Burmadagboek 1942-1945

[p. 53]

[p. 54]

[p. 55]

Vierde schrift: 23.8.1942 | 19.9.1942

Zondagmiddag, 23 augustus 1942, 's middags 3.15 (Jap. tijd)

En waarom niet op zo'n middag aan mijn 4de dagboek begonnen? Het is vreselijk. De stemming van mezelf is ver beneden peil. Het is zeker weer de gewone maandelijkse inzinking hoewel er andere dingen niet vreemd aan zijn. Het schiet helemaal niet op en laatste 3 dagen zijn erg ‘slaanderig’ verlopen. Veel ook wel eigen schuld - maar vrolijk is het niet. Had gemeend dat de ‘As’ in deze augustusmaand wel een eind aan de oorlog zou weten te maken... maar het lijkt er nog niet erg op. Zie nergens meer iets in. Stopwoord van R. en mij: ‘'k zie d'r niets meer in!’ - Stelde 4de programma een volle week uit! Wat moeten we nou straks in het leven gaan doen? Ik heb d'r geen zin meer in en ben zonder comedie levensmoe. Ik wou dat ik er op een fatsoenlijke manier af kon komen.

Maar Olle dan? Ik weet het niet. Ik sta hardop te vloeken tegen haar portret als ik alleen in de kamer ben. Lieve God, de mensen weten niet half wat ‘oorlog’ en ‘vijandschap’, ‘haat’ of ‘gevangenschap’ wil zeggen. 't Is zo erg en dan nog veel erger!

13 september zitten we een halfjaar opgesloten!!! Hansje P. vanmorgen erg overstuur en zenuwachtig wegens klappartijen. Ik zelf ook putterig - ‘Zie er niets meer in’. Zelf 2 maal voordracht gehouden over de opleiding van toneelspelers. Aardig succes wel. Hoe zal ik nog ooit in het gewone leven passen? Ik denk vaak aan Prem toen ze in de voorzomer van 1939 naast me in de auto in de Westeinder Polder zei: ‘En alle jongeren rekenen op oorlog! Ze weten dat ze er aan gaan.’ - God wat schrok ik toen. Daarna kwamen we op de ‘Ark’²¹... Verloren paradijs! Maar het ergste - ik geloof niet ooit weer echt gelukkig te kunnen zijn en daar ik ook niet in het hiernamaals geloof... zal ik dus met die paar jaren van geluk die ik gehad heb genoegen moeten nemen!

Het eten is af en toe verdomd beroerd en als om 10 uur het licht uitgaat denk ik vaak: laat ik nou mogen inslapen om nooit meer wakker te worden. Maar dan denk ik weer aan Ol en dan weet ik het niet meer. Hoe moet dat nou verder? Ik weet het bij god niet! Stop!

21 De Ark: in een sloot aan de Westeinderplas ter hoogte van Kudelstaart (Kalslagen) lag een kleine woonark waar Wim Kan en Corry Vonk zich konden terugtrekken. Na de oorlog zouden zij daar lange tijd permanent in wonen, totdat op het land ernaast hun Ollehuis werd gebouwd. In 1953 werd de Ark bij de watersnoodramp weggegeven.

[p. 56]

Woensdag 26 augustus, 2 uur

Weinig wat vermelden waard is. Poseerde voor majoor Scheffer en kreeg gisteren zijn portret cadeau - een zielige ouwe man. Bewaar het nu maar voor je kan niet weten. Poseer ook bij Dickhof. Een groep geeft ons portretten cadeau. Erg aardig. Denken zaterdag ons nieuwe programma te lanceren onder de titel ‘Kawat melodieën’. Schreef eergisteren een nieuw lied: ‘Jansen ziet er niets meer in!’ Lijkt me goed geslaagd. Hoorde via N. dat met Ol alles goed gaat. Vertrouw daar nu maar op. Het ‘hengsten’ is weer - sinds zondag - veel minder. Het voer is vrij eetbaar, mede dank zij Teun enz. Het kan me trouwens niet veel schelen. Het regent vrij veel - nogal melancholiek maar gezellig. Radio Zoem Zoem (zo worden hier de geruchten genoemd) zwijgt!

Vrijdag 28 augustus, 2 uur

Heden 10 jaar geleden met Ol gaan samenwonen. Gekke vreemde herdenkingsdag. Denk weer veel aan Ol. Om halfeen iemand uit hospitaal met groeten en shirt (wit) kousen (wit) en truitje (wit). Net of het een cadeau was voor deze dag!

Morgenavond eerste voorstelling van ‘Kawat melodieën 1942’. Ben erg benieuwd. Gistermiddag bij broodje hard ei program laten keuren. Alles goedgekeurd. Gisteravond laat nog een bekendmaking dat uitbreekpogingen met de dood zullen worden gestraft en dat er represailles op de familieleden genomen zullen worden. Enfin - 'k was 't toch niet van plan. Dat maakt dus geen verschil. Stemming verder - gaat wel... Bij slapen gaan en wakker worden soms erg het gevoel van een komediestuk waar het doek maar niet wil vallen. Dickhofs tekening nu ook klaar. Net mijn pappie. God, god, wat oud en misnoegd. Heb me overigens zo net weer laten kaal knippen.

Zondagmorgen 30 augustus, 9.10

Gisteravond première van ‘Kawat melodieën 42’. Groot en enthousiast succes. Bij opkomst eindeloze toejuichingen. Wel erg aardig qua sfeer. Ook onze groep 8 aanwezig. Gekleed in de nieuwe wit-gebreide kousen van Ol, groene broek, wit shirt van Ol, pet en in mijn borstzak (voor de mazzel) Olle's foto van Zwitserland. Geen nummer op! Tijdens voordracht ‘Jansen ziet er niets meer in’ twee Japanse schildwachten in de achterzaal. Iedereen buigen en ik er helemaal uit. Enfin, succes liet niets te wensen over. 4de programma doet niet onder voor het 3de... is het oordeel van de koffietent en omgeving. Het programma zag er als volgt uit:

1	Openingsconference
2	Kawat melodieën
3	Hopla, hier zijn wij

[p. 57]

4	Voetbal Josefientje
5	Jansen ziet er niets meer in
6	Solo Rayer
7	Dagverblijf imitaties
8	Kawat melodieën

Speelduur van 6.30-8 uur.

Gisteren al geruchten over eventueel terugkrijgen van de distinctieven. Deze heden inderdaad teruggegeven. Aardige en beleefde geste van het Japanse leger...! Velen sjouwen nu weer door het kamp met sterren (aan één kant) op. Zag gisteren onze tolk Visser er ook al mee. Zaterdag om 12.15 alles aantreden. Gewacht tot halfvier. Toen weer uitkleden. Vandaag hele dag gekleed blijven voor mogelijke inspectie! Heb als altijd na premières weer nog groter verlangen naar Olle! Wat houd ik toch onbeschrijfelijk veel van haar. Dat is altijd het gevoel van eenzaamheid na elke première. Hoe groter het succes - hoe eenzamer daarna het thuiskomen in ons kamertje. Zonder Olle, zonder gesprek over de prestatie, zonder het stralende gezicht van Ol. Ik heb nu maar weer eens even met mijn 3 foto's op het luxe hoekje staan praten. Dat gaf toch wel even een zekere bevrediging. Daarna veel complimenterende mensen. En toen lieten ze ons alleen en lagen Rayer en ik op ons bed te wachten... waarop? Dat zal God weten. Gek dat verder alles zo'n beetje is als in de echte maatschappij... allerlei mensen die dít mooi vinden en dát niet zo... enz. Bezoekjes van vrienden op de zondagochtend die eens even ‘komen horen’... Er is dan geen ochtendblad, maar toch is het net of de gunstige ‘kritieken’ verschenen zijn. Hij overtreft zichzelf - veel beter dan vroeger - past zich steeds beter aan bij 't milieu - leuk dat we nu juist die andere kleren eens aan konden trekken.

Heb fijn weer een nieuw boek gekregen van A.M. de Jong, Onnozele kinderen. Ben al 34 bladzijdes ver. Ga gezellig vanmiddag liggen lezen. Vanavond concert op de ijsbaan en daarna bijeenkomst. Spreker de heer Koets²² over de oude Grieken en Romeinen.

Ik sprak vandaag een man, die zag er niets meer in.
Hij wou afscheid nemen van zijn huisgezin.
Hij stond daar in een kring vlak bij het hoofdgebouw
en hij zei het aan wie 't maar horen wou;
't liep verder als een vuurtje; bij Jansen was het begin.
Weet je van Jansen - Jansen ziet er niets meer in.

22 Koets: latere hoofdredacteur van Het Parool en lange tijd wethouder van Amsterdam.

[p. 58]

 

Refrein

 

Alle moed zonk in m'n schoenen

 

maar heus niet alleen bij mij.

 

Plotseling zei een tiental mensen:

 

als het meezit zijn we over tien jaar vrij.

 

Maar als het mocht tegen lopen

 

erger nog dan in 't begin

 

duurt het minstens 50 jaar - die ramp...

 

En 't kamp zei zacht: ‘'k zie d'r niets meer in.’

 

 

 

En Jansens woord deed werk; het ging van mond tot mond.

 

En met holle ogen, bleek en ongezond,

 

liep al wat met hem sprak wanhopig in het rond.

 

En het nieuws ging nog steeds van mond tot mond.

 

De stemmingsthermometer kwam ver beneden min,

 

Jansens volgelingen zagen er niets meer in.

 

 

 

Refrein

 

Alle moed zonk in hun schoenen.

 

Zó down was men nooit geweest.

 

Velen zagen reeds visioenen

 

van zichzelf als grijsaard op het vredesfeest.

 

Wanhoop druppelde uit hun ogen.

 

Op hun schoenen hing hun kin.

 

Als een echo van de dood zei 't kamp:

 

‘Het is een ramp’ - 'k zie d'r niets meer in.

 

 

 

Maar voordat Jansens woord nog goed was uitgewerkt

 

zat diezelfde Jansen - stil, onopgemerkt,

 

te lezen in een brief, die hij ontvangen had

 

van z'n enige en allerliefste schat.

 

Hij las de lieve woordjes met lachend rooie kop.

 

En die Jansen - ach die Jansen - knapte op.

 

 

 

Refrein (2 ×)

 

Alle moed kwam uit z'n schoenen.

 

Tien jaar - werd een week of tien.

 

Heel zijn militaire inzicht

 

werd door deze brief van a tot z herzien.

 

Heel zijn politieke standpunt

 

werd herzien vanaf 't begin.

 

En tot z'n satellieten in het kamp

 

zei hij: ‘Kop op! 'k Zie d'r zóveel in!’

[p. 59]

 

Jansen, Jansen, brave Jansen.

 

Wat jij vindt dat deert ons niet.

 

Of je oreert van kwaje kansen

 

of van goeie - Jansen, 't interesseert ons niet.

 

Of je er al of niet wat ‘in ziet’

 

't deert ons niet - mits men jou kent.

 

Maar jij kunt verdomd gevaarlijk zijn

 

waar jij niet Jansen - maar ‘de twijfel’ bent.

Treinkampement Tjimahi

Dinsdag 1 september, 12.45

Zo is dan augustus alweer in snelle galop voorbijgetoerd en september is begonnen. Wat zal het brengen? Gisteren eigenaardige dag. Alles opeens weer in uniform met distinctieven op. Gewoon alsof de oorlog afgelopen was! Overigens een sombere dag met niets doen en mokken doorgekomen. Er viel niets te beleven in tegenstelling met de zondag toen er heel wat geklapt werd! Er waren geen Jap. patrouilles in het kamp en de dag gleed volkomen emotieloos voorbij. Mooi blauw weer, zonder druppeltje regen. Bij de tolken hadden ze een ‘menu’ gemaakt dat door velen 10 minuten na het nuttigen weer werd uitgespoegd. Rayer en ik kregen ± halfacht een slokje wijn. Ik zei zacht ‘proost lieve Ol’ en dronk het op terwijl ik aan m'n grootste bezit dacht. Hoelang nog en zie ik het ooit terug? Vandaag en gisteren trouwens erg down! en ontevreden met het hele leven. Zou er wel voor een koopje afwillen, maar ja - dat kan nou eenmaal niet. Heb de laatste tijd een gevoel alsof ik in de verkeerde trein zit. Kreeg gisteravond laat officieel de tekening van Dickhof van groep iv cadeau. Aardig maar erg somber... Kritieken van dit programma in het algemeen zeer gunstig. Morgen weer voorstelling voor groep ix, xi en half xiii. Hoe zou 't in Holland gaan? Bestaan Pap en Mam en Jan en Truus en Corry's Pappie en Dick en Dien en de Viruly's nog? Heb Onnozele kinderen alweer bijna uit!

Donderdag 3 september 1942, 's morgens 9.40

Hedenmorgen rillerig en koud geworden toen Kalker om halfnegen en passant vertelde dat er 2 vrouwen door inheemsen vermoord zouden zijn volgens de ‘Tjakaja’²³. Grote God wat een situatie! Daar zit je nou lullig en wel in een gevangenkamp terwijl ze misschien intussen je vrouw vermoorden! Ik was er kapot van en moet er maar niet te veel aan denken. Hoorde ook al bij geruchten zoiets over rampokken in Batavia. Hoop maar dat daaraan streng een eind gemaakt zal worden. Overigens gisteren 2de voorstelling van Kawat Melodieën. Geweldig succes.

23 Tjakaja: geheime zender.

[p. 60]

Nieuwe grapjes verteld. Na afloop met kookapparaatje eten opgewarmd en gezellig met ons drieën gezeten en gegeten. Chocola (kopje poederrrr - zoals Olle zegt) gedronken. Lees nu weer een mooi klein boekje van Jef Last, Flirt met de duivel. Genoot ook nogal van Onnozele kinderen. Iedereen kijkt uit zijn eigen venster en houdt het tuintje dat-ie ziet voor de wereld...

Schiet aardig op met mijn Engels. Lees en spreek het al vrij goed. Heb dan ook iedere dag les!

Faber heeft vanmorgen zijn baard afgeschoren. De optimist. De stemming begint weer een beetje te stijgen.

Donderdagavond 3 september, 7.20

Heden 3 jaar geleden dat Engeland en Frankrijk Duitsland de oorlog verklaarden! Van de goede Ol alle goeds gekregen en ook 2 piek. Fijn! Erg melancholiek, maar blij.

Vrijdag 4 september, 2 uur

Erg gekke stemming. Vanmorgen aan 't 5de programma gewerkt. Alle plannen nog heel vaag. Gisteravond ‘Peek en Cloppenburg’²⁴ opeens erg vriendelijk. Niets hoefde zo erg precies enz. enz. Nieuws uit de Tjakaja: de Jap. minister van buitenlandse zaken is afgetreden wegens gezondheidsredenen. Vanmorgen gehoord dat onze Jap. kampcommandant de luitenant Soesoeki vertrokken is. Nog niets over zijn plaatsvervanger gehoord. Geruchten over intendance, contact en geld krijgen (behandeling als krijgsgevangene) maar nog niets zeker. Erg goeie bui. Morgen om 2 uur Ol op doktersconsult. Zou haar graag eens zien!!!! Stemming gunstig. Boekje Flirt met de duivel uit. Begin nu aan Katarina van Sally Salminen. Moet heel goed zijn.

24 Peek en Cloppenburg: bijnaam voor een slaanderige bewaker.

Zondagmorgen 6 september, 11.30

Alleen thuis! Rayer naar Borsumy bijeenkomst. Gisteren mooie dag! Om 12 uur kwam v. Hasselt vragen! ‘Kan 't zijn dat ik je vrouw in de trein heb zien zitten?’ Nou, dat klopte dus als een bus! Om 2 uur colonne naar het hospitaal met de groeten en zo en om 3 uur voor Rayer, Pluygers en mij enveloppe met foto's en geld. Reuze blij met de foto's. Allemaal op de Dagoweg. Keek gek naar tafel met kleedje, bank met kussens, stoeltje met leuning. Zo... even in gesprek geweest met majoor Goudswaard die een lijst kwam brengen van planten en dieren die in het kampement te zien waren - heel interessant!! Reuze blij dus met foto's. Vooral Hansje P. erg ontroerd. Zelf Olle heel jong en mooi gevonden op foto met gieter en er lang en eerbiedig naar gekeken. Toen de trein van half 5 naar

[p. 61]

Bandoeng voorbij zien komen en Ol zien staan op 't balkonnetje. Niet gezwaaid, omdat 't niet mocht! - - Om 5 uur colonne terug en groeten overgebracht van Ol. Alles ging best zei men! Volgende zaterdag weer bezoek. Weet niet of mijn bericht nog op tijd is doorgekomen...

Vrijdagmiddag tijdens Engelse les Jap. schildwacht langsgekomen. Beleefd gegroet, toen hij op boomstronk geklommen en over de schutting gekeken en mij (in 't Maleis) uitgenodigd ook eens te komen kijken. Er waren vrouwen te zien! Het over de schutting gluren (werd 2 maanden geleden bekend gemaakt) was op straffe van ter plaatse doodschieten, verboden! ‘Het systeemloze tot systeem gebombardeerd.’

Gisteren avondvoorstelling van ‘Kawat Melodieën’ voor hoofdofficieren, halve keuken en groep vi. Na afloop bezoek van Van Thiel. Sprak met grote waardering over dit programma en over ‘wrede parodieën en imitaties’ - - - Vanmorgen algemene kampberoering over 2 inheemse politiemannen (van de veldpolitie) die vannacht door 't kamp zouden hebben gesurveilleerd. Niemand weet het juiste.

- - - Juist komt kapitein Schaub even op bezoek. We bedanken hem voor zijn alleraardigste lied: ‘Ik heb jou in je pendek zien staan’. Dan komt Kalker en daarna Rayer binnen. Als Schaub weg is worden de koppen bij elkaar gestoken - - - zoem zoem - - -

1ste Op 't kampkantoor zóu brief liggen die op 8 september geopend mag worden!

2de Aan de poort zou nog maar één Jap. schildwacht zitten + inheemse veldpolitie.

3de Onze mensen zouden weer bewapend worden met klewang en revolver (soldaten alleen klewang!).

4de In Bandoeng zou een grote conferentie zijn geweest, waarbij de commandant van 't zesde aanwezig is geweest...

En al dit ‘nieuws’ wordt me verteld op 6 september.

Iets goeds voor jou!!!

Hahaha!

Dinsdag 8 september, 10.30 's morgens

De zondag zonder verdere emoties verlopen. Het rook weer naar zondag - - er hing weer die broeierige sfeer van zondag in de lucht die zich voor de 11de maal ontlaadde als een onweer in de vorm van ons zondagavond concert. De hele verdere dag geen enkele Jap. schildwacht in het kamp te zien geweest. Kalker voor 't eerst sinds de capitulatie geen woord Japans gesproken. Na 't concert geijsbaand en ten slotte naar bed. Gisteren (maandag) gekke dag. Alle geruchten stopgezet - niet gewerkt - veel visite gehad - - 's middags gelezen in Katarina. Vind het nog niet zo bijzonder. Koffie ná gedronken. Bijeenkomst 's avonds (Stoa).²⁵ Spreker v.d. G. over Molière. Reuze saai en vervelend. V. in ziekenzaal vraagt

25 stoa, zo verklaart Kan zelf op 22 september, staat voor: Slechts tijdelijke oudehoer avonden.

[p. 62]

geld voor z'n leerwerk, laat andere mensen voor hem sjouwen en werken, treedt niet aan bij inspecties enz. V.d.G. zit de hele tijd te voelen of ie zich al wat beter of beroerder voelt. Enz.! Overigens lijkt het erop of er van de geruchten niets waar geweest zal zijn. Werkte vanmorgen alweer wat aan 5de programma. Zag bijna geen patrouilles. Twee soldaten zaten vanmorgen gemoedelijk koffie te drinken voor onze deur bij de buren! - - Heerlijke gebakken uien gegeten. 't Dagverblijf is weer binnen!

Woensdag 9 september, 12.45

Weer allerlei nieuwe Jap. schildwachten aangekomen. Soms erg nieuw met ‘laarsjes en geweertjes’, alles zo uit de doos. Vanavond weer voorstelling voor de marine (groep vii 9 staf). Vanmorgen in 't zonnebad zitten ‘schrijven’ maar niets gemaakt. Gisteravond flensjes gekregen van lijn elf. Daarna grote regenbui en alleen in de kamer gezeten - Einde -

Donderdagmorgen 9.15

Gisterenmiddag regen. Onder afdakje Engelse les gehad, daarna gemandied, vruchtensla gegeten en toen Kalker gekomen voor de voorstelling. Altijd dezelfde ceremoniën: tanden poetsen, horloge om van Rayer, portretje van Corry Vonk in m'n zak, witte schoenen aan. Geroep van de overkant tijdens tandenpoetserij: ‘Is er voorstelling?’ Overste Vriesman tijdens voorstelling in de zaal en veel gelachen. Na afloop Maas even hier: ‘'t is of je een hele revue hebt gezien!’

Praten met Kalker veel over Eze, Beaulieu, Saint-Raphaël en de Rivièra. God, waar is de tijd gebleven dat ik met Ol samen onder de paraplu naar Beaulieu en Nice wandelde? Verloren paradijs! De foto's van ‘Onze’ vrouwen nemen een belangrijke plaats in de kamer in en beslaan een groot stuk van de conversatie. Gisteren verhalen over we zouden 2 × zoveel groente krijgen en al een tijd loopt er een gerucht over geld! Te mooi om waar te zijn. Ga zaterdag naar de trein van 12 uur kijken. Misschien dat Ol daar in zit. Vandaag nogal downe bui. Weet niet hoe 't komt. Ben niet erg tevreden met mijn boek van Katarina. Waardeer het verhaal maar matig. Gisteren heeft Kalker weer Bonga Ville weten te plukken. Nu staan de rooie bloemen in een leeg sigarettenblikje op onze houten tafel. Een los bloemetje staat bij het portret van Corry Vonk. Vanmorgen de ochtend verlummeld. Schaub, marine, lijn 11 en v.d. Pluim op bezoek geweest. Vanmiddag Kalker naar het plaatsbureau geroepen. Ben benieuwd naar het resultaat!

[p. 63]

8
Wim Kan en Corry Vonk in de straten van Bandoeng. De oorlog was in Nederlands-Indië nog niet uitgebroken.

[p. 64]

Zondagmorgen 9.30, 13 september 1942

Vandaag een halfjaar geleden dat ik - nagewuifd door Corry - met koffie achter op de Riouwstraat 53 verliet! ‘Als er niks bijzonders is, kom je toch wel meteen naar huis,’ riep Ol toen nog. Hahaha! Nou is 't een half-jaar geleden - en nog niet thuis.

Gisteren om 12 uur Ol in de trein naar Tjimahi zien zitten. Had Schotse jasje met rode ruiten aan. Aardig gezicht. Stond met ‘Vader Bril’ ruim een kwartier te wachten op de aankomst. Ten slotte stormde de trein in volle vaart voorbij. Wuiven mocht niet. Hij zag z'n vrouw niet eens en zij zagen ons geloof ik ook niet. Ol keek te ver vooruit. Om half 5 kwam de terugtrein - - Daar waren ze geen van beiden met zekerheid in te herkennen. Maar anderen beweerden hen pertinent te hebben gezien. Enfin, dat zijn dan de kleine vreugden van dit leven. Om 5 uur ontving ik de groeten + één allerliefst fotootje. Onze portrettengalerij breidt zich belangrijk uit. Op het ogenblik dat ik dit aan onze houten tafel schrijf, liggen er weer 2 foto's op tafel. Ik ben wel erg blij met deze levenstekens. Ol ziet er erg opgewekt uit! Gisteravond voorstelling voor stippen + groep iii. Goeie voorstelling. 'n Beetje down en hoofdpijnachtig, maar niemand kon iets merken. 't Programma slaat geweldig in. 's Avonds mooie dwaze geruchten: maandag a.s. allemaal naar 't 4de om speech te horen van Jap. generaal. 20 september begint de wapenstilstand. De ar's²⁶ in Midden- en Oost-Java (wat zo goed als ontruimd zou zijn) nemen het bestuur over. Vertrekkende Japanners richting Merak. Waar halen ze de onzin vandaan? Ik zou nu toch zaterdag a.s. nogmaals laatste wanhopige poging doen om mee naar buiten te mogen. Wie weet. Verlang wel heel erg naar Olle - Weinig of geen Japanse patrouilles momenteel in 't kamp - afkloppen. Gek zo aandachtig als je nu de fotootjes zit te bekijken en te vergelijken... ‘ze heeft daar een ander bloesje aan dat kan je duidelijk zien want dáár is de mouw afgeknipt en dáár opgerold’!

26 a.r's: betekenis onbekend.

Dinsdagochtend 10.30

Zondagavond even voor het concert erg opgeschrikt door bericht dat alle Europese vrouwen in Batavia in bepaalde buurten bij elkaar zullen worden gezet en alleen het hoognodige mee kunnen nemen. Heel onplezierig. Als Olle in Bandoeng het enige wat ze nog bezit, n.l. haar huisje, ook moet opgeven zal haar dat wel een reuze duw geven. Hopelijk houdt ze zich flink. Het hele concert was er in ieder geval door bedorven wat mij betreft. Tot overmaat van ramp begon het toen nog te regenen en werd alles erg ongezellig. Gisteren (maandag) met zijn allen naar 't ‘zesde’ geweest om daar een speech van een Jap. generaal te horen. Het werd ten slotte een overste, die vertelde dat we maar vooral heel zoet en gehoorzaam moesten zijn en nog een heleboel wat natuurlijk niemand kon verstaan.

[p. 65]

Toen 't uit was kwam de tolk Baumgarten en vertaalde het een en ander. Zei o.a. dat we in de toekomst volgens de Conventie van Genève behandeld zouden worden, maar dat werd door andere tolken en door de commandant van 't 6de direct tegengesproken, zodat we ± 3 uur onderweg zijn geweest terwijl nu niemand het juiste schijnt te weten. Buiten was het een ongezellige diep melancholieke beweging. Die vrouwen (2 Europese waren er bij) zo zielig langs de weg en in 't 6de een stemming als op een voetbalwedstrijd of een jaarbeurs. Boe!!! Was - al klinkt het nog zo gek - blij weer in ons treinkampementje en ons ‘huisje’ terug te zijn. Loop allang met het plan rond een gedicht te schrijven ter ere van Ol maar kan er toch niet goed toe komen. Het eten is wel verbeterd. Vele mensen hebben echter maagklachten en er is veel dysenterie. Heb zondagmiddag Katarina uitgelezen. Toch erg mooi. Een voorbeeld hoe je van niets ‘iets’ kunt maken. Lees nu In hun groei bedorven, misdaden uit liefde en haat door H. Ashton Wolfe (tolk bij de civiele en criminele rechtbanken). Nogal aardig tot nu toe. Eén verhaal speelt in Monte Carlo en dan zie ik ineens weer die heerlijke tijd met Ol in 't zuiden. Waar is dat allemaal gebleven? Verloren paradijs! 't Leven gaat voorbij en je houdt er zo ontzettend weinig tastbaars uit over...

Donderdagmiddag 17 september, 3.20

Verjaardag Hansje P. Hij het in de ingewanden en wij hem tabak gegeven. Hij ons gisteren zijn brood. Gisteren voorstelling groepen v en iv. Groot succes. Na afloop Stokvis hier. Reuze gelachen en over boekuitgave van mij gesproken. Vandaag vele gekke geruchten. Trouwens gisteren ook al. Jappen verlaten het land - - haha! Fourageurs mevrouw met witte duif gezien (vrede). Inheemse mensen zouden geroepen hebben: ‘Prang abis!’ ‘Oorlog afgelopen!’

Treinen vol Japanners zouden voorbijrijden. Maar het huis naast ons kampement wordt leeggemaakt voor de nieuwe Jap. kampcommandant. Een hobbelpaard is er al uitgehaald. Oost- en Midden-Java zouden zijn ontruimd en zondag gaan we naar huis! - - - Was vanmorgen bij Beets op ‘ziekenrapport’ - moet nodig naar het hospitaal voor chirurgisch onderzoek. Dr. Belmonte. Ben niets goed... Op de grond bij de plaats waar de fourageurs altijd komen staat geschreven: ‘20 september zijn jullie vrij’ en: ‘de oorlog is voorbij’.

Werkte vanmorgen aan het 5de programma. Nog niet veel animo! Had vanmorgen ineens vele complimenten in ontvangst te nemen over de laatste voorstelling. Hier tegenwoordig 's middags veel regen. Net een Zwitsers bergdorp. De schildwacht aan wie Kalker gisteren toestemming voor de voorstelling vroeg, zei: Ja natuurlijk, waarom doen jullie dat niet elke avond? Er waren trouwens weer 2 schildwachten in de zaal. Ze boden Keesje Maas sigaretten aan. We zijn tegenwoordig zó ‘manis’. De

[p. 66]

buren zijn hun huis aan het verbouwen. 2 bedden boven elkaar. Nou komt er voor de regentijd wat meer plaats. Hoorde vandaag dat mevrouw Fokke met 4 kinderen uit d'r huis gezet zou zijn (Dagoweg 106). Ben nu weer erg ongerust dat Ol ook haar lieve huisje uit zal moeten. Wat zal dat een slag voor d'r zijn!

Zaterdag 19 september, 12.45

Rare up en down geruchten. Canadese officieren zouden vrij door Bandoeng wandelen!!!! Mensen hadden het zelf gezien. Morgen (zondag) zouden ook wij losgelaten worden. Heel Java zou één groot gevangenkamp worden, waarover wij ons vrij zouden mogen bewegen - - Hahaha! 'k geloof d'r geen klap van. Toch hebben we voor morgen om kwart over tien een koe besteld om op naar Bandoeng te rijden. - - - Vanmorgen hele ochtend met Van Thiel gesproken over zijn nieuwe theorie. Hoop wat betreft mijn latere cabaretboek met hem samen te werken, want hij meent het bewijs te kunnen leveren waaróm cabaret kunst is. Vanmorgen om 12 uur met Rayer naar de trein staan kijken, maar niemand gezien. Enfin daarom niet getreurd! Vanavond laatste voorstelling van ‘Kawat Melodieën '42’. Kalker net terug van fourageren. Geen nieuws. Zit veel in de zon, ben betrekkelijk optimistisch, heb de pest aan E., V. e.d. en wil niet zoals zij met lip op 't knoopsgat door het kampement lopen. Ben tevreden met de omstandigheden van het ogenblik, ben nog 4 gulden waard. Zal moeten lenen. M'n gezondheid is goed - al moet ik binnen afzienbare tijd eens naar het hospitaal. En hiermee sluit ik dit 4de schrift van m'n dagboek - - - Dag lieve Olle! Zoen van je man!