Aenleiding tot de kennisse van het verhevene deel der Nederduitsche sprake. Eerste deel

[p. 711]

Bijlage N^o: 8.
Behelzende CXXVI. waernemingen op de Hollandsche tael
t'Zamengestelt door P^r: C^sz: Hoofd.
Beneffens Eenige AENMERKINGEN over Dezelven.

[p. 713]

Bijlage N^o: 8.

Voorberigt.

AL van overlang heeft het mij uit de Schriften van wijlen den Ridder en Drost HOOFD toegeschenen, dat hij onder alle onze Letterhelden best van Land heeft durven steken, zonder zig angstvallig gebonden te houden aen 't dorre Letterkundige: ook was wel eenigsints uit zijne weinige Waernemingen op onze Tael, welke Heer Hoogstraten, voor en agter zijne AENMERKINGEN over de GESLACHTEN DER ZELF-STANDIGE NAEMWOORDEN (vooraen namelijk bij den druk van A^o: 1700, in XXI Afdeel:, en agter bij dien van A^o: 1710 in XXVII Afdeel:) uit de Ongedrukte Schriften van den Drost aen 't Gemeen heeft medegedeelt, te zien, dat gemelde Ridder naeuwer Opmerkingen nam, en verder uitzag, dan men gewoon is zulks bij andere Letterkundigen te vinden; maer nog klaerder bleek mij dit, toen ik in 't ende van A^o: 1710, kennis hebbende gekregen aen den Heer en Mr: Matthias Ooster, van zijn Ed: een breeder Afschrift van die Waernemingen bequam, 't welke omtrent zes-mael zo groot was, als 't genc toen reeds het licht zag: want schoon ze, even als de uitgegevene, slegts bestonden in Schetswijzige Aenteekeningen, veel-al bedenkelijk of twijffelachtig voorgestelt, 't waren egter zulke, die meerendeels tot het Verhevene Deel der Taelkunde behoorden, als zijnde buiten 't bereik der Ongeoeffenden om 'er van te kunnen oordeelen; waerom ik zorgvuldig, zelf met naevolging van de Letterspelling, en met eene Aenwijzinge van Pag: ter zijde, aengezien in den Text tot het Nommer van die te mets gewezen wierd, een Afschrift daer van nam: en, alzo ik eenige tijd te voren over meest al die soort van Beschouwingen mijn gedachten en onderzoek had laten gaen, zo voegde ik, onder 't uitschrijven, mijne KORTE AENMERKINGEN tot oplossinge van het twijffelagtige, als een Kantteekening daer onder of neffens: waer in ik niet geschroomt heb, daer 't mij noodig scheen, mijne meening vrijborstig te uitten, wanneer ik van den Ridder eenigsints verschilde. Men zou egter verkeert doen, zo men dit als een kleenagting wilde schatten wegens een Man, dien ik als den Prins onzer Letterhelden aenzie; in tegendeel kan dit ten opzigte van mij voor een bewijs verstrekken van hoogagting, dewijl ik niemand critique waerdig ken, dan die van 't hooge heeft; gelijk ik ook geensints de moeite zou hebben willen nemen, van zulke Schetsgewijze Aenteekeningen, daer mooglijk de laetste hand van den Schrijver aen ontbreekt, zo zorgvuldig uit te schrijven, en met Aenteekeningen te vergroo-

[p. 714]

ten, 't en ware ik 'er, mijns bedunkens, van 't Verhevene in bespeurt had. 't Is ook eensdeels uit hoogagting voor den Ridder, en anderdeels om te toonen, dat ook zulke Groote Geesten het Letterkundige niet te gering schatten om 'er over te wikken en wegen, en ten derde is het om 't nut, dat 'er een Lezer uit trekken zou kunnen, dat ik besloten heb dit Afschrift met mijne bijgevoegde Aenmerkingen als eene Bijlage bij dit mijn Werk te voegen, schoon andersints mijn Werk reeds dikker is geworden, als mij lief is. Wijders, gelijk de XXI of XXVII Afdeelingen door Heer Hoogstraten uitgegeven, met Getallen onderscheiden zijn, zo heb ik ook hier, tot duidelijkheid voor elk, die daer op verder Aenmerkingen mogt verkiezen te maken, boven de Afdeelingen der Zaken, die hier tot CXXVI loopen, Getallen geplaetst; waer van ik berigt heb willen geven, om niets te verbergen van 't gene 'er van 't mijne is bijgekomen. Eindelijk, Stijl en Zaken betoogen, mijnes agtens, onbetwistelijk, dat deze AENMERKINGEN van den Ridder HOOFD zijn, als men die bij 't kleene van Heer Hoogstraten vergelijkt, waerom 'er wel geen Verhael bij noodig schijnt, om te weten hoe deze van hand tot hand tot ons gekomen zijn; egter, om ook nergens in agterlijk te wezen, heb ik te verwittigen, dat gedachte Heer Ooster mij zegt voor vele jaren zijn Voorschrift gekregen te hebben van wijlen Bon: Overbeek, en te meenen, dat die het zijne ontleent had uit een ander Voorschrift van wijlen den Ouden Gerard Brand, die wederom waerschijnlijk het zijne zal gevonden hebben onder de Ongedrukte Schriften van den Ridder HOOFD zelf, waer van hem handreiking gedaen is geweest, toen hij de Werken van dien Ridder uitgegeven, en zijn Leven beschreven heeft. De Lezer ontfange dit met zulk een hart, als ik het ontfangen heb, dan zal hij deswegen mij niet ontdanken.

1719 3/m.

Korts voor we 't drukken dezer WAERNEMINGEN zouden beginnen, is mij een oud Geschrift daer van vereert door Heer Adr: Kattenburg, tegenwoordig Professor Theolog: onder de Remonstranten, die het zelve voor oorspronkelijk, en met de eigene hand van den Ridder HOOFD geschreven, van wijlen den ouden Gerard Brand wel eer gekregen had. Maer, om nog zekerder te wezen in 't gene hier van voorgegeven was, heeft genoemde Heer Professor met mij zig vervoegt bij den Ed: Agtb: Heere G: van Papenbroek, thans President-Schepen dezer Stede, die zeer veel oorspronkelijke Handschriften, en daer onder nog eenige honderden Ongedrukte Brieven van den Drost en Ridder HOOFD bezit; alwaer we volkomen zekerheid kregen, dat deze WAERNEMINGEN door de eigene hand van den Drost waren geschreven, en dat zelf met zulk een bijzondere Lettermaking, waer toe hij eerst A^o: 1635. (toen hij al omtrent 54 jaren oud was) op nieuws, om rede van meerder duidelijkheid, zig had overgegeven; want, het gene aenmerkelijk in dezen was, en bijzonderlijk ter zake diende, zo toonde ons gemelde Ed: Agtb: Heer Schepen, onder de menigte der eigene Brieven van HOOFD, niet alleen een Brief van den Drost aen deszelfs Zwager Baek, gedagteekent den 10. Decemb: 1635, alwaer hij berigt doet en rede geest wegens die zijne nieulijks aenge-

[p. 715]

nomene handverandering, maer ook dat de Ridder dien zelfden schrijftrant sedert in zijne volgende Schriften en Brieven tot zijn dood toe heeft blijven behouden.

Dog, 't gene jammer was, dit eigene Handschrift dezer WAERNEMINGEN strekte niet verder dan van onze I. Afdeeling tot aen onze LXIII. toe. Hier mede was dit Zak-boekje vol geraekt, en 't overige schijnt of in een ander boekje of op losse blaedtjes, die nu vermist worden, gezet geweest te zijn; gelijk ik ook hier nog een los blaedtje bijkreeg, wat grooter van form, en wel zekerlijk van dezelfde hand en Lettergedaente, behelzende nettelijk het slot van deze WAERNEMINGEN, beginnende van onze CXIX, tot de CXXVI, Afdeeling daer onder.

Tegen dit alles heb ik dan van Woord tot Woord met naeukeurige opmerking mijn vorige Afschrift vergeleken, en ook tevens, hoewel ik het, zelf tot de spelling toe, met dit oorspronkelijke Handschrift van den Drost doorgaends net overeenkomende bevond, op eenige weinige plaetsen, daer 't mijne afweek, na 't zijne gerigtsnoert.

Wijders, alzoo juist ter zelver tijd ook nog een ander Afschrift van een onbekende hand, dog even groot als dat gene, dat ik van Heer Ooster ter leen bekomen, en waer na ik het mijne afgeschreven had, mij door Do: Pr: Verwer, Leeraer der Remonstranten gegeven wierd, zo heb ik het overige van het mijne, van onze LXIII. Afdeel: tot het einde toe, ook daer bij woordelijk en letterlijk vergeleken, en genoegsaem in alles eenstemmig gevonden, uitgenomen eenige zeer weinige en geringe verschilletjes, nu eens bij 't mijne, dan eens bij 't zijne beter; welk laetste ik dan ook in dit mijne overgebracht heb. Zorg en blijk en berigt genoeg, dunkt mij, voor de egtheid dezer WAERNEMINGEN.

1723 3/m.