De dagboeken van Wim Kan 1968-1983. De televisietijd

[p. 18]

1969

Tussen tomaat en toneel zit u. De Actie Tomaat; naast de studenten roert ook een nieuwe generatie theatermakers zich nu. Maar ook de beeldende kunstenaars laten zich niet onbetuigd en bezetten de Nachtwacht. Nieuw Links zorgt binnen de Partij van de Arbeid voor een crisissfeer. Premier De Jong en minister Luns gaan als eerste buitenlandse genodigden op bezoek bij de nieuwe Amerikaanse president Nixon. Eind juni veroorzaakt een dodelijke gifwolk massale vissterfte in de Rijn. De btw wordt ingevoerd; nru en nts worden samengevoegd tot nos. Het Nederlandse liedje ‘De Troubadour’ wint in Madrid het Eurovisiesongfestival en Gerard Reve bedankt bij het in ontvangst nemen van de P.C.-Hooftprijs minister Marga Klompé met een tedere kus. Annie Schmidt, Toon Hermans, Wim Sonneveld en Wim Kan kunnen in deze samenleving van bezettingen en vernieuwingen geen goed meer doen bij de pers. Zij zijn volgens het nieuwste modewoord ‘uit’.

Op 31 mei eindigt met de 222ste voorstelling van ‘Hop! Hop! Hop!’ in Oss een tournee waar Wim Kan geen plezier aan kon beleven. De televisieregistratie die de vara in januari bij wijze van proef van het programma laat maken, verwijst Kan als zijnde ongeschikt voor uitzending naar de prullenbak. Voor de zomerbespeling in Scheveningen probeert Kan met het programma ‘Hop! Hop! Hop!’ in verkleinde vorm verder te gaan. Alleen Wieteke van Dort, Marnix Kappers en Frits Lambrechts keren in het ensemble terug en krijgen van Kan alle vrijheid voor inbreng van ideeën, teksten en decors. Het programma krijgt als thema studenten - agenten met de ondertitel twaalf briefkaarten uit een woelige wereld. Maar Kan is het vertrouwen in de ensembleformule kwijt en aan het eind van de zomer stopt hij definitief met deze vorm van cabaret. Slechts eenmaal treedt Kan dit jaar dan nog op. Ter gelegenheid van het vijfenzeventigjarig bestaan van de Amsterdamse Stadsschouwburg komt een getergde Wim Kan ten overstaan van een zaal vol vak-

[p. 19]

genoten in een conference van één uur en tweeëndertig minuten tot een krachtexplosie. Met het gigantische succes van dit optreden weet hij dat hij de basis heeft gelegd voor een soloprogramma: ‘Wim Kan alleen’.

[p. 20]

Donderdag 2 januari 13.00 uur

Na lange brief aan de Rayers te hebben geschreven, kwam Ol naar het werkhuisje. Alarm. Ru ligt met longontsteking. Frits Lambrechts moet alles overnemen. Honderd telefonen. Om 17.00 uur al in Gooiland. Zwaar, maar uiterst knap gerepeteerd. Om 18.15 uur met het hele ensemble. René Frank zeurderig en pretentieus. Sant om 18.45 uur ook een beetje. Wieteke en Marnix prima. De voorstelling zonder merkbare ongelukken verlopen. Bert Haanstra en Berend Boudewijn in de zaal. Vol lof. Hadden het helemaal niet gemerkt.

Maandag 6 januari 12.40 uur. Te bed in Kudelstaart

Ziek van het strand gekomen. In een vieze spijker getrapt die uit een plank stak. In bad en naar bed. Ol nog met pincet in de wond geroerd, zoals iemand met een lepel in de pap! Dat deed geen goed. Volgens meneer Van Liempt heb ik in tien jaar nog nooit één voorstelling afgezegd! Kan het mij in elk geval niet herinneren. Wim Sonneveld en Toon wel. Zou het record morgen worden gebroken? Dat zou toch jammer zijn.

Woensdag 8 januari 9.40 uur. Bedstee Kudelstaart

Vrolijk vak! Hahaha! Gisteren avondje wel. Na lang ‘dubben’ besloten in Hillegom te spelen. Tochtig toneel en maar twee kleedkamers door bijgezette kacheltjes verwarmd. Uitverkocht (praktisch - niet theoretisch). Minneke zat zielig te huilen (één uur van onbedachtzaamheid). Marnix in truien en shawls gehuld aan de hand van zijn vriend Westerman toch gekomen. Frits knipogend en grieperig ergens ver weg aan zijn vleugel. Daar gingen we dan met de proloog. Maar ik had mijn ‘voetmogelijkheden’ verre overschat. Hinkelde naar het ensemble om ze een hand te geven. Daverend gelach van Wieteke, Sant en René. Moest het publiek toen melden dat ik maar matig liep. In plaats van grieplast nu voetoverlast. Maar ze waren niet onder de indruk. Moeilijk, stilletjes publiek. Viel me geweldig tegen. Alles holde in de pauze naar de koffiekamer. Na de pauze werd het steeds pijnlijker. Spelend in het paard kwam er ook nog iets in mijn lies. Krom van de pijn kwam ik af. In de kleedkamer het gevoel rechtstreeks naar een ziekenhuis te zullen moeten tot ik mijn rechter-zieke-been op tafel legde en het in drie

[p. 21]

minuten ineens helemaal over was. Ra ra wat is dat nou weer geweest? Een en ander maakt het spelen niet eenvoudiger. Vaak wens ik óf echt gezond te zijn óf ziek, maar dat halve gedoe leidt tot niets. Voor vandaag is het weer hetzelfde liedje. Ben ik ziek of gaat het door vanavond? Ik weet het echt niet, nog niet.

Woensdag 15 januari 16.25 uur. In de bedstee

Hutspot met champagne. Goede jaardag tot op heden. Twee mooie truien van Ol cadeau gekregen. Gisteren in Leiden tweede tv-opname voor de vara¹. Ol tijdens de voorstelling in de regiewagen bij Berend Boudewijn: zeer enthousiast. Fotogeniek zou ik zelfs zijn. Aan drie mensen veel te danken: aan God, mijn tandarts en mijn zangleraar. Zong gisteren vrijwel zonder microfoon. Prima publiek, vooral voor de pauze. Na de pauze leek het mij iets minder. Maar, in elk geval staat het er nu op... voor het archief.

1 Deze zwart-witopnamen zijn nooit uitgezonden.

Zondag 19 januari 22.55 uur

Stille, fijne, ontspannen zondag geweest. Om 13.00 uur al naar Scheveningen en daar tot 16.30 uur gewandeld. Om 22.05 uur televisie. Herman van Veen zijn tweede tv-show. Vreselijk! Ze zijn al weer bezig deze man te vermoorden. Hij kan veel, zingen, dansen, viool spelen, piano spelen maar ... het is geen programma. Hij herhaalt zich voortdurend en het is net of hij al zijn troeven tegelijk op tafel gooit en roept: vreet het nou maar allemaal op! Vreselijk. Doodzonde. Zelfmoord!

Morgen naar Hoorn. Vlaardingen gisteren uitverkocht, maar toch moeilijk. Wel succes. Het vak is (veel) moeilijker dan Herman van Veen denkt. Wat denk jij? Ik denk: hij is nu al verloren. Echt een top haalt ie niet meer, tenzij hij de hele tv een trap geeft en weer opnieuw begint. Televisieartiesten verzuipen vaak voor ze het publiek hebben gezien.

Woensdag 27 januari 18.30 uur. Koepeltje Carolina Hoeve

Olielamp brandt. Gashaardje snort. Eerlijke stilte en diepe duisternis om mij heen. Om 17.00 uur nog even, alleen, door de varenvallei gewandeld en in de schemer boven een hert zien staan. Eindelijk weer eens. Sfeer. Apeldoorn vier dagen, waarvan alleen de tweede avond echt leuk was. De andere allemaal moeilijk. De lach kwam

[p. 22]

van boven waar de jeugd zat. Grandioze schouwburg (gebouwd door Holt en Bijvoet), maar waarom weet niemand precies. Miljoenen heeft het gekost. Per jaar moet er altijd een half miljoen bij. Toe maar! De directeur is al ontslagen. Orpheus in de overbrugging.

Donderdag 28 januari 18.40 uur. Grote kamer Carolina Hoeve

Ik schrijf aan de tafel. Gisteravond zagen wij ‘Achter het Nieuws’. Derde uitzending over oorlogsmisdaden (?) van ‘onze’ jongens tijdens de politionele acties in wijlen Nederlands-Indië. Wel boeiend. De emoties vielen van het scherm af zo de huiskamer in. Beide partijen kunnen vanuit hun standpunt gelijk hebben. Helaas verdenk ik de vara, en dit soort programma's als ‘Achter het Nieuws’ in het bijzonder, ervan dat men een potje zoekt waarin het lekker roeren is. Als de boot dan goed aan is, gaan ze er iets heiligs van maken. Een soort kruistocht onder het motto Voor God en Achter het Nieuws. Want het uitgangspunt was toch, al zal dat nooit worden toegegeven, wat voor sensationeels kunnen we nu weer eens op het scherm brengen. Na Willem Duys met zijn vernietiging van de kruidendokter nu Herman Wigbold met zijn aanvallen op oudmilitairen. De tv wordt op deze manier een soort huisguillotine. Wie gaat er vanavond voor de bijl. Het aardigste is dat de beul er af en toe zelf ook even onder gaat liggen.

Dinsdag 4 februari 11.30 uur. Carolina Hoeve

Gisteren zou Sant weer spelen in Doetinchem (nieuwe schouwburg drie miljoen!) Belde geheel in tranen om ongeveer 11.00 uur op. Ru had haar de nieuwe volgorde 's morgens gegeven waarin haar nummer niet meer na de proloog kwam, maar na de biljarters. Dat accepteerde ze niet enz. enz. Steeds huilend en hysterisch gedoe om toch d'r zinnetje te krijgen, hetgeen niet lukte. Had in haar egocentrische denken niet eens gezien dat Wieteke's solo er helemaal niet meer in was en René ten tweede male ‘Mevrouw Van Dam’ moest missen. Compromis werd bereikt door Sant nog maar weer twee dagen thuis te laten zitten. Afkoelingsperiode. We hadden Sant nooit moeten engageren. Ze is nog net zo'n klein krengetje als toen ze Ru oppikte en er is van binnen niets bij haar veranderd. IJdel zonder het te willen weten, egoïstisch, egocentrisch en net niet voldoende begaafd om daarmee toch een succes te kunnen bereiken.

[p. 23]

Vrijdag 7 februari. Middag. Kamer 41, Hotel Wientjes, Zwolle

Gimberg (de oude) tegen zijn zoon ‘Jackie’: ‘Jongen, toneel in Nederland da's niks. Als je achttien bent speel je in Winschoten en als je tachtig bent, speel je daar nog.’

Gisteren Buitensociëteit. Zeer stil en matig publiek. Ongeveer zevenhonderd mensen, terwijl er negenhonderdenveertig in kunnen. Vanavond zou het beter zijn, zei men. Nog steeds twee kleedkamers, geen douche en een tochtig toneel plus twee brandweermannen die, hoe kan het anders, niet lachen. Ineens weer een plakje zelfvertrouwen kwijtgeraakt, afgesneden van de grote worst der overmoed.

Dinsdag 11 februari 13.10 uur. Carolina Hoeve

Sneeuw, mist en rijp. Een adembenemend schouwspel. Kon het vanmorgen ineens niet meer uithouden en moest het bos in. Zo'n uur alleen diep in die uitgestrekte bossen, zo'n nachtelijke thuiskomst op de lieve Carolien, dat wonen op die eenzame hoeve, dat is Leven!

Zaterdag 15 februari 8.40 uur. Kudelstaart

Strenge vorst. De Westeinder ligt voor de tweede maal dicht. Gisteren eerste avond Haarlem. Totaal vier dagen. Daverend! Misschien wat mij betreft de beste voorstelling gespeeld van alle nu ongeveer honderdveertig. Een wat ouder publiek. Kritisch, maar tot lachen bereid. Enorm tempo. Betere reacties zijn ondenkbaar. Wilde dat de hele Nederlandse pers zo'n avond eens had meegemaakt. Zelfvertrouwen eindelijk weer eens helemaal terug. Donderdagavond Emmeloord ook prachtig. Een zaal vol stoere, gezonde emigranten. Spelen nu twaalf avonden zonder één vrije avond. Ga dat wel voelen.

Dinsdag 18 februari 9.30 uur. Kudelstaart

Gezellige Poolsfeer buiten. Gisteravond stonden ze al vóór de eerste keer halen. Een unieke gebeurtenis, die vier Haarlemse dagen. Zouden we over het dieptepunt heen zijn? Het lijkt 's avonds op een demonstratie, zoveel wordt er geapplaudisseerd. Wat zou dat nou zijn? Onthouden: denk nooit dat je dit leven niet waardeert. Beiden (nog) gezond. Gelukkig samen.

[p. 24]

Zondag 3 maart. Nacht 1.30 uur

Vreemd nerveus wakker geworden. Of ik ergens vreselijk van geschrokken ben. Hart klopt in mijn keel. Wat zou dat nou zijn? Vijf hele slechte voorstellingen in Eindhoven. Kamer in een slecht en bijzonder duur hotel. Grote spanningen om presidentsverkiezingen woensdag a.s. in West-Berlijn. (Waarom juist in West-Berlijn? Er zijn nou eenmaal bepaalde dingen die je tegen de muur moet doen.) Zou ik zo nerveus en gespannen zijn door die toestand of door die uiterst zware deprimerende voorstellingen in Eindhoven? Een schouwburg van twaalf miljoen waar we voor honderdtwintig jaar mee opgescheept zitten. De stoep is hier het mooist, want dan weet je nog niet wat er komt. De zaal heeft een nagalm van tweetiende seconde. Dat betekent dat een lach of een applaus meteen weer weg is ook. Misschien is dit de sleutel van het wonderlijk korte gelach en het nooit doorzettende applaus. Was het juist helemaal kwijt, toen ik vanmiddag van twee tot half vier in Noordwijk wandelde. Zalig zorgeloos met leuke kinderen gelachen, gesprongen en om het hardst gelopen. Dacht nergens meer aan dan aan de komende lente, het leuke strand, de gezellige mensen die er wandelen. Desondanks nu nog steeds abnormaal nerveus.

Dinsdag 11 maart 13.30 uur. Kamer 17, Hotel Mastbosch, Breda

Om 13.00 uur lunch met meneer en mevrouw Meerburg. Dat maakte echt iets goed. Een leuk contact. Bespraken dat we heel erg misschien de musical ‘Pickwick’ gaan doen, bij voorbeeld voor het Holland Festival (met subsidie) in juni volgend jaar. En dan in de winter 1971-1972 in De la Mar of met ‘Pickwick’ of met allebei. Plannen, plannen, plannen.

Woensdag 26 maart 10.50 uur

Nog te bed in Oisterwijk. Terug van weggeweest. Eén vrije dag is niets. Na negen zware avonden nu weer vijf dagen Den Bosch. Alles erg sfeerloos. Grote orkestbak tussen publiek en spelers. Een soort open graf waarin de bijval wordt bijgezet.

Dinsdag 1 april 15.30 uur. Werkhuisje Kudelstaart

De hotline van Moskou naar Washington loopt deze week door het bed van de Lennons. Als ik Yoko en John zo in dat bed zie liggen

[p. 25]

vechtend voor de vrede, dan denk ik voor de zoveelste keer: de jeugd heeft het moeilijk. Maar het allermooiste blijft toch dat er dertig kranten kwamen kijken om ze in bed te zien liggen.

Gisteren Bergen op Zoom. Vertrek om 17.00 uur (weg dag), thuis om 1.30 uur. Zo'n ene avond in één zo'n plaats heeft geen zin. Overleefd theaterleven. Het theater is in handen van de gebroeders Benner, stoomcarrousel-mensen! Op onze voorstelling verkopen ze hun hele abonnement, vertelden ze. Nu twee voorstellingen in Hilversum. Blijven in Gooiland slapen wegens vara-viewing morgen om 11.30 uur al in Bussum. Zal mij benieuwen. Geloof er nog steeds niet in - mezelf op televisie.

Donderdag 3 april 13.30 uur. Werkhuisje Kudelstaart

Lente. Deuren open en maar genieten. Gisteren enerverend dagje. Van 11.30 uur tot 15.30 uur op de vara, studio Vitus Bussum, mezelf bijna anderhalf uur op tv gezien. Viel me mee. Vooral alle gespeelde scènes, de typetjes verrasten en de wat improviserende conferences. De conference op het stoeltje viel me wat tegen. Een beetje erg lang, vond ik. Opeens zagen Ol en ik heel duidelijk dat deze formule onhoudbaar is. Al die twee- en drie-minutenscènetjes in het voorprogramma, dikwijls nog zelfs schools gedaan door soms matige krachten, kregen geen schijn van kans. Nergens maakte het een spontane indruk. 's Avonds aan ‘onze mensen’ verteld dat wij de tv-registratie al gezien hadden. Ook gezegd dat er van uitzending geen sprake is en zeker nooit in deze vorm.

Maandag 5 mei 17.50 uur. In de tuin Kudelstaart

Pracht van weer, hele dag warm. Bladstil.

De wereld sterft aan zijn vooruitgang,
de aarde gaat vanzelf dood.
Alleen de vissen komen in de hemel
met de laatste vissersboot.

Zoeken naar teksten, zoeken naar iets wat altijd vlakbij moet liggen. Verdwalen in de Onzalige Bossen, zoeken naar de vlakbij gelegen Carolina Hoeve. De hele nacht ronddolen, zeker weten de veilige hoeve is heel dichtbij. En boven de bomen moet je de boerde-

[p. 26]

rij kunnen zien liggen. Misschien als je sterft, gebeurt er net zoiets. Sterven is misschien zweven boven de bomen van het bos en ineens duidelijk zien hoe dichtbij alles was waar je zo lang en zo moeizaam naar hebt gezocht.

Zondag 18 mei 7.30 uur (de rotste dag van 't jaar²)

Studenten bezetten voor de tweede maal het Maagdenhuis. Ik dacht dat dat maar één keer kon. Moeilijk is dit vak in spannende dagen: studentenrellen in Amsterdam, Maagdenhuis bezet, politie treedt op, maar dan speel je elke avond en kan je dus nooit de Journaals zien, de ‘Achter het Nieuws’-uitzendingen. Je moet alles uit de krant halen, dat kost uren werk en heeft veel minder uitwerking in de grappen dan de televisie-gebeurtenissen.

Twee dagen Haarlem uitverkocht achter de rug. Onvoorstelbare succesavonden. Angstig soms door het daverende gelach. Telkens het gevoel tijdens mijn nummer dat ik iets zou moeten verminderen, afremmen zelfs misschien. Alle vertrouwen in teksten en troep weer terug. Zo dicht bij Amsterdam en zo'n succes. Wel doodmoe, leeg, doorgezweet en doorgezakt. Word nerveus van zo'n zaal. Drink nu een sherry...(!) 7.40 uur in de morgen, toe maar.

2 Zo betitelde Wim Kan's vader zijn verjaardag altijd.

Woensdag 28 mei 12.50 uur. Werkhuisje Kudelstaart

Modern cabaret: iedereen zijn eigen combo'tje, tot we over een jaar of vijf op de nog modernere gedachte komen eens alleen één vleugel te nemen met één pianist. Als dan de pianisten niet net zijn uitgestorven. Een moeilijk dagje geweest. Het liedje ‘Een echte Hollander’ van en voor Jaap van de Merwe opgenomen in Hilversum bij Phonogram. Ingewikkeld gedoe. Orkestbegeleiding stond al op een bandje. Moest dus zeer ritmisch ingezongen worden. Beetje het gevoel van in een dwangbuis gestopt te worden, terwijl je vijfhonderd maal vrij in het liedje hebt rondgelopen. Deed niet alles even goed, geloof ik. Had op een gegeven moment drie dirigenten aan mijn lijf. Jaap van de Merwe, Ru van Veen en Ruud Bos. Schreef zelf ook nog een (misschien leuk) begincoupletje voor de plaat: als een Hollander een langspeelplaat gaat kopen. Veel lof van Ruud Bos, de man van Marjan Berk. Ziet eruit als twintig, is vierendertig! Zou wel met hem kunnen werken maar hij niet met mij, denk ik. Rob Touber, de producer van de plaat was er ook. Viel me erg mee,

[p. 27]

als mens. En Wim Ibo met veel lang haar en veel baard.

Woensdag 4 juni 13.15 uur. Werkhuisje

Misschien ben ik een beetje overschat, is Toon wat onderschat en Wim Sonneveld ongeveer juist geschat. Als dat zo zou zijn, zijn we toch de grote drie.

Vrijdag 6 juni 18.30 uur. Draaihuisje

Naar ‘Sweet Charity’ in Congresgebouw Den Haag geweest. Een onspeelbare zaal die niets met een theater te maken heeft. De afstanden zijn veel te groot om ook maar enige nuance over te brengen. Een enorme ruimte met te weinig stoelen en vierbaanswegen als tussenpaden, waardoor nooit een massa kan ontstaan die als één geheel reageert. Het is een zaal geschikt om een slag bij Waterloo door Carel Briels te laten opvoeren. Maar revue, musical, toneel of cabaret worden kapotgemaakt in zo'n ruimte. Van de zangteksten heb ik ongeveer niets verstaan, van de spreekteksten de helft niet. Een suppoost zei mij: drie weken lang de ‘Snip en Snap revue’ en nog weet ik niet wat er gezongen werd. Jasperina leverde desondanks een prachtige prestatie, vooral plastisch beeldde zij de rol voortreffelijk uit. Jacco bewees hoofdzakelijk dat hij ook mét een regisseur een uitzonderlijk slecht acteur blijft. ‘Niets doen, Jacco’ zou ik wel honderd keer willen roepen. Alles wat ie doet is altijd te veel! Echt in mineur reed ik huiswaarts.

Woensdag 18 juni 23.00 uur

Om vijf uur opgestaan vanmorgen en er niet meer in geweest. Lange, belangrijke dag misschien. Eerste stap gezet op weg naar een oud programma in een nieuwe vorm straks. Wil het hele programma vangen in briefkaarten met gebruik van dia's. Hop! Hop! Hop! Dertien ansichten uit een woelige wereld.

Zaterdag 21 juni. Avond

Om vijf uur op. Kranten gelezen, geknipt. Pauzenummer afgeschreven. Briefkaartborden met Groeten uit Parijs, Rome, Cuba, Liverpool. Vondst? Misschien. Om 18.15 uur bij Frans Rühl in Amersfoort. Unieke zaak. Ongelooflijk wat hier tot stand is gebracht met kleur, begrip, energie, goede smaak, fantasie en door-

[p. 28]

zettingsvermogen. Lang over het ‘nieuwe’ programma gesproken. Zitten nu met ramen open, haardvuur aan in de keuken. Stille, wat verdrietige plas, terwijl de plasbaas uiterst tevreden met zijn lieve Ol een glas (nou ja, een glas...) Gewürztraminer drinkt. Proost op het heerlijke leven! Als nou dat programma, waar ik dag en nacht mee leef, ook nog leuk zou worden...

Maandag 30 juni 5.25 uur

Daar gaat je vrije maand. Lijstjes gemaakt van wat ik nog te doen heb. Eindeloos veel. Gisteren om 14.00 uur repetitie in Scheveningen. Paviljoentheater met Marnix en Frits. Eerste bespreking. Frits maakte een soort excuus dat alles zo gelopen was. (Ik moest drie maanden op hun proloog wachten.) Marnix zei er niets tegen in. Zat maar water te drinken en moest telkens naar de plé (met permissie). En maar geeuwen! Had zijn treinabonnement thuis laten liggen en liet nu zijn Vrij Nederland weer liggen. Warhoofdig droomkoninkje. Wist ook niet of zijn salaris 1 juli al inging. Om 15.30 uur kwam Wieteke. Vaak Marnix zijn proloogtekst gedaan. Moest wel weer erg om hem lachen (helaas). Stootte zich nog aan de piano enz. enz. Om 18.00 uur bij meneer Van Liempt, terug van weggeweest. Tot 18.45 uur eindeloos veel zaken met hem besproken van losse papiertjes.

Maandag 7 juli. Ochtend, 't is 3.30 uur

Bladstil na stortregens. Wolkbreuk of zoiets. In razend tempo zitten werken. Gisteravond de opera ‘Reconstructie’ in een uitverkocht Carré gezien. Prachtig publiek om te bekijken. ‘Hippe vogels’. Voorstelling boeide toch niet enorm. Erg mededelingenachtig. Een werkstuk van velen te zamen met af en toe toch wel mooie oeroude theatervondsten: meisje kleedt zich spiernaakt uit, oermensaap zweeft aan touw door half Carré. Twintig majoretten in badpak. Groot operakoor en vijf orkesten. Spreekkoren. Het abc nogal primitief berijmd. Lange, onverstaanbare opera-liederen. Dit alles bedacht door twee fanatieke schrijvers; maar fanatiekelingen hebben zelden veel humor. Voor humor heb je afstand nodig.

[p. 29]

Woensdag 9 juli 12.30 uur

Vannacht eindelijk weer eens geslapen tot zeven uur zelfs. Daarna meteen nieuw slot geschreven aan ‘Studenten - agenten’. Had dat gisteren ook al gedaan tussen ‘neus en lip’ maar beviel me toch niet zo best. Vanmorgen in bed tot 11.15 uur er aan gewerkt. Nu de manuscripten voor morgen in elkaar zetten. Om elf uur lezing. Heb Ru gevraagd pas om twaalf uur te komen wegens geeuwen en stil en bleekjes erbij zitten. Ga nu direct mijn conference doen. Eerst tweede helft van mijn nummer, dan nieuwe grappen indelen. Koop misschien van onze decorschilder de Nachtwacht voor ƒ 1000, -.

Donderdag 10 juli 20.40 uur

Lezing, ineenzetting, repetitie, regie. Rembrandts Nachtwacht nog helemaal in de finale verwerkt. Alle decors op het toneel. Geluid. Licht soms al zelfs. Enfin een onmogelijke repetitie voor een, dat zie ik nu wel in, onmogelijke opgave. Toen iedereen moe was, gammel, zat, gingen Wiet, Tuf, Gerard en ik nog dia's kijken en uitzoeken. Denk in mijn hart dat het allemaal ‘om niet’ is. Een pianist die eigenlijk ziek is. Wieteke die zei: morgen kan ik niet vroeg repeteren, want ik moet paardrijden (!). Marnix die niet alleen niet kan leren, maar ook zijn oude tekst vergeten was en de lieve Ol zelf die wel uiterst onzeker nog is in haar nieuwe nummers.

Ik zie er nu al niks meer in! Overweeg straks een oud (!) programma in elkaar te zetten voor de eerste inspeelvoorstelling.

Zondag 13 juli 20.15 uur. Op Westerterras

Conferences gesorteerd, het vreselijkste werk. Omgaan met humor net zolang tot je d'r om huilt.

Hebben ons de laatste drie dagen min of meer kapot gewerkt, met alle ellende en twee woedeuitbarstingen van mij. Over de dia's die ik er gisteren, vlak voor de generale repetitie begon, uitsodemieterde. Nooit meer van mijn leven dia's, schermen of andere technische troep. Mij zo boos gemaakt, daarna tijdens de repetitie beklemde breuk? Kon niet meer zitten. Op mijn hoofd gaan staan. Na vijf minuten was het weg. Vandaag wilde alleen Marnix repeteren, maar dan met Ru om twintig keer hetzelfde te spelen, omdat Marnix niet leren kan. Ru overigens ook vervelend. Kan alweer niet

[p. 30]

met de mensen opschieten en zit voortdurend met zijn hoofd op de vleugel, als het naar zijn mening te lang duurt.

Maandag 21 juli 21.15 uur

Vannacht om vier uur twee mannen op de maan zien rondstappen. Ol is al een week ziek, maar heeft dat voor mij verborgen weten te houden. De première afgelopen zaterdag is voor het ‘herboren’ voorprogramma een groot succes geworden... in de zaal, maar toch weer niet in de pers. Heel brokkelig en stuntelig las meneer Van Liempt om half zeven wat kritieken voor. Weer de bekende kortsluiting tussen publiek en pers!

Dinsdag 22 juli. Ochtend bijna 4.30 uur

Zit nu alweer vanaf vier uur in de stoel met sherry en een rauw biefstukje en dit dagboek. Hoorde de beide maanmannen opstijgen van de maan en later hoe ze weer bij de Apollo 11 kwamen en vastkoppelden. Het geheel doet mij niet zo erg denken aan 21 juli maar meer aan 1 april. Iedereen zegt en denkt dezelfde gemeenplaatsen. Historisch moment, onbegrijpelijk, grootse prestatie. Technisch kunnen we nu zowat alles en zijn we enorm geëvolueerd, maar in ons hart zijn we nog diezelfde lullige, kinderachtige, kleine vleesetende strebertjes van tienduizend jaar geleden. We staan nog geen uur op de maan of we beginnen aan precies dezelfde poppenkast die ons op aarde zo ongelukkig heeft gemaakt: we planten de nationale vlag in de internationale ruimte van het heelal. Nixon sprak de mannen op de maan toe. Een historisch moment voor Nixon. Staatshoofden zijn altijd op hun best als ze in de ruimte praten.

Donderdag 24 juli 13.40 uur

In antwoord op de kritieken: maar het is niet waar dat Kan op zijn retour zou zijn, dat hij zich expres omgeeft met figuren die minder sterk zijn dan hij. Het is niet waar dat hij zo erg rechts, behoudend is geworden. Het is niet waar dat ik al in mijn doodskist lig. In elk geval staat de deksel nog even op een kier!

Vanmorgen een uur lang met meneer Van Liempt getelefoneerd. Belangrijkste besluit: het contract voor Amsterdam, De la Mar theater nog niet tekenen. Ik geloof wel dat deze serie hier in Sche-

[p. 31]

veningen tot 1 september de laatste keer zal zijn dat ik met een ensemble en een zogenaamd voorprogramma heb gewerkt. De formule kan in de pers geen goed meer doen en al mijn energie en mijn hele cabarethart zijn geïnvesteerd in iets waaraan geen eer meer valt te behalen, hoogstens een hartinfarct (zie Rob de Vries).

Vrijdag 25 juli 14.05 uur

Ben down door moeheid, teleurstelling (gisteren nog geen halve zaal) en vooral door het gevoel is leuk nog wel leuk. En wat ik denk, dacht dat leuk was, valt nu ineens weer erg uit mijn handen.

Zondag 27 juli 13.10 uur

Rustig, verdrietig, maar toch prettig gesprek met Ol gehad op de mooie tuinbank bij het water waar de bootjes met de witte zeilen langzaam voorbij dreven. Ol luisterde erg lief, bedachtzaam naar mij die haar uitlegde dat zij nog wel in cabaret of toneel mee moest, mocht spelen, maar alleen als zij succes had, dat zij niet voor gek zou mogen staan en dat zij alleen naar mij en naar niemand anders zou mogen luisteren. Ik heb je in ons huwelijk nooit voor gek laten staan en ik wil je ook op het toneel niet voor gek laten staan. Ze begreep het. Lief en voor mij ontroerend moment, toen ze zei: ik kan mij voor jou toch nog altijd nuttig maken met souffleren.

Nu doodmoe, melancholiek, nerveus, eenzaam gevoel, maar toch iets wat de herfst ook heeft, een zeker gevoel van het einde der dingen dat langzaam ook voor ons in zicht komt.

Woensdag 6 augustus 11.35 uur. Op het Westerterras

Een onvergetelijke zomer, die zomer van 1969. Een zomer om te leven aan de plas en te sterven op de planken. 's Avonds in het Paviljoentheater ondraaglijke hitte. Saunabad. Niet te geloven wat ik transpireer. Zware operatie elke avond weer. Zaalbezetting nu iets beter. Ongeveer driehonderdvijftig mensen per avond. Wat stille mensen. Ru 's avonds in theater nogal in een stemming van jij bent goed, maar het programma was met René Frank toch wat beter. (Maar hij wil eigenlijk zeggen met Sant.) Nu bracht René volgens Ru ineens iets mee wat die anderen toch niet hebben. Maar Marnix steekt volgens mij René driemaal in zijn zak en dat weet Ru ook wel. Vanavond wacht mij weer een zweetbad. Denk: als ik nou

[p. 32]

eens niet hoefde. Het zijn en blijven loodzware voorstellingen. Het is een enorme koffer waaraan je je elke avond vertilt om hem in het net te leggen, iets te hoog boven je hoofd.

Maandag 11 augustus 16.00 uur

Gisteren snikheet in het theater en ongeveer honderdvijftig mensen met een eerste rij waarvan er maar één lachte. Twee stoelen in het midden onbezet. Rechts daarvan twee meiden die vanaf het eerste tot het laatste woord geen krimpie gaven en daarnaast nog eens twee niet-lachers. Aan de andere kant links een heer die de helft van het programma neerslachtig omlaag tuurde, als had hij iets laten vallen. Daarnaast drie oplettende oudere heren die het geheel waarnamen in plaats van meebeleefden. Kortom een helse avond.

Maandag 25 augustus. Bijna 22.30 uur

Alleen met de auto de binnenstad van Amsterdam in. Moeilijk. Auto's staan twee- tot driedubbel geparkeerd en op alle hoeken van de straten. Bij het monument van de Dam ongeveer een uur staan kijken. Onvoorstelbaar wat je daar ziet. Veel, heel veel buitenlandse jeugd, soms arm, vies en vuil, maar vaak quasi-arm met dure slaapzakken. Het hele monument vol. Bij de American Express een lange rij van wachtende vreemde, jonge mensen. Waar wachten die nou op? Telkens dacht ik: wat gebeurt hier op de Dam? Wat gebeurt hier nou echt? Een omwenteling in de samenleving? Anarchie? Of toch eigenlijk niets? Is dit iets of zal ook hier de tijd leren dat het allemaal niets was? Toch moet er eens een eind aan komen. Anders straks bij de herdenking legt een autoriteit geen krans bij het monument maar een slaapzak.

Vrijdag 29 augustus 8.40 uur

Theater loopt prima, alleen blijven elke avond de achterste drie à vier rijen onbezet. Voorstelling sinds woensdag in een enorme successfeer. Vooral gisteravond uitzonderlijk. Petra Laseur met Seth in de zaal.

Belde gisteren lang met Annie Schmidt o.a. over de ontmoedigende kritieken. Annie heeft daar ook zo'n last van. De journalisten lusten ons niet meer.

Wij leven voor de voorstelling. Altijd weer. Vijfenzeventigjarig

[p. 33]

bestaan van de Stadsschouwburg Amsterdam aangenomen voor het salaris van een humorist van vijfenzeventig jaar geleden. Echt salaris naar blijvend applaus.

Zaterdag 30 augustus 9.50 uur

Kreeg een langspeelplaat van Herman van Veen cadeau met leuk opschrift: Ik ben zo trots dat ik U kan. Het vak zit in zijn tong, de kunst woont in zijn hart. De taal, het woord, de waarde van het woord komt weer naar voren. Een splinternieuw talent dat zich verstaanbaar maakt en aankondigt via de oudste techniek van het spelen en zingen.

Voorstelling weer ineens een daverend succes. Vrijwel uitverkocht. Morgen afscheid van het ensemble. Om zeven uur in de foyer. Vreemd, dan is voorlopig weer een heel tijdvak voorbij.

Maandag 8 september

Van 16.00 tot 17.50 uur bij Guus Oster op bezoek geweest. Guus enigszins aangetast door de tand des tijds; bedekt onder dagelijkse zorgen, zenuwtrekken in zijn gezicht. Over slechte kritieken spraken we... Helemaal in mineur was hij erover en wilde dat voor zijn gezelschap het weten. Han Bentz, die even binnenkwam, maakte ook niet de indruk van een opgewekte vlinder. Smeet volgens Guus Vrij Nederland al in de hoek van de kamer, omdat Koolhaas schreef dat de ‘Revisor’ ook niet zo best was... Dikwijls heb ik gedacht: Guus Oster? Hoe doet ie dat toch? Directeur, acteur, televisieschnabbelaar, vrouwenliefhebber, vader van drie kinderen, eigenaar van twee huwelijken. Antwoord: hij heeft het inderdaad allemaal gedaan, maar je kan het dan ook duidelijk zien! Guus Oster en Han Bentz van den Berg, twee zwaarbeproefde mannen in een donkere kamer zonder uitzicht en hoop in de Marnixstraat. De tijd heeft wel zware sporen achtergelaten.

Woensdag 10 september 7.30 uur. In de keuken

Tendens van deze tijd. Al het bestaande moet weg. Sinterklaas is de enige die geen gevaar loopt.

[p. 34]

Vrijdag 12 september 9.45 uur. Zuiderterras

Pracht van weer. Hittegolf. Freek en Bram in het Shaffy-theater gezien. Hele avond mij steeds afgevraagd: doen ze (doet Freek) expres zo slecht of per ongeluk. Persoonlijkheid hebben ze zeker, maar daarnaast staat een huiveringwekkend amateurisme. Slechte plastiek of liever gezegd geen plastiek. Slechte, slordige stem. Verwondering over de unaniem mooie pers. Verwondering ook dat ‘men’ niet ziet dat Toon ditzelfde al jaren doet en veel beter. Woordspelingen zo oud als... sherrycan. Een banaan ligt voor lul op de fruitschaal. Doodmoe word ik van die Freek met die zwaaiende, malende armen en benen. Toch was ik zeker vier- tot zesmaal zeer geboeid, ook door de mimische gaven van de pianist-organist Bram. Bijzonder boeiend af en toe. Maar Freek (vind ik) een drukdoenerige dikdoenige dilettant.

Zondag 21 september 9.00 uur. Nog te bed met Ol en koffie

Leuke lezing op vragen in de Academie voor Kleinkunst midden in de feestvierende Jordaan. Trekt u zich iets aan van een slechte pers? Antwoord: juichend van blijdschap en innerlijke vreugde vanwege de slechte kritieken ging hij 's avonds naar het theater om er zijn tweede voorstelling te gaan spelen.

Zaterdag 27 september

Show Seth gezien in Diligentia. Onder regie van een buitenlandse grootheid worden er allerlei dingen gedaan waar niemand nog aan toe is. Seth met zijn rug naar het publiek erg ontspannen doen; ontspanning is overwonnen spanning maar hier is nog niets overwonnen! Tonny Huurdeman zingt een liedje tégen Natascha Emanuels. Seth beschikt over twee gebaren. Breeduit met. de handen en smal langs het lijf. Na de pauze is het echter lang zo vervelend niet als voor de pauze. Marnix is door de regie zijn grappige nummers nu grappig gaan doen. Veel noemde Seth ook zijn eigen naam en veel was zijn vader dominee en woonden wij en ben ik geboren in Uithuizen. Veel nogal over zichzelf. Ik heb mij eigenlijk zitten vervelen en daar kwam weer die gedachte: wat een vreselijk vak in plaats van 't is toch toverij. ‘Onthullend’ wordt dit soort cabaret dan.

[p. 35]

Woensdag 24 september

Als de schouwburg vijfenzeventig jaar oud is
zeggen B en W dat wordt een heel gedoe
feestje bouwen voor het geheel
van het schouwburgpersoneel
Wienersängerknaben en de Beatles toe

Plus nog een musical met tachtig man
Maar als Hollanders
als echte Hollanders
rekent men uit wat het gaat kosten
en dan komt alleen Wim Kan!

De avond van de vijfenzeventigjarige Stadsschouwburg. Om half negen op het toneel. Wethouder reikte twee toneelmeesters onderscheidingen uit. Het heeft Hare Majesteit behaagd. Mijn opkomst 20.45 uur. Einde conference 22.13 uur en toen moest mijn paardennummer nog helemaal komen. ‘Echte Hollander’-liedje goed. Corry-couplet zeer mooie reactie en slot van het couplet ‘Dan komt alleen Wim Kan’ daverend. Begin van conference moeilijk. Grapjes over akoestiek en dergelijke matig. Maar langzaam kwam het. Deed het in mijn gevoel ‘rustig’. Niet hollend van de ene grap naar de andere. Conference vanaf van plan bloot op te treden tot agent die zijn paard zoek was, dacht ik, goed tot zeer goed. Doorzeuren en bang over burgeroorlog. Geen effect en geen grapje ging daar meer de mist in. Maar paard-met-nieuwe-paarden-meezinglied deed niets. Geen lach en geen zangkoor. Paard at tekst misschien? Spel met paard namelijk heel erg goed. ‘Pirouet’ had meteen al applaus, maar als het lied begint ebt het succes weg. Verdraagt het elkaar niet? Zelfs Johan en Frans uit het paard was veel minder dan bij de normale voorstelling. Toen kwam het slotapplaus dat ‘schier’ geen einde nam. Staande zaal vol mensen uit het vak. Heer Smit al met bloemen op het toneel, maar het hield maar aan! Toch wel beetje onder de indruk. Had ruim anderhalf uur gewerkt, stond daar op de plaats waar mevrouw Mann ook heeft gestaan en Else Mauhs en Willem Royaards, Verkade, Van Dalsum, Anna Pavlova. De grootsten van de grootsten. Na afloop Guus Oster op het toneel en Lot

[p. 36]

Köhler. Jons en Mary in de kleedkamer. Zeer lief en enthousiast. Onder de douche kwam de twijfel alweer een beetje opzetten. Ik ging stil met Ol samen weg. In de Van Baerlestraat reed ineens Frans Rühl z'n hippe rode vrachtautootje voor ons uit. Het hoofd van het paard stak naar buiten, een vreemd ontroerend gevoel. De jockey ziet zijn dier gaan, waarmee hij de wedstrijd heeft gewonnen.

Maandag 29 september 15.30 uur. In Amsterdam in de auto

Ol is bij de kapper. De auto vol met koffers. Drie uur lang gepakt. Viel me niet mee. Een puzzel. Zin om ‘kallum’ aan op vakantie te gaan.

Zondagmorgen lang met Seth getelefoneerd. Ook zaterdag al. Nu dan eens over mij en de radioreportage over vijfenzeventig jaar Stadsschouwburg. Er is er maar één in Nederland die zoiets kan; u blijft nog honderd jaar uniek enz. enz. Alleen als ik het eerlijk zeggen mag, ja dat mocht hij, van uw voorstelling deugt de lijst niet, u moet dat hele voorprogramma van u afschuiven, zodat u zich uitsluitend op uzelf kunt concentreren. Ru van Veen ook eens een keer laten vallen. Neem eens een accordeon, waar u zo gek mee bent (Birma-reunie!), orgeltje, iets heel anders. En bij voorbeeld Rients Gratama voor de pauze met een paar goede nummers van uw vrouw daar door heen (aldus Seth).

Wel vreemd dat alles wat ik tot nu toe zonder ensemble deed succesvoller was dan met het hele gezelschap... Denken, denken, denken.

Maandag 27 oktober 17.15 uur. Balkon Studio 70, Cap d'Ail

Ol doet de planten. Ik doe mijn dagboek. Hele dag sprookjes weer. Het soort weer waarin mensen besluiten iets te kopen aan de Côte d'Azur. De zon gaat onder achter Cap Ferrat. Vanmorgen mijzelf gedwongen één uur te typen en zoals elke morgen Tu en Pé even op bezoek. Al helemaal ingeburgerd.

Vandaag voor vier weken uit Kudelstaart weggereden. Overweeg nu toch weer serieus er maar helemaal mee op te houden. Met optreden bedoel ik dan. Berichten uit het vaderland (lees de Duitse Keizer in Nederland deel ii) steeds onaangenamer. Vrij Nederland over mijn laatste uitzending, Parool over de zogenaamde Grote

[p. 37]

Drie. Heb wel erg het gevoel dat dit alles opzet is en niets meer met kritiek te maken heeft. Gerard Paques: Het cabaret ligt op apegapen. W.K. geeft alleen nog interviews. Neemt wel veel van je (laatste) plezier in je werk weg. Voortdurend voor je voeten gelopen door wel zeer desinspirerende jongeren. Dezelfden die met tomaten gooien naar de Nederlandse Comedie en het Rotterdams Toneel. De Toneelschoolleerlingen...! Het is natuurlijk de kunst om je zo in te stellen dat je geheel onkwetsbaar bent voor aanwijsbare onwelwillendheid.

Donderdag 13 november 7.40 uur. Alleen op balkon Cap d'Ail

Droomde vannacht dat wij weer première hadden in Amsterdam. Vernietigende kritiek in de Telegraaf. Tweede avond waren er geen twintig mensen. Op de eerste rij drie Engelsen die helemaal niets verstonden. Toen ik opkwam, als kapitein geloof ik met meisjes, liep alles uit de hand. Een grandioze afgang... Bijna huilend wakker. Het zit wel erg door mij heen, dat gevoel dat ik er nu mee zou moeten stoppen. Schreef dat gisteren maar eens aan meneer Van Liempt. Kijken hoe hij reageert. Tu en Pé die ik laatst zei: op mijn zestigste hou ik ermee op, reageerden gretig. Heel verstandig! Heel verstandig! Maar ja, dagelijks denk ik: zij zijn te jong om in Sante Fé te wonen hangend tegen die rots in een vogelkooitje. Kleine wereld met steeds minder interesse.

Donderdag 24 november 20.25 uur

Om 19.00 uur precies telefoon van meneer Van Liempt. Heel goed te verstaan. In Holland is nog niets veranderd. Toon had een slechte kritiek van (die zak van) Dolaard in het Parool. Maar ja, Toon is geen Bram en Freek.

Dinsdag 29 november 22.00 uur. In de keuken van de Enzian, Langwies

Doodse stilte. Sterrenhemel. Er ligt dertig centimeter sneeuw. Kerststemmingachtig. Twee lichtjes ver in de bergen bij Litzirüti. Vreemd gevoel zo weer eens helemaal alleen in die witte stilte te staan. Oud, opeens veel ouder dan twee jaar geleden voel ik mij. Barstende koppijn en een erg down gevoel. Jammer om na dit seizoen nog te gaan spelen. De tomaten liggen immers al klaar...

[p. 38]

Kon beter meteen voorgoed afscheid nemen. Het leukste heb ik gehad. Dat komt nooit meer terug.

Maandag 15 december 9.15 uur. Langwies

Heerlijk dagje. Zon op het balkon en tijdens zonnebaden grammofoonplaat van Annie Schmidt ‘Met man en muis’ voor de tweede keer gedraaid. Zitten toch een paar heel leuke, bijna goeie dingen in. ‘Nee Karel, echt Karel’ van Elsje de Wijn. Eindelijk weer eens een eenzame wandeling gemaakt in de dikke, nog geheel maagdelijke sneeuw op de nieuwe weg naar Pirigen.

Vrijdag 19 december. Bijna 9.00 uur

Het sneeuwt nog steeds. Vannacht om half drie liep een hert met zijn enorme gewei heel alleen op een totaal verlaten straatweg. Een kerstgroet leek het. Heel indrukwekkend. Een beeld uit een lang, lang voorbije tijd.

Maandag 22 december. Touristhotel, Antwerpen

Naar Toon geweest en het prachtig gevonden. Helemaal, binnen tien minuten, vergeten dat hij in Antwerpen optrad. Zeer goed, zeer enthousiast publiek. ‘Geef me je hand’ meezingen aan het slot met heerlijk orgel. Oeroud, degelijk en mooi. De hele zaal ‘licht’ op. Groot en enthousiast applaus aan het slot. Arenbergschouwburg totaal uitverkocht al weken van tevoren. Met Toon en zijn Belgische impresario ‘nagezeten’ in Locarno aan de Keizerlei. Om half drie 's nachts liepen Toon, Corry en ik gearmd door de Antwerpse regen naar onze hotels.

Vrijdag 26 december. Kudelstaart

's Avonds van 20.00 tot 23.00 uur voor de kijkdoos moeten zitten. Om 22.00 uur eindelijk ‘Met man en muis’ waar wij vol interesse op zaten te wachten. Elsje de Wijn had zich nauwelijks laten zien, toen Ol haar al helemaal niets vond en meldde dat het koor niet te verstaan was en dat Conny Stuart zo'n hard hoofd had gekregen door haar kuren. Toen tenslotte de kast weer dicht mocht, hadden wij er samen voor een week tabak van. Ol met nogal een flink glas wijn op verklaarde steeds maar dat ik moest zeggen wat ik dan verstaan had. Wat, zeg dan eens wat je dan verstond. Noem nou

[p. 39]

eens op. Tenslotte verloor ik mijn geduld en schold een kwartier lang zo hard als ik kon op de televisie die zo'n hele avond verpest. Ol ongelukkig in de bedstee en ik met een steen op mijn maag van alle ellende. Afgedronken met een biertje en een cognacje tenslotte en toch tevreden op aarde gaan slapen, vast verklarend de tv morgen in de sloot te gooien, de nieuwe kleuren-tv af te zeggen en zo vlug mogelijk, liefst morgenochtend al, terug naar Langwies te gaan.

Woensdag 31 december 9.45 uur

Het jaar is bijna voorbij. Voor Ol en mij toch wel een heerlijk jaar. Altijd samen, gezond, gezellig en sinds oktober zorgeloos (vrij zorgeloos) zonder voorstelling in Frankrijk en Zwitserland. Langwies nog steeds het hoogtepunt.

Een jaar waarin mijn werk en mijn succes nogal eens werden ondermijnd door de jongeren met de scherpe pennen. Moeilijk om je staande te houden. 1970 - Wat verwacht je ervan? Een (kleine) vernieuwing (verbetering) van mezelf door een gedwongen min of meer one man show met assistenten.

Misschien de laatste kans?