Taboe, ontwikkelingen in macht en moraal speciaal in Nederland

verantwoording

gebruikt exemplaar

exemplaar universiteitsbibliotheek Leiden, signatuur: Disada 1980-69

 

algemene opmerkingen

Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van het proefschrift Taboe, ontwikkelingen in macht en moraal speciaal in Nederland van Paul Kapteyn uit 1980.

 

redactionele ingrepen

p. 279-317: de noten op deze pagina's zijn in de lopende tekst doorgevoerd. De betreffende pagina's zijn daardoor komen te vervallen.

 

Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (p. 2, 6, 146, 318, 328 en 336) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.

 

[pagina 1]

Synopsis

 

[pagina 3]

Taboe, ontwikkelingen in macht en moraal speciaal in Nederland

ACADEMISCH PROEFSCHRIFT ter verkrijging van de graad van doctor in de sociale wetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam op gezag van de Rector Magnificus dr. J. Bruyn hoogleraar in de faculteit der letteren in het openbaar te verdedigen in de aula der universiteit - tijdelijk in de Lutherse Kerk, ingang Singel 411, hoek Spui - op vrijdag 25 april 1980 des namiddags te 16.00 uur door

PAULUS JOHANNES HERO KAPTEYN geboren te Schagen

 

Amsterdam De Arbeiderspers 1980

 

[pagina 4]

Promotor: prof. dr. J. Goudsblom

Co-referent: prof. dr. L. Laeyendecker

Copyright © 1980 Paul Kapteyn, Amsterdam

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van bv Uitgeverij De Arbeiderspers, Singel 262, Amsterdam.
No part of this book may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means, without written permission from bv Uitgeverij De Arbeiderspers, Singel 262, Amsterdam.

 

Grafische vormgeving Alje Olthof

Druk Alberts, Sittard

 

ISBN 90 295 2480 4

 

[pagina 5]

Inhoud

Woord vooraf - 7

Hoofdstuk i

De vraagstelling en een sociologisch perspectief - 9

Hoofdstuk ii

De ontwikkeling van het begrip ‘taboe’ in West-Europa - 47

Hoofdstuk iii

De ontwikkeling van beschavingstaboes in de omgang tussen mannen en vrouwen - 91

Hoofdstuk iv

De ontwikkeling van beschavingstaboes in de omgang tussen jongeren en ouderen - 143

Hoofdstuk v

De ontwikkeling van beschavingstaboes in de omgang met het naakte lichaam - 183

Hoofdstuk vi

De rol van de godsdienst in de ontwikkeling van beschavingstaboes - 205

Hoofdstuk vii

Slotbeschouwing - 259

Noten - 279

Register - 319

 

[pagina 9]

Hoofdstuk I
De vraagstelling en een sociologisch perspectief

1	De aanleiding: taboeschendingen omstreeks 1970 - 10
2	‘Taboe’, voorlopige vraagstelling - 17
3	Een sociologisch perspectief - 20
4	De civilisatietheorie - 30
	Aard en richting van het civilisatieproces - 31
	‘Fremdzwang’ en ‘Selbstzwang’ - 32
	Rationalisering - 34
	Voortgaande civilisering bij afnemende machtsverschillen tussen sociale lagen - 35
	Problemen - 37
	De verklaring van het civilisatieproces - 38
	Toenemende integratie en differentiatie - 39
	Sociogene dwang tot civilisering - 41
5	Uitwerking van de vraagstelling; toelichting op de gevolgde werkwijze - 43

 

[pagina 47]

Hoofdstuk II
De ontwikkeling van het begrip ‘taboe’ in West-Europa

1	De introductie van het primitieve begrip ‘taboe’ - 50 De opkomst van de ‘Edele Wilde’ - 51 De afgang van de ‘Edele Wilde’ - 54 Het onbegrip van James Cook - 57
2	De introductie van het beschavingsbegrip ‘taboe’ - 60 De ontwikkeling van beschavingstaboes - 60 Engeland - 62 Frankrijk - 64 Nederland - 66 Het doorzien van beschavingstaboes - 75
3	De verdere carrière van het begrip ‘taboe’ in de negentiende en twintigste eeuw - 79 In de negentiende eeuw: Frazer over taboe - 79 Begin van de twintigste eeuw - 81 Freud over taboe - 83 Omstreeks 1960 - 88

 

[pagina 91]

Hoofdstuk III
De ontwikkeling van beschavingstaboes in de omgang tussen mannen en vrouwen

1	Inleiding - 93 Grotere machtsverschillen, geringere zelfdwang - 93 Geringere machtsverschillen, grotere zelfdwang - 96
2	Taboeëring - 100 Bij vrouwen - 100 Bij mannen - 107
3	De-taboeëring - Aletta Jacobs en de vrouwenemancipatie tegen het einde van de negentiende eeuw - 110 De rol van vrouwen - 111 De rol van mannen - 117
4	Recente ontwikkelingen - 121 Vertraging en hernieuwde versnelling - 122 Taboeëring en de-taboeëring: ontwikkelingsfasen van stijgende groeperingen - 129

 

[pagina 143]

Hoofdstuk IV
De ontwikkeling van beschavingstaboes in de omgang tussen ouderen en jongeren

1	Inleiding - 146 De vaagheid van het onderscheid tussen ouderen en jongeren - 146 Profilering van het onderscheid - 148
2	De ontwikkeling van de taboespanning - 153 Voorbeelden - 155
3	Het aanvechten van de taboespanning tegen het einde van de negentiende eeuw - 164 Kinderen ‘dichterbij’, ouderen ‘verderweg’ - 164. Kwekelingen: representanten van opkomende lagen en pleitbezorgers van veranderingen - 167 Pleitbezorgers uit betere kringen - 171 Ouderwets onbegrip - 172
4	Recente ontwikkelingen - 174 Over de taboedoorbraak tussen volwassenen en kinderen - 175 Agressiviteit: een ‘experiment’ - 176 Seksualiteit - 180

 

[pagina 183]

Hoofdstuk V
De ontwikkeling van beschavingstaboes in de omgang met het naakte lichaam

1	Inleiding - 187
2	Taboeëring - 189
3	De-taboeëring als ‘ontspanning’ - 192
4	Uitbreiding van de taboespanning tegen het einde van de negentiende eeuw - 196
5	Recente ontwikkelingen - 200 Een geval: het naaktstrand te Callantsoog - 200 Interpretatie - 202

 

[pagina 205]

Hoofdstuk VI
De rol van de godsdienst in de ontwikkeling van beschavingstaboes

1	Grote godsdienstigheid en geringe zelfdwang - 208 Algemeen beeld - 208 Ontwikkelingen - 211 Ten tijde van de Reformatie - 215
2	Secularisering en taboeëring - 220 Moderne heidenen - 220 Moderne christenen - 224
3	Secularisering en de-taboeëring tegen het einde van de negentiende eeuw - 230 Samuel van Houten, een liberale Verlichter - 232
4	Recente ontwikkelingen - 245 Confessionalisering en taboeëring - 245 De-confessionalisering en de-taboeëring - 252

 

[pagina 259]

Hoofdstuk VII
Slotbeschouwing

1	Problemen bij versnelde civilisering - 260
2	Andere benaderingen - 269