De dagboeken van Wim Kan 1957-1968. De radiojaren

[p. 120]

1961

Nederland is aan een vijfdaagse werkweek toe. De jeugd wordt massaal melkbrigadier. In Apeldoorn slaan de Blue Diamonds op de vlucht als nozems de avro-landdag tot een veldslag maken. In Rusland wordt een superatoombom tot ontploffing gebracht en in Nederland gaat men voor het eerst de radioactiviteit meten. Die blijkt wel gestegen, maar geeft geen reden tot ongerustheid. Chroesjtsjov en Kennedy ontmoeten elkaar in Wenen. Minister Luns gaat bij Kennedy op bezoek. Soekarno wil Nieuw-Guinea bevrijden. Ons Nieuw-Guineabeleid wordt in Madurodam gemaakt. Wim Kan krijgt geen regel op papier. Toch moet er een nieuw programma komen. Hij realiseert zich dat bij het schrijven van een heel voorprogramma zijn eigen conference in de verdrukking komt. In de lange aanlooptijd naar het nieuwe programma treedt hij af en toe op zo ook voor het boekenbal waar hij Carmiggelts idee ‘Ik zag twee beren ...’ aan overhoudt. Op 15 augustus gaat dan ‘Herexamen’ in première. De titel sluit aan op het dan vijfentwintigjarig bestaan van Kans abc-cabaret. In het ensemble voor de pauze treden naast Corry Vonk, Jenny Arean, Maya Bouma, Annelies Bouma, Sant Heijermans, Eva Gosler, Philippine Aeckerlin, Jacco van Renesse, René Frank en Henk Elsink op. Na de pauze doet Kan herexamen, want wie op zijn lauweren denkt te rusten voelt plotseling dat hij harder ligt dan hij had gehoopt. Naast Ru van Veen aan de piano maakt Kan gebruik van trompettist, bassist, accordeonist Kees Vlak met wie hij als straatzanger de zaal ingaat. (Je moet niet zo tegen die doos tikken). Grote charme van dit programma zijn de tekst- en regiebijdragen van Toon Hermans en Wim Sonneveld speciaal voor het jubileum geleverd. Het programma is een ongeëvenaard succes. Kan staat nu op een hoogtepunt in zijn carrière. En terwijl hij overvloedig bedeeld wordt met prijzen en onderscheidingen, bouwt men in Zwitserland gestadig aan Wim Kans droom: een eigen huisje hoog in de bergen.

[p. 121]

Zondag 1 januari. Ochtend 8.40 uur

't Zit erop, 1960 en de oudejaarsavond. Dagen waarin je jezelf zocht. Zoekgeraakt, onder de voet gelopen door de tijd en de haast en de overstelpende hoeveelheid belangstelling, medeleven. Toch had de Carolien iets van rust. Vooral 's nachts doodmoe thuiskomend bij de kerstboom, de kaarsen, de zware, rustige, groene gordijnen. Zalig. En kon daar goed slapen (zonder middelen). Leiden vrijdag 30 was de grote, vermoeiende, eindeloze dag. Goed onthouden: volgende keer... 1962... vrijhouden om te werken minstens van 1 december (1962) tot bijvoorbeeld 18 december. Daarna alleen Arnhem voor inspelen conferences. Geen echte microfoonliedjes gaan uitproberen. Vroeg beginnen aan de liedjes, dan 30 december in Leiden en daar weer twee achter elkaar spelen en opnemen. Zonden gisteravond tweede opname uit, die ook naar mijn smaak goed was. Het is geweldig om zo'n werkstuk een keer voor publiek te doen en binnen het half uur nog een keer. Dat geeft de ontspanning er aan van ‘kan mij wat schelen’.

Gistermiddag Amsterdam, was het weer helemaal niet, vond ik! Jammer, weinig contact, wat langzaam, log. Klappers, maar geen lachers. 't Waren wel dagen anders. Leiden van 14.00 uur 's middags tot 1.00 uur 's nachts. Zat nog conferencepointes op te schrijven tot 19.45 uur! Prima publiek, beide voorstellingen. Honorarium naar Koningin Wilhelmina Fonds. Die hoog in de wolken. Meer doen!

Lagen vrijdag om 2.00 uur in bed. Zat om 5.00 uur rechtop. Pil ingenomen. Om 9.30 uur met schrik wakker. Duizelig. Kon haast niet wakker worden. Om 11.30 uur in Concertgebouw Amsterdam. Tien fotografen maakten honderden foto's. Net echt. Gerepeteerd tot publiek kwam. Toen de derde opname, die me na tien minuten spelen niet meer beviel. Kon weer m'n draai niet vinden. Gevoel nu van 't was misschien wel goed. Ru vannacht (23.30 uur) in telefoon uitzonderlijk enthousiast. Had iemand van de Telegraaf gesproken die het mooi had gevonden en die nu iedereen aan het opbellen was (De Gaay Fortman o.a.) om te vragen hoe ze het gevonden hadden. Zaten in de geluidswagen Radio Unie van 16.00 uur tot bijna 19.00 uur nog te kopiëren en een stukje derde voorstelling weer in de tweede te plakken. Had namelijk de vara dertig jaar laten bestaan en het moest vijfendertig jaar zijn. Waren 19.30 uur thuis. Hek op

[p. 122]

slot. Om 21.00 uur samen om de radio heen. Tot 22.12 uur gevoel van het leek wel leuk. Hits aan de spits met ‘Flat’, ‘Effe waait’, ‘Kom maar prima’ en ‘Kennedy’ leken wel hoogtepunten. ‘Lief zijn voor Luns’? mmm, ‘Lijmen Jan’ moet ik nog aan wennen! Denk nu al weer aan boekenweek april en 29 juli première ‘Herexamen’. Gauw beginnen maar...

Middag 16.45 uur. In werkhuisje

Om 12.00 uur tv op de Herenweg opgenomen. Arie Kleywegt auto-ongeluk gehad. Was er daardoor niet bij. Hebt u nog naar de radio geluisterd gisteravond? Nee, waarom? Hebt u W.K. niet gehoord? Nee! Waarom niet? Ik had het al eens gehoord! (hoed af, bril af, lachen en weg op de fiets). Tot op dit moment alleen nog maar goede reacties. Koningin moet in de ncrv-studio hebben gezegd dat ze zo'n medelijden had met W.K., omdat ie zijn conference over moest maken. Als het waar is, is het lief. Seth vroeg ƒ 750, - voor zijn tekst en medeleven. Gaven het hem meteen. Maar het leek ons toch wat veel. Kreeg twee jaar geleden zelf nog maar ƒ 1000, - (nu vijf, contant in envelopje).

Maandag 2 januari. Nacht 24.30 uur

Regen en wind morrelen aan het raam. Een tevreden gevoel. Voor zo lang als het duurt.

Donderdag 5 januari

Iedereen nog vol van de uitzending. Cals had na vijftien minuten radio afgezet, zei die, maar de rest van de tijd heeft ie alleen geluisterd of hij er nog in voorkwam. Woedende brief van [G.B.J.] Hiltermann in de Telegraaf. Programma van Kan was waardeloos! Mopjes over Haagse Post al anderhalf jaar oud. Post. Anonieme brieven. Niet te geloven. Merkte overigens dat het mij niets deed. Lucie wel. Dacht alleen één procent van de mensheid is wel een beetje gek. Merk je niets van. Hopen 11 januari naar Zwitserland te gaan. Biljetten besteld voor slaapwagen met een tussendeur, dus echt een eigen coupé. Ben nu zelf wel erg in hoera-hoera-stemming. Wandelde, slenterde, holde, liep ongeveer twee uur op het strand. Zonder directe zorgen, zonder schuldgevoel. Zalig. Ongekend. Eenzaam. Gelukkig. Heel Nederland heeft geluisterd. Nu los je weer op gewoon tussen de mensen op het strand.

[p. 123]

Zondag 8 januari. 't Is al weer avond, 23.30 uur

Gewandeld op het strand. Donker, zwart dreigende wolken. Wind, buien, eenzaamheid. Gelukkig gezond gevoel. Stappend tegen de harde wind. Ik hou van de zee. Gevoel van bevrijding en toch weer zin in al het nieuwe. Gevoel dat het toch wel echt een succes is geweest. Erg gelukkig voel ik mij: we zijn gezond, ontvangen meer dan ik in mijn kinderjaren heb gedroomd, geld, roem, eer! Iedereen kent ons nu. En dan nog geen anderhalf jaar geleden. Wat zeiden ze toen ook alweer? Kon gisteravond vanuit Parkzicht de lichtjes in de cellen van de gevangenis Weteringschans zien branden... Geluk kan zelden steen verduren, schreef Vondel. Maar... nu, nu, nu. Nu is het er. Dat geluk waar de mensen van dromen en over schrijven zonder te weten hoe het te krijgen. Nu!

Zondag 15 januari 19.00 uur. Davos kamer 20

Vijftig jaar. Wat vindt u ervan. Ach niks. Ik zag dit al jaren lang aankomen. Dag begonnen met vara-radio. Bert Garthoff. Liedje Jules de Corte. Alles heel ver, onduidelijk, maar toch te volgen. Heel aardig en vriendelijk. Met Ol heerlijke ochtendwandeling in stil landschap naar Schatz Alp. Sjoukje Dijkstra reed beneden op de ijsbaan. Vijftig jaar worden gaat vanzelf. Vijfentwintig jaar bestaan met cabaret niet!

Na een oudejaarsavonduitzending wordt er minstens twee weken nog nagekaart door vooraanstaande en achterstaande journalisten. Hoe groter het publieke succes, hoe groter de afstand van de avond, hoe meer op- en aanmerkingen voorzichtig naar voren worden gebracht in het genre van we lachen nou wel, maar...

Dinsdag 24 januari 9.45 uur. Arosa in bed

Eindelijk een leven zonder haast. Rustig gevoel in het hart. Slapen nu elke nacht zeker tien uur. Moet wel gezond zijn. Drinken minder dan thuis. Gisteren heerlijk klooidagje. Geluierd op de kamer. Van Arosa tot voorbij Litzirüti gesleed. Moeilijk wegens gebrek aan sneeuw. Verijsde stukken. Veel vaart en met Ol op de duo moeilijk. Toch gelukt. Even voorbij Litzirüti samen op de slee tegen een hutje geluncht. Ols voetjes gewarmd in mijn handen. Groot succes. Ol in gesprek met aardig soort Aarsen. In Langwies schijn je mooi te kunnen wandelen. Vooral 's zomers. Via grote weg naar Langwies.

[p. 124]

Veel lopen. Weinig sleeën. Wegens weinig verval en weinig sneeuw om 15.40 uur in Langwies. Is niks zei Ol. Je hebt niet goed gekeken (zei man). Hier is ergens een lief hotelletje. Even later stonden we voor de deur. Café-pension Brüesch. Als er weer sneeuw bij zou komen, willen we hier nog wat gaan zitten. De weg naar Davos over de pas begint hier. Handwijzer staat even buiten het dorp.

Zondag 29 januari. Middag 17.45 uur. Roze kamer café- pension Langwies

Fantastisch geweest. Om 13.30 uur weggewandeld richting Strela Pas. Om 15.15 uur in Sapün. Werd het koud. Boven Sapün Berghaus Heimeli. Reuze sfeer. Warme ovomaltine gedronken. Alles om te onthouden. Vandaar nog twee uur naar Pashöhe Davos. Onderweg niemand tegengekomen. Geheel lijkt onnavolgbaar gezellig. Waren 17.15 uur beneden. Zag in Ols kamer al een ferm lichtje branden... of je er jaren woonde. Erg gevoel van dit is ‘het’. Lekker stil. Wandeling met voortdurende uitzichten richting Chur, een van de mooiste wandelingen die wij tot op heden gemaakt hebben. Uniek!!!

Dinsdag 31 januari. Avond 18.10 uur. Buiten sneeuwstorm

Glaasje sherry, stukje kaas. Ol op 't ene bed ik op 't andere. Radiootje speelt. Lampje brandt. Sfeer. In Telegraaf heel stuk (met foto) dat we straks na deze wintersportvakantie naar Afrika gaan! Op tournee!!! 't Wordt wel een beetje te gek. Er gaat praktisch geen dag meer voorbij of er staat een onzinstuk over ons in de krant. Na de lunch met Herr en Frau Brüesch aan de tafel huisje zitten bouwen. Naast zijn ‘Ochsen’. Huis komt volgens hem op ƒ 50 000, -, willen we het werkelijk goed hebben. En dat willen wij. Daarna historisch moment: met Herr Brüesch de sneeuw in en met ons drieën het huis in felle sneeuwjacht staan uitmeten.

Zondag 5 februari. Avond 23.40 uur. Thuis

Twee dagen besteed aan a.s. boekenfeest en post. Gisteren om 16.00 uur bijeenkomst in Concertgebouw. Simon, Seth, Ru, Geert Lubberhuizen, (later Ol) en ik. Simon geweldig. Vele, vele goeie (prima) conferencegrapjes. Van louter enthousiasme vanmiddag om 16.30 uur alweer naar hem toe. Had inderdaad alles opgeschreven,

[p. 125]

uitgewerkt, bijgevoegd. Leek me goed geslaagd. Belde vanmiddag Annie, die ook een liedje klaar zou hebben. Jan Blokker had ook iets, tweederde liedje leek mij leuk. Seth, wat moe en bleek, had nog niet zo veel. Zie er wel wat in en denk nu weer: hoe leer ik dat alles uit m'n hoofd...

Donderdag 9 februari 18.40 uur

Ben nu echt weer ouderwets dagen aan het werk en daardoor aan de telefoon. Gisteren bij Annie. Om 18.00 uur gekomen. Om 20.00 uur gegaan. Nieuwe weg voor het eerst gereden met aquaduct over de ringvaart heen, voor ons alweer een enorme tijdsbesparing. Bij Annie Flip nu negen jaar, groot, leuk, knap, kwam al pratend de kamer binnen, zoende Corry en mij en vertelde meteen: had mij voor de radio gehoord en gelachen, maar niet meer precies geweten hoe ik eruit zag en zo. Net de tweede akte van een stuk met een draaitoneel. Speelt vier jaar later. Flip is nu negen jaar oud. Alles onwezenlijk en helemaal niet te geloven. Annie had leuklijkend liedje bijna af. De rijmen lagen wat ver uit elkaar, maar idee en slot leken prima. Werkte gisteren en vandaag aan niets anders dan Jan Blokkers ‘Hoe staan de dichters van morgen erbij’. Veel werk aan een totaal nieuw derde couplet en een bekorten (en weer verlengen) van één en twee. Las het nu net aan Ru voor door de telefoon. Die vond het goed. Wee nie. Verder een liedje gemaakt (‘Dag koningin’) en ‘Se [The] pocket is een bestseller’ doordringend zitten bekijken. Viel me niet mee. Dacht nu op het slot van de middag het misschien te hebben.

Se pocket is een bestseller (2x)
het maakt de grote verteller
beroemd en net niet rijk
maar goed dat dat zo is
want daardoor blijft ie fris
Se pocket is een bestseller (2x)
Se pocket staat op het Leidseplein
en ook bij Albert Heijn

Enfin dit nam dan alles bijna de laatste drie dagen volledig in beslag. Belden met Simon die het neerlandicus-slot, (allemaal levenslang voor de klas) van ‘Hoe staan de dichters’ verwierp.

[p. 126]

Uitzonderingsgeval, zei hij. Jons (domme man) deelt mij per brief mee dat ik niet geschikt ben voor het boekenbal.

Zaterdag 11 februari 18.25 uur

Eduard Verkade (82) in Breukelen gestorven. Over Corry zei hij eens in 1939: Ze zal een jongensrol tot haar honderdste kunnen spelen, want ze is het van binnen. De Sovjetunie lanceert een ruimteraket met een tweede aan boord bestemd voor Venus. Moet ongeveer mei a.s. bij of op Venus belanden. Loemoemba (Kongo) zogenaamd op de vlucht uit gevangenschap vermoord... Om te onthouden: Wim Ibo vroeg Ol (met ‘Mannetje hoedje op’) op te treden in een tv-programma op 4 maart (zaterdagavond) met Kees en Mieke Brusse. ‘Comeback’ van Wim Ibo. Is nog niet eens ‘come heen’ geweest. Geboden salaris... ƒ 300, -. Iedereen doet het er voor, want ze doen het voor Wim Ibo, zei Wim Ibo, maar Corry zei neen. Vandaag per telefoon heer Van Liempt bericht dat ik de Mercedesadvertentie en gesproken reclame in ons jubileum abc-programma voor ƒ 10 000, - (aangeboden) niet kan accepteren (na lang beraad), wegens: te dik Duits! (der Führer reed al in een Mercedes).

Zaterdag 25 februari 11.50 uur

Dag Koningin. Dag, dag ministers
Dag sprankelend volk van Nederland
Hebt gij de vreugde in uw harten
en het feestprogramma in de hand?
Dag welgestelden! Dag cliënten
Dag enkele highbrows op uw peperdure plaats
Ik groet u vluchtig, want de prominenten
de groten van dit feest, groet ik het laatst
Wij zijn maar klein, wij mensen van de tijd
wij zijn geen blijvers...
Maar u, u groet ik uitgebreid
Gij mannen van de eeuwigheid...
Dag - schrijvers!
Dag - schrijvers!
Dag - schrijvers!

[p. 127]

Boekenfeest achter de rug. Indruk: toch vrij moeilijke, verdeelde zaal. Afschuwelijke generale repetitie, waarbij voortdurend gezeur over niet te verstaan. 's Avonds zelf tevreden. Geen geweldige ‘dikke’ grappen. Liedjes Jan Blokker en Annie toch niet helemaal je ware. Op het bandje van optreden, achtendertig minuten, vind ik mezelf teveel geforceerd lachen. De clou van alles: Concertgebouworkest gedirigeerd. Twijfelde zelf geen moment. Een lid van het orkest wees met z'n strijkstok de plaats aan waar ik zou moeten gaan staan om te dirigeren en toen was het gebeurd ook. Als we tevoren alles zouden hebben afgesproken, was het of helemaal niet gebeurd of lang niet zo leuk en spontaan. Nu kwamen er nog mannen met bekkens aanhollen op het laatste moment. Had tijdens optreden het gevoel van ja het lukt. Tevoren eigenlijk niet. Drie sherry's op en halve fles wijn. Beetje lacherig overmoedig.

Ongeveer tien minuten alleen met de koningin staan praten, nog na ons officiële gesprek. Allerliefste indruk. Vond haar helemaal niet zo'n ‘dame’. Had meer iets jongemeisjesachtigs. Ze zei o.a.: Ik sta hier maar alleen. Er komt niemand. Liet haar het programmaboekje zien met de conferencewoorden. Ze zette haar bril er voor op. Erg lief geïnteresseerd. U maakt het ons wel moeilijk (zei ze). Vandaag alle kranten mooi, met foto's van de koningin en Ol en mij. En met koppen over het dirigeren van het Concertgebouworkest. Dat was toch wel echt het hoogtepunt. Na afloop hele trap opgegaan tot op de gang en toen nog eens helemaal terug.

Zondag 26 februari 11.50 uur

De bus heeft bij ons huis gestopt. Jenny (Arean) is zojuist aangekomen, denk ik. 12.55 uur terug van Jenny. Deed twee gedichtjes. Jac. van Hattum ‘Kerstkonijn’ en Annie Schmidt van 't meisje dat nooit wilde gaan slapen. Talentvol gedaan, dacht ik. Er gaat werkelijk iets leuks van haar uit. Gaat al beter praten. (IJ en oo's nog niet zo best en zeker als ze er even niet op let, maar ik zie er nu wel echt iets in.) Tweemaal een half uur spraakles per week en drieëneenhalf uur ballet (Jack Bow) en banjoles.

Vrijdag 10 maart. Middag 17.00 uur. Op Koepel Carolien

Katan in Arnhem van trein gehaald. Hij zwaaide vrolijk met het koopcontract. Zijn nu Zwitserse grondeigenaren. Heb gevoel dat

[p. 128]

heer Katan alles veel beter en goedkoper gedaan krijgt, als wij er niet bij zijn. Nu... huisje ontwerpen, begroten, bouwen. Vanavond 20.15 uur ncrv-‘reportage’ optreden Concertgebouw. Kreeg vanmorgen brief, wel vriendelijk, maar zeurderig. Wilde toch conference Lucebert er ook nog in doen. Was woedend eigenlijk. Kun je weer drie telefonen eraan spanderen om het uitdrukkelijk te verbieden. Dat deed Ol dan! Die hele ncrv-uitzending heeft mij bij elkaar een dag telefoneren, brieven schrijven en confereren gekost. Gedoe waar je niets aan hebt (financieel tenminste, want Ru en ik doen het voor niets).

Avond 21.00 uur. ncrv-reportage beluisterd. Boos! Hadden zonder verder iets te vragen ‘Gij mannen van de eeuwigheid’ in het beginliedje geschrapt, waardoor het liedje praktisch geen zin en samenhang meer had. En uit ‘Se pocket is een bestseller’ Albert Heijn weggelaten, waardoor er gewoon een hele regel kwam te ontbreken. Bovendien had ik meneer Van Dulst daarop nog per telefoon attent gemaakt: Albert Heijn mag er vast niet door. ‘O nee,’ zei Van Dulst, ‘dat neem ik dan wel op m'n verantwoording.’ Verder had ik zwart op wit geschreven maximum tien minuten en het werden toch veertien tot vijftien minuten. Schreven in een ‘slimme’ brief: er zit wel vier minuten applaus in, wat ook niet waar is, want slotapplaus werd afgeknepen. Enfin. Goede les! nooit meer ncrv! En altijd tot de laatste komma erbij blijven om te zien of ze de boel niet verminken.

Maandag 13 maart. Ochtend 12.45 uur. Koepeltje Carolien

Gisteren Simon en Tini hier. Wandelden naar ons toe. Simon heeft z'n droge tijd, na een natte moesson van een week, zoals hij zegt. Met Simon ‘op koepel’ tot het donker werd vruchtbaar van gedachten gewisseld. Hij denkt aan conference voor mij met woorden als: Gemenebest, ruilverkaveling, de beurs was flauw, welingelichte kringen.

Nieuw-Guineapolitiek: in de tijd van Van Heutsz was het probleem: hoe krijgen we ze klein. In de tijd van Luns hoe krijgen we ze groot. Aan Seth opgegeven per telefoon voor zijn liedje ‘Hoe groeien we naar elkaar toe’.

Simon had leuke ideeën. Beloofde ze op te schrijven. Wanneer wil je het hebben? Gisteren, zei ik, meteen. Aten bij de Gebraden

[p. 129]

Haantjes. Heel erg gezellig en prettig contact, al zou ik graag hun hele leven willen veranderen. Drinken te veel, slapen te weinig, roken te veel. Bracht hen om 22.30 uur naar de trein in Arnhem. Las Ol in bed stukje dagboek van twee jaar terug voor. Ga ik nu toch in elk geval mee door (zou vandaag aan het werk gaan. Weet niets. Waar moet dat programma over gaan 13 maart '59). Zie mezelf als ‘persoon’ duidelijk, hinderlijk duidelijk af en toe.

Vrijdag 17 maart. Alweer 16.00 uur

Heb even geslapen en direct daarna teksten van vanmorgen weer een beetje veranderd. Weet niet of ik nu tevreden ben met deze werkdagen. Gisteren Seth met liedje: ‘Hoe groeien we naar elkaar toe’. Viel me enorm tegen. Vond het een mooi, geïnspireerd begin en dan nog een beetje leuk en daarna vrij grof, plat en niets meer. Hij had er hard aan gewerkt. Was kennelijk z'n kijk erop geheel verloren, iets wat ik ook altijd heb. Hij vatte zijn verlies sportief op. Probeerde hem zo goed mogelijk te helpen. Bleek moeilijker dan ik verwachtte. Onder het eten bij de Haantjes van Bronckhorst verklaarde hij het zelf nu ook niets meer te vinden. Besefte weer hoe moeilijk schrijven is. Seth worstelt nu al bewust met alles waarmee ik onbewust jaren vocht. Moeite om echt te beginnen. Om 21.30 uur Seth weer op trein naar Groningen gezet. Ga er in een vrijwel verlaten restauratiewagen lekker weer aan werken, zei hij.

Zondag 19 maart 11.00 uur. Koepel

Besprak vanmorgen met Ol in bed abc-jubileumboek.¹ Legde haar mijn idee over de eerste drie bladzijden uit. Zij zag er niets in. Nu is het avond 20.15 uur. Zit ik met Ol. Werkte ruim drie uur aan een begin voor het abc-boek (vijfentwintig jaar cabaret). Enorm werk en bereikte eigenlijk niets meer dan een hele vage schets. Zie het als een ‘levenswerk’ dat ik nu toch niet af zou kunnen maken. Wandelde net in een soort ijskoude poolnacht even om de hoeve. In een wereld waarin Winnetou op de tram staat, is zo'n nachtwandeling ineens romantisch en machtig interessant. Vlakbij de hoeve, het licht was al te zien, sprongen kennelijk reeën weg in het donker. Ik hoorde ze geschrokken nog ver achterin in het bos blaffen als boze honden uit een voorbije wereld. Angstaanjagend, luguber, maar mooi. Oerinstincten wakker maken. Wie houdt er eigenlijk nog van zoiets? Ik!

1 Het herinneringsboek kwam er pas vijftien jaar later.

[p. 130]

Donderdag 23 maart 11.40 uur. Koepeltje Carolien

Donker weer. Om 7.00 uur wakker. Kachel aan. Om 8.00 uur nieuws. Laos is weer spannend. Kennedy wil ingrijpen. Koffie met Ol en veel plannen bepraat. Grammofoonplaten maken (Willem O. Duys) samen met Toon. Hij op de andere kant. In september moet ie uitkomen. Collectieve Grammofoonplaten Campagne. Idee liedjes. Nooit zie ik Toon, nooit hoor ik hem, nooit spreek ik hem, da's zo fijn juist van dit plaatje. 's Nachts kijk ik door het gaatje en dan hoor en zie ik Toon. Verder ‘Grammofoontje (souvenir)’. Meneer Van Liempt zal vandaag ƒ 10 000, - vragen... Onderwerpen voor conference, scènetjes: Starfighter-drama, Onzedelijke fiets in 't Stedelijk Museum, Jhr. Sandberg bekeurd-bekeerd, Hou je aan je woord (tv). Antwoorden voorbereid! Onthulling in een landelijk dagblad, Henk van der Meyden, Emigratie? (werkkrachten te kort in Nederland), Spanning in Laos, Spionage in Hengelo (Holland Signaal apparaten). We proberen vanmiddag echt iets te doen. Eigenlijk is de grootste kunst dit soort leven leuk te (blijven) vinden. Want het is zo overladen dat je nergens echt rustig aan toekomt.

Dinsdag 28 maart 11.10 uur. Carolien Koepeltje

Was om 7.00 uur op. Ol ook. Zette kachel op zes. Oliedamp. Nam om 7.05 uur de werktas in bed. Beschuldigde Ol dat ze mijn ritme in de war stuurt. Ging zelf om 7.20 uur haastig stappen. Zag eerst driemaal de wielewaal en toen twee reeën.

Donderdag 30 maart 7.20 uur

Dikke regen. Ol slaapt of doet alsof. ‘Mag het ritme niet verstoren.’

Dinsdag 4 april. Avond 23.15 uur

Inzinkingsdagje. Om 13.00 uur huilend uit werkhuisje. Stapelgek geworden van de spanning. Constant hoofdpijngevoel. Van 14.00-18.15 uur met Ru gerepeteerd en gewerkt, geblokt, gemarteld. Als het nog iets wordt, is het voor vijftig procent Ru zijn werk, geduld en aanmoediging. (Je hebt het vrijwel - 't is logisch - nog een paar zinnen - je bent er.) Voel me als een onervaren jongen die met een fatale vrouw is meegelopen en nu vastzit in een labyrinth. Kan er gewoon niet meer uitkomen. Wat een vak. Ik ben doodmoe en nog

[p. 131]

niet eens begonnen. Ik kom er niet. Ik haal het niet. Twintig minuten tekst geschreven in een maand. Simon zwijgt nu weer. Seth doet gotisch. Kees Stip is stiller dan ooit. Je zult het alleen moeten doen, denk ik nu weer. Nieuw-Guinea (van Seth). Leuke opseth, midden vervaagd, goed slot. Ik zou er nog dagen aan willen werken. Perfectionisten zijn misschien de ongelukkigste mensen op deze wereld. Meneer Van Liempt sloot Willem O. Duys (grammofoonplaat) af voor ƒ 10 000, -... Een dag ben ik blij met zoiets. Een dag vergeet ik het en de derde dag ga ik erover tobben, tot de laatste! De vis wordt duur betaald!

Woensdag 12 april

Onvergetelijke datum! Eerste mens, de Rus Gagarin, in de ruimte, anderhalf uur lang en behouden op aarde teruggekeerd. Wim Kan speelde in Groningen tweemaal ruim een uur alleen over Groningen en keerde behouden in Gieten terug!

Zondag 16 april. Avond (bijna) 22.30 uur

Donkere dag. Hek op slot. Werd vannacht om 4.00 uur in paniek wakker. Daar was 't weer. Het nieuwe programma. Doodsangst, ik haal het niet, zelfs niet vóór 15 augustus en wat dan. Gevoel van ziek worden van narigheid en niks aan je leven hebben. Luisterde vandaag naar de band van Groningen (één uur en twee minuten) en vond het toch wat eentonig. Veel succes. Erg veel open doekjes, maar was er niet helemaal weg van. Dacht, hoe moet het nu verder. Het meezingen van zo'n zaal vind ik altijd weer opnieuw stimulerend en inspirerend. ‘Grammofoontje’ te netjes, te weinig een andere man. Heb erg het gevoel als ik het nu zo hoor, beetje vastgelopen te zijn. Maar wie niet, na vijfentwintig jaar? Sprak lang met Ol over première uitstellen tot 15 augustus. Ze zag er eerst tegenop, maar geloof toch haar een beetje te hebben omgepraat.

Donderdag 20 april. Ochtend 9.15 uur. Vlissingen, kamer 44

Balkondeur hele nacht open! Zeegeruis. Even los van de ondragelijke zorg van dit nieuwe programma. Gisteravond wel tevreden. Honderd procent meegevallen. Zag er, toen ik het publiek zag komen, helemaal niets in. Voorprogramma met Dave Parker (Kaps moest in Parijs optreden) mooi succes. Iedereen vond iedereen

[p. 132]

aardig. Prettige sfeer en niemand eigenlijk veel zin in groot ensemble nieuwe seizoen. Nou ja. Dat is altijd even: versuft, verdoofd door twee onverwachte succesdagen in Middelburg. Henk Elsink? Daar zie ik toch, in onze voorstelling, wat in. Lijkt me dat hij met grote hongerkunstogen luisterde naar een paar dingen, die ik hem zo zei over een enkel gebaar en zo. Ol is wat (onredelijk) tegen. Misschien mag ze in de toekomst gelijk krijgen, hoewel ik het niet direct geloof, want hij heeft toch iets jongens-nozemachtigs van deze tijd. Hij moet te plaatsen zijn, lijkt me. Maar Ol is nu (al of nog) op alles tegen, wat ie doet of zegt. Ru is bijna net zo onredelijk vóór (voel daar iets in, omdat Ru tegen Jacco is). Moet er niet aan denken gisteravond op Elsinkplaatsen in het programma tweemaal Jacco te hebben moeten verkopen! Speelde zelf lekker en losjes en lang. Dit is toch wel minder vermoeiend dan de hele dag in dat huisje.

Cuba nog spannend en onoverzichtelijk. Castro zit hoog op de bok. Valt ie, dan komen de Russen in actie, blijft ie rechtop staan, dan zal Amerika wel iets moeten doen. Het geheel vind ik een onhandige Kennedy-manoeuvre. Invasie op Cuba was geen invasie. Het was zomaar een (slechte) inval van Kennedy. De (Marilyn) Monroeleer voor Amerika.

Zondag 23 april. Avond bijna 19.30 uur. Met Ol in draaikoepel Carolien

In Algiers grepen Franse generaals vandaag naar de macht. Het lukte. In Frankrijk zijn ze bang voor een aanval van de parachutistengeneraals op Parijs! Hier zingen nu de vogels hoog, luid en lief. Reed vanmorgen nog naar Latumse veer. Heel aparte sfeer. Boten tuften voorbij. Overzet vee, bij hoog water dubbel tarief. Klachtenboek in het veerhuis. Ach, hoe lang nog dit alles? Ga maar gauw nog us kijken, zei meneer Teunissen, straks is 't allemaal weg. [Kasteel] Biljoen lag daar groots en machtig, verdedigend, een lang voorbije tijd. Nu wordt het hier steeds stiller. Ol aaide over mijn knie. In grijs jasje, vertebril op: ‘Kan ik ze voorbij zien komen hollen’, in de bruine laarsjes, sigaretje tussen de vingers. Evenwichtssymbool.

[p. 133]

Woensdag 26 april. Avond 22.45 uur

Burgemeester Aalsmeer belde vanmorgen Ol op: we moeten zaterdag om 11.00 uur bij hem komen in oude stadhuis. Krijg een lintje (Oranje-Nassau) en geef er niets om: a. omdat elke onzin-meneer ook een lintje heeft, b. omdat Ol geen lintje krijgt. Verder is het lente. Kwamen gisteravond thuis uit Leerdam. Voor de pauze slecht! Zette na de pauze alles op alles en... succes. Ze stonden te klappen op het slot. Ging heden om 12.50 uur naar Den Haag. Van 13.30-15.00 uur bij Van Liempt en Flinck. Getracht lintje ongedaan te maken. Kan niet, zeiden F. en v.L. Onbeleefd, lekt uit, zakelijk slecht. Toon Hermans heeft twee nummers voor Ol geschreven (nou en...?). Werkt in Grand Hotel, Scheveningen. Morgen daar even heen?

Vrijdag 28 april. Radio slaat 7.00 uur ochtend

Lieve Ol jarig. Rechte regen valt in stille sloot. Ben al vanaf 5.00 uur wakker. Vierden gisteren van 20.00-23.00 uur op grootse wijze Ols jaardag. Had zelf voor haar ‘gekookt’: blikjes en paling schoongemaakt en garnalen in het bakje gedaan en brood en zo klaargezet. Heel feestelijk.

Zondag 30 april. Ochtend bijna 6.00 uur

De overheid moet kiezen tussen verbieden en iets geven. Toen hebben ze maar het laatste gekozen. Stil staat de tuin voor het raam. De keet is voorbij. Om 11.00 uur gisterochtend op het oude raadhuis... gedoe. Politie voor de deur. Gouden Peugeot-koets geparkeerd. Fotografen en nts-filmjournaal. Meneer Van Liempt. Burgemeester Loggers met ambtsketen om! Fotografen en verslaggevers in 't zaaltje. ‘Plechtige’ overhandiging met speech ‘van het ding’. Journaalopnamen. Nog een keer over. Lintje in knoopsgat. Verzetster, veel mooier, moet er tijdelijk uit... Alles duurde met elkaar ruim een uur. Er werd veel sherry gedronken. ‘Lief zijn voor de regering’ hebt u oudejaarsavond gezongen en denkt u dat de regering nu een keer lief voor u wilde zijn? O ja, ik zie het als een reactie (vraaggesprek voor de tv). Over Toon Hermans en Wim Sonneveld gesproken voor 't journaal. Dat ze vermoedelijk allebei mee zouden werken (Toon met een scène voor Corry en Wim met een regiescène) in het jubileumprogramma. 't Geheel? Ach, ik had

[p. 134]

het best willen missen, maar de reclame die er vanuit ging toch niet.

Daarna naar Toon op Zandvoort. Scène ‘Nonnetje’ voorgelezen. Sfeervol, licht, wel leuk, moeilijk realiseerbaar misschien, met een paar lieve effectjes en een paar gevaarlijke(?) momentjes. Misschien toch wel even een beeldje gevend van zo'n nonneleven. Toon (gelukkig) sprak over ‘uitproberen’ hier en daar en wegdoen als het niet zou slagen. Waarmee ik het volkomen eens ben. Kans dus of gelijk goed. En dan hebben we allemaal wat: Toon een goeie originele bijdrage in ons programma, Corry een leuk speelscènetje en ik vijf minuten succes! Amen.

Prettig contact overigens. Als vroeger. Rietje erg veranderd (ten goede), acht ik. Toon ook rustiger misschien. ‘God, ik dacht de laatste tijd als ik je op foto's zag, die Wim wordt oud, maar je ziet er goed uit, niet dik.’ Corry is leeftijdloos. Corry is niet zo maar een vrouw. Zij is een verschijning. Alle grote nummers in het buitenland liggen vast, niets wordt aan het toeval overgelaten! Zelden of nooit wordt een woord of gebaar veranderd. Ik zie het als een zwakte van mezelf, als ik m'n stijl wil gaan veranderen. Je moet niets veranderen. Perfectioneren misschien. Alles aldus Toon. Totaal ander leven dan het onze. Praatte druk met ons tot 15.30 uur, kreeg toen de wielrenner Jan Derksen op bezoek en moest tenslotte in Den Haag (West End) spelen. Tweeëneenhalf uur in z'n eentje. Geen spoor van moeheid of gedeprimeerd-, ongeïnspireerdheid.

We gingen vroeg naar bed. Tobde over het programma en dacht na over dit soort zonderlinge leven. Hoe onmogelijk en onverantwoord het geweest zou zijn die onderscheiding te weigeren. Dan zouden de mensen misschien denken... enz. enz. Zou alles wel eens opnieuw kunnen beginnen! Zelfs Ol liet zich dat onder een glaasje ontvallen! Mooi! Zo is dat dan en is nu alles weer voorbij. Langzaam wordt het aquarium weer helder. Het vuil zakt naar de bodem. 't Is nu 6.35 uur. Lekker stil in huis. Nu in evenwicht zien te komen. Rustig genieten van gezondheid, lente, rust, alles lichter zien en nemen.

Dinsdag 2 mei. Ochtend 7.00 uur

Meest gedeprimeerde stemming van de laatste jaren. Hopeloos verwarde toestand in mijn hoofd. Heb het gevoel nooit meer te

[p. 135]

kunnen schrijven. Machteloosheid, lusteloosheid, verwarde, vermoeide gedachten. Afgrijselijk soort huldiging met dat onding. Hek moet op slot, de weg kun je niet op tenzij met de losse hand van de koningin van Lombardije. Dat komt er nu van! Toen we vannacht bijna beiden dommelden, gebel, geklop tegen de ramen. Mensen om het huis! Revolver gepakt en wat gewichtig gedaan. Tenslotte ging alles weg. Woedend was ik. Zonet briefje gevonden in het portaal. Was de familie Visser. Wilden zogenaamd feliciteren met dat rotding. Gisteren ook al dat gelazer. Was op het strand van Noordwijk. Het bleek dat ik geen stap meer kon zetten zonder dat men elkaar op de aanwezigheid van deze interessante kameel² wees. Breng die ongeluksmedaille zo vlug mogelijk weg naar de safe! Wil hem nooit meer zien.

2 Volgens Kan: de eenvoudigste manier om een bekende Nederlander te worden is op een kameel door de Kalverstraat te gaan rijden.

Zondag 7 mei. Ochtend, vermoedelijk 6.00 uur

Zelden is een mens zo alleen als op de eerste dag bij het schrijven van een nieuw programma. Je moet nog eens zoiets schrijven als ‘Mannetje’, ‘Hoedje’ of ‘Lichtekooien’, zeggen de mensen, maar De zoon van Dik Trom is altijd minder dan Dik Trom en dat vergeten de mensen.

Zondag 14 mei 13.20 uur. Werkhuisje

Dit is Bergen
Dit is nou Bergen
dorp van louter kunstenaars
met Jani's jaardag eenmaal 's jaars
hoofdzakelijk om Alkmaar te tergen
Dat - is Bergen

Het gaat om Roland Holst
Alleen om Roland Holst
Geen dichter staat zo los
van Clinge Doorenbos
zijn fraaie dichterskop
wekt de toeristen op

A. Roland Holst - en niemand weet of dat zijn voorletter is of vreugde over de ontmoeting. Totale indruk: fijne avond met lekker

[p. 136]

contact. Losjes wat geïmproviseerd hier en daar en daverend succes op slot. ‘Jani’ sprak de medewerkers toe. Een absolute persoonlijkheid. Een dorp waar ze, met elkaar, bewust een glazen stolp overheen hebben gezet. Iedereen heeft meebetaald aan het glas. Eigen wereldje van Jani en de zijnen. Hele avond in Bergen (belangeloos zoals dat heet) heeft me wel twee volledige werkdagen gekost. Repeteren met Ru in Minervapaviljoen en knoeien met m'n borden, grapjes en liedjes. Om 2.30 uur naar bed... Dat was Bergen!

Zondag 21 mei. Ochtend Eerste Pinksterdag 12.00 uur. Werkhuisje

Rotste weer van de wereld. Lang met Ru getelefoneerd. Inspirerend. Opbeurend. Gisteren met Ol naar Scheveningen. Op nieuwe pier uniek gewandeld. Was die morgen door prins Bernhard geopend. Leuk om zoiets in de buurt te hebben. Met Ol en Van Liempt na pierpassage bij de Rotonde gegeten en zaken gedaan. Oploop voor de deur van ongeveer veertig jongens in opleiding voor nozem. Tenslotte mochten ze even binnen. Met z'n veertigen douwen om de tafel heen om de handtekeningen. ‘Ook van die vrouw, ja en ook van die man,’ schreeuwden ze (waren Ol en Van Liempt). Toch wel mooi. Om 21.00 uur even alleen de boulevard op. Tussen de tieners om de taal te leren en de lucht te proeven. Om 21.30 uur vuurwerk. Mooie, prachtige prollenboel. Roland Holst schreef prachtbedankbrief voor de avond in Bergen en daarin: ‘Als ik voor mijn rijmpapier zit, heb ik in hoofdzaak geduld.’

Zondag 28 mei. Avond 22.45 uur

Ol slaapt al. Net gewandeld onder een grote maan. Hele dag gewerkt. Gooide tot viermaal toe boek zo hardhandig weg, dat het gelijmd moest worden. Als iemand nu voor ƒ 25 000, - het programma wilde schrijven, zou ik het onmiddellijk accepteren. Ik geloof ook voor ƒ 100 000, -. Het is haast een niet uit te voeren opdracht. Het neemt je geest en lichaam in beslag. Ik ben er echt ziek en kapot van. Zat vanmiddag, mistroostig, om 16.00 uur even in de zon voor het huis. Viel in slaap, wilde opstaan en zakte door mijn benen. Lag ineens in het natte gras op mijn knieën. Vreemd, onmachtig, beroerdachtig gevoel. Zag het wagentje al voor me. Ol duwen! Ideaal van mijn jeugd. Nu toch een schrikbeeld.

[p. 137]

Donderdag 1 juni. Middag 15.40 uur. Werkhuisje

Heerlijk geslapen vannacht. Met tabletjes en druppeltjes dat wel, maar echt lekker. Om 4.00 uur even wakker, meteen weer aan liedje, maar tabletje geslikt en... geslapen weer. Ol zo ontzettend lief geweest. Zei gisteravond ineens: als het je echt te veel wordt, zo'n programma voor al die mensen schrijven en te bedenken en te regisseren en als je liever alleen wilt gaan werken, vind ik het best. Laat het niet om mij. Ik hoef helemaal niet zo nodig te spelen. Als ik maar met je mee mag reizen en alles voor je in orde mag maken, souffleren mag, een heel klein rolletje spelen, dan ben ik volledig tevreden. Welke vrouw zou zoiets zeggen en het menen en vooral welke actrice...

Zaterdag 3 juni. Ochtend 12.30 uur

Gisteren van 13.00-16.00 uur bij Toon geweest. De scène van de non is bijzonder leuk, menselijk, licht en speelbaar geworden. Ben heel erg benieuwd hoe alles verder zal verlopen. Ik moet alles niet zo zwaar nemen, zei Toon nogmaals. Niet het ‘te’ goed willen doen. Niet zo krampachtig. Ging met duizend goede, lichte voornemens naar huis.

Zondag 4 juni. Ochtend 11.15 uur

Alles omgedraaid als een blad op een boom! Blauw meer, witte zeilen en witte ziel vol hoop. Ineens... sinds misschien gisteravond 18.15 uur, toen ik ellende ten prooi, toch nog even doorging met Ols nummer, vond ik ineens één coupletje wat me goed beviel en vond dat wat ik al had leuk. Naar huis om 19.40 uur, waar Van Liempt goeiig scène van Toon zat te typen (Lucie is met vakantie). Enthousiast was hij erover! Wij ook! Glaasje gedronken, wat gepraat en vannacht goed geslapen en ineens vanmorgen in bed bedacht hoe Ols entree te maken. Zie er (even?) alles in. Doorbreekt m'n impasse (misschien). Als, als, als hiep hiep hiep hoerastemming.

Dinsdag 6 juni. Ochtend 4.45 uur

Blij gevoel in 't hart. Nu het gevoel impasse doorbroken! Grootste downperiode uit mijn schrijversbestaan voorbij(!?!!!). Mieremet schreef ‘vooral in juni gaat alles gemakkelijker. U improviseert vlot’ (of zoiets). Gisteravond op terrasje (mooie avond) hele fles

[p. 138]

witte wijn opgedronken. Ol drie flesjes bier. Toe maar.

Woensdag 7 juni. Ochtend 7.10 uur

Gisteren veel post persoonlijk afgedaan en begonnen aan nummer voor Jacco en Henk Elsink. Om 20.00 uur thuis. Tv-journaal gekeken met begrafenis Paul Huf. Emmy Huf wierp schepje zand op de kist. Zou dit nu echt zin hebben? Waarom doet men zoiets? Om het verdriet nog groter te maken? Om dat echte afscheid voor altijd nog eeuwiger te voelen? Waarom blijft zo'n vrouw niet gewoon thuis? 't Is al verdrietig genoeg. Begrafenissen? Uit den boze. We moesten een geheel ander protocol opstellen daarvoor.

Woensdag 14 juni. Avond 23.22 uur

Minister Luns is vanmiddag in de Tweede Kamer onwel geworden. Zielig. Gelukkig maar dat we vanavond niet speelden, want dan moesten alle Luns-grapjes eruit. Goed om op weg naar het werk altijd nog even naar de zes-uur-radio te luisteren.

Donderdag 15 juni. Avond 18.00 uur

Hele dag gewerkt (alweer) aan vijfentwintig jaar abc. Jenny Arean kwam wat geluiden imiteren. Viel me niet mee. Speelde wel leuk iets op de blokfluit. Verder schaap wel leuk, kikker ging wel, kip, kat en hond, maar zo kan ik het ook. Geloof niet er nummer van te kunnen maken.

Zondag 18 juni. Middag bijna 13.00 uur

Vol goede moed en met een geïnspireerd gevoel, hoewel de radio nu alweer begint met gesodemieter. Soekarno, aangemoedigd door Rusland en China, zal in September een poging doen Nieuw-Guinea met geweld te veroveren. Crisis om Berlijn steeds scherper. Straks naar Hiltermann luisteren. Heb het gevoel dat er in de wereld enkele onmogelijke situaties bestaan, die conservatieve lieden ongewijzigd tot in de eeuwigheid willen laten voortbestaan. Gisteravond Ru van 15.20-20.00 uur. Niet zo, afgeleid - ver weg met z'n gedachten. Dit moet echt wel de laatste keer zijn dat ik het op deze manier doe. Geloof dat het voor Ol te veel is en voor mij is het zeker te veel, vooral omdat ik nu pas zie hoe al mijn energie in het voorprogramma zit. Nu ben ik doodmoe, nerveus en uitgeschreven

[p. 139]

als ik aan mezelf moet beginnen. Maar wanneer moet dat dan?

Donderdag 22 juni. Ochtend 6.30 uur. Thuis Kudelstaart

Ben al van 5.00 uur af op. Stille, donkere ochtend. Somber ziet de wereld er uit en ikzelf (daardoor?) van binnen. Chroesjtsjov dreigt niet meer, maar kondigt nu definitief aan voor eind van dit jaar vredesverdrag met Oost-Duitsland. Staat al iets van nog geen algehele mobilisatie van de nato. Was gisteren weer hele dag met slotscène abc bezig. Lukte heel slecht, bijna helemaal niet. 19.30 uur slot(?) aan Ol in bloemenhuis voorgelezen. Ze zei dat ze het heel leuk vond, maar gaf geen krimpie. Werd nog boos ook. Aan tafel een beetje zitten ruziën. Enfin, terwijl ik het opschrijf denk ik: er zijn belangrijker zaken, straks vliegt de hele wereld de lucht in, want zoals ik gisteren op mijn bandrecorder een fragment uit ‘De wereld van zeven minuten’ hoorde:

En iedere klap kan het einde zijn
precies op het toppunt van de pret,
maar het kan ook natuurlijk de buurman zijn,
die z'n schoenen wat te hard op de overloop zet
en dan mogen we nog even leven (drie à viermaal herhalen)
even...

Het maakte beslist indruk op me. Vond de hele scène een van de beste, zo niet zeker de beste van de laatste tien jaar.

Donderdag 22 juni. Avond bijna 22.30 uur

Gisteren om 16.00 uur stond Sant ineens voor de deur. Hek op slot. Belde bij Botje om haar te vragen Corry te bellen en te zeggen het was heel dringend. Dat was het ook. Ze is drieëneenhalve maand zwanger... van een getrouwde man. Wie? Dat kon ze niet zeggen en of ze nu toch in oktober mee mocht doen.

Maandag 26 juni 15.40 uur. Terug in werkhuisje

Vanmorgen ons geheel op lezing en vertrek ingesteld, maar tenslotte toch om 14.30 uur van Minervapaviljoen nog even rustig naar huis. Lezing leek wel leuk. Iedereen heel enthousiast en blij met het programma. Er werd veel gelachen en veel geapplaudisseerd. Eigenlijk had alles succes. Alleen Sant zat er hysterisch, dom,

[p. 140]

koeienogenachtig, tussenin, in een witte, Maria-onbevlekte-ontvangenachtige jurk vervelend te doen, door als enige nooit te reageren. Ging na de lezing ineens tussen Ru en Rietje een beetje symbolisch(?) zitten. Eindindruk: dit wordt niets! Dat is binnen drie weken helemaal mis. We zullen haar rustig wegsturen als ze echt hinderlijk vervelend wordt. Ik wil geen Heijermans-stuk opvoeren met zijn kleindochter in de hoofdrol.

Maandag 3 juli. Ochtend 8.50 uur. Pension Brüesch, Langwies

Stralend. Raam open. Vergat gisteren mijn horloge op te winden, symbool van goede vakantie. Geen krant, geen radio. Wereld kan inmiddels al wel afgebroken zijn. Gisteren bij wandeling hele dag geen levend mens gezien: eenzaamheid bevrijdend geluksgevoel. Telefoon van Rietje van Veen. Een enig troepje, leuk onder elkaar, zeer enthousiast. Iedereen vindt het een enig programma en repeteert met animo. Prettige methode (dat jullie er even niet zijn, ook hartelijk!). Geen zorgen! Veel groeten. Alles goed.

Donderdag 6 juli 7.45 uur. Op het bordes thuis

Na moeiteloze nachttreinreis om 10.00 uur in Amsterdam. Oude leven van vroeg kranten lezen weer begonnen. Vanmorgen al lange telefoongesprekken met Ru, Seth, Wim Sonneveld en Katan. Ru tevreden en blij met Sonneveld-regie. Seth raadde meerdere ‘regie’ af. Wim wilde solo's regisseren. Maya en zo. Maya wilde zelf niet! Enzovoort. Elk uur een andere moeilijkheid en au fond is het allemaal onzin om er langer dan één minuut bij stil te staan. Heer Katan raadde bouw huisje in Langwies erg aan. Zou vandaag nog met Brüesch bellen! Bioscopen adverteren nu ‘Pygmalion’, vierentwintig jaar na de première, groot met mijn naam. Eduard Verkade (in de rol van Pickering) deed zeker niet meer mee.

Zaterdag 15 juli. Middag 15.00 uur. In werkhuisje

Alle dagen druk gerepeteerd. Moeilijke regie. Zodra je even niet precies weet wat je wilt, valt alles uit elkaar. ‘Taboe’ eruit. Zal ik nu als liedje ‘Tam-tam’ doen. Seth werkt alleen als je de hele dag samen met hem werkt. Werk zelf nu griezelig vlot en snel. Vanmorgen in anderhalf uur een leuke bis gemaakt, waar ik in mei drie dagen voor nodig zou hebben gehad. Conclusie: je werkt viermaal

[p. 141]

zo vlot en geïnspireerd als het programma over de helft is. Vanaf dat ogenblik ‘zie’ je het. Geloof je erin. Kan het niet meer helemaal niets worden. Dus voortaan over de helft beginnen. Henk Elsink? Niets voor ons! Niets voor mij. Een, twee, drie hoera acteur. Brengt niets mee dan uitsluitend zichzelf. Echt hem iets bijbrengen is verloren moeite. Is me te joviaal, te gemakkelijk, te studentikoos. Ziet geen moeilijkheden, juist daardoor, denk ik, wordt het niks. Te benen-op-tafelachtig. Neen!

Zaterdag 23 juli. Avond 22.35 uur

Entree geschreven voor eigen nummer (‘Kan die dit, Kan die dat, Kan die daadsexamen’). Bijgepraat en gerepeteerd met Ru in Minervapaviljoen. ‘Taboe’ doorgesproken. ‘Nieuw-Guinea’ nieuwe versie gerepeteerd. Ru had accordeon gekocht voor Kees Vlak met wie ik de ‘Straatzangers’ en ‘De Doos’ wil gaan doen. Stukje voor het programmaboekje geschreven over Toon en Wim. Moet alles nu weer zonder Seth doen. Deze donderdag standje gegeven, omdat hij na twee leuke zinnen naar Ru of mij loopt en dan verder op ons parasiteert. Niets is ooit eens helemaal gewoon af. Alles is half, meestal zelfs een derde, met veel geniale invallen zonder enige lijn.

Zaterdag 29 juli

Vannacht weer eens ouderwets slecht geslapen. Om 4.15 uur op en om 4.30 uur aan het programmaboekje zitten werken. Getracht, vóór 3 augustus en verdere besloten-kring-inspeelavonden, nog iets leuks te fabriceren. Niet meer met al die mensen een programma spelen. Denk aan oudejaar, boekenweek, Groningen, denk aan jezelf. Je komt zelf tot niets (ben hopeloos achter) en alle anderen staan met de mooie, zorgvuldig geschreven teksten van je te pronken. En jij staat met niets (van jezelf).

Zaterdag 5 augustus

Nu drie dagen gespeeld voor besloten kringen. Succes bij de pauze en het slot enorm! Twaalf keer halen. Kribbige conflictachtige discussies wegens de vele regisseurs. Toon, twee Wimmen, Albert en vaak Ru daar ook nog bij! Moeilijkheden met Sant. Elke dag weer. Ol ziet bleek en moe. Wel lief. Ze is de ster van de show en dat

[p. 142]

is nog echt waar ook (‘Kruier’, ‘Zuster Coriola’, ‘Soldaat’ en ‘Fokkema’). Gevoel dat, mits alles in de hand kan worden gehouden, het programma een goed programma wordt.

Zondag 13 augustus. Avond

De Oostduitse regering heeft de toegangswegen naar West-Berlijn vannacht geblokkeerd. Radio en televisie zijn in een soort oorlogssfeer geraakt. Zojuist werd het tv-programma gewijzigd ‘in verband met gebeurtenissen rondom Berlijn’. Hiltermann viel vanmiddag nog mee, maar dr. L. de Jong was somber... Enfin, de sfeer van augustus '39.

Hele dagen lang bezig met niets anders dan de première en ik weet dat het onzin is en zeer onbelangrijk in het grote gebeuren. Zeven inspeelvoorstellingen achter de rug. Indruk: we hebben voor de pauze een uitzonderlijk goed programma. Vooral Ol een ongekend succes. Nu even in het dagboek schrijven, hoewel ik omval van de slaap en de desillusie. Zou er nu echt weer oorlog komen? Dat is dan m'n derde!

Woensdag 16 augustus

Première is zeer apart. Komt nooit meer terug. Honderd van onze topartiesten in de zaal. Toch ‘rijden met de handrem aan’. Dat wel. De zeven inspeelvoorstellingen hadden wij in het algemeen steeds meer lach. Maar niemand die dit zal geloven. Bedolven onder de bloemen, cadeaus, telegrammen. Gevoel van ‘la ma’, kan het niet meer aan. Over hele voorstelling goed te spreken. Ol echt (nu echt echt echt) de ster van de avond! Zalig voor ons allebei zo'n jubileum met een echt nog lang niet op retour Corry Vonk. Heintje Davids, Lily Bouwmeester in de zaal. Ook de echte groten: Caro van Eyck, Guus Hermus en vele, vele anderen (zoals je zegt als je niemand meer te binnen schiet). Avond om nooit meer te vergeten.

Maandag 21 augustus

Ik heb u lief, m'n hoogconjunctuur. Gisteren weer de dinsdag in drie kwartier uitverkocht. Moet morgen ‘Grammofoontje’ op grammofoonplaat zetten. Vijf minuten tegen een honorarium van ƒ 10 000, -. Meneer Van Liempt sloot nog even af met de Nationale Levens Verzekeringen. Achttien voorstellingen à ƒ 3600, - per

[p. 143]

avond. Dat was nog eens een tijd, zullen we straks zeggen en je vond het maar gewoon, maar dat is dan fout. Want ik vind het niet gewoon. Zal het nooit gewoon vinden en zit vol verbazing elke dag te staren naar dit vreemde gedoe dat wij leven noemen. Er is gewoon geen tijd om van het succes te genieten. Ze staan te klappen, ik sta onder de douche, ik sta buiten in de kou, waar niemand is behalve een eenzaam handtekeningenmeisje en ziezo, 't was de volgende morgen en we gingen weer naar het theater. Las vandaag ongeveer veertig juichkritieken. Berlijn lijkt even iets rustiger. De meeste mensen verwachten geen oorlog. Dat is wel griezelig, vind ik.

Zaterdag 26 augustus

Het loopt storm. Ze staan 's morgens 4.30 uur al in de rij op het Voorhout en toch... De Berlijnse crisis, ik weet het niet. Vanmorgen de berichten iets minder ongunstig. De meeste mensen hopen dat Chroesjtsjov bluft. Maar je kunt niet blijven bluffen, eens moet een bluffer ook iets doen, anders wordt hij belachelijk. Gevaarlijke situatie. Zelf doodmoe, uitgeput. Slaap slecht, zo'n vijf à zes uur. Warm op toneel. ‘Grammofoontje’ gisteren opgenomen voor de plaat. Men (Ol, Ru, Van Liempt) was er niet weg van. Zij hoorden het in de luisterkamer vrijwel zonder reacties. Zelf dacht ik, in de zaal, het is goed. Dus... mis! Gedoe. Daar gaan de 10 000 je weet wellen. Jammer. Te veel hooi op vork. Motief: ach, hadde ik twee levens, ik gebruikte het tweede om te leven!

Maandag 4 september. Ochtend 7.15 uur

Ging om 2.30 uur slapen, werd om 6.30 uur daarnet wakker. Moet naar de ‘arts’ (wij soort mensen kunnen een dokter niet betalen). Leven is uit de rails: benauwd, duizelig gevoel af en toe. Gisteren uit de Cineac komend dacht ik: Ik val flauw op straat (een man onwel geworden). Doodmoe in theater gekomen om 20.30 uur. Aldaar grote opwinding. Luns met zoon en vrouw in de zaal. Nerveus van zo'n melding. Vooral omdat Toon er ook was. Werd overigens voor ons allemaal een topavond. Speelde boven op mijn zenuwen staande een mooie voorstelling. Toon was geweldig inspirerend, enthousiast over de hele voorstelling. Fijn. Maar ja, nu weer zo ingezakt. Tobberig... voel me 's middags na het eten moe... ga dan slapen met of

[p. 144]

zonder alcohol en dan is het helemaal mis. Tegen 18.00 uur is het of ik sterven zal van moeheid. Zou dan vierentwintig uur kunnen slapen. Kom langzaam bij in de auto. Dit is niet lang meer vol te houden. Katan zegt (zonder oorlog) ook in 1963 nog niet ‘binnen’. Ga dan maar steun trekken. Vreemd. Om 20.00 uur toen Luns incognito binnenkwam, stond de zaal op. Om 20.02 uur kwam Toon binnen en de zaal begon te applaudisseren! Dat is nu democratie, zei ik gisteravond tegen het einde van de voorstelling. Het sloeg beslist nergens op, maar de mensen lachten en klapten!

Zaterdag 9 september 3.45 uur

Wakker met vaag onrustig gevoel. Telegraaf zeer zeer somber (kop: Chroesjtsjov wil koppig doorzetten). Minister Strauss (Duitsland) heeft gezegd de toestand is als in 1939, vlak voor het uitbreken van de tweede wereldoorlog. Dat wist ik zonder Strauss ook al! 700 000 man troepen in Oost-Duitsland. Tweede kernbom ontploft van de Russen. Dit is de wereld waarin wij leven! Gauw, gauw, gauw wat genieten. Morgen komt de vijand op visite. Wie weet of de hemel wel bestaat. En dan mogen we nog even leven. Even. Belde Van Liempt op. Anonieme brieven (afgegeven aan lange ober in Diligentia) met ‘Zitten Willem’ gaan naar grafoloog in Rotterdam.

Vrijdag 15 september. Ochtend 7.50 uur

Tot nu toe. Tot nu toe ben ik langzaam rijk en langzaam beroemd geworden. Dat heeft misschien als voordeel dat je leert langzaam met geld te smijten en je langzaam over het paard te laten tillen. En alles wat langzaam gebeurt, kun je onder controle houden. Drie avonden geleden (dinsdag), vier weken na ‘galapremière’ voorstelling voor het eerst weer gezien. Geschrokken en teleurgesteld. Van een derde was niets of weinig meer over. Woedend. Woensdag bespreking gehad. Hielp wel wat en gisteren gerepeteerd. Resultaat?... niet daverend. Juffrouw Wieringa: Donderdagmorgen kwamen de eerste mensen om 4.00 uur al voor Diligentia staan. Elke dag brieven van boze mensen: we kunnen niet aan kaartjes komen. Gisteravond weer hopeloze invasie in kleedkamer. Jonkheer Van den Berg van Heemstede (eerste rij midden, oude lul). ‘Uw vader nog zo goed gekend’, moest en zou ons even de hand drukken. Niet

[p. 145]

weg te krijgen na afloop. Onbeleefd tegen Ol. Kapot was ik erover. Zeurde maar steeds dat dat meisje Bouma zo goed was. Of Ol niet zou hebben meegedaan. Jonkheren, burgemeesters en commissarissen kennen vaak de eerste beginselen van manieren en beleefdheid niet. Met Lucie nu definitief gebroken. Bijna met daverende ruzie, tenslotte gisteren met kalme brief van haar: Laten we niet als kleine kinderen kibbelen en de zaak rustig afhandelen. Een visie waar ik me bij neerleg.

Zondag 24 september. Avond 20.55 uur. Diligentia

Om 12.30 uur vanmiddag opeens Cor Punt in mijn draaihuisje. Laatst gezien in oktober '45 in Bangkok.³ Heet nu Cornel d'Lumière. Correspondentieadres Palace Hotel, Montreux, Zwitserland. Logeert hier in kasteel Oud-Wassenaar. Ouderwets contact. Hij had eerst vijf minuten de pé in. Was bijna over het hek geklommen, maar tenslotte omgevaren... Had zijn allerbijzonderste vrouw bij zich (Engels?) uit Jamaica. Juwel, juweel heet ze. Enfin gelachen, gepraat, zegt elke vijf minuten iets wat de moeite waard is. Het was dus niet Birma wat het em deed (vergelijk dagboek uit die dagen!). Schreef introductie voor Cor bij Geert Lubberhuizen. Had boek (Engels) over onderwatervissen bij zich. Of ik 't ontvangen had. Zei ‘nee’, maar toen ie allang weg was, bedacht ik ‘ja’. Vanavond Margriet de Groot in theater. Haar met auto naar k. en w. gebracht en even gezellig zitten praten. Heeft het niet zo makkelijk met de grote Wim S., die zijn eigen manier van spelen heeft en tegen Larsen en Margriet in gaat. Troost haar, dit gesprek is honderd jaar oud, zolang het toneel bestaat zullen deze conflicten blijven. Het theater is een groot, geweldig compromis.

Wandelde in herfstige mist om 20.30 uur nog wat over stille Voorhout. Ambassades gesloten. In een ijverige brandde nog een licht. Een vooruitstrevend land zeker! Paleisje op slot. Een stil punt in een druk geworden stad. Maar Des Indes heeft iets onaantastbaars gehouden. Toch mooi in zijn soort. Ik moet me nu gaan schminken!

3 De ontmoeting staat uitvoerig beschreven in Wim Kans ‘Burmadagboek 1942-1945’ uitgegeven door de Arbeiderspers (1986).

Dinsdag 26 september. Ochtend 9.00 uur

Gisteravond zeer stil voor de pauze, daarna voor mij bijzonder heerlijke avond. Lag aan mezelf misschien. Hoorde een minuut

[p. 146]

voor opgaan dat Cor Punt in de zaal zat. Zestien jaar geleden was hij er altijd. Om 19.00 uur alle meisjes in mineur wegens regeringsvouwblad in de bus wat te doen bij een kernbomaanval. Beetje zielig. Maakt je al ongeveer veertien jaar zorgen en zij nu eindelijk één dag. Zei hen met grote overtuiging er komt geen oorlog. Lekker zinnetje. Direct daarna gingen ze door in angst en mineur wegens anti-griep-injectie, die dr. De Haan in pauze kwam geven. Wat daar over gezeurd is, vult een dagboek. Rapport grafoloog! Brieven en kaartjes praktisch zeker van een en dezelfde man. Advies: niets doen. Volgens hoofdcommissaris van politie is het de vraag of de inhoud van de brieven wel smaad of laster is...

Woensdag 27 september. Middag 17.35 uur

Gisteravond via Ol en Van Liempt gehoord: ik heb een Edison gewonnen voor mijn... oudejaarsplaatje. Beste vocalist!!!... Nou moe en Max van Praag dan? Verder van Toon en mijn plaatje al 100 000 exemplaren verkocht, dus... een gouden plaat voor ons?

Zondag 1 oktober. Bijna 13.00 uur

Pracht van een weer. Gisteravond dr. Drees in de zaal. Na afloop in galop naar Grand Gala du Disque en daar een minuut na aankomst Edison in ontvangst genomen. Wim Sonneveld deelde uit. Geheel au fond onzin. Won prijs in klasse beste vocalist. Informeerde of Jo Vincent in de jury had gezeten. Hilariteit. In vijf minuten was alles voor elkaar. Edison de uitvinder van de grammofoonplatenprijs (zei ik ook nog). Er is een tijd in je leven dat alles in je schoot wordt geworpen. Als je het maar beseft. In roze stemming nu. Diligentiaperiode heerlijk geweest. Altijd twee dagen van tevoren in een uur uitverkocht. Avonden daverend succes. Heerlijk programma om te spelen.

Vrijdag 13 oktober. Ochtend 10.10 uur. Thuis

Politieke conferences houden, meninkjes, verhoudingen, gevestigde begrippen slopen, moet je zo vlug doen, dat ‘men’ over het algemeen aan het kwalijk nemen niet toe kan komen. Haarlem gisteravond fijn. Lekker slot in handen! Stonden te klappen al direct bij eerste maal halen. Slechts één affiche aan schouwburg geplakt. Vijf van de zes plaatsen gewoon wit gelaten. Irritant. Directeur beetje hart-

[p. 147]

kwaalachtig, zijn assistent niks. De bureautiste heeft daar geloof ik alles te vertellen. Ondanks enorme druk op de kassa voor premièreavond, veertig(!) onverkochte plaatsen. ‘Ja, da's altijd in Haarlem.’ Belachelijk. Doe je niets tegen... In gemeentedienst. Vast loon...

Zondag 22 oktober. Ochtend 12.30 uur. Werkhuisje

Gisteren penning van De Leuve ontvangen in uitverkocht (bijna?) Luxor. Succes zeer behoorlijk. Voor de pauze ging wel. Zeer tevreden met eigen succes. Staand applaus op slot. Daarna naar foyer. Radioreportagewagen van de vara, fotografen. Burgemeester Van Walsum en zijn vrouw, heer Vlug (voorzitter Rotterdamse Kunststichting) hield speech. Wij zaten zoet op rijtjes, gehoorzaam lachend bij de ‘pointes’. Duurde ruim tien minuten. Bedankte in twee minuten (moest wel iets zeggen zei de vara). ‘Ik ben de laatste maanden zo verwend met penningen, beelden en linten, dat ik geen regering, gemeentebestuur of kunststichting kan zien of ik kijk hebberig naar hun handen of er wat voor me in zit.’ Daarna het gewone, domme, lacherige gepraat. Hoofdzakelijk omdat ik zelf nooit een zinnig woord weet te zeggen. Wil te beleefd zijn. Zie niets, hoor niets, proef niets. Denk alleen: Wanneer zou ik nu naar huis mogen.

Dinsdag 24 oktober 16.45 uur. Werkhuisje

Gedoe aan de grens van West- en Oost-Berlijn. Als ik bij enen de radio aanzet en ik hoor plechtige muziek, denk ik: ‘Oh God, het is zover!’ Laten we maar gauw onder de trap gaan zitten met de emmer met turfmolm als privaat en de noodrantsoenen van groene erwten (zie het boekje van de bb), wat voor Ol en mij zou betekenen in het gangetje. Met de vier deuren, vier ontsnappingsmogelijkheden bij instortingen. Fijne gedachte. Ga glazen deur dan ruilen tegen een houten deur. Zo wil je dan toch nog proberen te rekken. Voort te leven wat geen leven meer is. Kwam gisteravond om 24.30 uur thuis, reed het hek binnen en zag hoe plotseling de heg dor en bruin was geworden. Leek plotseling gebeurd. Dacht in onderdeel van seconde aan radioactieve mogelijkheden. Vreemde tijd.

[p. 148]

Zondag 5 november 12.30 uur. Werkhuisje

Gisteren ‘Irma la Douce’ in Rotterdam gezien en overrompeld door Lia- Dorana-talent. Heeft iets gekregen, wat je maar zo zelden ziet, iets ontroerend liefs, iets om op te eten, om je aan te koesteren. Iets in haar lopen, staan en kijken. Talent, het woord waaromheen de meeste misverstanden ontstaan. Het geheel pakte me trouwens zo dat ik weer dacht: Heerlijk beroep, fijn vak en dan gaan de lichtjes branden.

Vrijdag 17 november 16.30 uur. Werkhuisje

Er lijkt een lichte ontspanning in de wereldsituatie te zijn ontstaan. Chroesjtsjov spreekt over concessies. Henk (niet te) Vermeyden van de Showpagina van de Telegraaf, die geen drie artikelen over ons vak kan schrijven zonder dat er vier grandioze fouten in zitten, vertelde voor ‘onze bladen’ over Rusland. Sant sinds gisteravond niet meer opgetreden. Kindje begint erg zichtbaar te worden. Talentje van Jenny viel me weer eens erg tegen.

Zondag 26 november. Middag 14.00 uur. Werkhuisje

De dikke mist trekt op. Ik blijf gezellig thuis, post afdoen, kranten lezen. Ben alweer erg achter. In theater nu alles veel prettiger sinds we niet meer worden vergiftigd in de gewelven. Bovenkleedkamer prima. Veel succes met Staphorst-conference. Hopen vanavond naar de Veluwe te gaan. Morgen om 13.30 uur komt Seth. Ru af en toe zo vervelend dat ik erover denk hem eens ‘weg te doen’. Prompt was Ru gisteravond ineens veel aardiger. Liet zich weer eens zien. Maar blijft moeilijk (met opzet) voor het ensemble.

Woensdag 6 december. Avond 17.45 uur. Arosa

Sneeuw, sneeuw, sneeuw. Hollanders (hij uit kamp 108) zeiden al da's thuisblijven vandaag. Lekker aangekleed. Ol zelfs met pluutje op. Door hevige sneeuw over de sleeweg naar Litzirüti. In wachtkamer station boterhammetjes opgegeten. Alleen met Ol. Oliekachel brandde. Sneeuw ontaardde zelfs in sneeuwstorm. Om 13.00 uur weer door. Glad, glad, glad. Hielden telkens vallend elkaar op de been. Bij Langwies nog steeds sneeuw, maar opmerkelijk milder. Konden door sneeuw en nevel wel Pension Brüesch zien, maar niet ons châlet. Toen bij allerlaatste bocht, daar was het ineens! Arbei-

[p. 149]

ders waren op het dak bezig. Op het dak! Zag er fantastisch leuk uit in die dikke sneeuw. Voor Ol te veel sneeuw om er bij te komen. Lijkt me enorm te worden. Echt iets wat je je in je leven droomt. Fantastische ligging te midden van de mooiste wandelingen van de wereld met een schitterend uitzicht. Een golf van rust kwam over me. Je voelt de stilte en eenzaamheid van het dorp.

Zondag 10 december 12.55 uur. Thuis werkhuisje

Direct bij aankomst gevoel van waren we maar in Langwies gebleven. Grote postrotzooi. Voor avond Simon gaan werken. Uitreiking Constantijn-Huygensprijs. Als berg er tegen op gekeken. Entreeliedje gemaakt. Conference in elkaar gezet. Avond viel mee en tegen. Tv-journaal en Polygoon, kro, Wereldomroep, kabels, microfonen (drie op m'n berentafeltje). Om 21.30 uur op. Liedje viel. Conference haalde alles(?) op. Belastingambtenaar van de accijnzen gespeeld, die toespraak hield (hoopte dat heer Carmiggelt die velen liet lachen, straks niet zelf dat gelach zal moeten betalen) en man van de horecabedrijven (Carmiggelt bedanken, dat zijn pen heeft meegeholpen velen over de voor onze bedrijven met volledige vergunning zo gevaarlijke drempelvrees te helpen). Lang applaus, maar ‘van binnen’ toch niet veel reacties. Tenslotte ‘Beertjes’ (vooral voor Simon). Slotliedje in de war. Jammer. Mijn schuld. Enfin... ingestort naar huis. Moe, onvoldaan. Gisteravond in Utrecht op tv-journaal gezien (sprak de omroeper over hoogtepunt was het optreden van W.K.). Nieuwe moed voor Utrechtse première die toen al aan de gang was. Was bij begin eigen nummer zo nerveus, kon glas haast niet stil houden in de hand. Utrecht is de stad van wereldkampioen Anton Geesink (5 december in Parijs) en burgemeester De Ranitz. Ik weet niet voor wie ik het bangste ben. Uitverkochte zaal. Voldaan gevoel bij het slot. Zaal stond meteen. Bloemen en doos chocolade van directeur. In dikke, dampige nacht voorzichtig naar huis. Om 1.00 uur voor de deur. Doodmoe. Hoe lang hou je zoiets nog vol...? Langwies wacht.

Donderdag 14 december 12.45 uur. Werkhuisje

Gedachten over de conference:

Het enige berekenbare is de onberekenbaarheid van het publiek. De bereidheid van het publiek tot lachen wordt bepaald door de

[p. 150]

prijs van het entreebiljet gevoegd bij de hoeveelheid moeite die moest worden gedaan om een plaats te bemachtigen.

De actualiteit wint het vaak van de geestigheid. Een opmerking zonder pointe over een gebeurtenis van vandaag is vaak (diezelfde dag nog!) een succes. Drie dagen later moet het grapje eruit, als het nooit verder kwam dan een opmerking.

Er zijn technieken om een zaal die ‘niet te tillen is’, lichter te maken bijvoorbeeld door het tempo sterk te vertragen waardoor alles begrijpelijk wordt, of het tempo sterk op te voeren waardoor alles lichter lijkt. Minder gaan bedelen om reacties van de zaal. Duidelijk laten merken dat het grappig is en niet ernstig moet worden genomen. Zogenaamd subtiele grappen zo lanceren dat het publiek voelt dat er een hoeveelheid intelligentie voor nodig is om het te begrijpen. Dan kan men zelfs door spits en olijk kijken, intellectuelen aan het lachen krijgen met iets dat gewoon nergens op slaat.

Er is weinig marge voor improvisatie. Helaas is op een première vrijwel alles improvisatie en daardoor wordt het vaak rommelig, onevenwichtig en gerekt. Na enkele dagen worden de sterke grappen naar begin en slot geplaatst en komt er tekening in de zaak. Na ongeveer vijfentwintig dagen staan de grote lijnen vast. De improvisaties worden in het ‘bouwwerk’ aangebracht op plaatsen die zo sterk in elkaar zitten dat ineenstorten uitgesloten schijnt. (En desondanks gebeurt het nog wel!) Echte versprekingen nemen (vermoedelijk) iets van de glans weg, tornen aan de onfeilbaarheid van de man die het weet en laten dan merken dat het een moeilijk vak is...

Dinsdag 20 december 20.15 uur. Utrecht, kleedkamer 6 even lekker alleen

Als we Luns eens even onder de kerstboom zetten? Gisteren geschaatst op Amsterdamse ijsclub van 13.30-15.30 uur. Ging eerst uitzonderlijk slecht, houterig, niks. Verhard ijs, prachtig zwart. Lege banen in het begin. Daarna leuk soort mensen. Veel tieners, twens en nozems. Viel ook nog. Daarna ging het opmerkelijk beter ineens. Had weer erg de smaak te pakken. Zalig zwieren. 's Avonds wat tam publiek, maar toch wel goed. Staand slotapplaus nu al weer heel gewoon. Na afloop spiegelgladde wegen. Kwamen goed thuis met God, zand en behoedzaamheid.

[p. 151]

Dinsdag 26 december. Tweede Kerstdag. Na schaatsen 16.00 uur Caroline Hoeve

IJsclubdialoogje:

Jongetje van acht jaar: Hebt u gisteravond Toon Hermans gezien?

Ik: Ja.

Jongen: Hoe vond u het?

Ik: Grandioos.

Jongen: Ja hè? Mag ik u wat zeggen, meneer. Ik vind Toon Hermans leuker dan u.

Ik: Jongen, waarom verknoei je nou mijn hele Tweede Kerstdag?

Jongen: Ach meneer, weet u wat het is...? U bent ‘moeilijker’.