Middelnederlandsche epische fragmenten

[p. 138]

VI.
Aubri de Borgengoen.

De fragmenten der Mnl. vertaling van de Chanson de Geste van Auberi le Bourgoing, werden in 1852 voor de eerste maal uitgegeven door Van den Bergh¹⁾. In 1838 vond Dr. J.T. Bergman ze te Leiden in den band van een oud boekwerk, waarin zij tot schutbladen hadden gediend. V.d.B. beschreef ze aldus: ‘twee perkamentbladen, schrift naar het schijnt uit het begin der 15e eeuw; elke bladzijde heeft twee kolommen, die van onderen door den boekbinder zijn ingekort, zoodat aan elke kolom eenige regels ontbreken. De tekst is vrij goed leesbaar, schoon niet bijzonder fraai en zonder sieraden geschreven; alleen begint elke nieuwe periode met eene roodgekleurde letter.’²⁾ Om onze fragmenten te kunnen onderzoeken, dient men natuurlijk het origineel der vertaling te kennen. Ongelukkig echter is er, voor zoover ik weet, nog geene uitgave der geheele Chanson verschenen; slechts gedeelten zagen het licht. In 1829 deelde Immanuel Bekker in zijne bekende uitgave van den Roman van Fierabras verschillende fragmenten uit den Auberi mede, zoowel in de Inleiding als in de Nalezing. In 1844 volgde Adalbert Keller zijn voorbeeld: in zijne ‘Romvart.’ gaf hij een afschrift van de eerste 22 bladen van een Vaticaansch hs. In 1849 gaf P. Tarbé ongeveer 5000 verzen uit een Parijsch hs. met eene inleiding bevattende: ‘Recherches sur le roman d'Aubery le Bourgoing.’³⁾ En eindelijk verschenen in 1870: ‘Mittheilungen aus Altfranzösischen Handschriften von Adolf Tobler. I. Aus der Chanson de Geste von Auberi. Nach einer Vaticanischen Handschrift. Leipzig 1870.’ Tobler begon zijn afschrift, waar Adalbert Keller

1) Nieuwe Reeks der Werken van de Maatschappij van Nederl. Lett. te Leiden. VIIe Deel, 1e Stuk, bl. 126-141.

2) Op fol. 2 v^o staat tusschen de twee kolommen de naam: ‘Guilielmus de Mera Hagiensis’ in 16^de-eeuwsch schrift.

3) Le Roman d'Aubery le Bourgoing. Reims 1849.

[p. 139]

had opgehouden en zette het voort tot het einde van het tweede gedeelte der Chanson. Hij gaf echter geenszins een volledig afschrift, maar slechts een groot deel van den tekst; waar het verhaal hem minder belangrijk voorkomt, laat hij stukken weg, welker inhoud hij dan kort samengevat teruggeeft. Met behulp van dit laatste werk kunnen wij ten minste het een en ander omtrent onze fragmenten vaststellen, al kan van een volledig onderzoek geen sprake zijn, zoolang er geene goede uitgave van het Fransche epos bestaat. Tarbé kende drie handschriften van den Auberi, welke hij alle beschrijft; het Vaticaansche hs. kende hij niet, naar het schijnt. In twee der door hem genoemde hss. telt de roman 22 à 23.000 verzen, in het derde 28.000. Ongelukkig komt niets, van hetgeen hij mededeelt, met onze fragmenten overeen en voor eene vergelijking moeten wij ons dus tot Tobler wenden. Alvorens daartoe over te gaan, zal ik eerst een kort overzicht van het verhaal laten volgen tot het punt, waar onze fragmenten aanvangen.

Karel Martel heeft aan Basin, een zijner trouwste vasallen, het hertogdom Bourgogne en de hand der blonde Erembourc geschonken. Uit dat huwelijk spruit Auberi, de held van het verhaal. Henry d'Ostenne (Osteruce), Basin's broeder en Huedon de Lengres, Erembourc's broeder, zijn beiden vijanden van Basin. Erembourc sterft en Basin huwt nu Hermesent de Torin; deze weet den jeugdigen Auberi onder de hoede van Henry d'Ostenne te stellen en zet koning Dezier van Lombardije tegen Basin op. Basin wordt in de vesting Vienne (Provence) belegerd door Dezier, hij wordt verraden door Hermesent, Henry en Huedon en in Pavia gevangen gezet. Auberi, die ten huize van zijn oom mishandeld wordt, doodt zijne twee neven en vlucht naar Huedon de Lengres. Ook daar met moord bedreigd, doodt hij diens zonen en neemt nu de wijk bij Raoul d'Ermenal Mesnil, die met eene onechte dochter van Basin gehuwd is. Zijne ooms achtervolgen hem daar, hij ontvangt den ridderslag en trekt verder met Gascelin, den zoon zijner zuster. Beiden nemen dienst bij koning Orry van Beieren. Guibourc en Sonneheut, gemalin en dochter van Orry, worden verliefd op den ‘Borgengoen;’ de twee zoons van Guibourc willen hem dooden, maar vallen door zijne hand. Oom en neef trekken nu naar Vlaanderen, waar zij allerlei lotgevallen hebben; o.a. verovert Auberi hier zijn paard Blanchart op Galasis, een Sarraceensch vorst. Terwijl zij zich op het kasteel Aufaïs (in de Ardennen) bevinden en de gastvrijheid van Thiébelin genieten, vernemen zij, dat de Sarracenen een inval in Beieren gedaan en Ouibourc en Sonneheut als gevangenen weggevoerd hebben. Onmiddellijk trekken zij met een leger van 4000 man, hun door Thiébelin bezorgd, daarheen. De Sarracenen worden overvallen en een deel hunner wordt verslagen; een ander gedeelte voert de twee vrouwen met zich. Auberi, die van Gascelin gescheiden is, krijgt de schakers in het oog en verjaagt hen; dezen voeren in hunne vlucht Blanchart met zich. Treurig over het verlies

[p. 140]

van het trouwe ros, klaagt de Bourgondiër luide, en hier vangen onze fragmenten aan.

Voor zoover men kan nagaan, is het onwaarschijnlijk, dat de redactie van het Vaticaansche hs. het origineel is geweest der Mnl. vertaling. Deze is veel uitvoeriger dan het Fransch en zal dus misschien naar eene andere redactie bewerkt zijn. Daar de Fransche redacties onderling veel schijnen te verschillen, is dit ook wel mogelijk. Tarbé zegt o.a.: ‘Les mêmes faits, les mêmes détails sont rarement reproduits dans ces textes par le même nombre de vers ...... Souvent le sens du passage altéré n'en souffre pas: d'autres fois au contraire it se trouve changé. Ce n'est pas tout: des épisodes entiers, des faits essentiels donnés par l'un des manuscrits sont omis par l'autre.’¹⁾

Volgens Van den Bergh is het schrift ‘naar het schijnt uit het begin der 15^de eeuw’, maar de tekst is toch zeker veel ouder, misschien wel eene eeuw. De vertaling is in vrij zuivere taal opgesteld, al ontbreekt het niet aan bastaardwoorden. De verhaaltrant is levendig en de stijl vloeiend. Slechts eene enkele maal trof ik assoneerende rijmen aan; zoo vs. 237-8: honger // wonder; vs. 266-7: stoken // vercopen.

1) Recherches etc. VIII.

Fragment I.

⁺ a. Mijn goede ors van sterken leden
Ter quader wile custic heden²⁾

Aubri die dreef groten rouwe
Onder een busscelkijn bi der vrouwen.
‘Ay vrouwe!’ seiti, ‘dat ic u zach
Heden an delen dach,
Es ter armer wilen gegaen³⁾,
Ende dwerc dat ic adde bestaen;
Nune bemic niet zeker te waren,

+ Blz. 1. kol.

2) Na vs. 2 zijn waarschijnlijk een of meer regels weggevallen. In het Fr. (Mitth. bl. 149, vs. 2) lezen wij nl.: ‘Li vif deable me firent hui baissier.’ Auberi had, na de Sarracenen te hebben verdreven, als belooning een kus van Guiboure gevraagd; onder deze liefkoozingen waren de Sarracenen hem op nieuw te lijf gegaan en hadden hem van zijn paard geworpen.

3) Vs. 5-8 komen ongeveer overeen met vs. 5 en vs. 9-10 van het Fr.

He Guibors dame, tant mal vos vi ains nee;
Por vos amors ai ie poure iournee
L'euvre qu'ai faite m'est hui guerredounee.

[p. 141]

10

Hoe miin volc heeft gevaren

 

Ende wat miin neve G(azeliin) doet;

 

Gode biddic up rechte omoet,

 

Dat hi bescerme desen dage

 

Minen lachame van quader plage,

15

Want zien mi gone Sarrasinen

 

Te voet, zi sullen mi zere pinen;

 

Want ic weet dat wel bi staden,

 

Om een kerre gouds geladen

 

Ne lietsiit niet, sine souden mi

20

Doden’, sprac de ridder vri.

 

Doe ginc hi in ten foreeste

 

Clagende Blanchaerde sine beeste;

 

Onder ene hole strate

 

Sat hi, hine mochten niet gematen¹⁾

25

Te weene ende te drivene cariin

 

Om ziin goet ors Blanchardiin.

 

Het was daer gelovert wel;

 

Om Sarrasinen wachte de degen snel,

 

Of si enege perde brochten,

30

Dat hi een ors winnen mochte.²⁾

 

Dus bleef hi allene in goont wout

 

Drivende jammer ende ongedout

 

Ende bekariinde³⁾ siin ors Blanchaert.

 

Hen weende nie man so om een paert.

35

Guiborch die dreef groten rouwe

 

Ende Sornahaut de scone jonfrouwe,

 

Si dreven de meeste jammerhede,

 

Die nie ter werelt vrouwe dede⁴⁾.

 

Doe dat zach de degen goet,

1) Vs. 21-24 vinden wij terug in vs. 11-13 van het Fr.

En I. escous (schuilhoek) de la selve ramee
Entre II. voies ou ot une chavee (holle weg)
La a li dus faite sa reposee.

Vs. 27 beantwoordt dan aan ‘la selve ramee.’

2) Hier heeft de vertaler het Fransch misschien niet begrepen; wij lezen vs. l4-16:

S'aucons venist la grant voie ferree
Des Sarrasins qui mainent tel posnee
Bien i fust ja sa prouece esprouvee.

3) Dit staat duidelijk in het hs., niet becarmde zooals men misschien zou vermoeden. Vgl. echter over dit woord en de vraag, of het al dan niet veranderd moet worden in bekarmde T. en L.B. VI, 300 en Mnl. Wdb. i.v.

4) Fr. vs. 17-18:

Guibors l'entent, moult ot le cuer marri;
Tenrement pleure li vis li est noirci(s).

[p. 142]

40

Dwanc hi een deel siuen moet

 

Ende gincse beede conforteren

 

Van haren jammerlaken zere¹⁾.

 

‘Kerssine’, sprac de ridder waert,

 

‘Soudic vergeten om een paert²⁾

 

 

 

 

 

⁺ 45 Doe audworde Guiborch de scone:

 

‘Dor den here van den trone,

 

Aubri, laet uwen rouwe zinken,

 

Mochti de Sarrasinen minken

 

Ende zuveren, so mochten wi

50

Feeste driven, ic ende ghi,

 

Men sout weten verre ende naer

 

Ghi sout ooc coninc ziin eer een jaer.’

 

 

 

Sornahaut, de scone blonde,

 

Vragede Aubri ter stonde

55

Om sinen neve G(azeliin),

 

Want soe met hare herten fiin

 

Loyale minne te hem drouch³⁾.

 

Aubri⁴⁾ antworde ende louch:

 

‘Waerheden, jonfrouwe, in weet,

60

Over waer es hi mi ongereet;

 

Van hem sone weetic niet⁵⁾;

 

Trouwen, wisti miin verdriet

1) Fr. vs. 19-20:

Voit l'A beris, pas ne li enbeli (het behaagt hem niet)
Il la conforte doucement et seri.

2) Fr. vs. 25-26:

Mais moult auroit le coraige asoti,
Qui por cheval vos metroit en oubli.

Na vs. 44 kunnen volgens deze redactie slechts weinige regels zijn weggevallen. Voor vs. 45-52 lees ik in het Fr. slechts (vs. 27-29):

‘Sire’ dist elle ‘la vostre grant merchi!
A mon vivant Baiviere vos otri
Et seres rois ains I. mois et demi.’

Bovendien komt alleen de laatste regel met vs. 52 overeen.

+ Kol. b.

3) Vs. 53-57 komen ongeveer overeen met Tobler, bl. 150, vs. 1-3:

Dist Seneheus: ‘par foi et je l'otri.’
La damoisele en apele Auberi
De Gaselin li enquiert son ami.

4) Het hs. heeft: G.(azeliin).

5) Fr. t.a.p. vs. 4:

Par ma foi, bele, tel chevalier ne vi.

[p. 143]

 

Ende dat ghi so nare ziit mi,

 

Ridder van herten so es hi vri

65

Hi ende siin volc sonder waen

 

Souden mids dor de viande slaen,

 

Hi sout arde lettel sparen,

 

Tote hi tons comen ware;

 

Biden here, die mi geboot,

70

Hi soudse alle slaen te doot

 

De Sarrasinen ende wonden,

 

Toti miin goede ors adde gevonden.

 

Hi soude ons lossen arde sciere

 

Ende u, jonfrouwe van Baiviere,

75

Al siin herte leghet an u.’¹⁾

 

Sornahaut was so wel gheblu²⁾,

 

Daer soe dese worde

 

Van haren lieve spreken horde,

 

Dat soe ne wiste, waer soe zat

80

Ende haren onger al vergat³⁾.

 

Dus bleven si sittende sonder ghile.

 

Nu hort van G(azeliin) ene wile,

 

Die met sinen lieden vacht

 

Ende Tieriin met alre cracht;

85

Si vochten zere ende slougen al,

 

Datter was groet ende smal,

 

Si slougenre .VII.^M. wel,

 

Ende G(azelün) de ridder snel

 

Adde verloren den Borgengoen.

 

 

 

 

90

⁺ (Gazeliin) sprac: ‘ic weet wel te voren,

 

(He)bbic minen oom verloren,

 

(I)c sal mi selven nemen dliif ;

 

(I)c weet wel zachi tscone wiif

 

(S)ornahauden ende hare vrouwe,

95

(H)ine liet dor bliscap no dor rouwe,

1) Voor vs. 62-75 in het Fr. slechts (vs. 5-8):

S'il voit Blanchart, ne l'en menront ensi;
S'il savoit ore que nos fuissiens ici,
Ja l'i verriens venir tout arrami;
Ne le tendroient paien ne Arrabi.

2) Bloo, bleu. Wat de beteekenis aangaat, vgl. Mhd. blûc, bliuc (Lexer) = zaghaft, schüchteren.

3) Vs. 76-80 vinden wij terug in vs. 9-10 van het Fr.:

Seneheut ot parler de son ami,
Sa tresgrant ire mist auques en oubli.

+ Bl. 2. Kol. a.

[p. 144]

 

Hine voerem staen in staden;

 

(Dat) wetic wel, was hi verladen,

 

(I)c zalne souken, bi onsen here.

 

(Doe) antworde Tieriin met zere:

100

‘(A)y G(azeliin) datti goet gescie,

 

(W)eten wreken den stouten Aubri!

 

(A)ucotiin die lach hier bi.’

 

‘(B)i gode’, sprac G(azelün), ‘dat si.’

 

(B)in desen hevet de coene degen

105

(S)iin ogen zuutwert up geslegen,

 

(B)in desen zachi comen zaen

 

(D)ie Sarrasinen, the gevaen

 

(B)rochten tgoet ors Blanchardiin.

 

(A)ls dit verzach G(azeliin),

110

(R)iep met luder stemmen de degen:

 

‘(A)y miin oom Aubri es verslegen!

 

(I)c sie hier bringen sine(n) wreene,

 

(D)beste paert, dat nie liep over vier bene.’

 

(N)u wildent de Sarrasinen

115

(Pro)senteren Acotine

 

(E)nde brochtent gheleet openbaer.

 

(D)ies adde G(azeliin) therte zwaer,

 

(E)nde seide: ‘ic sorge in minen zinne,

 

(D)at ict niet aal mogen winnen.’

120

(D)oe sprac Tieriin de degen snel:

 

‘(B)i gode, G(azeliin), ghi sult wel;

 

(S)laet in, edel ridder fier!’

 

(Met) sporen nopedsi haer destrier.

 

(T)ieriin de ridder valgant

125

(Hi) hief gewillike den brant

 

(E)nde slouch den hertoge Maboen

 

(D)or halsberch ende aucotoen;

 

(A)l sat hi up dors Blanchaert,

 

(T)oter navele zanc in dat zwaert,

130

(W)ant hi slouch met goeden wille.

 

(M)aboen viel af ende tpaert stont stille;

 

(D)oe sprac de stoute G(azeliin):

 

‘(G)hebenediit so moeti zün

 

(D)ie moeder die u ghedrouch,

 

 

 

 

135

⁺ Entie edelinc vermeten

 

Es zonder letten daer up geseten,

 

Ende slouch enen Sarrasiin,

+ Kol. b.

[p. 145]

 

Hiet van der Mareken¹⁾ Boudewiin;

 

So zere slouchine up den scilt,

140

Datter jegen niet ne hilt,

 

Ende cloofden in ten tanden toe;

 

Sinen gezelle troosti doe

 

Ende batten, datsi souden slaen;

 

Dat pongiis was sciere gedaen,

145

Der Sarrasinen blever²⁾ doot

 

Wel VII^M.3) in een conroot.

 

Doe zeide G(azeliin) de vrie:

 

‘Nu willic minen oom Aubri

 

Souken, also help mi ons here;

150

Lieve gezelle, ic biddu zere

 

Dat ghi hier bliift, ic zal zouken

 

Minen oom Aubri in allen houken

 

Ende geven hem siin ors Blanchaert,

 

Es hi levende’, ende metter vaert

155

Andworden Tieriin de ridder goet:

 

‘Bi gode die ons leven doet,

 

G(azeliin) ic salne souken mede.’

 

G(azeliin) te hant weder zede:

 

‘Wete Kerst, Tieriin, gine zult niet,

160

Bliift hier stille ende spiet

 

De Sarrasinen ende slaet,

 

Ende wacht dat u negeen ontgaet.’

 

Tieriin sprac: ‘bi Sente Symoen,

 

G(azeliin) dit willic gerne doen,

165

Ic ne wils niet achtertrecken.’

 

G(azeliin) de coene recke,

 

Die noopte Blanchardine met sporen,

 

Hine sparde gers no coren:

 

Te vullen lope liep dat paert.

170

In desen verrooc Blanchaert

 

(Aubry) sinen here,

 

Ende het begonde neyen zere

 

Ende scrabbelde metten voete.

 

Ende Aubri die met goeden moete

175

In de bome gekamet⁴⁾ lach

 

Thooft lichti up ende zach

1) Ik lees in het hs. Maroken; dat is, dunkt mij, ook beter.

2) Hs. Die S. bleven daer doot.

3) Hs. VII.^xx dus 27 (of 140): dat is ook wel zoo waarschijnlijk. Het Fransch spreekt slechts van 5 Sarracenen.

4) ?

[p. 146]

 

Sinen wrene vaste springen

 

Ende dede sine bellen clingen

 

Van ...........

 

 

Tusschen vs. 179-180 moet vrij wat verloren zijn gegaan, waarschijnlijk veel meer dan in de Fransche redactie stond. Tobler geeft den inhoud van, hetgeen hij weglaat, aldus terug: Auberi's vrienden, die ondertusschen meer dan tienduizend Sarracenen hebben verslagen, zoeken hem te vergeefs. Huedes van Troies en Tiescelin slaan den jammerenden Gascelin voor, den verlorene in het leger van Antequin op te zoeken of hem te wreken, indien hij reeds gesneuveld mocht zijn; hij neemt hun voorstel aan. Onderweg gelukt het Gascelin en Tiescelin aan vijf Sarracenen (‘de la jeste Mahon’, de ‘linaige Noiron’) den met bloed bedekten Blanchart te ontnemen, waarmede dezen te vergeefs trachten te vluchten. Gascelin maakt zich nu met Blanchart op weg om zijn oom te zoeken en vindt hem weldra. Auberi ziet hem aankomen en springt op. Auberi krijgt zijn paard van Gascelin terug en schenkt hem de hand van Sornahaut. Op zijne vraag, hoe het haar gaat, antwoordt zij:

Par mon chief, sire, mauvaissement me va:
Bien a II. jors, ma bouche ne manga.

De vrouwen worden op eene steile rots gebracht en onder de hoede van tien gewapenden gesteld. Ondertusschen heeft de Sarraceensche vorst Antequin (of Anquetin, Mnl. Acotiin) de nederlaag zijner voorhoede vernomen; een nieuwe strijd vangt aan. Auberi doodt Antequin, de vijanden worden naar hunne schepen gejaagd en verdrinken allen in zee. Auberi keert nu met de twee vrouwen, Tiescelin (Tieriin in het Mnl.) naar Beieren terug. Sornahaut wordt steeds door honger gekweld.

....... dist qu'ele mangeroit
Sea II. mains blanches se tost der pain n'avoit.

Men komt aan de woning van een kluizenaar, die hen gastvrij opneemt, maar spijs is ook hier niet te vinden. Auberi, Gazeliin en dertig ridders trekken dus weer op weg en ontmoeten nu Amauriis, den tweeden zoon van Raoul en Auberi's zuster, die uitgetrokken is om zijn oom en zijn broeder te zoeken. Deze deelt hun mede, wie hij is, maar zijn oom wil hem eerst op de proef stellen en zegt hem, dat Auberi en Gazeliin beiden gedood zijn. Hier vangen de Mnl. fragmenten weer aan.

⁺ Ende Aubri den¹⁾ Borgengoen
Sagic grote martelie doen,

+ Blz. 2. Kol. a.

1) Hs. de.

[p. 147]

 

De Sarrasinen slougense doot,

 

Nu weti de wareit albloot¹⁾;

 

Si ziin doot de heren vercoren,

185

Dat ghi piint, es al verloren²⁾.

 

 

 

Als Amauriis dit heeft verstaen,

 

Ne weeti wat anegaen.

 

‘Acharmen’, seiti, ‘allendich man,

 

Dat ic nie dat liif gewan;

190

Ic was geboren ter quader tiit,

 

Ay Ode van Lengers, groten niit

 

Magic te di dragen algader,

 

Ende Heinriic van Ostume den verrader;

 

Bi den here die al mach geven,

195

Het sal u beeden costen dleven,

 

Magic u begaen of beriden.’

 

Ende bin desen zelven tiden

 

Lieti hem gliden uten ghereide

 

Ende viel in onmacht up de heide³⁾.

200

Dit zach G(azeliin) met sinen ogen

 

Ende ne maghet langer niet gedogen,

 

Hi beette ter erden zaen

 

Ende heeften in den arm bevaen

 

Ende hiefen up van daer hi⁴⁾ lach,

205

Ende custene als hi eerst mach:

 

‘Willecome, broeder miin,

 

Zelve ben ic G(azelün),

 

Dien ghi so lange ebt gesocht;

 

God heeft u hier brocht,

210

Hout u te payse, degen vri,

 

Dit grote, dit lange es Aubri⁵⁾,

1) Hs. alblood.

2) Vs. 180-185 beantwoorden eenigszins aan bl. 156, vs. 1-3 van het Fr.

Amis biau frere it sont andui ocis;
Mien ensiant jà mais nes verres vis.
Or querres autres, qu'a ces aves failli.

3) Vs. 186-199 vinden wij slechts gedeeltelijk op bl. 156, vs. 4-6:

Quant cil l'entent, tous est descoulouris,
II. fois se claime maleureus chaitis,
III. fois se pasme li damoisiaus gentis.

De Mnl. redactie is dus veel uitvoeriger.

4) Hs. dari.

5) ?

[p. 148]

 

Die heeft gedaen in meneger wise

 

Dat hien¹⁾ wel terechte prise.’²⁾

 

Amariis die hoorde toe,

215

Hi was van herten arde vro.³⁾

 

‘Ay’ sprac Amauriis, de jonchere fiin,

 

‘Broeder, wel moeti tomen ziin

 

Ende ghi, lieve oom Aubri;

 

Ic bids, hoort een deel na mi,

220

Ic doe u de waereit verstaen⁴⁾:

 

Miin vader heeft dor u vele gedaen

 

Rauwel dien god eren moet⁵⁾.

 

Kol. b. Ende hevetter omme groten rouwe⁶⁾

 

Ende Ermenael⁷⁾ miin vrouwe,

225

Ende nu ebbic u lange ghesocht,

 

Ende god hevet mi nu hier brocht,

 

Ende si zoudene wel gerne zien;

 

Nu comt, dat u⁸⁾ goet moete gescien.’

 

‘Neve’, sprac Aubri, ‘wats gesciet,

230

Bi gode, hine macher varen niet,

 

Hem sal noch eer groet ere ghescien.’⁹⁾

1) I. menne?

2) Vs. 200-213 gedeeltelijk op bl. 156, vs. 7-10. Een paar regels komen letterlijk overeen; zoo vs. 203 = vs. 7:

Et Gaselins l'a entre ses bras pris.

Vs. 205 = vs. 8:

Forment li baise et le bouche et le vis.

Vs. 207-8 = vs. 10:

Car je suis cil que vos aves tant quis.

3) Vs. 214-215 = vs. 11:

Amauris l'oit si s'en est resbaudis.

4) Vs. 216-220 komen niet in het Fr. voor.

5) Vs. 221-222 vinden wij terug in den regel:

Raous mes peres qui tant servi vos a.

Deze regel geeft te gelijker tijd den juisten vorm van den naam Banwel (Baswel?), zooals het hs. heeft.

6) Vs. 223 = vs. 19:

Sa mere en pleure qui grant douleur en a.

7) L. van Ermenael.

8) Vgl. vs. 322.

9) Vs. 231 = vs. 21:

Car Gaselins si grant honour aura.

De redactie van het Vaticaansche hs. schijnt hier weer sterk af te wijken van die, welke aan onze vertaling ten grondslag heeft gelegen. Tobler geeft den inhoud der verzen, welke hij na vs. 23 weglaat, aldus terug: ‘Auberi erzählt seine Schicksale und schliesst mit der Erwähnung des Hungers der harrenden Königin. Siehe da kommen ihnen auf der Landstrasse zwanzig Saumthiere and zehn Karren mit Lebensmitteln aller Art entgegen begleitet von hundert und vierzig (VII. vins) bewaffneten Dienern. Gaselin fordert sie auf ihre Naare zu verkaufen.’ Deze inhoudsopgave komt, zooals men ziet, slechts eenigszins overeen met vs. 232-308 der Mnl. bewerking, die veel uitvoeriger schijnt.

[p. 149]

 

Ende G(azeliin) die sprac mettien:

 

‘Oom, dor gode van paradyse,

 

Weten varen omme spise!

235

Wi ebben alte lange gemerret.’

 

De coninginne wert vererret,

 

Want soe hevet so groten honger.’

 

Aubri sprac: ‘Nu zie ic wonder

 

Van G(azeline) den neve miin,

240

Dor de coninginne vri fiin,

 

Vrou Guiborgen, so neist niet neve,

 

Also moetic met eren leven

 

Hets door Sornahauden de maget,

 

 

 

 

 

Als dit G(azeliin) adde verstaen,

245

Dors ginc hi met sporen slaen

 

Ende reet wech al sonder ghile,

 

Maer eer hi ene alve mile

 

Ghereden was, heefti vernomen

 

Tien zomers jegen hem comen,

250

Die gezouten vleesch brochten;

 

Daer na sachi, dat hem dochte,

 

Tien zomers, die coren drougen,

 

Die zwaer waren ende zere wougen;

 

Daer na zachi comen van verren

255

Gheladen XXII. kerren

 

Beede met brode ende met baken

 

Ende venizoen van goeden smaken.

 

Daerna camen negen wagen,

 

Die evene ende geerste dragen;

260

Daer na zachi comen in scine

 

Van viif wagenen met wine;

 

Daerna zach comen de degen snel

 

X^VIIX cnapen wel

 

Die goont goet v .....¹⁾ dreven,

265

Si waren bet te lande bleven

 

 

 

 

1) l. voerwaert.

[p. 150]

 

⁺ Ende tasten ende stoken,

 

Ende ziit, dat sise willen vercopen,

 

Wi sullensem wel betalen;

 

....¹⁾ ic moet liggen in qualen,

270

Willensise jegen ons houden,

 

Sine worden met lachtre gegouden;

 

Ic sal hem geven sulke have,

 

Hem waer beter, waersi begraven.

 

Doe antworde de degen snel:

275

‘G(azeliin) neve, dit lovic wel,

 

Wetense dingen wel gereet!

 

Wi zullense ebben, wien lief, wien leet.’

 

Doe nopede Aubri wel houde

 

Blancharde metten sporen van goude

280

Ende G(azeliin), de jonchere goet,

 

Reet in harlieder gemoet,

 

Ende groetetse wel hovesscelike

 

Van seren halven van hemelrike:

 

‘Wildi vercopen, dat ghi hier brinct?

285

Wat holper vele omme gedinct,

 

Ic sal u geven u gevouch,

 

Selvers ende gouds genouch,

 

Ende segghet, waer dat u vaert geleget

 

Ende waer dat ghi ziit beweghet.’

290

Doe andworden de glottoene:

 

‘Hebdire den duvel mede te doene,

 

Waer wi varen ende wat wi voeren?

 

Mi mocht so ode, ic soudu roeren

 

Met mire vust vor uwen mont,

295

Ghine durstet willen om C. pont

 

Dat gire heden omme vraghet;

 

Lachter moet u ziin bedaghet,

 

Ic sla u .....²⁾ mi cume;

 

Wi zün up onser vaert t Ostume;

300

Dit goet ende dese liede

 

Es Oden van Lengers mesniede³⁾

 

Ende ....⁴⁾ dat goet ende dese have

 

Van Ostume Heinric den grave.

+ Blz. 2. Kol. a.

1) M' = Mer? Van de letter is nog juist zooveel te zien, dat men kan gissen, dat het eene m' geweest is.

2) L. hoe so ics? Vgl. over het w.w. cumen Taalk. Bijdr. I, 68.

3) Vs. 300-301 = vs. 25:

Ele est Huedon de Lengres le puissant.

4) L. beit?

[p. 151]

 

Siin lant ende sine balgic

305

Strect hier an, dat zeggic di.¹⁾

 

(Van) spise es hi teberteert²⁾,

 

Want de Sarrasinen ebben gewasteert

 

Baivier daer wi nu binnen ziin

 

 

 

⁺ Ter quader tiit caemdi hier

310

Dat ghi Oden van Langers den gier³⁾

 

Dus gedane boodscap doet;

 

Ic sal u dor Heinrike, siits vroet,

 

Sulken brief ende sulc teeken geven,

 

Hi macher omme peisen al ziin leven,

315

Eer vespertiit, ja eer noene,

 

Maer het sal ziin bi occusoene.’

 

Doe vragede G(azeliin) daer naer:

 

‘Ic bids u, segdi mi waer,

 

Vaerdi t Ostume tote Heinrike?

320

Nu biddic u vriendelike,

 

Dat ghi mi zegt of ghi nie

 

Horet, dat u goet gescie,

 

Spreken van Aubri den Borgengocn

 

Ende van sinen neve coen,

325

(Als ghi moghet arde wale)

 

Van G(azeline) enege tale;

 

Ic ebbe van hare beeder valsschede

 

Ghehort spreken in meneger stede,

 

Ie biddu, ne helets mi niet,

330

Weettire af te zeggene iet.’

 

‘Bi der moeder die mi gedrouch’,

 

Sprac die glottoen, ‘jaic ghenouch,

 

Vele mee dan mi es lief;

 

Hiis een mordenare ende ziin vader dief,

335

Hi slouch bi verraetscepe groot

 

Heinics kinder beede te doot,

 

In weet of ghiis nie horet tale,

 

Ende Oden van Lengers also wale;

 

Die twee kinder doodde hi bi nachte,

340

Doe daden sine⁴⁾ bi hare crachte

1) Vs. 304-5 = vs. 26:

Qui pres de ci a grant terre tenant
Ele marchist (grenst) a Baiviere la grant.

2) Hs. b'tert.

+ Kol. b.

3) Hs. dengier. Vgl. Mnl. Wdb. i.v.

4) v.d. B. sinen.

[p. 152]

 

Jagen uut haren lande;

 

Die soete god verloenten¹⁾ scande

 

G(azeliin) ende sinen neve Aubri

 

Waer dat hi es, waer dat hi si.’

345

Gazeliin horet ende louch:

 

‘Hore’, seiti, ‘hier es genouch,

 

Vercopt, vercopt dit goet gereet,

 

Ghi lettet te lange, dats mi leet,

 

Gazeliin also .....²⁾ met eren leven,

350

Heescht goets genouch, men zaelt geven,

 

Bi Jesuse van Nazarene

 

 

 

 

1) I. verleenten?

2) Blijkbaar is deze regel corrupt, want G. zelf spreekt nog voort.