Geschiedenis der Nederlandsche letterkunde. Deel 7

Prudens van Duyse (Slot). Dautzenberg (1808-'69).

Onder de Vlaamsche letterkundigen van het eerste geslacht buiten Antwerpen noemen wij, behalve Mevrouw Courtmans-Berchmans (1811-'90) die opgang maakte vooral met haar zacht-bevallige en week-liefelijke novelle Het Geschenk van den Jager (bekroond in den vijfjaarlijkschen wedstrijd 1860-'64), vooral Prudens van Duyse en den Limburger Dautzenberg, die zich onder Van Duyse's invloed ontwikkelde en eerst na 1848 op den voorgrond komt.

Van Duyse's voortbrengingskracht bleef onverminderd; hetzij men zijn bundel Vrolijkheid (1853) opslaat, of leest en bladert in de talrijke deelen Nagelaten Gedichten door zijn zoon Florimond voor de pers bezorgd (1882), overal zien wij de veelzijdigheid en het gemak van vroeger; allerlei stof en trant, het oorspronkelijke naast het vertaalde en het gemodernizeerde oude, allerlei metrum, rhythme, rijm; berijmde anecdoten, kwinkslagen, woordspelingen, navolgingen van Cats, spotdichten op de rijmelaars dier dagen en de Franskiljons - alles gemakkelijk en vloeiend berijmd, doorgaans blijk gevend van een verdienstelijke techniek. Een overtuigd Vlaming toont hij zich ook nu; zoo b.v. in: ‘'k Bad vol liefde voor Vlaanderen // Voor 't lijdende, strijdende Vlaandren’ (Nag. Ged. I, 220). Het Germaansch stamgevoel openbaart zich in hem, waar hij in De Zang des Germaanschen slaaf het ‘oud Germanje en

[p. 715]

zijn hutten’ tegenover het trotsche Rome stelt en de ‘mannen van het Noord’ verheerlijkt. Hij is wel ontvankelijk voor het grootsche (De Zee), al is er ook nu in de uitdrukking van zijn gevoel vrij wat conventioneels. Hier en daar treffen ons aardige of goede stukken zooals Aan den Dender (Nag. Ged. V, 102), Op eenen avond (VI, 3), Weduwtroost (VI, 99). Daar en elders waardeeren wij zijn oprechtheid, zijn natuurlijkheid en zijn daarbij passenden eenvoud van uitdrukking. Het is niet vreemd dat zijn kinderliederen en kindergedichten tot zijn beste werk behooren; zijn eigen kinderen die met de innigste liefde en vereering aan hun vader hingen, hebben hem bezield tot zoo bevallige stukjes als: De Trommel. Aan Florimond (Vrolijkheid p. 15); Het Lammeken, 't Kind aan den Vogel, Het dragonderken-spel, De Zwaluw, Arme Vogel (Nag. Ged. V 2^de Stuk, p. 12 vlgg.). Zijn kennis der Oudgermaansche poëzie stelde hem in staat, sommige dezer stukjes te dichten in den trant van het verleden en er zeker waas van oudheid aan te geven, zoodat zij een gelukkig-geslaagde mengeling van nieuw en oud, van kunst en natuur te zien geven; van dien aard is dit dialogisch gedicht:

Wie doodde er den haan?

‘Ik’ - zegt de sperwer,
‘Ben de verderver,
Ik doodde den haan.’

Wie heeft het gezien?

‘Ik’ - zegt een muizeken;
‘Van uit mijn huizeken
Heb ik 't gezien.’

enz.

Het waren vooral Van Duyse's verzen die de schoonheids-ontroering wekten in de ziel van zijn iets jongeren tijdgenoot

[p. 716]

Dautzenberg; eerst op lateren leeftijd echter zou die ontroering zich in eigen verzen uiten. Dautzenberg vertoefde eenigen tijd als secretaris van een ouden Belgischen graaf te Parijs, daarna was hij leeraar in het Fransch te Gent, later huisleeraar der kinderen van Graaf Dumonceau te Vilvoorden. Beschaafd Nederlandsch zal hij pas langzamerhand geleerd hebben; in 1836 had hij nauwelijks eenige verzen van Tollens gelezen. Met Van Duyse als raadsman ontwikkelt hij zich gaandeweg; in 1850, op zijn 42^ste jaar dus, geeft hij zijn eersten bundel Gedichten uit, die pas na zijn dood gevolgd werd door een tweeden, onder den titel: Verspreide en Nagelatene Gedichten (1869), bezorgd door zijn schoonzoon Frans de Cort.

Aan Dautzenberg's sympathie voor de Vlaamsche Beweging zal niemand twijfelen, die zijn Odes aen Vlaenderen en andere stukken van dien aard heeft gelezen; toch leverden natuur en liefde hem rijker zingensstof. Onder zijn werk vindt men meer dan een vloeiend stukje dat getuigt van liefdevolle waarneming der natuur; in zijn Herinneringen aan Limburg niet zelden iets gemoedelijks; sommige zijner volksliederen (De Draaijer, De Kuiper, De Pottenbakker) zijn niet slecht, al evenaren zij die van Heije niet. Doch zijn vers- en rijmvaardigheid verleidt hem die minder te zeggen had dan Van Duyse, vaak tot voortwiegelen op het eens aanvaard rhythme zonder er zich veel om te bekommeren wàt hij zingt. Begint hij eens met een goed of mooi couplet (Muggendans), dan zakt hij reeds in het tweede. Te vaak zoekt hij de kunst in het kunstige of wat maar kunstig lijkt. Dat men bij het gebruiken van klassieke metra rekening moet houden met de kwantiteit der Nederlandsche lettergrepen, zag hij helder in; maar over het hoofd of er in zijn klassiek-gebouwde verzen ook poëzie was. De Loverkens die hij in navolging van Hoffmann von Fallersleben dichtte,

[p. 717]

hebben wel iets middeleeuwsch; doch het is maar een zweempje: Dautzenberg stelde zich tevreden met een paar oude vervoegings-, buigings- en spellingsvormen; dat hij noch den geest noch de taal der oude liederen weergaf, besefte hij blijkbaar niet.

Zoo kan men hem dan bij alle waardeering van zijn streven, slechts prijzen om de juistheid van inzicht waarmede hij in een zijner gedichten schreef: ‘een groote Dichter word ik nimmer.’