, haereditate acquirere, &c; en † Erve, ervum, orcbus, grana in coriis, & porrigo; zie daer van bij ER, in de II. Proeve.

† ÉRWT, in † Érwten, † Érweten, pisa; zie daer van bij ER, in de II. Pr.

ÉT, in Ét-mael, Ét-groen, † Éttik, actum, † étten, pascere pecus in arvis & pratis; en † Éttinge, pascua; en étse, étsen, en étter, étteren, zie bij EET, in deze Pr.

ÉTS, in Étse, corrosio cupri aquâ forti; en Etsen, inedere cuprum aquâ forti; zie bij EET, in deze Pr.

EUL, papaver; zie bij HEEL, in deze Pr.