Middelnederlandsche epische fragmenten

[p. 153]

VII.
Geraert van Viane.

Deze fragmenten werden voor het eerst door Bilderdijk in zijne ‘Verscheidenheden’ (4, 126 vlgg.) uitgegeven onder den titel: Garijn van Montglavie. Later bleek, dat het werk, waartoe zij behoorden te onrechte aldus werd genoemd en dat het origineel de ‘Girars de Viane’ was; ook onze fragmenten moeten dus met dien naam worden aangeduid. Ondanks alle aangewende moeite is het mij niet gelukt een ex. der Fransche Chanson de Geste te bekomen, die door Bekker en Tarbé is uitgegeven. Bekker gaf in zijne Inleiding op den Fierabras ook een groot deel van den Girars de Viane uit, maar juist niet dat deel, waarmede onze fragmenten moeten overeenkomen. ‘Het schijnt’ zegt Prof. Jonckbloet ‘dat de Nederlandsche bewerker een anderen tekst voor zich had dan die door Immanuel Bekker en Tarbé is uitgegeven.¹⁾ Ik kan dus weinig meer doen dan den tekst der fragmenten hier afdrukken er zooveel bijvoegende als noodig is om den gang van het verhaal duidelijk te maken. Een overzicht van den inhoud vindt men in de ‘Geschiedenis der Mnl. Dichtkunde (II, 372 vlgg.). Ik vermeld hier slechts kortelijk, dat onze fragmenten den lezer verplaatsen in het kasteel van Geraert van Viane, zoon van Garinde Montglane. Aymeryn, zoon van Geraerts broeder Arnout van Beaulande, heeft de keizerin beleedigd, toen zij ten aanhooren van het geheele hof verhaalde, hoe zij zijn oom Geraert had vernederd. Aymeryn wordt mishandeld, maar weet te ontsnappen naar het kasteel van Viane. Keizer Karel komt met een leger voor het kasteel en een langdurig beleg vangt aan, dat met eene verzoening wordt besloten. De Mnl. bewerking van dezen roman wordt ook nog vermeld in de Lorreinen, waar wij lezen van

........ dien strijt,
Daer Olivier ende Roelant
Streden te Vianen int sant.²⁾

1) Gesch. der Ned. Lett. (3^de geheel omgewerkte uitgave) I, 387.

2) Vgl. Roman van Karel den Grooten en zijne XII Pairs. Inl. XVI

[p. 154]

Bij dit beleg maken Roelant en Olivier namelijk voor het eerst kennis en daar de eerste als Karels neef tot de belegeraars behoort, heeft er een tweegevecht plaats, dat onbeslist blijft, maar den grond legt tot hunne vriendschap.

⁺ Doe so sprac Aymeriin,
Arnouts sone van Beaulant,
(Die sident was wider becant
Dan enech man in kerstinede
No in erderike mede,
En hadde Karel ghesiin)
Nu hort, wat seide Aymeriin
Tote sinen oem Gheraert:
‘Hier nu menech sere vervaert,
Qualike ghedinct ons das,
Dat onse gheslachte oint was
Seere¹⁾ gheducht ende ontsien,
Mi dinke hier soude menech vlien
Gherne, wisti waerwaert.
Bi mire wet, lieve oem Gheraert
Ic segghe, wat mi dinket goet
Ende wat ic rade, dat men doet:
Dat wi alle sterven,
Eer wi ons laten ontherven,
No oec den coninc comen te ghenaden,
Up aventure of hiit dade.
Wine moghen niet verdinghen
In ghere wiis no daertoe bringhen,
Dat wiis bliven in die ere,
⁺ Hen si dat hem elc kere
Ter were ende bliver doet,
Of wreken onsen wederstoet.
Het gaet met ons al uten spele.
Wine ebben spisen binnen niet vele.
Die wile dat wi ebben onse macht,
Eer ons die hongher neemt de cracht
Ende ons hier binnen verqueelt,
Ic rade wel, dat ele speelt:
Al ghewonnen of verloren!
Jane weten wi wel te voren,

+ Blad 1. r^o.

1) B. seer. Voor deze en andere afwijkende lezingen verwijs ik naar het stuk van Prof. Moltzer (Tijdschr. voor Ned. T. en Lett. 5, 294), die B.'s uitgave opnieuw met het Hs. vergeleek.

+ 1. v^o.

[p. 155]

 

Wi moeten alle sterven

 

Ende ons lives derven,

 

Alst God ghebiet, onse heere!

 

Niemen vervarem te sere

40

Dor hare ghesciet, dor hare cracht.

 

Jane heeft God die meeste macht,

 

Die ons wel mach beraden

 

Dor sine doecht ende staen in staden?

 

Trecht es onse ende tonrecht hare;

45

Ic was ghetrocken biden hare

 

Jammerlike ende sere teblouwen,

 

Dies clagic Gode ende onser vrouwen

 

Ende u, oem, ende minen maghen,

 

⁺ Die ghene die mi achter draghen¹⁾

50

Ende mi niet helpen wreken

 

Die grote slaghe, die sware steken,

 

Die ic in sconinx hof ontfinc

 

Van harde meneghen jonghelinc;

 

God ghevem lachter ende toren!

55

Ic hadde naliic miin liif verloren,

 

Maer doch eist so comen,

 

Die coninc heeft schade ghenomen

 

Ende sine liede verloren,

 

Sider dat hi quam hier voren

60

Ende al bi sinen²⁾ scouden,

 

Noch wert het bet vergouden.

 

Haddic hulpe van hier binnen,

 

Ic soude striit up hem beghinnen

 

Maerghiin metter sonnen³⁾ upganghe

65

Ende comen ute sinen bedwanghe.

 

Die coninc, die ons heeft beseten,

 

Wi sullen hem marghiin⁴⁾ laten weten,

 

Of onse swerde connen sniden;

 

Moghen wi marghiin ontbiden

70

Hare engiene, eer si scieten,

 

Wi sullen hare slaghe wel ghenieten.

 

Dat dinke mi ghedaen bet,

 

⁺ Dan wi quamen in sconincs net

 

Ende wi ghinghen in sconincs ghenaden.

75

Die wille, volghe⁵⁾ minen rade:

 

Ic blive mi vele liever doot,

 

Dan ic ghescouden ware bloet

+ 2. r^o.

1) d.i. zich van mij terugtrekken, mij in den steek laten. Zie Mnl. Wdb. i.v.

2) B. sire.

3) Hs. sonne.

4) Hs. maghiin.

+ 2. v^o.

5) Hs. volgher.

[p. 156]

 

Ende ic miin gheslachte onteerde.’

 

‘Wel hebbe diet u leerde,

80

Lieve neve,’ sprac Gheraert,

 

‘Bi u ne wert niement¹⁾ ghespaert

 

Die orloghe no die strijt.

 

Eer nemmer liit verspertiit,

 

Suldi weten bi minen rade

85

Onse ghewin of onse scade.

 

Nu moeter God mede werken

 

Dor sine doget ende gesterken!

 

In blijfs heden achter hier.’²⁾

 

Doe antworde Olivier:

90

‘El(c) seget hier sinen wille;

 

Noch hebbic ghesweghen stille,

 

Nu salic segghen miin ghevouch,

 

Eist dat u allen si genouch:

 

Dese orloge es dus comen,

95

Ende hier es an beede³⁾ siden ghenomen

 

Dicken scade meer dan gewin;

 

 

 

 

Olivier komt als afgezant in Karels legerplaats.

⁺ Daer hi Karel den coninc vant.
Bi hem stont de⁴⁾ grave Rolant.
Ende menich riddere dien⁵⁾ ghelike,
Die hoegeste van Vrankerike.
Hi groetene met scoenen woerden
Ende alle die te hem behoerden.
Die coninc Karel sweech al stille
Ende dandre alle dor sinen wille,
Mer hi sach up Oliviere
Verbolgenlike met felre siere
Ende Rolant also ghelike;
Ende menich riddre ute Vrankerike
Verwandelde herte ende sin,
Doe Olivier quam geganghen in.
Si hadden so vul haren moet,
Sine mochten spreken quaet no goet.
Anderwarf sprac Olivier:
‘God houde den coninc entie sijn hier!

1) 1) l. niene.

2) d.w.z. Ik zal niet in gebreke blijven (dit te doen).

3) Hs. beeden.

+ 3. r^o.

4) B. die.

5) Hs. die.

[p. 157]

115

Ic bem bode gesent hare,

 

Coninc, ende bringhe niemare

 

Van den ghenen van Viane:

 

Ic bidde u, heere, ende vermane,

 

Dat ghi mine tale hoert

120

Ende verstaet mine woert.’

 

⁺ Doe seide de coninc van Vrankerike:

 

‘Bi onsen here van hemelrike,

 

Ne maer dat ghi bode sijt,

 

Ghi hadt gelevet al uwen tijt,

125

Ic dade u hanghen na minen wane

 

Te lachtre dien van Viane.

 

Ne waendics niet, dat mens mi lachter

 

Soude spreken noch hier achter,

 

Dat ic boden dade onteeren

130

Ende haren lachter meeren,

 

Ic dade u slepen ende hanghen,

 

Dies ne mochti niet ontgangen.

 

So dicken hebdi mi beraden

 

Swaer vernoy ende scaden,

135

Al soude icker omme sijn onteert,

 

Ic wane, dat ghi heden niet ne keert.

 

Ic kenne u wel ende wie ghi sijt,

 

Ic hebbe u in menegen strijt

 

Voer Vianen ghesien.’

140

Doe antworde mettien

 

Die hertoghe van Bayvier:

 

‘Her coninc, ne sijt niet te ghier

 

Te doene daer lachter ane leegt,

 

Dat men¹⁾ u mesprijs seecht.

145

⁺ Olivier, heere, es hier comen;

 

Als ghi sine tale hebt vernomen,

 

Wat niemaren dat hi heeft brocht,

 

Machlichte u sal sijn gesocht;

 

Van haestecheden comt selden goet,

150

Ende dies hem wachten, sij sijn vroet.’

 

So langhe ghinc hi²⁾ met talen an,

 

Dat hi maten began

 

Die coninc Karel ende seide:

 

‘Her Olivier, nu hebt geleide

155

Ende segt, wat ghi begheert.

 

Hine³⁾ es niemen die u deert

+ 3. v^o.

1) l. mens?

+ 4. r^o.

2) l. hine.

3) l. Hierne.

[p. 158]

 

Up dese stont, up dese tijt,

 

Voer ghi uten heere sijt.

 

Dan salic spelen te minen besten

160

Ende winnen binnen der vesten

 

Ende doen u nemen¹⁾ uwen fijn

 

Ende hem allen dier binnen sijn.’

 

Olivier sprac: ‘Coninc heere

 

Ghi sijt algader uten keere²⁾.

165

Wildi u bepeinsen wel

 

Van saken³⁾, die hier te voren ghevel;

 

Ghi sout hebben betren raet,

 

Eer ghi daet zulke ouerdaet.

 

⁺ Al sidi coninc ende draegt croene

170

Ende wert coninc van⁴⁾ groeten loene,

 

Wi hebben onse gheslachte lief.

 

Dat was een⁵⁾ swaer wederbrief,

 

Dat Arnouts kindre van Beaulande

 

Moesten ontfaen die groete scande,

175

Dat⁶⁾ hem die coninginne⁷⁾) beriet,

 

Wine moghes vergeten niet,

 

Als wi Aymerin ..... sien.⁸⁾

 

Here coninc boven al dien

 

Dinct het u gedaen goet,

180

Dat de coninginne haren voet

 

Cussen dede minen oem

 

Gheraerde? heere, nu nemet goem,

 

Na dien dat wi sijn gheboren

 

Ende onse gheslachte hier te voren,

185

Hoe wi vergheten mochten die sake

 

Sonder ander wederwrake

 

Weder te doene up die uwe?

 

Dus es die orloghe emmer nuwe;

 

Ende hiers wonders vele ghewrocht.

190

Hoert here, wat ic hebbe brocht

 

Ende bidde, dat ghijt verstaet:

 

‘Mijn oem ontbiet u ende sijn raet

 

 

 

 

1) Hs. nememen.

2) B. neemt de lezing van het hs.: Ghi sijt algader fijn uten keere over; dit fijn is blijkbaar door een afschrijver van lateren tijd ingevoegd.

3) l. sake.

+ 4. v^o.

4) Hs. (en B.) na.

5) B. ene.

6) l. Die.

7) Hs. conincinne.

8) l. anesien? B. .... tien.