Het monster van de oorlog

[p. 258]

Tekening van het bombardement van Antwerpen. Zie o.m. 14-18, De Eerste Wereldoorlog, II (1975/76).

[p. 259]

8
Geruchtmakende gebeurtenissen

Wie dat wilde, kon in 1914-1918 ook in Nederland goed op de hoogte blijven van de oorlogshandelingen, ook al moest de radio nog tot ontwikkeling komen en waren de eerste filmjournaals pas rond 1917 te zien. Vaak nog tweemaal per dag verschijnende kranten als De Telegraaf, de Nieuwe Rotterdamsche Courant, het Algemeen Handelsblad, De Tijd, Het Volk, De Standaard en de Haagsche Courant brachten veel oorlogsnieuws en voorzagen dat van commentaar. Daar kwamen dan ter aanvulling niet alleen de gewone weekbladen bij zoals De (Groene) Amsterdammer, de Haagsche Post of De Tribune, maar ook voor die tijd rijkelijk van foto's voorziene familiebladen als Het Leven, de Katholieke Illustratie en De Prins. Veel algemeen-culturele tijdschriften in de trant van De Gids, De Beweging en Onze Eeuw hielden er aparte buitenlandse rubrieken op na, waarin vooraanstaande deskundigen aan het woord kwamen. En dan kon men ook nog eens een tamelijk veelomvattend naslagwerk raadplegen dat via artikelen, foto's en verslagen per oorlogsjaar een samenvatting gaf: het Gedenkboek van den Europeeschen Oorlog, onder redactie van W.A.T. de Meester.

Dergelijke vormen van informatievoorziening zijn ongetwijfeld ook van invloed geweest op de aandacht die allerlei min of meer sensationele voorvallen in liedjes en gedichten hebben gekregen: verwoeste steden, wandaden tegen burgers, bloedige veldslagen, kapotgeschoten kathedralen, getorpedeerde schepen, luchtaanvallen met vliegtuigen en zeppelins, enzovoorts. Aan een dergelijke opsomming moeten dan nog de ‘historische gebeurtenissen’ in engere zin worden toegevoegd: bijvoorbeeld de revolutie in Duitsland en Rusland, de revolutiepoging van Troelstra in Nederland, het sluiten van een wapenstilstand in het bos van Compiègne, de ondertekening van het vredesverdrag in de Spiegelzaal van het paleis van Versailles.

[p. 260]

In de selectie die voor deze rubriek is gemaakt, keren de uiteenlopende genres terug waarvan ook in de voorafgaande rubrieken al voorbeelden zijn gegeven. Eén bijzondere categorie kan hier beter apart worden vermeld, namelijk het aanwenden van de nationale liederenschat voor eigentijdse satirische doeleinden. Zo dichtte een anonymus een keer honend:

Uit naam van Oranje, doe open de poort
Wat is het in Neerland toch fijn,
We eten ons dik en geen klacht wordt gehoord
Je wordt hier zoo vet als een zwijn.

En het gevaar dat mijnen opleverden voor de Nederlandse scheepvaart, leidde in 1915 tot het volgende sinterklaasliedje:

Zie ginds komt de stoomboot
Uit Spanje weer aan.
Hij brengt ons Sint Niklaas,
Hij is niet vergaan.
Hij voer niet op mijnen,
Hij is niet bezeerd.
Hij is in de Noordzee
Niet getorpedeerd.

Verder vragen de afzonderlijke gebeurtenissen hier ieder om een eigen toelichting.