Burmadagboek 1942-1945

[p. 33]

[p. 34]

[p. 35]

Derde schrift: 6.7.1942 | 20.8.1942

Maandag 6 juli 1942, 2.50

Ik schrijf - en werd weggeroepen voor een gedichtenbespreking met dr. Ks. Het is avond, 19.30. Ik schrijf dit dagboek en al mijn voorgaande aantekeningen alleen voor mijn vrouw Corry Vonk. Ik hoop het haar als ik ooit nog thuis mocht komen voor te lezen in bed. Ik hoop haar dan te vertellen hoe een man af en toe tot gek wordens toe kan verlangen naar het enige wat waarde voor hem in het leven heeft - zijn vrouw. Ik heb nu mijn werk, soms bijna meer dan mij lief is, hoewel ik het voor geen geld zou willen missen. Maar zoals vanmorgen, als je van 9 tot 1 bijna aan één stuk hebt gerepeteerd, dan mis ik Olle zo ontzettend, dat ik op bed moet gaan liggen om weer een beetje bij te komen. Ik ben niet in de beste stemming. De gevangenschap begint erg drukkend te worden en af en toe heb ik mijn grote inzinking. Zondag (gisteren) harmonicaconcert (buiten) en bij Kalker en Gerhardz (de tolken) in ‘de loge’ koffie gedronken en geluisterd. Vanmiddag weer Engelse les en met Ankerman gewandeld en prettig gepraat. Moet nu om kwart voor acht naar een lezing (voor 10 mensen) over ‘dwangvoorstellingen’.

Dinsdag 7 juli

Erge downe dag. De foto's op het plankje boven mijn bed maken me diep melancholiek maar wegstoppen wil ik ze toch niet. Daarbij gehoord via dr. Ks. dat ze tegen Ol gezegd zouden hebben dat ik ernstig ziek in het ziekenhuis zou liggen. Gelukkig schijnt zijn vrouw beloofd te hebben Olle op te bellen en te vertellen dat ik in de beste gezondheid verder leef! Maar als het allemaal waar is, zal ze wel een behoorlijke rottijd doorgemaakt hebben! Maak me verder ongerust over haar financiële mogelijkheden. Ben wel eens bang dat ze haar geld of sieraden enz. zal verliezen en wat dan? Of af zal moeten geven. Buiten schijnt geen cent te worden uitgekeerd dus dan is het afgelopen. Verder tob ik ook over haar connectie met de heer Bensdorp. Hoop maar niet dat die al te ver in ons huisje doordringt. Bij nader inzien bevalt me dat verhaal met de bonbons van destijds toch helemaal niet. Gek idee dat ik 30 april thuis was voor één uur. Dat is nou al weer ± 2½ maand geleden. En de laatste nacht

[p. 36]

thuis - 12 tot 13 maart. God, het lijkt jaren geleden. Moest gisteren ineens denken aan de spiritistische seance van ± 8 jaar geleden met: 6 september iets goeds voor jou... Zou dat dan - waar alle andere 6de septembers nooit iets bijzonders vertoonden - onze thuiskomst-datum zijn? O, als dat eens waar zou kunnen zijn. Vanmorgen even bericht aan Marietje met de bril. Moeilijkheden voor anderen. Een briefje uit een boek gevallen blijkbaar - enfin resultaat: de kooi is weer bewoond.

Verwachting: eind augustus een overwinning van de As op alle fronten waardoor de oorlog beëindigd zal worden en wij worden vrijgelaten en naar Holland terug kunnen keren. Nou, ik ga me scheren voor de 6de voorstelling van ons 2de programma dat vanavond om halfzeven zal beginnen.

Donderdag 9 juli, 's morgens 10.20

Helemaal mis!!! Zo in de put als nog nooit. Dit is de ergste dag van alle gevangenschapsdagen. Heb alleen de stille hoop dat het dieptepunt van de depressie nu bereikt zal zijn en dat het nou wel weer vlug beter zal gaan. Voel me sinds gisteravond ook lichamelijk akelig. Slecht geslapen - overmoe (lach niet). Liedjes duizelen door mijn hoofd, een beetje nare maag, hoofdpijn, begin van influenza of iets anders naars. Weet niet precies wat, maar wilde maar liever dood zijn. Vind het leven zo beroerd en zo helemaal niks aan. Wat heb ik nou in godsnaam misdreven? Ik wil niets anders dan met Ol gelukkig zijn en samen met haar leven en door een idioot samenstelsel van allerlei dingen schijnt dat niet te kunnen of te mogen. Waarom in 's hemelsnaam niet? Ik wil naar huis. Ik wil hier weg! Het benauwt me. Al die mensen draaien en zwaaien om je heen, met al hun afgrijselijke grapjes over de voorstelling en zo. Ze bedoelen het goed maar het hangt me zo ongelooflijk mijn keel uit! Als het nog veel langer duurt weet ik mij heus geen raad. Dan kom ik eruit (als het ooit zover nog komt) als zenuwpatiënt, volkomen ongeschikt verder zelfs voor het huwelijk. En daarop zou Ol dan al die tijd hebben gewacht. Ik moet er niet aan denken. Het kleinste grassprietje zou ik nu in mijn wanhoop vast willen grijpen, maar ik zie voorlopig geen uitkomst. Wat kan mij dat hele rot-Indië verdommen? Laten ze het meteen aan de Japanners cadeau geven. Die hebben er meer recht op dan wij en laten we in godsnaam ophouden met die hele idiote oorlog. Gisteren (8 juli) was er in Soerabaja bezoek. Vele vrouwen dachten blijkbaar hier ook. Enige fourageurs zeiden Corry gezien te hebben. Begrijp er niets van want 's avonds was er uitdeling van pakjes die van heel Java waren gekomen... maar voor mij was er niets bij! Wel een beetje teleurstellend. Zou er iets aan de hand zijn? Gisterochtend moesten om 10 uur alle officieren aantreden en tot twaalf uur blijven staan. Ze waren stout geweest. 's Avonds geen voorstelling wegens cadeau-uitdeling. Mooi gezicht. Er waren wel 6 auto-

[p. 37]

vrachten binnengekomen. Gek, niks voor man erbij.¹¹ Wat zou dat betekenen? Vanavond weer voorstelling. De laatste goddank. Zie er alweer erg tegenop. Nou ik zal maar stoppen met de klaagliederen van Jeremias. Een ander zou ik erom uitlachen als-ie zulke dingen opschreef en nou schrijf ik het zelf. ‘Ook dit gaat voorbij’ hangt bij Dickje Viruly in Amstelveen. Zou ze nog bestaan. En Jons?¹² Wat lijkt me dat, als je het opschrijft ineens uit een andere wereld toe! Rayer heeft gisteren ook niets ontvangen en zit nu maar weer met de foto's in zijn hand. Ik bekeek vanmorgen weer lang de kleine Ollefoto's uit het huisje en meteen natuurlijk weer helemaal in de put! Hard op weg om gedeeltelijk imbeciel te worden. Prachtig weer vandaag en veel vliegtuigen in de lucht. Gisteravond nog zeer tegen mijn zin gedichten van dr. Ks. voorgelezen voor hem, Van Selms, Veraart, Prins e.a. Aardig debat ten slotte na. Ook over techniek van cabaretliedjes schrijven. Hooft b.v. en zijn tijdgenoten schreven al hun poëzie op bestaande melodieën!

11 Gek niks voor man erbij: ‘man’ was de troetelnaam die Corry Vonk voor haar Wim gebruikte.

12 Jons Viruly, gezagvoerder bij de klm en auteur; was tot het begin van de jaren zestig een goede vriend van Wim Kan. (Viruly trouwde later met Mary Dresselhuys.)

Vrijdag 10 juli

Weer veel beter. Gisteravond verschrikt met bericht van R. uit B. Reuze de hele nacht getobd, maar vandaag aan een nieuw liedje begonnen (melodie: Liefdesliedje van Beuker¹³) en hedenmiddag - hopelijk met veel succes beëindigd. Ineens weer een stuk boven Jan. Bovendien kreeg Rayer zoëven een mooi pakket van zijn vrouw, een nakomertje van de 8ste juli. Nu weet ik zeker dat Ol ook iets heeft gestuurd. De mensen om me heen mogen me uitlachen, maar ik weet het zeker! Ik ken d'r nou toch ook 11 jaar! Ja, ze zal d'r man vergeten! Bovendien is ze in Tjimahi gezien (eergisteren). Dus natuurlijk heeft ze iets gestuurd! Misschien is 't weggeraakt of is er iets anders naars mee gebeurd... Voor de zoveelste keer besef ik, dat werken het enige is wat je over je moeilijkheden heen weet te zetten. En die moeilijke momenten zijn sinds de laatste 10 dagen niet gering! Daarstraks om 2 uur weer gemusiceerd met 5 Japanse soldaten. Algemene verbroedering. Eén zei luid ‘tabé’.

In de chaos vond de man,
't was een puur gelukje,
als een kostbaar meubelstuk
'n klein verlaten krukje.
Eén dag later echter al, klaagt dezelfde man:
't is een aardig krukje, maar er zit geen leuning aan.

13 Wim Kan werkte in zijn cabaret met het pianoduo Han Beuker en Wouter de Nijs (Beuker en De Nijs). Omdat het voor de Indische tournee moeilijkheden gaf om overal waar men speelde twee vleugels op het toneel te verzorgen, koos Kan voor deze reis voor een andere begeleider, n.l. Cor Lemaire. Deze had hij leren kennen tijdens het zomerse Kurhauscabaret in Scheveningen waar Lemaire Louis Davids begeleidde en Kan in het voorprogramma stond.

[p. 38]

 

Refrein

 

En ik houd zo van een leuning, waar ik tegen leunen kan.

 

M'n rug groeit krom en 'k voel me als een oude man.

 

Het bridgen en monopolie ging beter, naar ik schat,

 

wanneer aan m'n kleine krukje - een grote leuning zat!

 

Misschien duurt het heel lang nog,

 

maar misschien gaat het vlug.

 

Al heb j'ook niet te eten, word je maag als een mug,

 

je slikt het, als een stil verdriet.

 

Alleen dit éne slik je niet:

 

dit leven zonder steuntje in je rug.

 

 

 

In de chaos vond de man

 

tussen veel ellende

 

'n soort van honderddaagse steun

 

aan 'n Indische legende.

 

Maar toen de tijd verstreken was zei hij met een zucht:

 

geef me óf een astroloog, óf een goed gerucht.

 

 

 

Refrein

 

Want ik hou zo van geruchten, waar ik tegen leunen kan;

 

m'n rug groeit krom en ik voel me als een oude man!

 

Het bridgen en monopolie ging beter naar ik schat,

 

wanneer er in een groot gerucht een kleine waarheid zat.

 

Nu staar ik elke avond in de donk're sterrenlucht,

 

nu vraag ik elke morgen aan de and'ren met een zucht:

 

weet jij iets? Heb je iets gehoord?

 

Want langzaam wordt mijn geest vermoord

 

door 't leven zonder steun aan een gerucht.

 

 

 

Maar de man zijn krukje blijft

 

zonder leuning prijken.

 

Zelden komt een goed gerucht

 

z'n ‘grote’ geest verrijken.

 

Brommerig zit-ie op z'n kruk als een kleine vent.

 

Wat gelukkig, dat u toch zo heel anders bent.

 

 

 

Refrein

 

Al heeft uw kruk geen leuning, houdt uw rug toch fier en recht.

 

Al zijn er geen geruchten, daarom gaat de zaak niet slecht!

 

Al zijn de astrologen ook een heel klein beetje slecht,

 

bedenk aan alles komt een eind en dat niets eeuwig is.

 

Bespaar ons het gerucht, dat in het niets verloren gaat.

 

Besef dat er hier buiten nog een wedstrijd bestaat!

[p. 39]

 

Verlos ons van het koffiedik,

 

legendes, astrologenzwik

 

en geef ons slechts - een beetje - ruggegraat.

Treinkampement, Tjimahi 10 juli

Zondag 12 juli

Rare dag. 't Is 5 uur. Echte landerige zondag geweest. Nu komt de zon door. Heden geen Engelse les en ook geen ‘intellectuelen’ bijeenkomst. Vanmorgen nieuwe Japanse kampcommandant op inspectie geweest, alles netjes voor elkaar, alleen hebben de oversten niet hard genoeg ‘Kerei’ geroepen. Enfin, dat moeten ze dan ook nog maar eens flink oefenen. Enige oude vrienden weer in de veste teruggezien, maar zagen er niet zo goed uit. Ook K. gisteren nogal ingestort. Nog steeds bij de 8 juli-uitdeling geen pakje van Olle gehad. Heel veel anderen wel, ik niet. Vrijdag diep medelijden met mezelf gehad, te meer toen enige niet goed geadresseerde pakketten verdeeld werden onder hen die niets gekregen hadden... Voor 't eerst van mijn leven, geloof ik, stond ik nu eens aan de andere kant van de liefdadige lijn! Een vreemde gewaarwording. Ging dan ook niet mee naar de bedeling en kreeg dus niets. Maar het ging me heus niet om de inhoud. Alleen om het idee een pakje van mijn eigen lieve Ol te krijgen wat ze zelf zou hebben ingepakt, dat vond ik zo fijn. Misschien had ik ook haar handschrift op een pakje kunnen lezen... Maar enfin... Het was een geweldige teleurstelling natuurlijk maar dat Olle zelf er niets aan zal kunnen doen is een zekerheid. Die zou liever een koffer vol hebben gestuurd.

Gisteravond in de loods van minderen op bezoek geweest en de tabaksvoorraad bewonderd. Ze kunnen veel wat anderen niet kunnen. Gisterochtend de ‘zieke’ Kalker (tolk) op bezoek en grote repetitie 3de programma gehouden. Ziet er voorlopig zo uit:

1	Inleiding (ik wil niet zingen)
2	Automaatje (Jan Maas)
3	Franse gouvernante (Pisuisse)
4	Ik zoek een steuntje in m'n rug (Wim Kan)
5	De meisjes (Pisuisse)
6	Solo Rayer
7	a Gedachtenlezen b 'n Borrel voor de herrie begint c Vaders antwoord
8	Thuis (Pisuisse)
9	Dagverblijf als Schlager (Wim Kan, Kalker, Rayer)
10	Slot

[p. 40]

Vrijdagavond groot bezoek gehad van Elstrot, majoor Van Vos, Pennaarts, v.d. Pluim. De laatste was er trouwens vanmorgen ook. Geen berichten verder. Verlang hartstochtelijk naar Ol, maar zal geduld moeten hebben. Vertrouw voorlopig op 6 september.

Woensdag 15 juli

Moeilijke dag. Gisteravond koortsig, verkouden en influenza-achtig, ten slotte met 2 aspirines naar bed. Vanmorgen iets beter. Rayer in de buik. Samen in de zon gezeten en toen gerepeteerd. Première 3de programma uitgesteld tot woensdag a.s. Plannen gemaakt voor een voordrachtsavond hoe een revue ontstaat en hoe deze door één man vertoond kan worden. Juist op het hoogtepunt van het voordoen aan Rayer komt ritmeester De B. de kamer binnen met post. Briefkaarten in het Maleis gecensureerd. Wel voor R. en weer niets voor mij. Nou, de boot was aan. Reuze putterig. Helemaal uit het veld geslagen. Direct naar Lensing om te informeren. Olle zeker 8 juli in Tjimahi gesignaleerd. Vergissing uitgesloten. Ook Volz geen pak en geen bericht. Weer iets minder ongerust, maar wel erg in de put.

Overigens liggen we weer uitstekend met de keuken. Al 2 keer extra brood!! Gisteren en misschien vandaag worst binnengekomen. Geruchten over de nieuwe Jap. kampcommandant, die erg vriendelijk moet zijn. Heden post doorgelaten. Kampement wordt vergroot binnenkort. Verder geen nieuws. Niet erg optimistisch gestemd. Vanmorgen dacht iemand: 4 jaar nog. Nou pak maar an hoor! Als ik nou in godsnaam maar eens iets van Olle hoorde, dan kon ik alles weer veel beter verdragen opeens! Gistermiddag, terwijl R. aan het bridgen, lang en prettig met Hans P. gesproken over opvoeding van hem en mij. Merkwaardige kijk heeft hij er op.

Als we hier uitkomen wil ik niets anders meer dan met Olle alleen zijn, dagen, weken lang! Niemand zien of spreken. Me helemaal alleen met haar opsluiten! God, wat zal die dag van thuiskomst een onvergetelijk moment zijn. Als de lieve Heer ons dat werkelijk geeft, zal dat - als er geen nare dingen tussen komen - wel het mooiste moment van Corry's en mijn leven zijn. Ik hoop zo dat er niemand bij zal zijn. Ik stel me voor... de Dagoweg 47... ik - (liefst onverwacht) - de tuin in. Corry alleen bezig in het huis. Ze ziet me nog niet. Ze is natuurlijk met de plantjes bezig. Ze kijkt niet op en ik zeg alleen zachtjes: dag! schat! dag Olle! En dan draait ze zich om en ze ziet me. Even denkt ze dat ik net als op 30 april weer terug zal moeten naar het kamp. Maar dan begrijpt ze het... ik ben vrij. We zijn samen vrij. En dan begint onze hele jeugd opnieuw! Dan doen we alles nog eens over. Net zo. Want het was al altijd mooi - vooral de laatste jaren en spijt heb ik van geen enkele dag. We haalden uit het leven wat er uit te halen viel! Alleen - ik zou minder

[p. 41]

5
Corry Vonk aan de vooravond van de Indische tournee in de armen van ‘Jullie Jan’, de broer van Wim Kan.

[p. 42]

koortsachtig willen werken. Als Ol er zelf rust bij zou kunnen vinden, zou ik het heerlijk vinden als ik alleen nog maar zou werken en Olle alleen zo eens één keer per jaar op zou treden. Ik denk nu veel aan avonden alleen met een pianist. Echte voordrachtsavonden 6 maanden van het jaar en Corry met kleine Wim thuis aan de plas in Holland. God, soms verwacht ik nog alles van het leven en dan weer zou ik mij aan het touw dat we voor de waslijn gebruiken wel meteen op willen hangen. Als ik wist dat ik Ol niet meer terug zou zien en ik had er de moed toe, deed ik het meteen (s.v.p. zachte cellobegeleiding op de achtergrond!)

Vrijdag 17 juli

Gisteravond Volz ineens in de kamer met een Maleise briefkaart van zijn vrouw. Alles goed - ook met Corry...! maar even later ontdekt... dat de kaart gedateerd was 10 juni... Enfin - toen was alles goed. Hoe het nu is moeten we maar afwachten en aannemen dat het goed gaat. Overigens vandaag wel alles heel down - maar nu net 2 minuten geleden komt er een man binnenrennen die o.l.v. een Jap. officier corvee in Bandoeng heeft gedaan. Daar heeft hij mevr. Rayer even mogen spreken (die dus weer terugis uit Batavia). Ze deed de hartelijke groeten en ook... van Olle! Alles ging goed! Fijn - was net weer erg putterig. Kwam ook doordat ik me weer influenza-achtig voelde. Rayer ligt trouwens met zoiets in bed. Nu ineens weer door het bericht van Ol ver boven Jan. Internering van de mannen tussen 17 en 60 valt ook nogal mee, hoor ik. Alles wat werkt en registratiekosten heeft betaald blijft gewoon doorwerken. Enfin - de zon schijnt weer. De première van het 3de programma voorlopig gezet op woensdag a.s. Daarna beginnen we met Cabaret der amateurs en dan mijn eigen ‘voordracht revue’. Hoewel koortsig, ineens ver boven Jan! Vanmorgen 1½ uur in de zon gepiekerd. Gisteravond Stokvis, de Black Major enz. op bezoek. Totaal uitverkocht!

Zondag 19 juli

Volop zondagstemming. 5 uur. Iedereen kan een injectie halen.

Gelukkig, want werd juist een beetje angstig omtrent cholera, tyfus enz. Stemming in het hele kamp vrij gunstig i.v.m. ontwikkeling toestand. Zoëven bezoek geweest van de Jap. kampcommandant. Groepscommandanten moesten komen. Nummering was fout. Rayer had b999 en ik b1000 gekregen. Jammer nou is het weer niet goed. Krijgen we andere nummers. Vanmorgen gerepeteerd met R. en Kalker tolk. Eerst nog wat gezonnebaad en daarna koffie in de koffietent gehaald. Er werd niets voor doorgeschrapt. Gisteravond ineens in de kast een groot brood gevonden. Cadeau van de keuken! Wel erg aardig zoals al deze mensen ons steeds iets geven. Gisteren Hansje P. in het gevang. Brutaal geweest

[p. 43]

tegen het broodje hard ei.¹⁴ Hem 's middags bezocht met permissie van zijn groepscommandant en gezellig zitten lullen. Gisteravond ‘intellectuele’ bijeenkomst. Onderwerp: inwendige secretie. Over de werking van allerlei geheimzinnige klieren in het menselijk lichaam. Verwachting eind augustus thuis. Geloof zelf in algemene As-overwinning tegen die tijd. Daarop zal dan wel demobilisatie volgen.

Hoewel ik vandaag weer meer dan ooit het idee heb, dat ik Olle heus wel weer terug zal zien, schrijf ik hieronder een korte aantekening voor ...nou ja - je ‘ken’ niet weten.

Wanneer ik doodga, hier in Indië en dit dagboek wordt gevonden, dan zou ik als dat tenminste niet al te lastig zou zijn, als mijn vrouw Corry Vonk naar Holland terug zou gaan, ook naar Holland vervoerd willen worden. In dat geval wil ik verbrand worden. Anders (bij hier blijven) acht ik dat niet nodig. Hier wil ik overal wel begraven worden, waar het schikt. In Holland liefst in Amstelveen, Aalsmeer of Kudelstaart. Ik zou het niet erg vinden als mijn vrouw later zou hertrouwen mits ze verdomd goed zou uitkijken met wie. Alles wat ik geschreven heb - revues, liedjes, dagboeken en al het geld en alle bezittingen die we nog hebben behoren - voor zover dit wettig mogelijk is - aan Corry Vonk. Ze mag ze desgewenst laten opvoeren, uitgeven enz. Ze mag iedere beslissing nemen die haar goeddunkt. Alle levensverzekeringen enz. zijn (voor zover aanwezig natuurlijk) voor Corry Vonk. In het kort gezegd: alles wat ik nalaat (snuif er us naatje) is voor Corry.

Zij (Corry Vonk) moet verder steeds zo veel mogelijk contact met onze familie onderhouden blijven [sic]. Zeg mijn Vader en Moeder als ze nog leven dat ik erg tevreden ben geweest met mijn opvoeding en dat zij door hun verstandig beleid maakten dat ik met Corry kon trouwen, waardoor ik gelukkig ben geworden. Het belangrijkste in het leven is volgens mij - het huwelijk en het werk. De grootste ramp en de grootste dwaasheid is oorlog. Laten we opnieuw, maar op andere basis met het pacifisme beginnen.

14 Broodje hard ei: bijnaam voor een van de minder aangename (Nederlandse) officieren.

Maandag 20 juli

Gisteravond concert van de harmonica's. Potpourri gespeeld van ons 1ste programma. Veel succes. Bij Kalker in de loge gezeten. Daarna met Van Helbergen gewandeld tot het appel. Vanmorgen mooi stralend weer.

Rayer speelt harmonica. Ik schrijf. Donderdag misschien première?

Woensdag 22 juli

Rayer repeteert met de harmonica. Het is halftwaalf. Een kwartier geleden heb ik een briefkaart van Olle ontvangen! Die staat nu zo maar midden op de houten tafel! als een zeer nabije groet van haar die toch zo

[p. 44]

veraf is. Zo gek vertrouwd dat handschrift met Soldaat Wim Kan - en dan dat Krijgsgevangenekamp. Wie had nou gedacht dat ik nog eens zo'n bericht van de lieve Ol zou krijgen. Ineens is alles - wat zo veraf scheen - weer heel dichtbij! Morgen première 3de programma. Moet straks naar overste Vriesman voor keuring van de teksten. Vanmorgen het hele huis door de ‘buren’ schoongemaakt.

Net bij overste V. geweest. Alles goedgekeurd. Cabaret der amateurs afgeketst. Vergunning alleen voor Rayer en mij. Er schijnt verder iemand te zijn die een veldbed stiekem voor me maakt. Hij loopt tenminste met die plannen rond. Wel geweldig aardig, hoewel het slapen op mijn plank alleen nog maar rot is als je ziek bent (zoals gisteren van de inenting). Nu weer boven Jan door de briefkaart van Ol!!! Gisteravond met Elstrot gewandeld en met Kamerling en De Haan. Stemming zeer goed.

Donderdag 23 juli

Even voor de première. Slechte repetitie gemaakt. Heerlijk op mijn nieuwe veldbed liggen lezen in Roothaarts' Die verkeerde Wereld. Het is 5 uur. Een beetje zenuwachtig en toch ook weer niet. Denk veel aan Olle. Vanmiddag ook weer ineens zo erg sterk aan Prem¹⁵ in Scheveningen gedacht en aan Pap en Jan. Hoe zullen ze het toch wel maken? Heb er zo echt geen flauw idee meer van! Soms is het al net of ze allemaal al 3 jaar dood zijn. Stemming hier zweeft tussen morgen los en over 4 jaar. Maar in ieder geval komt er een einde aan... eenmaal; maar wanneer...? Het moet toch niet al te lang meer duren... Enfin, nu zeurt het halve kampement tenminste weer over het nieuwe programma. Ben nog reuze blij met Ols briefkaart. Heb hem steeds bij me! Neem hem vanavond ook mee op het toneel. Dat veldbed is toch weer een reuze aardige geste van de collega-soldaten.

15 Prem: moeder van Wim Kan.

25 juli zaterdag

Donderdag 3de première gehad. Geweldig succes. Hoera- en bisgeroep en iedereen overtuigd: dit het beste programma. Ben zelf zeer tevreden. 1½ uur aan het woord. Daverend succes met Fokkema-imitatie.¹⁶

Hoefde er niet eens bij te zeggen wat het voorstelde! Wel een beetje weemoedig. Wie had ooit gedacht dat ik dr. Fokkema nog eens zonder Ol zou doen. Juist 10 minuten voor het begin van de première... 6.20 dokter W. binnen. Wie heeft er 10 gulden over voor een goed bericht? - Ik...! even later zit ik met een briefje van Ol in mijn hand. Alles goed, pingping + gezondheid. Ze heeft het maar steeds over zo fijn dat ik niet ziek ben! God, wat moet die toch in angst hebben gezeten! Als ik dat wijf toch te pakken krijg dat haar die waanzin heeft verteld is ze nog niet gelukkig.

16 Dokter Fokkema: een bij toeval ontstane creatie van Corry Vonk die bij het programma Dokter abc het changement voor de pauze moest overbruggen. In het Gronings dialect was ze al spoedig elke zaterdagavond via de vara-radio te beluisteren. De gevleugelde zin uit haar conference luidde: 'n Mens kan wat metmoakenn!’

[p. 45]

Tob nu af en toe erg over financiële toestand van Ol, want hoor boze geruchten over belasting die binnen 2 maanden betaald zou moeten worden. Hoe moet dat nu? In ieder geval ging ik dank zij het bericht opgewekt de première in. Wat een gek toeval, hè?

Hier volgt het 3de programma met conferences enz. (première donderdag 23 juli '42):

1	Introductie (ik wil niet zingen)
2	Automaatje
3	Franse gouvernante
4	Ik zoek een steuntje in mijn rug
5	De meisjes
6	Solo Rayer
7	Gedachtenlezen (hetzelfde)
8	Borrel voor de herrie begint
9	Vaders antwoord
10	Dagverblijf
11	Slot (Goodnight)

Maandag 27 juli ('s morgens halfnegen)

In beste stemming ontwaakt. 't Nieuwe bed slaapt heerlijk. Gisteren zondag een rare donkere regenachtige dag. Lang in huis gezeten.

Groothof op bezoek geweest en wat zitten schrijven. Zaterdagavond enorm succes met de voorstelling gehad. Het Franse gedeelte moeten bisseren! Zondagmiddag een kapitein met matige liedjes op bezoek. Toch maar een en ander opgeschreven. Gisteravond concert. Gezellig bij Kalker en Gerhardz in de loge. Daarna tot halftien met Van Thiel op de ijsbaan baantjes getrokken. ‘Indië is (volgens hem) geen land maar een onderneming.’ Verschil tussen Engelsen en Hollanders besproken. Rayer legt nu de kaart. Fokkema en Fien de la Mar grote successen. Het halve kamp ‘Fokkemaat’ nu weer!

Woensdag 29 juli, 19.30

Stemming goed. Voorstelling gisteren groot succes. Met Kalker vanmorgen 4de programma voorbereid. Gisteren hevige opwinding over een verklaring van trouw aan het Jap. gezag. Waarom sommigen niet willen tekenen is mij een raadsel. We zijn toch trouw aan het Jap. gezag.

Veel regen. Gisteravond met stortregen naar bed. Denk veel aan Ol. Gevoel haar haast niet meer te zullen herkennen. Zou ze nog veranderd zijn? Gistermiddag halfvijf begon ineens de sirene te loeien. Luguber gehoor. Veel dwaze geruchten doen de ronde. Allemaal onzin. Blanis¹⁷ is nog niet vergeten. Wat zou Olle doen op het ogenblik?

17 Blanis: wie of wat hiermee wordt bedoeld, heb ik niet kunnen achterhalen.

[p. 46]

Vrijdag 31 juli, 1.30

Vanmorgen 10 uur mijn verklaring van trouw aan het Jap. gezag getekend. Hoorde nog niet van lui die niet wilden tekenen. Haren moeten opnieuw worden geknipt. Kan me nu niets meer schelen. Gek zo gauw als je op dat gebied ook al weer verandert.

Gisteravond een wat stugge voorstelling voor h.q. (hoofdofficieren). Ten slotte toch nog het Frans en Duits moeten bisseren en ook hoerageroep. Overste Vriesman na afloop in de kamer om te complimenteren. Erg aardig en stemming best. Mooie zonnige dagen en reuze koude nachten. Zit 's morgens in de tuin met Kalker te werken aan 4de programma. Stille hoop dat het er niet meer van zal komen... Misschien worden we wel gedemobiliseerd, nu we die verklaring hebben getekend. Heb helemaal geen contact met mijn Olle, maar neem maar aan dat alles goed is.

Zondag 2 augustus, 's middags 17.45

Om de pret van de gevangenschap wat te verhogen zitten er tegenwoordig maaien in de rijst! Het maakt me straalmisselijk maar ik eet ze lekker op. ‘Je moet toch leven.’ Gisteravond grote voorstelling. Enorm succes. Jap. schildwacht met uitgestoken hand naar me toegekomen en met behulp van Kalker mij gefeliciteerd. Hij kon wel zien dat ik een beroepsman was. Oorlog? Waanzin! en mensonterend. Ik begrijp er nog steeds niets van. Na de voorstelling ineens doodmoe en erg putterig. Slecht geslapen. Vanmorgen wakker geworden. Hevig in de put. Om halfnegen al naar buiten naar de ijsbaan¹⁸ en Kooimans ontmoet. Met hem zo prettig en opwekkend gepraat, dat ik om kwart voor één pas ben thuisgekomen.

Vroeg over de mogelijkheid van Corry om nog kinderen te krijgen.

Raadde het niet erg aan. Sprak over kinderen aannemen maar dan erg uitkijken. Vertelde hem dat Ol zoveel ouder is dan ik. Erg vertrouwelijk en prettig gesprek. Vanmiddag vanaf 2 uur met Jan Maas gesproken in ons huis. Rayer er ook bij. ‘Vodden’ van Dirck Witte overgeschreven. Verteld over 15 augustus '36 - man met de witte baard.¹⁹ Reuze gezellig - tot halfzes. Vanavond harmonicaconcert en bijeenkomst over vitamineproblemen. Verlang naar Olle.

18 IJsbaan: exercitieveld. Als men 's avonds zwaar bomend enkele rondjes om het veld wandelde, werd dat ijsbanen genoemd.

19 Man met de witte baard: zondagmiddag 16 augustus 1936 zou de tweede voorstelling van het abc-cabaret plaatsvinden in het Leidsepleintheater. Er waren echter slechts drie kaartjes verkocht. Toen het doek opging, bleek er een oude man met witte baard te zitten in gezelschap van twee verpleegsters. Louis Grimberg, de hoofdconferencier, trachtte de man vanaf het toneel over te halen van de voorstelling af te zien. Toen de baard niet reageerde sprong Grimberg over het voetlicht de zaal in en met al zijn charmes drukte hij de grijsaard door de nooduitgang en bracht hem op kosten van het abc-cabaret met een rijtuig naar huis.

Woensdag 5 augustus, 9 uur

Groothof doet spelletje kaart met Rayer. Truus is jarig. Viert nu misschien al in de nacht deze verjaardag samen met P. Wat zullen kinderen al weer veel groter zijn. Deze herinneringsdata zijn de beroerdste dagen. Je bent óf in de put óf opstandig. Vecht af en toe met rare neigingen om overal mooi punt te zien om me op te hangen. Weet zelf dat ik het toch nooit zou doen maar vlak boven mijn mooie bed van Bosch is luchtrooster waar doorheen je mooi het touw zou kunnen vast-

[p. 47]

maken. Zo gek om daar bijna iedere middag aan te moeten denken. Leer de diepere betekenis kennen van de cliché-uitdrukkingen! Van binnen ‘knaagt’ een heimwee - ‘ik weet niet waar ik het zoeken moet’ - sterven van verlangen. Het is niet overdreven noch cliché. Het is zó waar, zó juist. Gisteren somber gesprek met Van Helbergen over Onze Lieve Heer en de rotzooi die hij hier beneden heeft. Gelukkig denkt Van H. er net zo over. Heb niet veel zin meer in het resterende leven. Misschien is het ook nog maar kort en is het dat niet, dan komt er in 1950 natuurlijk wéér oorlog. Heb soms het angstig vage gevoel Olle nooit meer terug te zullen zien. Maar enfin, het is mooi geweest. ‘Goed te maken’ of ‘uit te praten’ zoals zoveel anderen heb ik niet meer met haar (naar mijn weten). Ik geloof niet erg meer in een hemel of een hiernamaals. Dood zal wel dood zijn en daarmee uit. Net zoiets als je in slaap valt. Als er voor Ol dan ook maar een fatsoenlijke oplossing komt. Ik begin te geloven dat we er die 8ste maart 's nachts misschien beter samen een eind aan hadden kunnen maken. Dan waren we gezellig in elkaars armen doodgegaan en wist je nu net zoveel als een ongeboren kind. Oorlog is het allerergste wat de wereld kan overkomen. Ik wil nog steeds geen enkel ander mens doodmaken en dat is het doel van de hele oorlog.

Vrijdag 7 augustus 1942

Gisteravond opgetreden voorde ‘Stippen’. Eindeloze reeks fouten gemaakt. Daarna huilerig en lacherig tegelijk. Om halftien ineens iemand binnen met mooie witte kousenbenen van de lieve Ol en witte sokken. God wat heerlijk. Toen een tandenborstel en tandpasta.

Helemaal huilerig ervan en opeens ontzettend in de put! Om kwart voor tien een Japanner op motorfiets. Algemene consternatie. Iedereen dacht weer te moeten verhuizen. Maar het bleek ochtendinspectie om 9 uur van een Jap. generaal. Om halfelf was alles al weer achter de rug. Kreeg groeten van Nol. Ol had alles op verjaardag Pappie gemaakt. Zo lief! Maar ben nu in mijn gevoel nog verder van haar af dan ooit. Had zo graag ook eens financieel willen weten + gezondheid. Enfin dit alles schijnt voor ons te zijn weggelegd. Ik heb nog nooit zó goed beseft als de laatste dagen wat vrijheid en samenzijn betekent. Wat hebben we in godsnaam misdreven om in dit korte leven zo gestraft te worden? Als het Onze Lieve Heer is die zijn ‘kinderen’ nota bene zoiets aandoet, nou dan is het wel een zonderlinge vader. God wat een rotzooi, dat hele leven. Ik heb er schoon genoeg van! En dan moet je je maar ophouden voor zo'n voorstelling. Brrr! Het geheel is één lange boze droom. Maar nou zou ik toch wel us óf wakker willen worden óf doodgaan! Het is niet te harden op deze manier. Sommige mensen om je heen zakken gruwelijk af, anderen knáppen af, weer anderen worden kalmpjes aan gek. Maar het is moeilijk dit aan jezelf te testen want als iedereen een beetje gek wordt, word ik het ook.

[p. 48]

Maandagmorgen 10 augustus ('s morgens 9 uur)

Iemand kwam zaterdag zeggen dat hij méér aan het lied van het krukje had gehad dan aan de preek. Gisteren en vandaag verduisteringsproeven. Gisteravond na het concert gezellig met v.d. Pluim gewandeld en over Kunst geluld. Concert groot succes. Ook de 3de W. Kan potpourri. Alles zong en juichte mee. Reuze gezellige sfeer bij de koffietent. Nummer 4de programma gistermorgen afgemaakt samen met Kalker en daarna op bezoek in lijn 11.²⁰ Stemming vrij dragelijk. Met Sv. gewed 30 september f 10, -.

20 Lijn elf: bijnaam voor hut elf gebaseerd op de tram in Den Haag.

Donderdagochtend 13 augustus, 9 uur

Stemming vrij goed. Gisteren narigheid met hospitaalmensen die stiekem eetwaren hadden meegenomen. Ook erg stom en brutaal. p.m.c. Tjimahi ontdekte ze en maakte hen voor lafaards uit. Gaf de commandant van de troep zijn zwaard om harakiri mee te plegen. 's Middags Kalker er slecht aan toe (‘U mag wel us naar uw vriend gaan kijken’) Erg geschrokken. 's Avonds bijeenkomst afgezegd en wat met hem gepraat. Spiritisme gedaan evenals de avond tevoren, echter zonder het minste resultaat.

Toch gezellig. Ben nieuw boek begonnen. Verkeerde Wereld uit. Zou graag eens naar Deurne gaan om alles te bekijken. Lees nu O Absalom (My Son, my Son) van Howard Spring. Net begonnen. Engels gaat goed vooruit.

Iedere dag 1 uur les. Dagen gaan snel voorbij. Hoor niets van Ol, maar tracht me er nu maar niet al te veel in te verdiepen. Het is anders allemaal zó uitzichtloos en triest. Er moet toch vlug een eind aan komen! ‘Liggen erg goed’ bij bakkerij en watji voorziening. Repeteer hard aan 4de programma. Iedereen vraagt er al naar!

Zondag 16 augustus, 's middags 2 uur

Vrijdagavond spiritistische seance gehouden met Kalker enz. Geen enkel resultaat. Gisteren vroeg koffie gehaald. Om kwart voor acht.

Terugkomend Rayer tafel feestelijk gedekt met bloemen, portret Olle leunend tegen een hoefijzer met leer van binnen waarop door Volz gebrand 15.8.'36-15.8.'42 abc-Cabaret Tjimahi. Groot feest - 6 jarig bestaan! Jammer, jammer Ol er niet bij, maar ontzettend veel liefs weer ineens van goeie vrienden ondervonden. Kalker mooi vers gemaakt (op Franse gouvernante). 's Avonds zelf in ‘intellectuele’ kring gesproken over de opleiding van toneelspelers. Vooraf korte hartelijke speech over abc-jubileum van dr. Kooimans. Hij had zelf vorige dag vrouw op plaatsbureau gesproken. In Bandoeng alles goed. Geen verder nieuws. Gistermiddag de ‘zieke’ Volz op bezoek gehad. Aardig wel, maar down, mensenhatend enz. Merkwaardige figuur overigens. 's Nachts lawaai van Japanse schildwachten over eventueel slapen op wacht. Vandaag opdracht tijdens luchtaanval binnen te blijven. Probeer zoveel mogelijk

[p. 49]

6
3 december 1939. Het abc-cabaret vertrekt vanaf het Centraal Station in Amsterdam naar Napels, om vandaar met de boot de oversteek naar Nederlands-Indië te maken. De vader van Wim Kan, voormalig minister, Cornelis Kan, schudt de hand van zijn schoondochter Corry. Achter het hoofd van de oudbewindsman het lachende gelaat van de vader van Corry Vonk.

7
Aankomst op Belawan. Wim Kan aan de reling van de Sibayak.

[p. 50]

niet over Ol - buiten, huisje enz. - te denken. Anders last van erge instortingen. Ben erg druk om me op te houden. Gaat ook vrij goed. Durf 's nachts bij 't slapen gaan niet te zeggen ‘nacht Ol’, word daar zó verdrietig van... zó eenzaam. Schrijf er ook maar niet verder over.

Zondag toch al zo melancholiek... brrr. Hoe zou het in Holland zijn?

Haal af en toe Prem en Paps wintersportfoto voor de dag: ‘verloren paradijs’. Zou net zo goed een erg somber als een betrekkelijk vrolijk beeld van alles hier kunnen geven. Het hangt er maar van af hoe je de dingen bekijkt. Wanneer eindigt nou die oorlog? Wanneer gaan we naar Holland? Wanneer zie ik Olle terug? Ik heb de hele dag haar kousen aan. Ben zo bang dat ze uit ons lieve Dagoweghuisje zal worden gezet. Wil graag iets over de belasting weten en over of ze nog geld heeft... Maar niets... De poort is hermetisch gesloten! Prettige situatie! Maar Ol is flink en heeft zich in haar leven wel eens meer moeten behelpen... Niet denken! Niet denken! Niet denken!!!!!

Woensdagavond 9.55, 19 augustus

Niet veel bijzonders. Gisteren Pennaarts 10 jaar getrouwd en 2 pleisters op zijn wang. Geniet en ga op in O Absalom. Prachtig boek. Hedenavond geen verduistering meer. Vandaag weer 2 maal proefluchtalarm. Kwart voor 5 de heimweetrein langs. Engelse les. Eten chocolade van cadeau groep 8. Probeer niet te denken. Dat is de hele truc inderdaad. Je leven volkomen opgeven en doen of je al dood bent. Moeilijk? Maar het valt wel mee. Hard maar zonder veel animo aan 4de programma bezig. Zing Voetbal Josefientje en Vodden. Verder Kawat melodieën en voortgezette dagverblijfimitaties (Han Hollander-Derby-zangeres-kinderoperette).

Veel in het zonnebad. Dagen vliegen voorbij. Heb veel omhanden. En dan vooral niet vooruitdenken en niet sentimenteel worden. Als je hier gek zou worden, zou je het niet eens merken. Want de anderen worden, of zijn ook gek! Aan de overkant van het kamp wordt grote muur gebouwd. Weet niet wat dat beduidt.

Donderdag 20 augustus, 12.30

Repetitie net ten einde. Vermoeide stem. Dominee heeft zondag gepreekt over ‘steuntje in de rug’. Haalde mijn liedje aan. Aardig idee. Morgen Van Selms over magie. Heb sokjes van Ol aan. Gezellig idee. Wekker tikt. Foto's op het plankje staan vriendelijk te kijken. Vandaag broodjes aangekomen. Ben dolblij met mijn mooie boek.

Dit dagboek is al weer vol.

De mogelijke adressen van Corry zijn: Dagoweg 47 en Riouwstraat 51 Bandoeng.

Gelieve het daarheen te brengen als ik het zelf niet zou kunnen doen!

[p. 51]

'k Wil hier niet weg!
(Melodie: Dirk Witte's ‘En toch’)

 

Als je 'n poosje in het kamp bent,

 

word je zoetjes aan al wijs:

 

dan begin je te beseffen,

 

buiten was 't geen paradijs!

 

Vroeger moest je tafeldekken,

 

borden, glazen - klein en groot,

 

en nou neem je doodeenvoudig

 

je pannetje op schoot!

 

En zo eet je 't klein dineetje

 

en slaat de vliegen dood.

 

 

 

Refrein

 

Daarom zou ik voorlopig niet willen verhuizen.

 

Het is zo eenzaam zonder slaapplank, zonder luizen.

 

Dat eten halen met je etenspan - da's zó man!

 

In Hotel Hormann komt daar niks van!

 

En als ik ooit weer in zo'n donzig bed moet slapen

 

dan zaag ik allereerst de poten er van af.

 

'k Ga van de spiegelkast een luizig zitje maken

 

en 'k haal twee planken eruit, waarop ik maf.

 

 

 

Heb je hier soms moeilijkheden,

 

dreigt er bij de poort gevaar,

 

donderwolken - knappe tolken

 

brengen 't zaakje voor elkaar!

 

Gratis kan je hier talen leren,

 

gratis de vakantiesfeer,

 

gratis zonnebrand, plus dokter,

 

stralend zomerweer!

 

Niets te klagen, niets te vragen

 

mens, wat wil je meer?

 

 

 

Refrein

 

Daarom zou ik voorlopig niet willen verdwijnen,

 

'k voel me zo eenzaam zonder katten, tekkel en zwijnen.

 

Je krijgt hier 'n rijstbuik van de rijst - je lijkt wel zwanger.

 

Hotel Préanger bereikt dat nooit!

 

En als ik ooit in Concordia ga eten,

 

neem ik m'n etensblikje mee, dat smaakt bekend!

 

En ja - 't voornaamste zou ik bijna vergeten:

 

onze eigen kok hier uit het kampement.

[p. 52]

 

Vroeger lag je in bed te draaien,

 

werd je van je slaap beroofd.

 

Op je zeventig centimeter

 

laat je dat wel uit je hoofd!

 

Kom je straks weer in het leven,

 

denk je terug aan deze tijd,

 

zeg je tot je vrouw: ‘ik mis

 

mijn kampgezelligheid.’

 

En als 't vrouwtje, 't schatteboutje

 

het eten slecht bereidt,

 

 

 

Refrein

 

Dan zeg je: schat ik zal m'n kamptijd nooit vergeten!

 

Nog zelden heb ik op tijd en goed gegeten.

 

M'n was was schoon en er ontbraken zelden dingen.

 

En rekeningen - kwamen daar nooit!

 

Je kon met vreugde 20 spijkers in de muur slaan,

 

maar jij doet net of je echtgenoot zoiets niet kent.

 

Begrijp mij goed, maar blijft jouw facie steeds zo zuur staan,

 

dan ga ik liever terug naar 't kampement.

 

 

 

Treinkampement Tjimahi

 

19-8-'42