Aenleiding tot de kennisse van het verhevene deel der Nederduitsche sprake. Eerste deel
(2001)–Lambert ten Kate Hz.–
Auteursrechtelijk beschermdV. Hoofddeel.
| |||||||||||||
I. De Regelmaet van de Vocael-wisseling is deze,
|
| A. BE-VELEN, mandare, jubere | BEVAL | BEVOLEN, van 't veroud: Velen, tradere. |
| A. BREKEN | BRAK | GE-BROKEN, frangere. |
| A. NEMEN | NAM | GE-NOMEN, capere. |
| A. PLEGEN, solere | PLAG | oul: † GE-PLOGEN (zie Kil:), dog 't Praet: Partic: is nu gantsch in onbruik: voorts ons A. Plegen, exercere, is van de I. CL:. |
| A. SPREKEN, loqui. | SPRAK | GE-SPROKEN. |
| A. STEKEN, pungere. | STAK | GE-STOKEN (ook GE-STEKEN bij Hoofd, en Kil:). |
| A. STELEN, furtum facere. | STAL | GE-STOLEN: dog † Stelen, stipitem inserere (zie Kil:) is van de I. CL:. |
| A. & N. † BEREN, (ferre, & gignere) | † BAR | GE-BOREN, 't Praet: Part: is alleen nu maer in gebruik, en de anderen zijn versleten. |
Voorts derzelver Composita.
No: II.
De Korte I in Infinit:, verandert, bij 't Imperf: in A, en bij 't Praet: Part: in de zagte lange E.
| als A. BIDDEN.... BAD.. GE-BEDEN, precari. |
| A. & N. LIGGEN.. LAG.. GE-LEGEN, jacere, positum esse; dog Léggen. A. ponere, is van de I. CL:, uitgenomen dat de Euphonie de G, voor de Consonant komende, in een Y verwisselt, als, Ik Leide voor Légde, posui; en Geleit voor Gelégt, positus, enz:, even gelijk ook van Zéggen komt Zeide voor Zégde; en Gezeit voor Gezégt, enz:. |
| A. & N. ZITTEN.. ZAT.. GE-ZETEN, sedere; dog Zétten, ponere, is van de I. CL:. |
| 1. | NB. Deze 3 Verba's verwisselen in 't Imperf: Ind: & Subj: hun dubbelden Medeklinker in een enkelen; ter zake dat ze in Infin: van ouds 'er maer één hadden, als M-G, Bidjan / ligan / sitan / &c., d: i: bij ons † Beden, † Legen, en † Zeten. |
| 2. | NB. Deze beide soorten van No: 1. & 2. volgen, ten opzigte van 't verlangen van de A bij den Plur: van 't Imperf: &c: den zelfden voet van die van No: I. in de vorige III. CL: gelijk ook hunne Imperf: Subj: zelden, dog meest hare Imperf: Ind: gebruikt worden. |
No: III.
De Scherpe Korte É in Infin:, verwisselt in Imperf: Indic: & Subj: in IE en in de Korte zagte O; en in 't Praet: Part: in de Korte zagte O. als,
| A. HELPEN.... HIELP en HOLP..... GE-HOLPEN, juvare. |
| N. STÉRVEN... STIERF en STORF... GE-STORVEN, mori. |
| A. VER-WÉRVEN.. VER-WIERF en VER-WORF.. VER-WORVEN, impetrare. |
| N. WÉRDEN.. WIERD en WORD.. GE-WORDEN, fieri: dog zo men in Infinit: WORDEN verkiest, gelijk het meeste gebruik, en de Duidelijkheid daer voor pleiten, zo behoort het onder onze III. CL: No: 6. gelijk wij 't ook daer onder geschikt hebben. |
| A. WÉRPEN.. WIERP en WORP.. GE-WORPEN, jacere, projicere. |
| A. WÉRVEN, vertere, convertere, conquirere.. WIERF en WORF... GE-WORVEN. Eertijds WERVEN, agere, petere, exercere, huc & illuc se vertere. |
NB. Deze Korte zagte O zo wel in Praet. Imperf: als in Praet: Part:, verandert men ook wel in U; als HULP en GE-HULPEN, enz:. Wijders, die op ER in Infinit:, hadden eertijds in Sing: van 't Imperf: meestal AR, als † STARF, enz:
No: IV.
De Langkl: EE in Infin: gaet over in Imperf:, Ind: & Subj: tot OE en de zagte Langklinkende O; en in 't Praet: Partic: tot de zagte lange O.
| als A. SCHEEREN of SCHEREN, tondere, & intendere;.. SCHOER en SCHOOR.. GE-SCHOREN. |
| A. ZWEEREN of ZWEREN, jurare, & ulcerare.. ZWOER en ZWOOR... GE-ZWOREN. |
Voorts de Composita van ieder soort volgens den zelfden trant.
Wijders deze van No: 3. en 4., die tweederleye Praet: Imperf: hebben, konnen ook onder onze tweede Class: betrokken worden.
II. De Regelmaet van de Terminatien dezer Classis is even als die van de twee vorigen, en gevolglijk.
bij 't Praet: Imperf:
| Indic: Ik en Hy | {HIELP} {HOLP} |
Wy en Zyl: | {HIELPEN} {HOLPEN} |
Gy en Gyl: | {HIELPT} {HOLPT}. |
| Subj: Ik en Hy | {HIELPE} {HOLPE} |
voorts als in Indicat:, en zoo voort. |
- margenoot+
- Van de ONGELYKVLOEYENDE VERBA beiden in Imperf: en Praet: Part: van Wortelvocael verwisselende, dog elk bijzonder.