Aenleiding tot de kennisse van het verhevene deel der Nederduitsche sprake. Eerste deel

[p. 716]

Waernemingen op de Hollandsche tael
t'Zamengestelt door P^r: C^sz: Hoofd.

⁺I. TE schijnt den Zin te stijven; gelijk TE ZEER, nimis, TE VEEL, nimium: maer waerom zeidtmen voor eò magis DIES TE MEER in plaets van DIES MEER? misschien om dat DIES MEER zoude schijnen ejus plus.

II. IK HEB 'T VAN DOEN^(a) schijnt IK HEB TE DOEN VAN HET oft VAN DAT.

III. HY WAS MY GEVOLGHT, en HY WAS GEVOLGHT VAN MY.

IV. GAAT UWES WEEGHS.

V. Waerom zeidtmen^(b) HY BEGEERT TE HEBBEN, en HY WIL HEBBEN zonder TE?

VI.^(c) 'S NAGTS, 'S DAAGHS, STORMENDER HANDT, GOEDES MOEDS, 'S AVONDS, 'S MORGHENS, HEELES HOOFTS, ONVERRICHTER BOODSCHAP, deeze Genityven doen bij ons, 't geen de Ablatyven by de Latynen doen. MYNS OORDEELS, MYNS BEDUNKENS.

VII. ALLE, ZELVE, hoe zal men ze stellen, als zy achter een Nomem staen? ZICH ZELF, oft ZICH ZELVE? ZY ALLE oft ZY AL? Hu-

+ Pag: (1).

(a) VAN DOEN, VAN NOODEN, word als een Adverbium gebruikt, beteekenende noodig: dus zeggen wij, 'T IS 'ER VAN DOEN, 'T IS 'ER VAN NOODEN, maer niet het is 'er te doen van het, ik heb te doen van het: behalven dat het Walsch klinkt, zoo zoude het beteekenen agendum est mihi: dog IK HEB 'T VAN DOEN beteekent egeo, habendum est mihi.

(b) Zie onze XIV. Redew: §. XI. XII. XIII.

(c) Door 't aennemen van den Genityf kan men bij Ons dus Adverbia's maken, als 's nagts, &c. en deze bekleeden dan den dienst en plaets van Adverbia's.

[p. 717]

bert meent dat 'er geen keur aen is, ende 't een zo goedt als 't ander; maer BEIDE kan niet zonder declineren gestelt worden; gelijk ZY BEIDE, HUN BEIDEN; ZY ALLE DRIE zeitmen; maer hier word ALLE gedeclineert, om dat het voor 't Nomen DRIE staet.

⁺VIII. EEN RAEZEND^(a) MENSCH zeidtmen; ende EEN MENSCH RAEZENDE VAN ONGEDULDT; ten tegendeele, HET SNELLE PAERDT, ende HET PAERDT, SNEL IN 'T LOOPEN.

IX. AL voor 't Artikel schijnt niet gedeclineert te willen zijn, want HY DEED ALLE DEN ARBEIDT word niet gezeidt, maer HY DEED AL DEN ARBEIDT; dog 't schijnt dat de Pronomina vereijsschen, dat AL, wen 't daer achter staet, gedeclineert worde, gelijk HY GAF 'T ONS ALLEN, HUN ALLEN; ook zoude AL, achter staende, duisterheit geeven, en moghen omne schynen te betekenen.

X. EEN MAN GOEDT OM BEVECHTEN is goedt om bevochten te worden. EEN MAN GOEDT OM TE BEVECHTEN is goedt om eenen andren te bevechten. Maer EEN MAN GOEDT TE BEVECHTEN dunkt my zekerst om 't onderscheidt tusschen 't Actyf & Passyf uit te drukken, ende niet dan Passive te kunnen verstaen worden.

XI. DE GEENE oft DE GEENEN in Plurali, wat is beter? mij dunkt DE GEENEN, VEELEN, ANDEREN, quasi Substantivè.

XII.^(b) Als een Substantyf achter een ander Substantyf komt in casu obliquo, zal men 't laetste in eodem casu stellen, oft ongedeclineert laeten, gelijk de achterstaende Adjectiven? bij exempel, HY HAD HET GELEERT ONDER DEN PRINS, EENEN DAPPEREN OORLOOGHS MAN? oft EEN DAPPER OORLOGS MAN?

XIII. Men zeidt DAT GESCHAGH DEN NEGENDEN VAN ZOOMERMAENT; subaudi OP. Vraghe oft niet beter waer te zeggen, TEN ⁺NEGHENDEN? dewijl men zeidt, TEN ZELVEN DAEGHE, TER ZELVE STONDE, TER ZELFSTE UIRE, &c., oft DES NEGHENDEN, gelijk DES ANDREN DAEGHS.

XIV.^(c) Een Adjectyf staende achter een Substantyf wil niet gedeclineert we-

+ Pag: (2).

(a) 't Eerste RAEZEND is hier een Adjectivum, en is zonder E., om 't woord MENSCH, (zie mijne Aenmerk: op §. XXVIII.) anderfints zegt men EEN RAZENDE HOND. Het 2. RAEZENDE is hier een merum Participium, 't welk, zo 't voor geen Adjectivum verstrekt, indeclinabile komt in Numero & Casu, en het 2. SNEL moet de E missen, om dat in die agtervoeging onze Adjectiva's in Adverbia's verwisselen en indeclinabile worden.

(b) Hier word ZYNDE op verstaen; of DIE WAS; als Hij had geleert onder den Prins, een dapper Oorlogsman zijnde, ofte die een dapper Oorlogsman was; dies best, dunkt mij, niet te zeggen eenen dapperen Oorlogsman; even als (§. L.) Gode, goed en wijs, &c.

+ Pag: (3).

(c) Deze Adjectiven worden als Adverbia qualitatis of quantitatis: en verlaten daerom de E, blijvende ook Indeclinabilia, en regerende een Genitivum.

[p. 718]

zen, wanneer daer op word verstaen ZYNDE: gelijk EEN VORST MAGHTIGH VAN GELDE; 't work zo veel is, als EEN VORST ZYNDE MAGHTIGH VAN GELDE: EEN' VROUW GROOT VAN VERMOGHEN, hier zouw niet passen GROOTE VAN VERMOGHEN te zeggen: maer als men zeidt KONINGEN ZYN GEWOON ZOO TE HANDELEN, MAGTIGE EN ZWAKKE; zo wort daer op niet verstaen ZYNDE, maer 't voorgegaen Substantyf KONINGEN oft het Artikel DE, ende in zulken geval moet het Adjectyf gedeclineert worden.

XV.^(a) KONSTE, JONSTE, BEEDE, REEDE, ZEEDE, STEEDE, VREEZE, ANGSTE, ZORGHE, KOUDE, HITTE, ELLENDE, EERE, SCHANDE, PEEZE, BEEZE, VRAAGHE, WAAGE, KLAGHTE, PYNE, WOESTYNE, SPYZE, HAAVE, GROOTTE, MOOTE, SLANGE.

Naemen toelatende de E in den Noemer van 't enkel getal zijn van vrouwelijk geslaght.

⁺XVI.^(b) EEN VOORTVAEREND MAN, EEN MAN VOORTVAERENDE VAN AERDT, Liever een MAN VOORTVAEREND VAN AERDT; om dat VOORTVAEREND hier geen Participum is, maer Nomen.

XVII. BUITEN SCHEUTS, BENEDEN DER HANDT: de achterstaende Genityf Foeminyn lydt hier de S in 't achterste van SCHEUTS zonder Artikel. Nochtans zeidtmen BINNEN'S KAMERS, hoewel KAMER Foeminin schijnt. Doch wij hebben veele communia nomina, ende dit moght 'er een af zijn.

XVIII. Merkt, dat men zeidt^(c) STORMENDERHANDT, 't welk een Comparatyf schijnt.

XIX.^(d) IK ACHT, aestimo; IK SCHUT, arceo; IK SCHUD, quatio oft' quatior; IK SPAT, en diergelijke Verba in T en D, zoo men ze laet zonjder E, zijn te onderscheiden 't Praesens van 't Imperfecto, IK ACHTE, IK SCHUTTE, IK SCHUDDE, aestimabam, arcebam, quatiebam oft quatiebar. Anders zijn ze niet te onderscheiden: want al schrijft men duplex

(a) Zie ook §. CXVI. het zelfde: dit Artikel vond ik niet bij 't laetstbekomene Handschrift van Hr: Hoofd.

+ Pag: (4).

(b) Ik zoude ook verkiezen EEN MAN VOORTVAREND VAN AERT, om dat Voortvarend mij alhier als een Nomen Adjectivum of Adverbium voorkomt.

(c) STORMENDER is een Abl: of Genit: Foemin: Gen: na den ouden trant van declineren. Zie ook mijne Aenmerkingen op §. XLVI. bij VEGTENDERHAND, en ook §. LXXXIII.

(d) Waerom, in deze Verwarringe, zig niet gehouden aen 't Oude en 't Grond-gebruik? (als zijnde zoo bij alle de Talen, die met ons in na Verwantschap staen), namelijk in Praeterito, ik Agteda, ik Schuttede, ik Schuddede, &c. dus word alle dubbelzinnigheid en haspeling weggenomen. Heer Hoofd gedenkt zelf op 't laetste blad van dit geschrift, dat KOSTTEN komt voor KOSTEDEN.

[p. 719]

TT in ACHTTE aestimabam, in SCHUTTE arcebam, 't geluit blijft het zelfste, en in SCHUTTE en SCHUDDE is in Praesenti reets duplex TT en DD; zulx het ook in 't schryven geen onderscheidt ontfangt. Eevenwel, al is 't dat men met deze woorden te laten zonder E, in prima persona, singulari numero, tempore praesenti, het onderscheidt vindt tussen 't Praesens ende Imperfectum Praeteritum, de prima Persona in Plurali Praesentis is nochtans niet te onderscheiden van prima Pluralis numeri in tempore Praeterito Imperfecto; want men zeidt in Praesenti Plurali WY ACHTEN, SCHUTTEN, ⁺SCHUDDEN, aestimamus, arcemus, quatimus oft quatimur, ende desgelyx in Praeterito Imperfecto WY ACHTTEN, SCHUTTEN, SCHUDDEN, aestimabamus, arcebamus, quatiebamus oft' quatiebamur.

XX.^(a) ZY STELDEN HEM OP 'T STADTHUIS, ENDE WACHT BY: hier is HEM eerst Accusatyf, daer na Datyf, mag dit bestaen?

XXI. 'T LEED NIET LANG AEN, OFT ZY QUAEMEN, anders OFT ZY EN QUAEMEN: wat is beter? 't eerste.

XXII.^(b) TE EENEN, TE TWEEN, TE DRIEN, &c, in plaets van TE EENEN UIRE, TE TWEEDEN UIRE, TE DRIEDEN UIRE, &c. oft misschien is TE TWEEN gezeidt per Syncopen, namelijk, dat men uit TE TWEE UIREN de Letters UIR weghneemt; als dit zoo waere, dan moest men schryven voor TE EENEN UIRE, niet TE EENEN; maer TE EENE; als men UIRE in foeminino neemt; maer in neutro is TE EENEN subaudito UIRE goedt. TUSSCHEN TWEEN ZITTEN, dit schijnt ook per Syncopen gezeidt, voor TUSSCHEN TWEE PARTHYEN ZITTEN.

XXIII.^(c) Wy zeggen HADDE IK WILLEN GAEN, HADDE IK KUNNEN KOOMEN. Hier staen de Infinitiven WILLEN en KUNNEN voor Participien GEWILT en GEKONNEN. De gewoonte heeft dit ingevoert. Maer HADDE IK BEGINNEN TE GAEN oft BEGEEREN TE GAEN, deught niet, en men moet zeggen HADDE IK BEGONNEN oft BEGOST TE GAEN, ende HADDE IK BEGEERT TE GAEN.

⁺XXIV.^(d) Als 't Adjectyf zig gedraegt tot een voorgegaen Substantyf,

+ Pag: (5).

(a) Mijns oordeels t'eenemael verwerpelijk, vermits de denkbeelden verwarrende.

(b) Is die Syncope niet verre gehaelt?

(c) Van deze Gewoonte, en dit merkwaerdige Onderscheid, beneffens de Rede, zie onze 14. Redewiss: §. XI. XII. en XIII. waer uit blijken zal, dat WILLEN en KUNNEN alhier verkeerdelijk als Participia aengemerkt worden, dog loutere Infinitivi zijn, en zijn moeten.

+ Pag: (6).

(d) De Adjectivon, die Relatyf zijn op een voorgaende Substantivum, en alleen, om herhaling te vermijden, zonder Substantivum gebruikt worden, dunkt mij, uit de natuer van de zaek, vereischen geene andere Declinatie dan bij de gewoone Adjectiva die een Substantivum agter hen hebben. Dog wanneer 't Adjectivum zonder opsigt van een voorgaend Substantivum, als OVERSTE, RECHSTGELEERDE, &c. in een merum Substantivum verandert is, past ook zulk een Declinatie aen het zelve; even gelijk de Heer Hoofd ook vermeld bij §. XXXIX. Deze zelfstandige Adjectiven gedoogen ook andere Adjectiven voor zig. Zie ook Hoofd bij §. CIV.

[p. 720]

zo hoeft het niet Substantivè gestelt te werden. Ik zoude nijghen om nemmer Adjectiven Substantivè te stellen, maer 't zouw haperen in de woorden RECHTSGELEERDE, OVERSTE, en diergelijke, die in Singulaer & Plurael alleens zouden komen: gelijk DE RECHTSGELEERDE, DE OVERSTE zouden zoo wel Nominatis Plurael zijn als Singulaer.

XXV. Merkwaerdigh dunkt mij 't geen ik in een oud Manuscript gevonden ⁺heb, te weeten in een' Rijme van 't leven van CHRISTUS, daer wort gezeidt:

Menighe Rijme zoo is gemaekt,
Die ter ziele luttel smaekt.

Hier stelt de Dichter voor Artikel in Datif Foeminyn TER^(a), als men nu in Datif masculin TEN stelde, zo waer daer onderscheidt tussen den Datyf en Accusatyf gevonden in Masculyn & Foeminyn; maer in Neutro zouw 't niet gaen: want, TEN HUYZE, zouw locum betekenen.

XXVI. Zoo men de Adjectiven, als 'er geen Substantyf bijstaet, Substantivè stelt, zo valt men in deze zwarigheijd, dat in Plurali geen onderscheit van Genus is; want declinerende 't woord VROOME als Substantyf, zoude men zeggen, DE VROOMEN in Nominativo Plurali zoo wel van VROUWEN als van MANNEN, desgelijks in de andre casubus Pluralis numeri, 't welk een groot misquaem waere. Daerom dunkt mij best de Adjectiven, als zij zonder Substantiven staen, te declineren als oft 'er de Substantiven bijstonden, aldus,

Singulariter Masculanè		Pluraliter.
DE VROOME		DE VROOME.
DES VROOMEN		DER VROOME.
DEN VROOME.	Deze Datyf & Ablatyf VROOME vind ik best, ook als 'er de Substantiven bijstaen, ziet hier op pagina's 10, 11, 15.	DEN VROOMEN.
DEN VROOMEN. O VROOME		DE VROOME. O VROOME.
DEN VROOME		DE VROOME
Singulariter Masculinè		Pluraliter.
EEN VROOM verstaet MAN, oft VROOME verstaet LEEUW.		DE VROOME.

+ Pag: (7).

(a) Dit TER schijnt mij te komen voor TOT DER, per Syncopen, gelijk TER nog dagelijks bij ons voor TOT DER gebruikt word; gelijk ook 'T GAET HEM TER HERTE voor TOT AEN 'T HERTE, of na de oude Tael TE DER HERTE, want HERTE was eertijds ook Foeminyn.

[p. 721]

Singulariter Masculinè	Pluraliter.
EENS VROOMEN.	DER VROOME.
EENEN VROOME.	DEN VROOMEN.
EENEN VROOMEN. O VROOME.	DE VROOME. O VROOME.
EENEN VROOMEN.	DE VROOME.
Singulariter Foemininè	Pluraliter.
DE VROOME.	DE VROOME.
^+DER VROOME.	DER VROOME.
DER VROOME.	DER VROOME.
DE VROOME. O VROOME.	DE VROOME. O VROOME.
DE VROOME.	DE VROOME.
Singulariter Foemininè	Pluraliter.
EENE VROOME.	DE VROOME.
EENER VROOME.	DER VROOME.
EENER VROOME.	DER VROOME.
EENE VROOME. O VROOME.	DE VROOME. O VROOME.
EENE VROOME.	DE VROOME.

XXVII.^(a) HY GAFGEIRNE DEN GOEDEN: dit is beide, dabat libenter bonum, subintellige Virum, ende dabat libenter bonis, subintellige Viris. Dic zie ik niet te helpen dan dus, HY GAF GEIRNE DEN GOEDE, dabat libenter bono, subintellige Viro, en HY GAF GEIRNE AEN DE GOEDE, verstaet MANNEN: nu kan dit laetste ook van Vrouwen verstaen worden: doch die twijfel is wegh te neemen met op het voorgaende Subtantyf te zien, en als 'er dat Substantyf niet waere, zoude nodig schijnen te stellen, AEN DE GOEDEN, Substantivè.

XXVIII. Men zeidt EEN VROOM MAN^(b), EEN MAGHTIGH KONINGH, EEN KONSTIGH SCHILDER; maer EEN STERKE LEEUW, EEN WILDE STIER, EEN FELLE WOLF, EEN WITTE HONDT, EEN VETTE OS, EEN LANGE BRIEF, EEN HOO

+ Pag: (8).

(a) 't Eerste DEN GOEDEN word als een Accusativus onderstelt: dog dit voorbeeld schijnt mij wat gezogt. Dog aengaende't besluit, zie mijne Aenmerkinge op §. XXXVIII.

(b) De woorden MAN en MENSCH, en verder die genen die eenig Ampt, Staet, ofte Bediening beteekenen, hebben dit eigen, wanneerze agter den Articulus Indefinitivus EEN staen: dog de andere Substantiva agter EEN staende, gelijk ook zelfs dezen en alle anderen, wanneer ze agter den Artikel DE staen, begeeren in 't Mascul: de E in 't ende van den Nominativus Adjectivus, als GROOTE VRYER, &c. DE GROOTE MAN, &c. Van de merk-waerdige Regelen wegens de E bij 't Adjectivum, die hier als onredbaer schijnen voorgestelt te worden, zie onze Oplossingen, beneffens de rede en oorzaek van dat gebruik, in onze 12. Redewiss: van §. I. tot §. XII. toe.

[p. 722]

⁺GE STAET, EEN GROOTE GRUWEL, &c., Vraeghe, dewijl de voorgaende woorden alle in Ablativo DEN hebben, en overzulx Masculyn zijn, wat reghel men geeven kan, om de Substantiven, die VROOM, MAGHTIGH, KONSTIG ende gelijke Adjectiven zonder E in 't leste vereischen, te onderscheiden van de Substantiven die 't Adjectyf met een E vereischen?

XXIX. Men zoude mogen stellen, dat alleen de Substantiven die eenighen menschelijken persoon beteekenen, de E in 't Adjectyf op 't letst niet lijden willen, en dat andere Masculynen die geenen menschlijken persoon betekenen, de E in 't letst van 't voorgaende Adjectyf vereijschen. Maer hier tegens strijdt, datmen zeidt EEN RYKE BOER, EEN GAEUWE DIEF, doch men zoude moghen zeggen, dat men behoort te stellen EEN RYK BOER^(a), en dat EEN GAEUWE DIEF moet genomen worden voor een Laschwoord, ende geschreven aldus, GAEUWEDIEF zonder open tussen GAEUWE ende DIEF; gelijk EEN BLINDEMAN, want anders zeidt men een BLINDMAN. Maer men zeidt EEN JONGE, EEN GROOTE ZOON; ende nemmer EEN GROOT, EEN JONG ZOON: desgelijks EEN BEQUAEME BODE, niet BEQUAEM BODE.^(b) Doch om reghel te maeken, moghte men invoeren te zeggen EEN JONG ZOON, EEN BEQUAEM BODE. Hubert acht het eevenveel oft men zeidt HET GROOT HUYS, HET STERK PAERDT, oft HET GROOTE HUYS, HET STERKE PAERDT, maer ik achte dat men zeggen moet HET GROOTE HUYS, HET STERKE PAERDT. Vast gaet altoos dat men moet zeggen EEN STERK PAERDT, EEN GROOT HUYS.

Singulariter Neutrè	Pluraliter.
HET VROOME.	DE VROOME.
^+DES VROOMEN.	DER VROOME.
HET VROOME oft DEN VROOME.	DEN VROOMEN.
HET VROOME. O VROOME.	DE VROOME. O VROOME.
HET VROOME oft DEN VROOMEN.	DE VROOME.
Singulariter Neutrè	Pluraliter.
EEN VROOM, verstaet WYF.	DE VROOME.
EENS VROOMEN.	DER VROOME.
EEN VROOM oft EENEN VROOME.	DEN VROOMEN.
EEN VROOM. O VROOME.	DE VROOME. O VROOME.
EEN VROOM oft EENEN VROOMEN.	DE VROOME.

+ Pag: (9).

(a) Zie ook §. XCII. alwaer mede eens gesproken word van dit thans zo mislijke gezeg van EEN RYK BOER.

(b) Hier zoekt men Tael te maken, en niet te vinden. En zo wel EEN JONG ZOON enz: als HET GROOT HUIS enz: klinken elk even Walsch en vreemd in de ooren, vermits gantsch strijdig tegen 't Gebruik.

+ Pag: (10).

[p. 723]

XXX. Dit Declineren schijnt het meeste onderscheit in Casu & Numero te maken. Maer 't heeft dit misquaem, dat als men in Veirs oft anders, daer 't pas geeft, het Artikel verbij wil gaen, men den Datyf Singulaer niet kan onderscheiden van den Nominatyf ende Vocatif in Singulaer Masculin, nochte van eenighe van de Casubus in 't Singulaer Foeminin, nochte van d'andre casubus als voor Datyf & Ablatyf in Singulari neutro DEN oft EENEN staet; bij exempel, zegt in Duitsch dabam hoc forti viro IK GAF DAT ⁺VROOME MAN^(a). Dit VROOME kan van den Nominatyf en Vocatyf niet onderscheijden worden. Maekt het opschrift van eenen Brief: honorifico Domino, ERNTFESTE HEERE, dit ERNTFESTE kan zo wel voor Vocatyf als voor Datyf genomen worden. Maer dit misquaem is kleen, en kan met bystellen van 't Artikel geholpen worden. Daer en tegen zoo wij in Dativo Singulari stellen DEN VROOMEN, zoo kan de Datyf Singularis niet onderscheijden worden van den Datyf Plurael; bij exempel; daer van goede en quaede persoonen gesproken wort, ende men zeidt daer nae HY GAF 'T DEN GOEDEN, dit is zo wel bonis als bono.^(b) DEN VROOMEN MANNE oft MAN hebben wij in Dativo Singulari aengenoomen, en ik verscheel in dezen Dativo alleen van d'aengenome Declinatie.

XXXI. HY declineren wij dus.

Sing:	Plur:
HY.	ZY.	Mij zoude best dunken den Datyf te maken HUN in Singulari om hem te onderscheiden van den Accusatyf ejusdem numeri, 't waer ook misschien beter in Ablativo Singulari te zeggen HUM, en zouden aldus de Datyf & Ablatyf Singulaer ietwes sweemen na de Pluraelen.

+ Pag: (11).

(a) Dabam hoc fortiviro zoude ik liever overzetten, IK GAF DAT DEN (ofte EENEN) VROOMEN MAN, na dat de omstandigheden vereischten, maer nooit Ik gaf dat vroome man.

(b) Alhier, en ook §. XXXVIII. spreekt de Heer Hoofd van een aengenomen gebruik, dat van 't zijne verschilt, dog alleen in den Dativus. Ziet nu die Heer hier op een aengenomen gebruik bij de voornaemste Taelgeleerden in zijn tijd? of op het Letterkunstige besluit, wettelijk te Amsterdam bij eenige Digteren gemaekt, daer van Vondel spreekt in zijne Voorreden voor Palamedes, en in zijn Opdragt van Hecuba A^o: 1625. uitgegaen? 't laetste is waerschijnlijk. Van zulk een Letterkundige Vergadering vind men ook in 't Leven van Vondel (pag: 16, bij Ao: MDCXXI.) in dezer voege vermeld. ‘Van de gemelde lange ziekte in den jaare MDCXXI wat bekoomende, viel hij weêr aan 't dichten, en men zagh hem in de Dichtkunst van jaar tot jaar zoo merkelijk toeneemen, dat hij zich zelven in 't kort, bij vergelijking van zijn voorige rijmen, niet meer geleek. Daar veel toe holp zijn geduurige ommegangk met den Drossaardt Hooft, den Ridder Laurens Reaal, en andere Dichters, en kenners der kunste, die t'zaamen een Letterkunstige Vergadering hielden; daar ook de Heer Antonis de Hubert, Rechtsgeleerde, Oudt Raadt en Scheepen der Stadt Zierikzee (door de Psalmen, bij hem in Neêrduitsch dicht vertaalt, genoeg bekent) verscheen. Hier werdt gehandelt van de eigenschappen der Moederlijke taale. Men stelde verscheide regels, daar men zich in 't Dichten naar hadde te schikken: omtrent het stuk der Taalschikkinge, de t'saamenvoeging der Woorden en naamen, het onderscheidt der geslachten, buiging der gevallen, en spelling van ijder woordt. Daer men eenig bericht van vindt in de Waarschouwinge, gestelt voor de Psalmen van den gemelden Hubert. Doch deeze Taalschikking is sedert merkelijk verbetert, en door den Drossaart en Vondel tot genoegsaame volkoomenheit gebraght: gelijk men in hunne laatere Dichten en Schriften kan bespeuren en waarneemen.

[p. 724]

ZYNS.	HUNNER.
HUM.	HUN.
HEM.	HEN.
O.	O.
HEM.	HUN.

⁺XXXII. 't Luidt wel wat ongewoonlijk te zeggen, HY DEED DIEN DOORLUCHTIGHE HUYZE GROOTEN DIENST, DEN EERBAERE WYVE VEEL VERDRIETS,^(a) nochtans schijnt het nutter zich hier toe te gewennen, dan de Dativen Singulaer & Plurael te vermengen, gelijk gebeuren moet, als men het Adjectyf zonder Substantyf stelt; ende men kan zeggen AEN DAT DOORLUCHTIGH HUIS.

XXXIII.^(b) DE EENE DEDEN DIT, D'ANDRE DEDEN DAT zeggen wij; als men nu zeidt HY GAF HET DEN EENEN ende BENAM 'T DEN ANDEREN voor uni & alteri, zoo kan 't al zoo wel in Plurali als in Singulari verstaen worden; waer over te bezien staet oft niet heter waer te zeggen HY GAF HET DEN EENE, ende BENAM HET DEN ANDERE in Singulari, oft als wij willen de N in Dativo Singulari behouden, zoo zouden wij om 't onderscheidt te maken, benoodigt zijn te zeggen, daer die twijffelachtigheidt voorvalt, AEN DEN EENEN, AEN DEN ANDEREN in Singulari; AEN DE EENE, AEN DE ANDERE in Plurali. Hier zouw dan weder in Plurali geen onderscheidt van Genus wezen, ende derhalven wel gezeidt dienen AEN DE EENEN, AEN DE ANDEREN, als wordende Substantivè gestelt, gelijk men ook in de Nominativen beide Singulaer en Plurael zoude moghen zeggen, Substantivè, DE EEN EN DE ANDER, DE EENEN EN DE ANDREN. Maer dit diende ons niet voorts te leiden tot alle de Adjectiven Substantivè te stellen, als 'er geen Substantif bijstaet, want zoo doende zouden wij vallen in het misquaem aengewezen pag: 7, te weeten dat men van Foemininen in Plurali ⁺zoude zeggen DE VROOMEN; 't welk onlijdelijk schijnt.

XXXIV. De Foemininen willen geen DES in Genitivo lijden, noghte an-

+ Pag: (12).

(a) Volgens 't gemelde aengenomen Gebruik zoude ik zetten den Datyf van 't Adjectyf met N agter aen, als DIEN DOORLUCHTIGEN HUIZE.

(b) Hoe kan EENE mag men vragen in Plurali gebruikt worden? is 't niet beter, DEZE DEDEN DIT, GENE DEDEN DAT? Dog 't is beiden goed; want EENE beteekent hier geen getal, maer zo veel als 't latijnse woord hic in tegenstelling van 't woord ANDERE. En, al na dat dit gebruikt wordt, 't zij Substantivà of Adjectivè, is 't netst dat de Terminatie van dit Pronomen EEN of ANDER geschikt werde; dus, als Substantivum komt het, wanneer men zeit JACOB EN PIETER WAREN DAER BY EEN, DEN EENE GAF HY DIT, DEN ANDERE DAT: dog als Adjectivum, als men zeit TWEE MANNEN ZAG HY, DEN EENEN GAP HY DIT, DEN ANDEREN DAT; alwaer DEN EENEN komt voor DEN EENEN MAN; terwijl dit eerste DEN EENE als Substantivum in steê van JACOB of PIETER komt; gelijk men ook daer voor niet zeggen mag DEN EENEN JACOB; want dit zou vat anders beteekenen.

+ Pag: (13).

[p. 725]

der Adjectyf uitgaende in ES; want men zeidt niet DE LIEFDE DES MOEDERS, 'T LOF DES DEUGHDS, DE WELVAERT DES STADS, maer DE LIEFDE DER MOEDER, EENER MOEDER, MYNER MOEDER: 'T LOF DER DEUGHDE, DE WELVAERT DER STADT. nochtans, als het Substantyf Foeminyn in Genitivo achter staet, zonder Artykel oft ander Adjectyf, zoo lydt het de S; gelijk,^(a) VEEL ZORGHS, MEER VREUGHDS, VOL DROEFHEITS. Desgelijx als het Substantyf Foeminyn voorstaet zonder Artikel oft Adjectyf, lijdt het de S; gelijk, DEUGHDS LOF, MOEDERS GOEDT, STADS WELVAERT, jae men zeidt ZYN MOEDERS GOEDT, zonder de S in 't Adjectyf uit te drukken: dog kan men denken dat dit Adjectyf neutrum is, gevoeght met het Lasch-woordt MOEDERSGOEDT.

XXXV. Maer als men zeidt (gelijk men zeidt bij wijlen)^(b) ZYN' MAJESTEITS MEENING; hier kan MAJESTEITS MEENING geen Laschwoordt zijn. Waer over schijnt, dat men neemen moet, dat de Substantiven Foeminyn in Genitivo, als zij voor een ander Substantyf staen, ook 't Artikel oft ander Adjectyf voor zich lijden, zonder uitdrukken van de S. Hubert evenwel heeft liever te zeggen ZYNER MOEDER GOEDT, ZYNER MAJESTEIT MEENING, 't welk ons nochtans zeer ongewoon is; ende schijnt draaghlijker het Adjectyf, dat voor 't Substantyf in Genitivo gaet, ⁺als de Genityf van een ander Substantyf gevolght wort, niet te declineren; maer te zeggen ZYN' oft ZYNE MAJESTEITS MEENING, ZYN' oft ZYNE VROUWS MIDDELEN: gelyk wy zeggen KONING HENRIX AENSLAEGHEN, ALEXANDER DE GROOTS TOGHTEN: SANTE MARYS KERK: te zeggen ONZER VROUWEN KERK magh niet bestaen, alzoo VROUWEN Plurael is.

XXXVI. Zoo men stelt in Dativo DEN EENE. Hoe zullen wij 't dan maeken met dit woort, als 't zonder Artikel staen moet? gelijk dabat hoc uni captivorum^(c) HY GAF DAT EENE DER GEVANGENEN. Hier kan men niet onderscheyden oft' EENE Masculyn oft Foeminyn is: Doch deze vermen-

(a) Velen zouden 't nog netter agten, te zetten VEEL ZORG, MEER VREUGD, VOL DROEFHEID.

(b) ZYN MAJESTEIT komt hier in de plaets van een Nomen proprium, en ZYN is hier niet Relatif op een' ander Nomen ofte voorgaenden persoon, en daerom ook geen gewoon Pronomen, maer bekleed de plaets van een Voorzetsel, en blijft alzoo Indeclinabile, gelijk KONING HENDRIX AENSLAGHEN, &c. Op dezen voet keure ik best, of alleen goed, ZYNE of ZYN MAJESTEITS MEE NING, even gelijk de Heer Hoofd dit verkiest, en niet ZYNER; dog in andere gevallen moet ZYN zig schikken na de Verbuiging van dat woord daer 't op betrekkelijk is, want ZYN BISSCHOPS KLEED beteekent Zijn kleed van Bischop (sua stola), maer ZYNS BISSCHOPS KLEED beteekent Het kleed van zijnen Bischop (stola sui Episcopi). BISCHOPS KLEED kan men ook gevoeglijk hier aenmerken als een verknogte benaming, of als een Laschwoord, even gelijk MOEDERS GOED.

+ Pag: (14).

(c) Beter agt ik AEN EENEN, Masc: en AEN EENE, Foem: als dan blijft alle twijffeling weg: 't Latijnsche gebrek behoeft ons in geen gebrek te houden.

[p. 726]

ging van Genus is van kleen belang; en de Latijnen zeggen ook uni & alteri in utroque genere.

XXXVII.^(a) Hoe zullen wij EEN, articulum, ende EEN, numerum, onderscheiden? Misschien met bovenstelling van den accent, te weeten boven het Artikel den accentum gravem te zetten, eèn man, boven 't EEN numerum den accentum acutum aldus eén man HEEFT AL DAT GEDAEN. Op gelijke manier zouw men kunnen onderscheidt maeken tussen onderhóuden sustentare ende ónderhouden oppressum tenere; ende diergelijke woorden die door den accent hunne beteekening veranderen; ómzien circumspicere, om zien ad videndum.

XXXVIII.^(b) Vraeghe, dewijl de rest der declinatie, die reeds aengenomen schijnt, met de mijne overeenkomt, oft niet beter waere die zoo te laeten, ende mede in Dativo Masculino & Neutro Singulari te stellen DEN VROOMEN MAN oft MANNE, DEN HUYZE; maer als men den ⁺Datyf Adjectyf zonder Substantyf bezigt in Singulari denzelven dan te stellen DEN VROOME; waer mede de twijffel tussen den Datyf Singulaer & Plurael zoude voorgekomen worden, dan diende men in Ablativo ook wel te stellen VAN DEN VROOME.

XXXIX. EEN OVERSTE, EEN RECHTSGELEERDE, EEN ARME, ende diergelijke Adjectiven Substantivè gestelt, declineer ik dus.

Singulariter.	Pluraliter.
EEN OVERSTE.	DE OVERSTEN.
EENS OVERSTEN.	DER OVERSTEN.
EENEN OVERSTE.	DEN OVERSTEN.
EENEN OVERSTE. O OVERSTE.	DE OVERSTEN. O OVERSTEN.
VAN ofte IN EENEN OVERSTE.	IN ofte VAN DE OVERSTEN.

XL. YGHELYK declineer ik dus:

Singulariter.
YGHELYK. YGHELYKS. YGHELYKE. YGHELYKEN. YGHELYK. YGHELYKEN.	Vraghe of men in Dativo zal stellen YGHELYKEN? schijnt jae: als 'er geen Artikel voorstaet.

(a) Bij EEN, Articulus zijnde, kan ik niet zien dat een accentus gravis te passe komt, vermits snel over de tong loopende, dus zoude ik EEN (numerum) alleenlijk bovenstrepen, als EEN (articulus) en één (unus).

(b) Dit stemt met alle Oudheid en Agtbaerheid best overeen, en is daerom te kiezen het aengenomene Gebruik; zelfs bij de Adjectiven en Pronomina zonder Substantiva, wanneer zij niet in een merum Substantivum verwandelt zijn, om redenen in mijne Aenmerkingen over §. XXIV. vermeld.

+ Pag: (15).

[p. 727]

XLI. D'EEN: D'ANDER: declineer is aldus, als 't alleen staet:

Singulariter.	Pluraliter.
D'EEN: D'ANDER.	DE EENEN: DE ANDREN.
DES EENEN: DES ANDREN.	DER EENEN: DER ANDREN.
^(a)DEN EENE: DEN ANDRE.	DEN EENEN: DEN ANDREN.
DEN EENEN: DEN ANDREN.	DE EENEN: DE ANDREN.
oft DEN EEN: DEN ANDER.
EEN: ANDER.	EENEN: ANDEREN.
DEN EENEN: DEN ANDREN.	DE EENEN: DE ANDEREN.
ofte DEN EENE: DEN ANDRE.

Maer zonder Artikel schijnt de N in Dativo Singulari vereischt, als 'T MOGHT GEENEN VAN BEIDE BEUREN.

XLII. Vraghe oft men in Accusativo & Ablativo zal stellen DEN OVERSTEN? ik achte neen: want als men dit dede, zoude men schynen Adjectivè te Declineren, ende alzoo ook moeten in Dativo stellen DEN OVERSTEN, 't welk den Datyf Singulaer zouw vermengen met den Datyf Plurael. Dit aldus vastgestelt zijnde, dat men OVERSTE moet zetten in Datyf, Accusatyf, & Ablatyf, DEN OVERSTE, zo komt in bedenken, dat dit zeer verschillen zal van het declineren der andre Adjectiven die Substantivè gestelt worden, want op de voorgaende zijde stel ik DEN ANDREN ⁺in Accusativo ende Ablativo. Ende te stellen in Accusativo ende Ablativo DEN ANDRE dunkt mij wat hard: ende 't zelve zouw moeten volghen met DEN EENE.

Zoo men nu deze namen wil neemen voor Adjectiven alleen gestelt oft 'er de Substantiven bystonden, gelijk Pag: 7. daer alleenlijk in Dativo word gestelt DEN VROOME in plaets van DEN VROOMEN, zo blijft hier echter geschil in Nominativo, want Pag: 7. staet DE VROOME, en hier zoude koomen DE EEN, DE ANDER, niet DE EENE, DE ANDRE: doch men moght hier af een exceptie maeken.

(a) Wanneer dit als een Adjectivum Relativum komt, zoude ik verkiezen DEN EENEN, DEN ANDREN in Dativo Singul:, dus komt Datyf & Ablatyf overeen, gelijk de O dheid en Agtbaerheid hier ook mede overeenstemt. Wijders dat dan deze Adjectiven ofte Pronomina als de andere Adjectiven gedeclineert moeten worden, is volgens de regel in mijne Aenmerkingen over §. XXIV. en XXXIII. opgestelt. Want deze Adjectiven, hebbende opzigt op eenig voorgaende Substantivum, worden alleen om herhaling te vermijden zonder Substantivum gebruikt: en dat die geen loutere Substantiven geworden zijn, blijkt ook daer uit, dat ze in Genus moeten en kunnen veranderen, als DE EEN, HET EEN, &c. dat bij de andere Adjectiven die een zuiver Substantivum worden geen plaets heeft, want REGTSGELEERDE, OVERSTE, veranderen in dien zin niet van Genus.

+ Pag: (16)

[p. 728]

XLIII. TWEE DIEREN BESTREDEN ELKANDER: hier is ELKANDER Accusatyf neutrius generis. VEELE DIEREN BESTREDEN ELKANDREN, hier is ELKANDREN Accusatyf Plurael neutrius generis.

TWEE MANNEN BESTREDEN ELKANDER^(a): hier is ⁺ELKANDER Accusatyf Singulaer Masculini generis. DE GRIEKEN EN DE PERSEN BESTREEDEN ELKANDEREN; hier is ELKANDEREN, Accusatyf Plurael Masculini generis.

TWEE VROUWEN BESCHOLDDEN ELKANDRE: hier is ELKANDRE Accusatyf Singulaer Foeminini generis. VEELE VROUWEN BESCHOLDEN ELKANDERE: hier is ELKANDERE Accusatif Plurael Foeminini generis. Dit in Foeminyn maekt hier geen twijffelzinngheid, om datter 't Substantyf voorstaet.

XLIV. ^(b)DEZELVE declineer ik gelijk d'andere Adjectiven, en als het zonder Substantyf staet, zoude stellen in Dativo Singulari Masculino DEN ZELVE, in Dativo Singulari Foeminino DER ZELVE, in Dativo Singulari neutro DEN ZELVE: in Dativo Plurali Masculino DENZELVEN, in Dativo Plurali Foeminino DERZELVE; alwaer te bemerken valt, dat deze Datyf Plurael Foeminyn niet te onderscheiden is van den Datyf Foeminyn Singulaer;⁺ jae al zet men daer AEN voor, het blijft in Singulaer & Plurael alleens: bij exempel AEN DEZELVE in Dat: Sing: ende AEN DEZELVE in Dat: Plur: zulx hier aen geen helpen schijnt: voorts in Dativo Neut: Singul: stel ik DEN ZELVE, in Dativo Plurali Neutro DEN ZELVEN. Evenwel de voorgange Substantyf van eene oft meer Vrouwen neemt den twijffel weg.

XLIV. Wij zeggen DE GOEDE MAN, DEZE MAN, D'ANDRE MAN: nochtans schijnt zonder Substantyf wel gezeidt DEEZ, D'ANDER.

^(c)D'ANDER staende zonder Substantyf kan bequaemelijk in Dativo Singulari hebben DEN ANDRE. Maer DEEZ' hoe zal men 't in Dativo Singulari stellen? zoo men den voet wil volgen van Pag: 15; daer gezeidt word in Dativo Adjectivo Singulari, zonder Substantyf, DEN VROOME,

(a) ELKANDER schijnt mij een Substantivum geworden te zijn, vermits het zelfs nooit als Adjectivum voor een ander Substantivum zig laet stellen; en daerom ook als een Substantivum te moeten gedeclineert worden: gelijk men ook in Genitivo zegt ELKANDERS; als ELKANDERS GOED en niet ELKANDREN GOED: en hierom past dan ook geen verandering van Genus bij dit woord.

+ Pag: (17).

(b) Waerom ook dit Pronomen Adjectivum niet gedeclineert als de andre Pronomina Adjectiva?

+ Pag: (18).

(c) Als men DEEZ' of DEZE gelijk de andre Pronomina Adjectiva declineert, volgens redenen in mijne Aenmerkingen over §. XXIV. XXXIII. en XLI. gemeld, zo komt deze verwarring niet: en de Datyf Singul: zal moeten zijn DEZEN: en HY GAF HET DEZEN, OM EENEN ANDREN TE OVERHANDIGEN, ende niet DEEZE, ten zij de gene die ontfangt een Vrouwspersoon ware.

[p. 729]

zoo moet men den Datyf Singulaer van DEEZ', als hij zonder Substantyf staet, maeken DEEZE; gelijk HY GAF 'T DEEZE: waer door de Datyf Singulaer Masculyn gemeen wort met den Datif Singulaer Foeminyn, 't welk den Latijnen ook gebeurt met huic; maer hij word ook gemeen met den Datyf Plur: Foeminyn, want als men van Vrouwen gesprooken heeft, men zouw moeten zeggen HY GAF 'T DEEZE: dog de voorgange Substantyf neemt de twijffel wegh. Zoo men zeggen wilde DEZEN in Dativo Singul: Mascul: dat zoude te zeer verscheelen van den voet van Pag: 15. daer gezeidt word DEN VROOME in Dativo Singul: Masculino.

^(a)Maer men zoude moghen het Demonstratyf DEEZ' neemen gelijk het Demonstratyf DIE, 't welk DIEN heeft in Dat: Singul: Mascul:, ende, zoo men wil, ook in Neutro; ende, ten aenzien van zulx moghen in Dativo Sing: Mascul: ende Neutro zeggen DEZEN.

⁺XLVI. Vraeghe oft men zeggen moet HY GAF ZICH OVER BEHOUDENS LYFS EN GOEDS, gelijk men zeidt VECHTENDER HANDT, GOEDES MOEDS, in Genitivo, voor MET VECHTENDE HANDT, IN GOEDEN MOEDE: dan oft men ook zeggen magh BEHOUDENS LYF EN GOEDT, zulx BEHOUDENS gerundium zij, servando.^(b) Altijds men zeidt VOLGHENDS 'T BESPREK, alwaer VOLGHENDS gerundium is. Maer ik vinde geene andre Gerundia bij ons, want men zeydt niet DOENDES DAT (faciendo illud), SPREKENDS GROOTE DINGEN (loquendo magna), VERDRYVENDS DEN VYANDT (pellendo hostem). Wel zeidt men HY DEED HET WILLENDS: HY GAF 'T STILZWYGHENDS TE KENNEN. Maer hier dunken mij WILLENDS en STILZWYGHENDS Adverbia (voluntariè, tacitè). Boven BEHOUDENS en VOLGHENDS vind ik nogh GAENDS, KEERENDS, DOORGAENDS.

XLVII. ^(c)Men zeidt ZO GROOTEN MAN DEED ZULKS, hier

(a) Met rede, want het een is zo wel een Pronom: Demonst: als 't ander: en dit is 't gene ik hier boven in mijne Aenmerkingen gewilt heb.

+ Pag: (19).

(b) BEHOUDENDS en VOLGENDS zijn mijns agtens geen Gerundia maer Participia die door agterzetting van S tot Adverbia's of liever tot Praepositiones gemaekt zijn, als staende voor andere Substantiva, en regerende een Accusativum. Waerom dan behoort gezeit te worden BEHOUDENDS lyf en goed, even gelijk VOLGENDS 'T BESPREK; dog niet LYFS en GOEDS. Voorts VEGTENDERHAND, GOEDES MOEDS zie ik aen als verknogte Adjectiven & Substantiven (waerom ze ook in gelijke Casus staen) die door aenneming van den Genitivus volstrektelijk Adverbia's geworden zijn, als moetende ook de plaets van die bekleeden, en den aert der werking beschrijven; dus komt bij VEGTENDERHAND en GOEDS MOEDS Adjectivum & Substantivum te samen als een enkel Adverbium. Wijders WILLENDS, STILZWYGENDS, GAENDS, KEERENDS, DOORGAENDS, zijn insgelijks, door 't aennemen van den Genitivum, Adverbia's geworden, en doen ook den zelfden dienst, en bekleeden dezelfde plaets in de Woordschikking.

(c) 't Is een onverbrekelijke Wet in onze en meest alle andere taelen dat Adjectiven & Subjectiven die bij den ander hooren in gelijke Casus moeten staen, indien dan GROOTEN hier een gewoon Adjectivum waere, en niet voor ZO GROOT EEN quame, zo zoude de N zelfs in Nominativo moeten staen, dat ongerijmt klinkt, en men zoude niet kunnen of mogen zeggen ZO GROOT EENE VROUW, 't welk nogtans gebruikelijk bij ons, en eigender is, dan ZO GROOTE VROUW. Mijns bedunkens verstrekt ZO GROOT, ZOODANIG, ZULK, ZO STERK, ZO KLEIN, &c. niet anders dan voor een Adverbium quant: & qualitatis, dat voor den Artijkel EEN geplaetst word: en blijft Indeclinabile om dat het een Adverbium geworden is, dat voor den Artykel Indefinityf gezet word. Alle de Adjectiva daer ZO voorgezet word, worden dus in Adverbia verwisselt: men zegt ook ZULK EEN GOED MAN. ZULK komt bij insmelting van ZO WELK.

[p. 730]

is MAN Nominatyf, ende GROOTEN een andre Casus. Zommighen meenen, dat ZOO GROOTEN word gezeidt voor ZOO GROOT EEN. Maer men zoude moghen daer tegen meenen, dat men behoort te zeggen ZOO GROOTE MAN, gelijk DE GROOTE MAN; ende dat men alleenlijk GROOT moet zeggen als 'er EEN voorstaet. Doch men zeidt ZO GROOTEN VOLK, ende alhier te zeggen ZOO GROOTE VOLK ⁺gelijk HET GROOTE VOLK dunkt mij niet wel aenneemelijk; waer over ik mij liefst houden zouw aen de meening der eersten; te weeten dat het zijn moet ZO GROOT EEN MAN.

XLVIII. Wij zeggen LAET HEM BEWORDEN voor begaen; 'T ZAL U GEWORDEN, 'T IS MY GEWORDEN.

XLIX. ^(a)Men zeidt IK STA U DAT TOE. Is dit te nemen voor IK STAE U TOE (ik voegh mij tot u) NOOPENDE DAT? oft' heeft toestaen hier een' active beteekening, ende is gezeidt concedo?

L. ONS ALLEN, HUN ALLEN schijnt noodigh gezeidt: want te zeggen ONS AL, HUN AL, kan twijffel baeren, gelijk HY HEEFT HET ONS AL GEGEVEN. Dit kan verstaen worden, dedit jam nobis, & dedit nobis omne in plaets van dedit nobis omnibus. Nochtans worden de Adjectiven als zij achter staen doorgaends niet gedeclineert; gelijk GODE, GOEDT EN WYS, MOET MEN 'T BESTE TOEVERTROUWEN: maer op dit GOED EN WYS word ZYNDE verstaen, ende is 't hier oft men zeide, GODE, ZYNDE GOEDT EN WYS: waer tegens op AL geen ZYNDE verstaen kan worden, alzoo 't niet sluiten zoude te zeggen, HY HEEFT HET ONS, ZYNDE AL, GEGEEVEN.

LI. ^(b)Als AL voor 't Artikel gaet, acht ik dat het niet gedeclineert

+ Pag: (20).

(a) Ik neem 't voor concedo.

(b) Om dezelfde rede als bij ZULK (zie mijne voorgaende Aenmerkingen over §. XLVII.) agt ik dat AL of ALLE voor aen 't Artikel geplaetst zijnde niet behoort gedeclineert te worden; en daerom zoude ik goed keuren AL of ALLE DE BURGERS. Even gelijk AL DE WERELT, AL HET VOLK, &c. en om bij den Dativum Plur: niet duister te blijven, kan men zeggen hy gaf 't aen al de burgers, of HY GAF 'T allen BURGEREN. Want al of alle wanneer het niet voorstaet voor een Artikel, maer voor een Substantivum of voor een Adjectivum of voor een Pronom: Adject, zo verstrekt het zelf voor Pronomen Adjectivum, en moet derhalven als dat gedeclineert worden, even gelijk de Heer Hoofd hier ook aenmerkt §. LII. bij ALLE GOEDE GAVEN. Wijders ALLE voor een Collectivum Singulare, even als YDER komende, blijft Indeclinabile gelijk dat, dus VAN ALLE GRONDSLAG in steê van YDER GRONDSLAG. Dus ook AEN ALLE MAN, niet AEN ALLEN MAN.

[p. 731]

moet worden: gelijk AL DE WERELT, AL DE BURGHERS: hoewel 't van kleen belang schijnt, al stelde men ALLE DE WERELT, ALLE DE BURGHERS: doch schijnt dat men, om twijffel te schuwen, moet zeggen voor dabat omnibus civibus, HY GAF 'T ALLEN DEN BURGHEREN, en niet AL DEN BURGHEREN: want dit laetste kan ⁺verstaen worden, dabat omne civibus: beter waer HY GAF 'T ALLEN BURGHEREN, zonder Artikel: en in zulken geval, te weten zonder Artikel, moet AL, voorstaende, nootzaeklijk gedeclineert worden; gelijk ALLEN LUYDEN in Dativo; ALLE LUYDEN in Nominativo, &c.

LII. Maer zal men stellen AL HUNNE RECHTEN oft' ALLE HUNNE RECHTEN? mij dunkt dat hier kleene kleur aen is, als 't geen twijffel kan maeken. Naeder hier op denkende, bezin ik, dat het moet zijn ALLE HUNNE VRYDOMMEN oft RECHTEN, want HUNNE is geen Artikel; en men moet noodwendigh zeggen ALLE GOEDE GAVEN; waer by blykt dat HUNNE, zijnde een Adjectyf, het declineren van AL niet belet.

LIII. Tusschen 't Praeteritum Imperfectum, Praeteritum Perfectum, Praeteritum Plusquamperfectum, ende Aoristum oft Praeteritum Prius der Italianen, Françoisen & Spanjaerden, maek ik dit volghende onderscheidt.

Imperfectum wordt gezeidt van een zaek die verbij is op den tijdt als men daer af spreekt, maer noch in duir was blijvende op den tijd waer van men spreekt: gelijk amabam, ik minde of was beminnende, Io amava, j'aimois.

Perfectum wordt gezeidt van een' zaek die verbij is, ten tijde als men 'er af spreekt, enkelijk ende zonder aenmerk van den tijdt wanneer zij nog in duir bleef; gelijk amavi ik heb gemint, io ho amato; j'ay aimè.

⁺Plusquamperfectum wordt gezeidt van een' zaeke, die niet alleen verbij is op den tijdt als men daer af spreekt, maer ook al verbij was op den tijd waer van men spreekt; gelijk amaveram: ik had gemint, Io haveva amato; j'avois aimè.

De Aoristus oft' Praeteritum Prius der Italianen, Françoisen en Spanjaerden, wordt gezeidt van een' zaek, die verbij is ten tijde als men 'er af spreekt, ende ten tijde waer van men spreekt niet in duir bleef, maer verbij ging: gelijk Io amai, Io feci, j'aymai, je fis. De Latijnen, bij gebrek van 't Praeteritum Prius, gebruiken 't Praeteritum Perfectum; ende daer de Italianen en Françoisen zeggen Allessandro prese molte citta; Alexandre prit beaucoup de villes, zeggen de Latijnen Alexander caepit multas urbes. Desgelijks daer de Italianen en Françoisen zeggen Alessandro assedio Tyro; Alexandre assiegea Tyr; daer zeggen de Latijnen Alexander obsedit Tyrum; oft zij gebruijken 't Tempus Praesens, gelijk Alexander capit multas urbes; Alexander obsidet Tyrum. Indien zij zeiden Alexander obsidebat Tyrum, zoo zoud' het een duiren in 't beleg betekenen; 't welk de Italiaenen en Françoisen niet willen zeggen met Assedio en assiegea; maer met dit Praeteritum Prius verstaen zij dat hij gekoomen is Tyrus belegheren; zonder uit te willen drukken dat hij belegherende bleef; ⁺maer als zij zeggen assediava, assiegeoit, zo verstaen zij dat hij bleef belegherende. Daerom zeggen dezelve Italianen mentre ch'egli assediava; pendant

+ Pag: (21)

+ Pag: (22)

+ Pag: (23).

[p. 732]

qu'il assiegeoit, om dat mentre en pendant met zig brengen eenigen duir oft verwijling; ende zouden niet zeggen mentre ch'egli assedio, ende pendant qu'il assiegea; want dit tempus is transiens doorslippende, zonder duir, ende lijdt daerom geen mentre ofte pendant, dat is, terwijl.

Wij Hollanders in plaetse van het Praeteritum prius gebruijken het Praeteritum Imperfectum, gelijk de Latijnen het Perfectum in dezelve plaets, want HY BELEGHERDE zeggen wij voor assedió oft assiegea. Dog kunnen wij ook zeggen, HY HEEFT DE STADT BELEGHERT; gelijk de Latijnen obsedit urbem. Evenwel in dit HEEFT BELEGHERT kan duijsterheijt vallen, want het mochte verstaen worden, dat hij de Stadt nog beleghert hield, op den tijd als wij spreeken: zulx om heel klaer te spreken, wel noodigh waere te zeggen HY HEEFT BELEGHERT GEHADT; 't welk een' verdrietighe^(a) lankheit geeft, met de verdubbeling van 't Verbum auxiliare HEEFT, GEHAD. Wij gebruijken dan, mijns oordeels, een zelfste woordt voor 't Praeteritum Imperfectum en voor 't Praeteritum prius der Italiaenen en ⁺Françoizen. Want HY BELEGHERDE, HY KREET beteekent bij ons zo wel egli assedió, il assiegeá; egli gridó, il criá; als egli assediava, il assiegeoit; egli gridava, il crioit: Zoo dat dit Tempus van HY BELEGHERDE, HY RIEP, oft' KREET is zoo wel verbijslippende oft' Transiens als permanens oft duirende^(b). Anders als wij klaerlijk in Hollandsch wilden onderscheidt maeken tussen gridó, criá, en gridava, crioit, zo zouden wij moeten egli gridó, il criá overzetten HY RIEP, en egli gridava, il crioit, HY WAS ROEPENDE.

LIV. ^(c)MY GELIEFT, dat is, id mihi placet. HY BELIEFT MY, is, ille mihi complacet.

LV. De Comparativen als GROOTER, MEERDER, VROOMER &c. declineer ik niet; maer stel EENS GROOTER VORSTEN; EENS MEERDER MANS; VAN EENEN VROOMER OVERSTE; &c:. Doch als VROOMER, MEERDER, GROOTER, oft diergelijke gestelt worden Substantivè, zoo schijnen zij gedeclineert^(d) te moeten worden, altijds in Genitivo; als ONTZIET DE MAGT UWES MEERDERS. Echter

(a) Hoe zeer de Heer Hoofd de kortheid van stijl bezint, en ook konstig uitgevoert heeft, is te zien uit zijne Historien en de Vertalingen van Tacitus.

+ Pag: (24).

(b) Als de Tijd duerende is, drukken wij die klaer uit met ons Hulpwoord ZYN bij 't Participium Praesens; als HY WAS BELEGERENDE.

(c) BELIEVEN is complacere: dog GELIEVEN is een Verbum Impersonale beteekenende placere, en word niet dan bij een van de Pronomina Personalia gebruikt, als bij MY, U HEM of HAER, &c.

(d) Mijns agtens moeten de Comparativa gedeclineert worden, als een Substantivum, wanneer zij tot een merum Substantivum overgegaen zijn; dog als een Adjectivum, wanneer zij Relatyf zijn op een vorig Substantivum; maer ongedeclineert gelaten worden, wanneerze voor aen een Substantivum geplaetst staen. Bij ZYNS GELYK komt ZYN voor een louter Substantivum: dus ook bij HY VOGT MET ZYNS GELYK.

[p. 733]

dunkt mij dat men ze beter indeclinabel late, ende stelle ONTZIET DE MAGHT UWES MEERDER, DEN HAET UWES GELYKEN oft UWES MINDER. Welke manier nochtans haere duisterheit en onbevalligheijt heeft. Dies zoud' ik liever zeggen de DE MAGHT VAN UWEN MEERDER, enz. Hier staet aen te merken dat men zeidt HY IS ZYN MEERDER, en HY IS ZYNS GELYK; MYN MEERDER, en MYNS GELYK: zulks de Positiven schijaen MYNS oft ZYNS te eisschen, de Comperativen niet. Ik nijgh om te zeggen MYN GELYK met de Italianen un par mio.

LVI. ^(a)DE MAN HEEFT GEGAEN; DE WEGH IS GEGAEN.

⁺LVII. ^(b)Als men ANDER stelt Substantivè, zal men stellen in Accusativo DEN ANDRE oft DEN ANDER, gelijk DEN MAN? zet ANDER.

LVIII. ^(c)Hoe zeidt men best, HET HEEFT DAER AEN ONTBROOKEN oft' HET IS DAER AEN ONTBROOKEN.

LIX. HY GAF DEN OVERSTE ONTHIET^(d) OM ZICH MEESTER DER STADT TE MAEKEN. Geeft hij hier den Overste onthiet, om zich meester der stadt te maken? oft geeft hij den Overste onthiet op dat die zich meester der Stadt maeke? klaerder schijnt: HY GAF DEN OVERSTE ONTHIET TOT HET VERMEESTEREN DER STADT; oft HY GAF DEN OVERSTE ONTHIET, ZICH MEESTER DER STADT TE MAEKEN, zonder OM; op dat het onthiet zij, ZICH MEESTER DER STADT TE MAEKEN.

LX. HY MOGHTE GEZEIDT HEBBEN, is HY ZOUW MOGHELYK GEZEIDT HEBBEN: HY HADDE MOGHEN ZEGGEN, is HY ZOUDE HEBBEN MOGHEN ZEGGEN.

LXI. EEN POORT OM^(e) VOLK IN TE BRENGEN, oft EEN POORT TOT INBRENGEN VAN VOLK? 't eerste schijnt als oft de Poort het Volk zouw inbrengen: het ander wat duijdelijker om te verklaren, dat men 't volk door de Poort zouw inbrengen.

(a) Dit IS GEGAEN zouw men hier voor een Passivum konnen aenzien.

+ Pag: (25).

(b) Dit te stellen op den voet als in mijne. Aenmerkingen over §. XXIV. XXXIII. en XLI.

(c) ONTBREKEN word Activè geconjugeert even als BREKEN; en derhalven is 't laetste niet goed.

(d) ONTHIET VAN ZICH MEESTER DER STAD TE MAKEN is volgens 't gebruik en buiten duisterheid van zin.

(e) EEN POORT OM 'ER VOLK IN TE BRENGEN is buiten twijffelzinnigheid, en zonder strammigheid, en tevens volgens 't Gebruik, waer van deze beide Voorbeelden afwijken.

[p. 734]

LXII. EER ZY DAT DEDEN; is EERDER DAN ZY DAT DEBEN.

⁺LXIII. Mascul: Singul: DE, DES, DEN, DEN, O, DEN.

Plur: DE, DER, DEN, DE, O, DE oft DER.

Foemin: Sing: DE, DER, DE oft' DER, DE, O, DE oft DER.

Plur: DE, DER, DE oft' DER, DE, O, DE oft' DER.

Neutr: Sing: HET, DES, HET oft DEN, HET, O, HET oft' DEN.

Plur: DE, DER, DEN, DE, O, DE oft' DEN.

LXIV. Masc: Sing: EEN man; EENS oft EENES mans; EENEN man oft' manne; EENEN man; O; EENEN man oft manne.

Plur: EEN caret Plurali. Dubitatur: want men zeidt^(a) DE EENEN, gli uni, les uns.

Foem: Sing: EENE vrouwe; EENER vrouwe; EENER oft EENE vrouwe; EENE vrouwe; O; EENER oft EENE vrouwe. Sommighe Foemininen lijden in alle Casu E.

Neutr: EEN schip; EENES oft EENS scheeps oft schips; EEN schip oft EENEN schepe; EEN schip; O; EEN schip oft EENEN scheepe.

LXV. Singul: IK, MYNS oft' MYNER, MY, MY, O, MY.

Plur: WY, ONZER, ONS, ONS, O, ONS.

LXVI. Singul: GY oft DU; DYNS oft' DYNER, DY; DY; GY oft DU; DY: in 't gebruik is GY, UWES, U, U, GY, U.

Plur: GY; UWER, U, U, GY, U.

LXVII. Sing:.... Genitivus HAERS Foeminin: ut GOEDT HAERS. en ZYNS Mascul: Dat: ZICH; Acc: ZICH; Voc: Caret; Abl: ZICH.

Plur.... HUNNER Masc:} Dat: ZlCH; Acc: ZJCH;... Abl: ZICH.

HAERER Foem:} Dat: ZlCH; Acc: ZICH;... Abl: ZICH.

LXVIII. Singul: HY, ZYNS oft ZYNER^(b) HEM, HEM, O, HEM.

Plur: ZY, HUNNER, HUN, HEN, O, HUN.

LXIX. Singul: ZY, HAERES, HAER, HAER, O, HAER.

Plur: ZY, HAERER, HAER, HAER, O, HAER.

⁺LXX. Singul: Masc: DIE, DIES oft DIENS, DIEN, DIEN, O, DIEN.

Plur:... DIE, DIER, DIEN, DIE, O, DIE oft DIEN.

+ Pag: (26).

(a) Zie mijne Aenmerkingen over §. XXXIII. In dit geval komt DE EENEN Aliqui niet als Articulus maer als Pronomen Substantivum, als wanneer men ook nooit een ander Substantivum daer agter voegen kan; want men zegt niet de eenen menschen.

(b) §. XXXI. zet de Heer Hoofd HUM in Dat: Singul:.

+ Pag: (27).

[p. 735]

DIE Foem: als DE Foem: de R achter aen: als

Sing: Foem: DIE, DIER, DIE oft DIER, DIE, O, DIE oft DIER.

Plur: DIE, DIER, DIE oft DIER, DIE, O, DIE oft DIER.

Sing: Neutr: DAT, DIES oft DIENS, DAT oft DIEN, DAT, O, DAT oft DIEN.

Plur: DIE, DIER, DIEN, DIE, O, DIE oft DIEN.

N^a: Ik teeken aen dat DAT, HET ende DIT Indeclinabiliter gevoegt worden bij alle Casus in Sing: als DAT DIERS STERKTE: DAT BROODS HARDIGHEIDT.

LXXI. Sing: Masc: DEEZ' oft DEEZE, DEEZES, DEEZEN, DEEZEN, O, DEEZEN.

Plur: DEEZE, DEEZER, DEEZEN, DEEZE, O, DEEZE oft DEEZEN.

Sing: Faem: DEEZE, DEEZER, DEEZE oft DEEZER, DEEZE, O, DEEZE oft DEEZER.

Plur: Eveneens.

Singul: Neutr: DIT, DEEZES, DIT oft DEEZEN, DIT, O, DIT oft DEEZEN.

Plur: ut Masc: DEEZE, DEEZER, DEEZEN, DEEZE, O, DEEZE oft' DEEZEN.

LXXII. Sing: Masc: WIE, WIENS, WIEN, WIEN, O, WIEN.

Plur: WIE, WIER, WIEN, WIE, O, WIE oft' WIEN.

Sing: Foem: WIE, WIER. WIE oft WIER, WIE, O, WIE.

Plur: WIE, WIER, WIE oft' WIER, WIE, O, WIE oft WIER.

Sing: Neutr: ^(a)WAT Significans quid is Indeclinabel, omnis gemris; significans aliquid heeft in Genitivo WES.

LXXIII. Sing: Masc: WELK' oft WELKE, WELKES, WELKEN, WELKEN, O, WELKEN.

Plur: WELKE, WELKER, WELKEN, WELKE, O, WELKE oft WELKEN.

Sing: Foem: WELKE, WELKER, WELKE oft WELKER, WELKE, O, WELKE oft' WELKER.

Plur: Eveneens.

⁺Sing: Neutr: WELK, WELKES oft WELKEN, WELK oft WELKEN, WELK, O, WELK oft WELKEN.

Plur: WELKE ut Masculinum.

LXXIV. Sing: Masc: MYN, MYNS, MYNEN, MYNEN, O, MYNEN.

Plur: MYNE, MYNER, MYNEN, MYNE, O, MYNE oft MYNEN.

(a) WAT (quidnam) word ook dus gedeclineert in Sing: & Plur: als, WAT, VAN WAT, AEN WAT, WAT, O, VAN WAT.

+ Pag: (28).

[p. 736]

Sing: Foem: MYNE, MYNER, MYNE oft MYNER, MYNE, O, MYNE oft MYNER.

Plur: Eveneens.

Singul: Neutr: MYN, MYNES, MYN oft MYNEN, MYN, O, MYN oft' MYNEN.

Plur: MYNE, MYNER, MYNEN, ut in Masculino.

LXXV. DYN en ZYN eodem modo.

LXXVI. Sing: Masc: ONS oft ONZE, ONZES, ONZEN, ONZEN, ONZE, ONZEN.

Plur: ONZE, ONZER, ONZEN, ONZE, ONZE, ONZE oft' ONZEN.

In Foemin: & Neutr: als EEN oft DEEZE hebben.

LXXVII. Sing: Masc: UW oft UWE, UWES, UWEN, UWEN, O, UWEN.

In Foemini & Neutr: als ONZE hebben.

LXXVIII. Declinatio Substantivi & adjectivi.

Singul: EEN GROOT MAN, EENS GROOTEN MANS, EENEN GROOTEN MANNE, EENEN GROOTEN MAN, O GROOTE MAN, EENEN GROOTEN MAN oft' MANNE.

Plur: GROOTE MANS oft MANNEN, GROOTE MANNEN, DEN GROOTEN MANNEN, DE GROOTE MANNEN, O, DE GROOTE MANNEN oft MANS oft DEN GROOTEN MANNEN.

LXXIX. Omnia adjectiva Foeminina terminantur in E^(a) ergo sequitur quod in E non exit, alterius esse generis.

Substantiva Masculina construuntur cum Adjectivis foemininis (a) cum praecedit Artic: DE ut DE GROOTE MAN, &c.

Articulus EEN etiam saepissimè amat jungi cum (a) Adjectivo Foeminino, ut EEN STERKE WINDT, EEN GROOTE WOLF. in bedenken.

Het schijnt dat alles wat gezeidt word van manlijk en niet menschlijk de E vereischt.

⁺LXXX. Artic: HET admittit utrumque HET STERK^(b) PAERDT ende HET STERKE PAERDT, &c.

(a) Deze stelling dat de Terminatie E het Adjectivum Foemininum maekt is in geenen deele toe te staen. Want GROOTE is in alle gevallen Masculin: en verliest zijn E alleen bij de Subst: MAN, MENSCH en andere benamingen van ampt of staet, wanneer de Articulus EEN voorgaet. En EEN GROOTE JONGEN, EEN GROOTE ZOON, daer de E van 't Adjectivum niet af mag, is wel manlijk en teffens menschelijk, zo dat deze begifte Regel van Heer Hoofd gantsch geen proef houd: zie verder ook onze Aenmerkingen over §. XXVIII.

+ Pag. (29).

(b) Het eerste komt mij gantsch niet wel voor, en strijd met de Gewoonte en 't agtbaerste Gebruik. Hierom volg ik deze Regel van 't Gebruik, dat, agter den Artikel EEN, het Adjectivum Neutrum altoos zonder E stae; dog, agter den Artikel DE of HET, altoos met een E, als
EEN SCHOON STUK.
en HET SCHOONE STUK, &c.

[p. 737]

EEN, neutrum postulat semper Adjectivum Neutrum terminans ut Masculinum, ut

EEN SCHOON STUK.

EEN JONG WYF.

LXXXI. DE BEHOUDE oft BEHOUDENE EER, in Genit: DER BEHOUDE oft BEHOUDENE EERE? Bei.

LXXXII. VOL VIERIGER GENEGENTHEIDS, wat raed om hier Posit: & Comparat: t'onderkennen? Niet anders als te zeggen VOL VIERIGE GENEGENTHEIDS, want men zeidt VOL GENEGENTHEIDS.

LXXXIII. ^(a)TER GOEDER TROUWE, TER RECHTERHANDT zeidt men, niettegenstaende dat men in Dat: Singul: zeidt DER GOEDE VROUWE, de reden is, dat men zelf in Nom: zeidt DE RECHTERHAND. Maer wat raedt met GOEDER TROUWE, dat in Nom: GOEDE TROUWE heeft? de R word 'er bij abuis bij gedaen. Best waer in Singul: de RECHTE HANDT, de SLINKE HANDT te zeggen.

LXXXIV. MEN, ZE, en diergelijke, ZALMENZE hegten als hier? de Italianen hechtenze, maer in 't Duitsch komt het bijwijlen quaelijk.

LXXXV. ^(b)ONDER 'T BELEIDT VAN DESDIGUIERES EEN

(a) GOEDER is de oude en egte Abl: Foemin: Gen: even gelijk TER: maer de later tijd heeft, om de vloeyendheid gis ik, de R meest overal (uitgenomen bij eenige spreekwijzen, daer TER GOEDER TROUWE een van is) in Dat: & Abl: agterwege gelaten: onder zulke spreekwijzen behooren ook TER GOEDERURE, TER RECHTER TYD, &c.

(b) Dat de Genitivus, die het Character onzer verbuiging is, geen Declinatie van zulk een agterstaende Substantivum lijden kan, is blijk genoeg, dat het declineren in de andere Casus tegens den Genius van ons Duitsch aenloopt. Ik zegge van zulk een agterstaende Substantivum; onder dezen verstae ik allen die alleen strekken, als bij inlasch, tot beschrijving van een toegepaste eigenschap van de voorgenoemde persoon of zaek: als hier, EEN TROTS OVERSTE; DE STOUTE HARTOGH; dezen, zeg ik, moeten Indeclinabel blijven. Dog wanneer in gelijke gedaentezulk gezeg gestelt word tot beschrijving van den voorgenoemden Persoon ofte zaek, dog alleen onder andere afschilderende bewoording, zoo moet dit agterstaende Substantivum of Adjectivum, mijns agtens, gedeclineert worden; want het eerste en het laetste is dan niet anders als een herhaling van een zelve ding; en staen alzo onder gelijk regt van 't gene haere verbuiging regeert. Dus DE BELOFTENISSEN ABRAHAMS, DES VADERS DER GELOOVIGEN, ofte VAN ABRAHAM, DEN VADER DER GELOOVIGEN: want VADER DER GELOOVIGEN is een Losnaem die alleen aen ABRAHAM als bij uitstek toegepast word, en daerom onder een andere afschildering niet anders aenduid dan ABRAHAM: in zulk geval mag ook 't voorgaende bij 't agterste herhaelt worden als op elk even veel regt hebbende, als DE BELOFTENISSEN ABRAHAMS, DE BELOFTENISSEN DES VADERS DER GELOOVIGEN: ofte VAN ABRAHAM, VAN DEN VADER DER GELOOVIGEN; dat bij de gevallen door den Heer Hoosd aengehaelt geen plaets heeft, want ik agte niet dat het den zin van dien Heers zeggen zou inhebben, wanneer men stelde 't beleid van Desdiguieres, van eenen tretsen Overste, of eenes trotsen Overste. Best is 't dat men in al zulk soort van gevallen naeuw agt geve, waer voor de woorden te scheep komen; en elk moet, mijnes agtens, dan zig na dien rang schikken daer hij in komt: hierom behoort ook het agtergezette Adjectivum ofte Substantivum, wanneer het een agterlid van een Nomen Proprium is geworden, even als die agterleden gedeclineert te worden, want bij onze Nomina propria word alleen het agterste lid, en dat nog alleen agter aen gedeclineert, dog niet het voorste lid, als HY NAM DIEDERIK VAN DER BURGS HAND; en VOLGENS WILLEM DE GOEDES BEVEL; alhier is VAN DER BURG en DE GOEDE het agterlid ofte de geslagtnaem van 't Nomen proprium: waer bij valt aen te merken dat de Articuli van deze By - ofte geslagtnamen (als naemlijk VAN DER in 't eerste en DE in het laetste) bij al de Casus onbeweeglijk moeten blijven in die gedaente, zo als zij zig vertoonen, wanneer het geheele Nomen proprium in Nominativo zig vertoont, als DIEDERIK van der BURG; WILLEM de GOEDE: Het is om de zelfde rede, dat men dient te zetten HY SLOEG KAREL DE STOUTE en niet DEN STOUTEN, hoewel ik met den Heer Hoofd, al is 't om andre redenen als bij zijn Ed:, vaststel, dat deze toenaem moet gedeclineert worden: want, als gezegt, dit Artikel DE moet onbeweeglijk blijven: en 't Adjectivum STOUTE vermits een bij-naem geworden zijnde, en de plaets van een louter Substantivum bekleedende, moet ook als zulk een Substantivum gedeclineert worden; maer de Substantiva in E uitgaende, hebben den Nominativus & Accusativus eveneens; derhalven moet voor den Accusatyf alhier gezet worden STOUTE en niet STOUTEN. Zoo moet men dan ook zeggen DES OVERLEDEN' HENRIK DE DERDES LOF, ende niet DES OVERLEDEN HENRIKS DE DERDE LOF ofte DES DERDEN LOF. Onder deze regel behoort ook KONING HENRIX KLOEKHEID, alhier is KONING HENRIK 't Nomen proprium en 't agterste word hier alleen gedeclineert.

[p. 738]

TROTS OVERSTE? oft' EENEN TROTSEN OVERSTE? hoe zal men 't stellen? het schijnt dat de Substantiven, agter bijgevoeght bij 't voorgaende Substantyf den aerdt houden van de agtergevoegde Adjectiven, ende niet gedeclineert worden. Nochtans nijg ik tot declineren, want mij wel luidt ONDER CAREL DEN STOUTEN HARTOOGE.

⁺LXXXVI. Als 'er Artikel voor 't volgende Adjectif gaet, zo declineert men 't, als, HY SLOEG CAREL DEN STOUTEN, niet DE STOUTE: dit zij zoo, omninò.

In Genitivo wil 't Substantyf geen Declinatie lijden; gelijk, 'T BELEID DES KONINX HENRIK DE GROOTE: DE SCHAER DES HARTOGEN, DIE TROTSE HOPMAN: ergo de Ablativen & Dativen achter ook niet te declineren.

Oft' zoude 't beter zijn gezeidt? 'T BELEID DES KONINX HENRIK DE GROOTEN; ende DE SCHAER DES HERTOGEN, DIE TROTSE HOPMANS. Mij dunkt agter best niet te Declineren, volgens de wijze van de Adjectiven achter.

LXXXVII. DEZELVE absoluit, in Genitivo Plur: DER ZELVE, oft VEN? VEN om te onderscheiden van Genit: Foemin: Sing:.

LXXXVIII. ^(a)ZOO GROOT EEN MAN, EEN VROUW, EEN SCHIP? oft' ZOO GROOTEN? dit niet.

+ Pag: (30).

(a) Zie hier over onze Aenmerkingen op §. XLVII.

[p. 739]

LXXXIX. ^(a)EEN GEVANGENMAN, EEN GEVANGE VROUW? 't zij zoo.

XC. VEEL VERWOEDTHEIDS, is 't wel gezeidt? de Genityf van een Foeminin zonder Artikel lijdt de S.

XCI. ^(b)EEN oft men 't niet zal mogen in keur hebben te Declineren ofte niet in vele Casubus?

XCII. EEN RYK MAN, EEN RYKE BOER, EEN LANG VINGER, ^(c)EEN RYK BOER kan gezeidt worden.

XCIII. MEER ACHTBAERHEIDS.

XCIV. DES NACHTS, absoluit, noctu.

XCV. ^(d)BENEDEN'S HANDS, VEEL BELEEFTHEIDS zeid men; wat regel dan hier om weeten, waer men deeze S mijden moet? ⁺want hier gaen de Nominatifs voor, doch schijnen zommige Adverbia te weezen. Zonder Artikel kan de S gaen in Genitivo.

XCVI. ^(e)DES OVERLEDEN HENRIK DE DERDES? oft' DES OVERLEDEN HENRIX DE DERDE oft' DES DERDEN?

XCVII. ^(f)Als 'er Artikel bij is, zo moet men Declineren; want men

(a) Onze Participia's als ze voor Adjectiva's dienen, nemen in Foeminino een E aen, maer werpen geen Letter weg: dus is EEN GEVANGENE VROUW het volledige vereisch; dog EEN GEVANGE VROUW is bij inkrimping: merk ook aen hoe het onze Adjectiva's eigen is, dat het Foemin: niet korter zij dan 't Masculin.

(b) Best altijd in Hoogdravenden en Deftigen Stijl EEN te declineren, of als de Euphonie de inkorting vereischt, den Apostrophus tot teeken te stellen, als, EEN' voor EENEN oft' EENE.

(c) EEN RYK BOER stond 'er ook in mijn eerste en laetste voorschrift; anders zou 't schijnen of 'er een penfout onder liep, eensdeels om dat het strijdig is met dit voorige voorbeeld in dit zelfde Artikel, als EEN RYKE BOER, dat goed is; en anderdeels om dat het te Walsch klinkt om goed geschenen te hebben in de ooren van zulk een Letterheld als de Heer Hoofd was; nogtans schijnt hij ook niet vreemd te zijn van zulk een Tael bij §. XXIX. Voorts EEN LANG-VINGER is een Compositum: en over 't onderscheid van RYK voor MAN, en RYKE voor BOER, zie de regel in onze Aenmerkingen over §. XXVIII.

(d) Hier uit blijkt dat HAND oulinks ook Mascul: gebruikt is.
BENEDEN is, mijns agtens, een Praepositio die oulinks een Genitivum regeerde: VEEL is hier een Adverbium quantitatis, en deze begeeren ook een Genitivum agter zig.

+ Pag: (31).

(e) 't Eerste is alleen goed om redenen in mijne Aenmerkingen, over §. LXXXV. en §. LXXXVI. vermeld.

(f) Maer zonder Artikel ook; als WELKE TAFELS BEGEERT GY, GROOTE, OF KLEENE? zoo dat de Artikel hier in niets doet: maer de reden is, om dat het loutere Adjectiva's zijn, die niets beteekenen, zoo men 'er 't voorgaende woord TAFEL agter ieder niet bijdenkt; wordende alleen de herhaling van dien naem om 't verdriet te vermijden agterwege gelaten: en daerom moeten die, als bekleedende de plaets van een louter Adjectivum Antepositum, gedeclineert worden: dus dan ook te zeggen WELKER MANNEN ABELHEID IS DE BESTE? DER OUDE OFTE DER JONGE? want OUDE en JONGE zijn hier Adjectiva van 't woord MANNEN.

[p. 740]

zeidt WELKE TAEFELS, DE GROOTE OFT' DE KLEENE?

XCVIII. BY DEN ANDEREN? probatur.

XCIX ^(a)Henrico tertio mortuo: HENRIK DE DERDE, oft DEN DERDEN DOODT ZYNDE?

C. ^(b)GEEST, DIENST en diergelijken, daer een S in het Termineren komt, willen noode noch een S agter aen lijden; ende luid mij wel in de ooren DER GEEST, DER DIENST, nochtans in Datyf & Ablatyf hebben ze DEN DIENST, DEN GEEST, &c. Questie, oft men ze, gelijk daer Heteroclyten zijn, niet en zal stellen in Dativo & Ablativo Masculinè, in Genitivo Foemininè.

CI. KONING HENRIX KLOEKHEIDT is goede Constructie. Vrage oft men alzoo, gelijk deze gekoppelde Substantiven maer in 't laetst worden gedeclineert, niet en zal doen met de Adjectiven gaende voor 't Substantyf, als DE GOEDE MANS MIDDELEN? improbo.

^(c)In Singul: word de Genityf gespeurt, want in Plurali nootwendig zijn moet, DER GOEDE LUYDEN MIDDELEN; ergo in Singul: alleens.

CII. ^(d)DE DOODT ZYNER ZUSTER HARTOGIN oft' NE? NE.

(a) HENRIK DE DERDE ende niet DEN DERDEN. Want vooreerst is DE DERDE hier geen Adjectivum, maer een toenaem; dies kan DE niet verbuigen, als gezegt: ten andere zoude ik geenen Ablativ: Absolutus hier in 't Nederduitsch erkennen: om dit te beproeven, stelle men een Pronomen in de plaets, als wanneer die waerheid haest zal gevonden worden; want voor illo mortuo mag men zeggen HY, DOODT ZYNDE, en niet HEM DOODT ZYNDE: Heer Hoofd verwerpt ook dezen Abl: Absol: §. CX.

(b) Deze verandering van Genus in de verscheidene Casus kan niet anders als verwarring geven: men stappe maer van onze gewoonlijke inkortende wijze van spreken af, en keere zig tot de oude en egte en nog niet verloopene gedaente van den Genitivus Masculinus, namelijk ES, zoo zal alle stramheid vervallen, als GEESTES, DIENSTES; of zo men bang is voor al wat na 't oude gelijkt, men zette dan, volgens onze dagelijkse spreek-aert, VAN DEN GEEST, VAN DEN DIENST: want DER GEEST, DER DIENST is nu gants onregelmatig, vermits 't nu Masculina zijn volgens de erkentenis van den Heer Hoofd zelf, en strijd daeren boven met alle Oud en Nieuw Gebruik; waer toe tog dat Tael-maken? daer men de Talen en hare Wetten moet vinden. Wie zal ons vrij konnen spreken van usurpatie of Voogdij roof, als we, 't gene alleenlijk tot het Gemeen behoort, en slegts ter Gebruik-leen, volgens de Gebruik-wetten, hebben ontfangen, egter als een Eigendom komen te handelen, en, als oppermagtig, beschik daer over te plegen?

(c) DER GOEDE LUIDEN MIDDELEN beteekent alleen Middelen der goede Luiden; maer DER GOEDER LUIDEN MIDDELEN beteekent of Middelen der Goeder Luiden, of der Middelen van Goede Luiden, in 't eerste behoort DER bij GOEDER LUIDEN, en in 't laetste bij MIDDELEN.

(d) Ik zoude zetten DE DOOD ZYNER ZUSTER, DE HARTOGIN. Want dit laetste beteekent zo veel als of 'er stond DIE HARTOGIN WAS: en dan moet het Indeclinabel blijven in casubus obliquis, als hⁱer voor gezegt: dog wanneer men HARTOGINNE voor den Nominativus houd en agt, zo mag ook NE agter aen komen.

[p. 741]

CIII. HET WAEPEN DES KONINKS HENRIK DE GROOTE, is 't goed? jae.

⁺CIV. ^(a)Geen Activen Substantivè te zetten, dan die bijvoeging van Adjectiven lijden willen; als WAERE ARMEN, GOEDE VORSTEN &c.

CV. VAN MYNENTWEGEN, VAN MYNS VADERS WEGEN, VAN WEGEN MYNEN VADER, wat constructie? quasi van mynen Vader.

CVI. PERSOON, oft het Communis generis is?

CVII. VAN 'S KONINGINS, oft KONINGINNEN TOORNE? DE KONINGINS GUNST, MOEDERS GOEDT.

CVIII. RAEDTSLAEN oft RAEDTSLAEGEN in Infinitivo?

CIX. MEN MOET EENEN GROOTER VORST TE HULPE HAELEN.

CX. LANGEN TYDT, diu, is 't Ablatyf? DENDERDEN DAG, &c. Ergò met mede^(b) DEN KONING DOODT ZYNDE? neen. Langen tydt, quasi door langen tydt: den derden dagh, quasi op.

CXI. EEN VERSLAEGEN MAN, EEN VERSLAEGE VROUW, DE MAN IS VERSLAEGEN, DE VROUW IS VERSLAEGE^(c). is 't goedt? EN.

CXII. ALLE DEN DAGH, &c.

CXIII. LYFTOGHT, cujus generis? Foemin:.

CXIV. HAEVE? HAEVEN? ZEEGE? ZEEGEN? REEDE? REEDEN? OVERREDEN.

CXV. TER TAFEL, TER OORE, TER DOODT, TER HARTE, TER TYDT.

CXVI. ^(d)KONSTE, JONSTE, BEEDE, REEDE, ZEEDE, STEEDE, VREEZE, ANGSTE, ZORGE, KOUDE, HITTE, EL-

+ Pag: (32).

(a) Dit komt overeen met mijne stelling, want ARMEN en VORSTEN zijn hier in loutere Substantiven verwandelt, en gedoogen daerom een ander Adjectivum voor zig: als in mijne Aenmerkingen over §. XXIV.

(b) De rede hier van zie in onze Aenmerkingen over §. XCIX.

(c) Vastelijk, DE VROUW IS VERSLAGEN: want het Participium moet in dien stand volledig en Indeclinabel komen: zie verder onze Aenmerkingen over EEN GEVANGEN MAN, EEN GEVANGE VROUW op §. LXXXIX.

(d) Zie 't zelfde §. XV.

[p. 742]

LENDE, EERE, SCHANDE, PEEZE, BEEZE, VRAAGE, WAAGHE, KLAGHTE, KRAGHTE, PYNE, WOESTYNE, SPYZE, HAAVE, GROOTTE, MOOTE, SLANGE. Namen toelatende E in den noemer van 't Enkel getal, zijn van Vrouwelijk geslacht.

CXVII. SPELLING.

Beedelen,	Bedeelen.
Wortelen,	Worteelen.
Waerderen,	Waerdeeren.
Appelen,	Appeelen.
Bezighen,	Bezijghen.
Ledighen,	Ledijghen.
Hutselen,	Hutseelen.
Brodzelen,	Brodzeelen.
Beeteren,	Beteeren.
Beekeren,	Bekeeren.
Krakkelen,	Krakkeelen.
Beeding,	Beding.
Beeving,	Beving.
Uitteren,	Uitteeren.

Volgens de Spelling met een enkele Vocael zal men ook MINEN voor MIJNEN moeten zetten.

CXVIII. In deze twee volgende woorden is de tweede Silb laeg van bijklank, en nochtans lang.

Hrbrghĕn. Ordelĕn.

GEDENKNIS.

CXIX. KOSTTEN in Praeterito Imperfecto, daer de Françoizen zouden zeggen coustà ofte coustoit, te spellen met twee TT, gelijk hier boven, ofte met TD, op dat het van 't Indicativo warde verscheiden, want het staat voor KOSTEDEN.

CXX. ZUID EN NOORDTHOLLANDT te schrijven aldus ZUIDEN NOORDHOLLANDT; op dat men zie 't woord ZUID- mede te behooren aan HOLLANDT: ende alzoo in alle woorden van gelijken aardt.

CXXI. ^(a)MUUR, ZUUR, DUUR, &c:, dus te spellen, want d'eerste Silbe heeft eenen andren klank in de woorden KRUIDEN, LUIDEN, &c.

CXXII. Geen Hooft- oft groote Letters te stellen dan voor eighe naamen, oft in 't begin van een Zinslot of periodus.

CXXIII. SCHOUT AMPT ende diergelijke Laschwoorden te hechten, aldus SCHOUT-AMPT.

CXXIV. ^(b)GELEIDT als 't voor Gelegt staat, te spellen zonder D, aldus GELEIT.

(a) Voormaels spelde men ook MUIR, ZUIR, DUIR, waer op Heer Hoofd ziet met zijne tegenstelling van KRUIDEN, &c.

(b) Ik gisse eensdeels om GELEIT (positus) van GELEID (ductus) te onderscheiden, en anderdeels om dat de G in GELEGT Euphonicè verandert is in Y of I, en daerom de T en niet de D hier plaets' behoort te hebben.

[p. 743]

CXXV. BEGONZE, HADZE, DEEDMEN, &c. te scheiden aldus, BEGON ZE, &c. want als men zoude schrijven ZOOMEN in plaats van ZOO MEN, het waare om te schynen, dat men van eenighe Zoomen van kleederen oft anders iet sprak.

CXXVI. ZEEGHE, VERKLAAREN, ZEEDEN en diergelijke te schrijven met twee EE, als boven, oft' twee AA^(a) even als gelijken met twee II oft' een Y dubbel.

Uitgeschreven en meest alle deze Aenmerkingen opgemaekt Ao: 1710 11/m.

En 't Uitgeschrevene nader tegen twee andere Voorschriften vergeleken Ao: 1710 3/m.

einde van het EERSTE DEEL.

(a) Dit is later van Heer Hoofd geschreven en bedacht geweest, gelijk ook zijn eigen Handschrift tot Artikel LXII toe, doorgaends met AE voor AA geschreven was: en dat de Drost deze dubbele AA eerst heeft begonnen te gebruiken in September 1641, en tot zijn dood toe zulks onderhouden heest, is mij ook berigt door gemelden Ed: Agtb: Heer G: van Papenbroek, die ontallijke Schriften van den Drost bezit, waer van ik in dit Voorberigt gesproken heb.