Aenleiding tot de kennisse van het verhevene deel der Nederduitsche sprake. Eerste deel

[p. 629]

Regelmaet en rangschikking
der Angel-Saxische verba.

XXII. Hoofddeel.
Van den Eersten Rang der Angel-Saksische Werkwoorden.

DEn zelfden aert bespeurt men onder de Verba van deze Classis, als bij Ons, bij 't M-Gottisch, Frank-Duitsch, en verdere Gelijkstammige Talen; zijnde alle GELYKVLOEYEND, zonder Verwisseling van Wortelklinker.

De Regelmaet en 't Character van deze Classis is dusdanig.

Dat in Praeter: Ind: & Subj: de Terminatie ODE (of EDE / of bij inkorting ook DE of TE) / en in Praet: Partic: ED (of OD of UD) gevonden word, in plaetse van AN / die bij den Infinit: behoort; als,

Daelan / dividere, Daelde / Daeled & ge-Daeled.
Leofan / vivere; Leofde / ge-Leofed.
Lufigan / amare; Lufigode / Lufiged / enz.

Wijders word bij 't Praet: Partic: het Voorwerpsel GE / nu eens al, en dan weêr niet gevonden bij een-en-dezelfde Woorden; ter oorzake dat het Angel-Saxisch, uit hoofde van de nabuerschap, iet van 't Kimbrisch of Oud-Noordsch heeft, waer bij dit Voorwerpsel in geen gebruik

[p. 630]

is: gelijk ook nog huiden onze Gebueren de Vriezen, als van Oud-Angel-Saxische af-komst, in 't spreken zelf van ons Nederduitsch de Praeterita Partic: gewoonlijk zonder GE vooraen maken, zeggende Hij heeft seid / voor HY HEEFT GEZEID, enz:. De hedendaegsche Engelschen, de overgeblevene spruiten van dien Oud-Angel-Saxischen tronk, laten ook dit GE, vooraf; als To love / amare, in Praeter: I Loved / of I Have Loved / in Praet: Part: Loved. En, aengezien het Engelsch een afzetsel van het A-Saxisch is, zo zullen we tot verrijking van dit Werk eenige Engelsche ONGELYKVLOEYENDE Verba getrokken uit de Grammatica van den Wijdvermaerden Wiskonstenaer Wallis, en uit nog eene andere, agter de A-Saxische zetten.

Men kan de Angel-Saxische Werkwoorden van deze I. CL: gevoeglijk in twee soorten verdeelen, ten opzigte van haer tweederleije uitgangen in Infinit:, hoewel men op een en 't zelfde Woord die beiden wel ontmoet.

N^o: 1.	op AN / als Loeran / docere, discere.
N^o: 2.	op IGAN of IGEAN (contr: IAN of EAN) / als Lufigan / Lufian amare, &c. Deze laetste soort gisse ik gesproten te zijn van de Adjectiva, welken IG agteraen hebben; even als ook bij ons Be-vredigen, pacificare, van Vredig, pacificus.

De Gemeenste Regelmaet van de Verandering der Terminatien in 't verbuigen dezer Verba vond ik dezen streek houdende.

N^o: 1.

in Infin: op AN / als Doelan / dividere: in Infin: Obliq : ANNE (of ENNE / als To Daelanne / &c.

Praes: & Fut: Indic:.

Sing:	(1. P:) E.	(2. P:) EST of ST.	(3. P:) ETH of TH of D.
Plur:	(1. P:) ATH.	(2. P:) ATH.	(3.P:) ATH.

als,	Ic Daele / divido; thu Daelest / he Daeled. We / ge / & hi (of hig) Daelath.

Praes: & Fut: Subjunct:.

Sing:	(1, 2, & 3. P:) E.
Plur:	(1, 2, & 3. P:) ON / UN / EN of AN.
als,	Ic / thu / & he Daele. We / ge / & hi (of hig) Daelon / &c.

NB.

't Futurum word ook wel te mets door Omschrijving

[p. 631]

met Scealdan / debere, gebruikt, hebbende in Praet: Sceolde / als Thaet se Haeland sceolde Sweltan (d: i: Dat de Heiland zoude of moeste sterven). Joh: XI. 51. in dezer voege ook

Ic Sceal / thu Scealt / he Sceal.} We / ge / & hi Sceolon.}

Daelan / dividam, &c.

Ook wel met Willan / als, ic wil Daelan / dividam, &c.

Dit zij ook gezeit voor de Verba van de andere Classes.

Praeter: Imp: Pers: & Plusquamperf: Ind: & Subj:.

Sing:	(1 & 3. P:) ODE / EDE / DE of TE; (2. P:) ODEST / DEST of TEST.
Plur:	(1. 2. & 3. P:) ODON of DON of TON.
als,	Ic & he Daelode / thu Daelodest. We / ge / & hig Daelodon.

Imperat:

2. Pers:

{Sing: A (of E) / als Daela. {Plur: ATH / als Daelath.}

Partic:

{Praes: ENDE / als Doelende.} {Praet: OD (of ED / als Daeled / ge-Daeled.}

N^o: 2. in Infinit: op IGAN of IGEAN / &c.

Dezen, eveneens als de Voorgaenden van N^o: 1. mits dat IG voor ieders Terminatie kome; waer bij ook valt aen te merken, dat 'er zeer dikwijls, bij wegsmelting, de GE of G word uitgelaten, en zelf wel de I met-een; als wanneer dan deze soort in de andere verloopt; 't gene gants niet wonderlijk voorkomt, als men bedenkt, dat mooglijk de Angel-Saxische G alhier eveneens omtrent als de hedendaegsche Fransche G, voor de E staende, zij uitgesproken geweest.

Voorts, ten opzigte van dezen Plural: op ON / zo bij 't Praesens Subj: als bij 't Praeterit: Indic: & Subj: is ook te zeggen, dat die Terminatie, wanneer 't Pronom: Person: agter 't Werkwoord geschikt werd, dikwijls in eene enkele E / verwandelt, als, Hu ne witegode we: Nonne prophetavimus?

Zoo bij deze Verba, als bij die van de andere Classes, word ook het Praeterit: Perfect: & Plusquamperf: , somtijds, hoewel, zeldsaem, met het Hulpwoord Haebban aengewezen; als.

Hig Habbath him gegoten; (Zij hebben zig gegoten) Exod: XXXII. 8.

Thaet Rachel haefde forstolen; (Dat Rachel hadde gestolen) Gen: XXXI. 31.

Thaet ge habbath Broht; (Dat gijlieden hebt gebracht) Gen: XLVI. 32.

[p. 632]

't Gene in het XVI. Hoofddeel van de zwevende Terminatien der Frank-Duitsche Werkwoorden gezeit is, mag ook op het A-Saxisch toegepast: worden: En daerenboven vind men bij 't A-Saxisch, zelf in de Wortelvocael, al dikwijls Ongelijkheid; voornaemlijk als men 't Vocabular: Anglo-Saxonic:, dat uit verscheidene Schrijvers vergadert is, tot onderwerp neemt: dog 't Euangelium Anglo-Saxonicum, dat Junius neffens zijn Euangel: Gothicum gevoegt heeft, en de Heptateuchus (door AElfric in de IX: Eeuw in 't A-Saxisch gebragt, en A^o: 1698. door Ed: Thwaites te Oxfort uitgegeven) houden evendragtiger rooy, waerom ik uit dezen, ten aenzien van de Vervoeging, mijne voornaemste Voorbeelden heb ontleent, terwijl 't gezeide Vocabularium tot verrijking van die gestrekt heeft.

Behalven dit is 'er in 't A-Saxisch de Insmelting en Inkrimping bij de Praeter: & Partic:, voornaemlijk bij de Verba van deze Classis, zeer gemeen: dus vind men

Sette / voor Settede / posui, en a-Set / voor a-Setted / positus; van Settan / ponere.

Soede / voor Soecgde / dixi; van Soecgan / dicere.

Ge-mette / voor Ge-metode / inveni; van Ge-metan / invenire, obviam ire.

Sende / voor Sendede / misi; & Send / voor Sended / missus; van Sendan / mittere; ook Eng: Sent / missus, van To Send / mittere.

Ge-laed / voor Ge-laeded / ductus; en Laedde / voor Laedode / duxi; van Laedan / ducere. Eng: to Lead / in Praet: Part: Led.

Faeste / jejunavi, voor Faestode; van Faestan / jejunare.

Ehte / persecutus sum, voor Ehtode; van Ehtan / persequi.

Fet / voor Feded / nutritus, van Fedan / nutrire; Eng: Fed / nutritus, van to Feed / nutrire.

Zo mede Scryt / vestit, voor Scrydeth: van Scrydan / vestire; en Flit / contendet, voor Fliteth; van Flitan / contendere; enz:

Ook zijn 'er, die, om de Klankvlying, haer C / agter de Accent-Vocael bij 't Praeter: Ind: & Subj: en het Praet: Partic:, in een N verruilen; als

Genealaehte / Appropinquavit; van Genealaecan / Appropinquare.

Strehte stravi, en Ge-streht / stratus; van Streccan / sternere.

Waehte / suscitavi, en Waeht / suscitatus; van Waeccan / suscitare; dog Wacan / Woecan / expergisci, is van de III. CL: 2. hebbende in Praet: Woc. zie Gen: X. 24. Eng: to Wake / Woke / Waked (expergisci).

Ge-taeht / monstratus; van Taecan / docere, monstrare: Eng: Taught / doctus, van to Teach / docere: dog voor 't Eng: Take / Took / Taken / accipere, komt ook in 't A-S. Taecan / III. CL 2. En zoo verder.

[p. 633]

Van het Passivum.

In het A-Saxisch word het Passivum, zo wel bij deze Classis, als de volgenden, op gelijke wijze gevormt als bij Ons, alleenlijk dat men 'er meestentijd het Hulpwoord Beon of Wesan / esse, in steê van Weorthan / fieri, gebruikt. Van dit zeldsame Weorthan heb ik egter een Voorbeeld bij der hand, als Matth: II. 3. tha Wearth he gedrefed (d: i: Toen wierd hij ontroert); dog de gewoonlijke trant is aldus, Tha woes se Hoeland gelaed (d: i: Toen wierd de Heiland geleid), en, Thaet He waere fram deofle costud (op dat Hij wierde van den Duivel verzocht) beiden Matth: IV. 1. als mede, Fortham thae hi beoth gesyllede (om dat zij zullen verzadigt worden) Matth: V. 6. en zoo voort.

Het getal van de Verba dezer I. Class: is zeer aenzienlijk, waerom we ons niet zullen ophouden met een Lijst daer van hier in te voegen; te meer, om dat die niet alleenlijk doorgaends dezelfde zijn, welken de Onzen, de F-Duitsche en M-Gottische van de I. Class: beantwoorden, maer ook bij 't meergemelde Vocabularium Anglo-Saxon: Abccees - gewijze te vinden zijn: Daerenboven tragt ik ook niet alle verder onderzoek en arbeid voor anderen af te snijden, maer eerder met voordagt iets over te laten; om dat genomene moeite en daer uit voortspruitende vordering de Liefde en Lust tot verdere ontdekking eener zake doet opwakkeren: welke overweging mij ook daer toe doet overhellen, dat ik mij, ten opzigte van de A-Saxische Verba van de volgende Classes, tot geen breede Aenwijzing van plaetselijke Medegetuigenissen inlate. Dat ik evenwel, om niet te struikelen op dit ongebaende spoor, hoewel het struikelen menschlijk is, in dezen ondertusschen niet minder omzigtig en toeziende ben geweest, als in 't Frank-Duitsch daer ik de Aenwijzing vollediger bij-stel, kan elk wel begissen, die naedenkt, dat 'er dezelfde Liefde, en gevolglijk de zelfde rede van oppassen was: Maer nogtans zal die 'er het best van kunnen oordeelen, die, door een opregte onderzoekdrift aengeport, de moeite niet ontzien zal, om de meergenoemde Schrijvers te doorwandelen, en 't mijne naeukeurig te beproeven.