Het monster van de oorlog

[p. 180]

Pan [fragment]

Van af't riviertje de Yzer tot de Alpen,
Van af de Oostzee tot aan de Karpathen,
Aan Dardanellen en den Kaukasus,
Aan de scheiding van Alpen en Italië
In Rusland, op den Balkan en in Azië,
In Afrika en op de zeeën
Vermoordden de Arbeiders elkander.
Verstikt in de gassen, vermoord door de mijnen
Lagen de Arbeiders over de aarde.
Geofferd door de heerschenden, de almacht
Van 't Kapitaal, om het Bezit der Aarde
Aan hen te brengen lagen de Arbeiders
Dood en in stukken over de heele Aarde.
De aard was vol in 't prachtig licht van Mei,
En de glinsterende zee dreef vol
Van hunne lijken, millioenen, millioenen,
Zooals de wereld nooit zag. -
Zoo stortten zich de drommen van de Menschen
Zich op elkander, als donkere Monsters,
Die niet weten wat ze doen als ze vermoorden
Elkander.
Zoo waren de Menschen der twintigste eeuw,
In dezen gouden Tijd die nu is nu,
Nog de speelbal van onbewuste Machten
In hen en buiten hen.
Zoo waren de Menschen der twintigste eeuw,
In dezen gouden Tijd die nu is nu,
Nog de slaven en de ketenen, geen Meesters.
Zoo waren de Menschen der twintigste eeuw,
In dezen Gouden tijd die nu is nu,
Nog de slaven van het hun eigen maaksel,
De werktuigen, de Maatschappij, zich zelve.
Als donkre krachten die in het Heelal
Niet weten wat zij doen, en onbewust
Uit zich scheppen een nieuwe nieuwe wereld. -

Herman Gorter (1864-1927)

[p. 181]

De Tachtiger Herman Gorter, bekend door zijn gedicht Mei, had al een hele ontwikkeling achter de rug, toen hij evenals Henriëtte Roland Holst een overtuigd aanhanger van het socialisme werd. Hij was redacteur van het tijdschrift De Nieuwe Tijd en nam intensief deel aan literaire en politieke debatten. Toen er een breuk ontstond binnen de S.D.A.P., koos Gorter voor de links-marxistische vleugel. Zijn daarmee samenhangende maatschappijvisie bracht hij tot uitdrukking in het omvangrijke episch-visionaire gedicht Pan (1912), dat hij na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog geheel omwerkte (versie van 1916, zie Verzamelde werken V). In dat veelomvattende, maar weinig gelezen werk zag hij de oorlog als een van de laatste stuiptrekkingen van het kapitalisme, waarna de al lang verwachte wereldrevolutie uiteindelijk zou leiden tot een in alle opzichten ideale samenleving. Bij het uitbreken van de Russische Oktoberrevolutie in 1917 voelde Gorter zich dan ook nauw betrokken.