Batavia

[p. 66]

Cap. IX.
Quòd Batauiam Franci inuaserint et possederint. Qui fuerint Franci, déque eorum sedibus. Item de Francis Ansuarijs et Salijs, deq́ue lege Salica.

Postqvam Romana res propter inexpiabilem erga Christianos saeuitiam, & belluina maiorem tyrannidem, atque inaudita scelerum exempla, vindicem in se Nemesin concitauit, iustamq́ue prouocauit caeli iram, immanes gentium & solo etiam monine terribiles species, imperio tam lato ac potenti illusuras, Deus vndecunq́ue exciuit, quae prouincias tanquam Penthei artus quosdam discerperent laniarentq́ue. Nacti itaque oblatam diuinitus occasionem ⁺ Franci, qua triginta Tyranni agebant, ferebant, ac distrahebant imperium, Batauiam occuparunt, diuersis Regibus seu ducibus ac praefectis vsi (nondum enim Capillati Regis ⁺ imperium sibi adsciuerant) vt in diuersos populos erant diuisi, circa annum ducentesimum septuagesimum tempore Constantij Caes. idq́ue hyeme aspera atque ita saeua, vt per ⁺ Rhenum gelu adstrictum vndique eò affluerent. Sed eos ad deditionem captiuitatemq́ue compulit Constantius fatali caeli mutatione & quidem repentina adiutus, quando vi ⁺ subita ventorum imbriumq́ue soluta glaciei compago reditum illis intercluserat, ac hosti obiecerat, quod Panegyrici auctor his verbis testatur. Quid commemorem immanem ex diuersis Germanorum populis multitudinem, quam duratus gelu Rhenus illexerat, vt insulam (quam diuortio sui idem amnis complectitur) pedestri agmine ausa, repentè laxato flumine clauderetur, et dimissis statim obsessa nauigijs se dedere cogeretur. Et iterum. Terram Batauiam à diuersis Francorum Regibus occupatam, omni hoste purgauit, nec contentus vicisse, ipsas in Romanas transtulit nationes, vt non solùm arma, sed et feritatem ponere congerentur. Rursum alius Panegyristes. Multa Francorum milia qui Batauiam aliasq́ue cis

+ Franci Batauiam occupant.

+ Rex Crinitus.

+ Rhenus gelu concretus.

+ Francos debellat Constantius.

[p. 67]

Rhenum terras inuaserant, interfecit, depulit, abduxit. Tertius item. Purgauit ille Batauiam aduena hoste depulso. Testatur id ipsum Eumenius Rhetor, qui sub dextera Constantij Batauiam squalidum caput syluis & fluctibus exerere ait. Ea de caussa subactis Francis Rhenum in Batauia ⁺ opportunis ad arcendum hostem castellis Romani muniuerant, vti ostendit Panegyrista ad Constantinum his verbis. Hinc per interualla disposita magis ornant (Batauiae) limitem castella, quàm protegunt. Arat illam terribilem aliquando ripam inermis agricola, tot nostri greges flumine bicorni mersantur. Quin vt meliùs etiam Batauiae consultum esset, constratis armatisq́ue nauibus ad prohibendas ⁺ vndecunque hostium incursiones Rhenum Constantinus obstruxerat, vti Mamertinus aut Belga orator in Panegyrico declarat hisce verbis. Quippe cùm totus armatis nauibus Rhenus instructus sit, et ripis omnibus vsque ad Oceanum dispositus miles immineat. Quid, quòd per abscentiam Constantij patris alijs bellis occupati, quum rursus foederum obliti Franci extollerent capita, seq́ue contempta filij constantini ⁺ adolescentia erigerent, hic prospera vsus fortuna, copijs eorum caesis, duos gentis Reges Ascaricum & Radegysum in ipsis imperij & iuuentae cunabulis cepit, & famoso ⁺ supplicio in eorum capita luden, bestijs obiecit, vt Nazarius & Eutropius scriptis testatum reliquerunt: quod Panegyrista etiam his vebis clarum facit versa ad Constantinum apostrophe. Affecisti poena temeritatis reges ipsos Franciae, quòd per absentiam patris tui pacem violauerant; non dubitasti vltimis punire cruciatibus, nihil veritus gentis illius odia et inexpiabiles iras, ideoq́ue tantum abest vt Rheni amnis transitum moliantur, vt magis adempta potestate desperent Alius Panegyrista principatu etiam Diocletiani Imp. Francos Batauiam insedisse loquitur, quoando altioribus curis occupatio illo, Maximianus Caesar pro collega adscitus in imperium, suscepra expeditione gloriosa, Batauiam exactis Francis vindicauit, ac barbaros syluarum perfugijs se

+ Castella Rheno imposita à Romanis.

+ Nanes constratae Rhenum tuentur.

+ Franci rebellant.

+ Francorum reges bestijs obiecti.

[p. 68]

⁺ occulentes, ad deditionem compellendo purgauit. At enimuero Franci postquam semel patefacto aditu Batauiam tenuere, saepiùs licet repulsi, iterato marte repetiuerunt, Horatiani ⁺ illius canis non absimiles, quem à gustatu vncti corij nunquam absterreas, nunc caedendo, nunc vicissim crura sagittis praebendo, & paullatim proxima quaeque incursionibus carpendo sui iuris fecerunt. Gens namque illa suis nunquam contenta limitibus, alieni appetens, dominandi libidine (quae per se inexplebilis est) longè lateq́ue finium suorum pomaeria propagare: Frisiorum, Tencterorum, Vsipetum, Ansuariorum, & Sicambrorum loca occupare, ad Amasiam & Visurgin vsque, quorum marginibus contineri non ⁺ potuit indomitus ille furor, quin ad Albim vsque se extenderet, atque inde digressus ceu continenti incendio in viciniae penetraret viscera, ac primùm in Vbios profecta, mox superata Rheni ripa Coloniam Agrippinam opulentissimam munitissimamq́ue vrbem, graui obsidione pressam captamq́ue deleuit, Ammiano teste, Iuliani Caes. principatu, qui firmata cum Francis pace eam recepit: paullo pòst absente longiùs Iuliano, Galliae tractum ad Mosam supra luliacum depopulati sunt, postea etiam Mogontiacum, Argentoratum, Vangionas, Nemetas oppressere, Turingiamq́ue & Franciam à se Orientalem respectu locorum situs nominatam inuasere, circumlatis armis quò spes praedae & victoriae dulcedo ⁺ inuitabat, tam felici successu, vt postea Byzantinum quoque imperium, Orientis lumen, ad foedus commouerint secum iciendum. Rursus eadem natio transito Rheno per Toxandrios, ⁺ Neruiorum & Treuirorum, fortissimorum populorum, agros cultoribus vacuos ab vastitatem, & occisorum stragem, vt veri fit simile, belli iure possederunt: iterumq́ue intra paludes suas Romanorum armis compulsi, aliquamdiu quieuere, donec assensu Maximiani Augusti in amicitiam recepti, ditionies illas vacuas obtinuerunt: quod Panegyrici Maximiano dicti auctor disertè exprimit. Tuo, inquit, Maximiane Auguste, nutu, Neruiorum et Treuirorum

+ Franci Batauia expulsi à Maximiano.

+ Franci saepe victi Bataniam repetunt.

+ Franci ad Albim vsque.

+ Franci Byzantinis formidabiles.

+ Franci in Neruios et Treuiros.

[p. 69]

aruaiacentia laetus, postliminio restitutus et receptus in leges Francus excoluit. Porrò Gallieni Imp. hominis popinae & abdomini nati tempore coepit Francorum nomen increbrescere, ac in sermonis hominum celebritatem peruenire. Eos auxiliares sibi adiunxit armautiq́ue contra Decium suscepta expeditione Posthumus vir bello fortissimus, qui Gallias toto septennio sanctissimè rexerat, vt Trebellius Pollio memorat. Demum etiam in Gallias victricibus armis ea gens ⁺ debacchata est, domitis longè lateq́ue omnibus, & nominis terrore ac potentiae perculsis, inuitata praecipua soli Gallici vbertate, vt relictis, paludibus, & solitudinibus suis foecundissimum solum possiderent, quod de Germanis transrhenanis, hoc est, ipsissimis Francis (vt id huc referam) Cerialis apud Tacitum ait. Quapropter summo iure vicinitas ⁺ Francorum non Saxonibus modò & sueuis suspecta fuit semper, si Hunibaldo fidem dabimus, sed Romainis quoque & Graecis, vt Einhardus Caroli Magni scriba reliquit testatum, nato etiam indè prouerbio Graeco, quod recitat iste huiusmodi:

Ƭòν ϕραɣϰὸν ϕίλον ἔχης, ɣείτον̓ ὀυϰ ἔχης, id est,
Francum amicum habeto, at non vtcinum. ⁺

Cui dicterio occasionem iustam dedit gentis rapacitas: nam vt quaeque natio Francorum fines attingebat proximè, ita prima victorum armis obuia & subacta fuit. Eam paroemiam agnouit & Vrspergensis Abbas. In quantam verò potentiam creuerint posteris saeculis, vel ex hoc solo Agathiae ⁺ discas testimonio, qui legatos ab ipsis Romam ad Vitigin Gothorum Regem à Belisario obsessum refert missos, policitis se si in dominationis societatem reciperentur, cum quingentis armatorum milibus in Italiam descensuros in eius auxilium. At illi perfidiam veriti, quae in regni societate ⁺ plaerumque adest, oblatam conditionem respuere. Tandem tamen Gothi eam Galliarum partem, quam inter belli primordia subegerant (quod ab illis in Italia gestum est) ne sibi cum gemino hoste res esset gerenda, Francispacto foe-

+ Franci Gallias denastant.

+ Francorum suspecta vicinitas.

+ Prouerbium.

+ Francorum potentia.

+ Regni societas infida.

[p. 70]

dere ⁺ permiserant, adhibito huc Iustiniani Imp. assensu, sactum approbantis, perpetuaeq́ue possessionis diplomate confirmantis, vti Procopius memorat. Quo factum est vt Phocaïca colonia Massilia, maritimoq́ue omni Galliarum tractu potiti ⁺ fuerint Francorum Principes, constituta apud Arelate vrbem solij principalis ac splendoris equestris sede, vbi & aureum illis nummum cudendi è natiuo Galliarum metallo ⁺ cum sua effigie, praeter aliorum Regum ac Principum motem, qui Imperatoris effigiem ectypam vsurpabant, ius praerogatiuum indultum fuit. Neque intentatam ijdem reliquere Britanniam, si Panegyristis credimus. Mirum verò & inauditum incredibilis audaciae exemplum Panegyrista commemorat ⁺ de hac gente: Captiuos aliquot Francos in Ponti faucibus corripuisse nauigia praedatoria, ijsq́ue Asiae & Graeciae oram depopulatos, plerisque Libyae littoribus appulsos, Syracusas inclytam naualibus victorijs vrbem cepisse, atque immenso itinere peruectos Gaditani freti angustias euasisse: ostendentes temerario euentu nihil pyraticae desperationi clausum esse, quò nauigijs pateat accessus. Hinc est quòd Panegyrici Constantino dicti auctor vocat Francos sui prodigos trucesq́ue, quòd contemptu vitae lethalibus vulneribus ac mortibus sese offerrent, magnaeq́ue molis esse fatetur, eos vel superare vel capere. Sed in tanta fortissimae ac bellicosissimae nationis luce, quid verba fundere immoderatius, quídve immorari prolixius satago, quum versetur omnium manibus Ammianus Palatinae historiae scriptor, qui abundè docebit auidum cognoscere Francorum res lectorem, instructumq́ue copijs dimittet. Extant & Panegyrici scriptores illis attestantes, atque inter recentiores Rhenanus, qui plaeraque illorum gesta in aceruum collegit vndecunque, & operae compendium alijs laborem fugientibus praeoccupauit. Illud verò silentio transire nequeo, Regnum ⁺ Austrasiae (quae & Teutonica Francia vocabatur propter linguae Germanicae vsum) quod complexum fuit quidquid secundum Rheni ripam Belgicae nomine Romanis dictum

+ Francis possessio Galliarum confirmata diplomate.

+ Arelate.

+ Francis regibus concessum cudere aurum.

+ Francorum audaciae exemplum.

+ Austrasiae regnum.

[p. 71]

longissimè excurrit, à Iustiniani principatu ad Othonem primum Germanorum Imp. penes Francos fuisse indubitatò: quamuis nominatim Regum Ducúmve series & propago recenseri nequeat, siue ob temporum barbariem & iniquitatem, siue ob assiduas bellorum calamitates, gentibus se vndarum ritu superuenientibus, penitus obliterata, quod ipsum Platinae & Riccij testimonio aliorumq́ue clarescit. Des res à gente clarissima gestas deponam è manibus, quòd institutae historiae ratio id postulet, neque inhaerere his patiatur, potiusq́ue collocanda videtur opera in ostendendo, qui, vnde orti, vnde nomen traxerint, quas sedes principiò tenuerint, vnde tanquam è lare bella finititmis semper faciendo, Belgium & Germaniam cùm inferiorem tum superiorem suae ditioni subiecerint, Galliam sub leges redegerint, peruaserit Italiam, Romanos fasces & imperij ius ad se transtulerint, aestuq́ue furoris euexti (vti Nazarius inquit) Hispanias quoque infestas habuerint. Francos ergò, (vt à nominis etymo veroq́ue proloquio multi ordiuntur) ob immunitatem tributorum ac libertatem, bellicae virtutis ⁺ praemium, inuento à se cognomine dici coepisse, Francicorum Annalium concinnatores (religio enim mihi fuerit scriptores nominare, qui fidei historiae manifestarium naufragium fecere) commenti sunt impudenti mendacio. Fabulantur namque Valentiniani tertij Imp. aetate, Francos huiusce nominis ius vsurpasse, postquam Alanorum ferociam contuderant, prouocatos allectosq́ue edicto Imperatorio, quo decennalis immunitas his qui Alanorum arma compressissent, propostita fuerat: Ea verò gente ad occidionem interempta penitusq́ue deleta, illos promissi compotes quum repeterentur ab elapso decennio tributa solita pender, longinquae libertatis insolentia, quae animos illis fecerat, stimulatos, vindicias secundum libertatem armis tueri institisse. In qua fuisse opinione inuenitur Paulus ⁺ AEmylius luculentus historicus, cuius non grauabor verba propter Romanae linguae puritatem & eximium decorem

+ Franci vnde dicti.

+ Pauli AEmylij de Francis opinio.

[p. 72]

adscribere. ‘Franci, inquit, se Troia oriundos contendunt: ea capta incensaq́ue nobilissimam ciuium manum, quos ferrum hostium ignisq́ue non absumpsisset, duce Fancione ad Maeotin paludem se contulisse, nec procul ab ea vrbem condidisse, quam ad Valentinianum vsque Caesarem Valentiniani filium incoluerint. Ab co primum honore auctos, ac in decem annos immunitate donatos, quòd rebellantes Alanos in deditionem Romani nominis redegissent; deinde cùm circumacto eo temporis spatio ad vectigal pensitandum reuocarentur, imperiumq́ue detrectarent, sedibus pulsos, duce Marcomiro in eam Germaniae regionem, quae nunc Franconia est, concessisse. Hactenus ille.’ Quibus lectis, quum eodem delirij iure perfusum animaduerterem virum eloquentiae laude inclytum, eodem inquam, quo caeteri imbuti, Troianae faecis relliquias in Maeotidos paludis limosas voragines seposuere, vbi conditat vrbe consederint; coepit me pigere ac pudere quoque tanti viri, qui desultoria vsus leuitate, nihil supra vulgum & nugiuendos sapuerit, neque viderit vsquam scriptorum alios profugos, Troianos nominari, quibus saluis & incolumibus incensa patria abire concessum fuerit, praeter AEneam & Antenorem, proditores patriae, quorum domicilia, suspenso maculosae pantherae exuuio, vt internosci possent, discreta, ipsos cum clientum grege in tuto statuerint. Quis vsquam Sicambriae ad Maeotin mentionem apud vllum Geographum fieri legit? quis Troianorum exsulum coloniam eò loci deductam reperit in historijs? Accedit quòd è Panegyricis, Ammiano, alijsq́ue scriptoribus, non vno saeculo priùs quàm Valentinianus imperarit, Francos nominatim discere potuerit, si accuratè, & non oscitanter vetusta expiscari lectione studuisset. Atque interim consimilia AEmylio chartis illinere non piguit Gaguium & AEneam Pium id nominis beneficio Valentiniani Imp. impositum Francorum genti commentos, siue quòd feroces & nobiles Attica ingua Franci dicerentur (quod vbinam lextum vsquam sit apud idoneum

[p. 73]

& classicum scriptorem, nescire me libenter fateor) siue à tributi remissione & libertate accepta. Quanquam posteriori ⁺ rationi citiùs subscribere velim, si minutius exigendum sit vocis etymon, vt Franci dicantur, quasi sry on cy, nimirum à censu (quod cy sonat) & vectigalibus immunes: alioqui ⁺ videri possunt appellati veluti, fry ansi, Fransi: vocabulum autem Ansi, Gothici idiomatis proprium, denotat eos ⁺ qui ceteros mortales fortuna & opibus antecellunt, Heroüm & Semideorum conditioni proximi, velut humanae sortis terminos egressi: vnde corrupta vox vernacula Ansos & additione aspiratae Hansos nominat proceres communi fortuna maiores. Mirum verò egregios viros & doctos stulta ac superstitiosa insania delibutos originem inclyti nominis ad Francum, quem alij Francionem nuncupant, fabulosum atque ementitum Hectoris filium, gentis auctorem referre non eru buisse: cuius nominis etymon lepidè Petrus Ronsardus ⁺ poëta Gallus appellatum à veteribus Astyanacta Francum, quasi ϕερέɣꭕον, hoc est, hastigerum scribit. Illorum autem vecordiam secutus poëtico more Sabinus, ab Hectorea orgine natos Francos nominat. Paullo ante meam aetatem Ionannes Marius, titulo tenus Galliarum illustrationem professus, densissimis potiùs eas tenebris inuolutas obscurauit, editis impudentissimis ineptissimisq́ue commentis, quanquam à vulgo Gallorum impesiùs laudari meruerit, vt est cuique genti prona fides in laudem (liceat mihi Scoonhouij verbis dicere) gloriamque suae originis. Praeli operas adhuc redolet Rofiniaci Praesidis Burdegalensis, ⁺ omnifariae lectionis viri, opus De regnorum origine, plaeraque omnia è Beroso (cui dignum patella operculum commentator Anius obtigit) Manethone, alijsq́ue eius farinae nugonibus ac fabularum textoribus consuta & inculcata identidem repetens. In eo opere vt viam muniat Francorum origini, istud axiomatis loco proponit, sed Berosiana fide. Cimmeriorum sobolem longè lateq́ue per cunctas Europae regiones dispersam, diuersa affectasse nomina, his Cimbro-

+ Francorum etymon.

+ Cy quid?

+ Ansi qui?

+ Petrus Ronsardus.

+ Rosiniaci liber
De regnorum origine.

[p. 74]

rum, illis Sicambrorum, alijs Francorum appellationem sibi ex vsu singentibus. Quod axioma clariùs exponit postea his verbis. Nec mirum videri debet Francos olim diuersa nomina sortitos, modò Cimbri, modò Salij, modò Sicambri, modò Franci et c. Illo posito tanquam insuperabili axiomatis muro, subijcit: De Germaniae statu ante Augustum nihil certi posse ex historijs statui. Vnde ergò ô bone tibi est altissima illa Regum Bosphoranorum series; quam ex Hunibaldo certam & mille propè annorum curriculo infractam, nec vsquam intercisam contexis? Subdit, sed quod nemo sanae mentis asserat, Straboni mendacium impudens ac praesentarium impingens, quippe nusquam in eo Geographo lextum, in haec verba: Porrò de Francorum antiquitate id ex Srabone, qui tempore Augusti scripsit et militiam vnà cum Romanis secutus est, colligitur, Francos Vindelicis, hoc est, Bauaris coniunctos esse. Verùm manifestè falsa, & quae haud dubiè alieno errore deceptus exscripsit, oppugnare, degeneris esse animi duco. Adfert coniecturas idem auctor quasdam non ineptè, de Sicambria à Francis habitata, de paludibus regionis, sed malè, si in corollam transferantur, vinculo haesuras, diffluxurasq́ue citiùs quam scopae dissolutae. Nuper quoque exortus fuit temerariae stultitiae homo qui Laodamantem cum Astynacte eundem, cognomento Francum, ab excidio Troiae patria extorrem, Sicambriam, quae eadem Buda sit, in Pannonia condidisse, gentis à se nominatae ducem fecit. Omnibus verò mendaciorum ⁺ facem praeluxit Hunibaldus monachus, nisi me fallit coniectura, aequalis eorum temporum quae Clodouaeum lustralibus vndis tinxerant. Is namque in somniculoso illo suo, vti suspicor, lustro desidens, & veluti extra se raptus, nescio quid non somniorum deliriorumq́ue ex altissimo atque adeò inexhausto, non Democriti (in quo veritas scaturit) sed Troïcarum rerum puteo, meras fabulas eructante, deprompsisse legitur, vt gentis Francicae aborigines omni antiquitatate priores faceret, mangisq́ue praeconijs exornatos daret.

+ Hunibaldus monachus.

[p. 75]

Cuius conatus & studium Trithemius, & ipse monachus, vt in maius tolleret, decem & octo illius historiarum, aut deliramentorum veriùs, libros in epitomen concisos se contraxisse testatur, haud veritus illum solidum Francorum historiographum appellare, nimirum iuxta prouerbium, Cretensis Cretensi palpum obijciens. Vsqueadeóne omnes collatis quasi per satyram sententijs fabulae & commento tam impudenter fauere in animum induxisse? neminem vnum repertum qui veram & geniunam gentis originem & nominis occasionem studuerit indagare, ac veritatem ipsam auribus approbare? quum nusquam interim ex Homero, Colutho, Quincto Calabro, Darete Phrygio, Dictye Crentensi, & Higino, qui vel Troianas res scripsere, vel principum virorum genealogias literis mandarunt, alium Hectoris filium etiam nothum, docere queant, praeter Astyanactem, qui & Scamander nuncuptatus, fuit, & Laodamantem, si Dictys vera narrat: interim gloriosum illum & inaestimabilem aureae libertatis, tantopere omnibus nationibus per vulnera & mortes expetitae titulum reformident ac silentio obruant. Certè in his qui de se tanquam primigenijs Francis, si dijs placet, nimis inuerecundè gloriantur, & vanissima quaeq́ue scriptis produnt, quid potissimum incusem nescio, latae´ne culpae ac caecitatis cuiusdam sint arcessendi, an damnandi impietatis, an vtroque pariter crimine aspergendi? Nimirum quis non animaduertit praeposteram nationis & peruersam obstinationem, quae potiùs quàm vt à barbara scilicet Francorum gente oriundos se agnoscat & profiteatur, meris somnijs & plus quàm anilibus Cascorum deliramentis mauult aurem praebere, fidem adferre, chartas scriptis onerare, quàm verum expendere: mauult periurae, perfidae, incestae, & patriae proditrici genti originem acceptam ferre, quàm optimis legibus institutam, Christianam, ⁺ sanissimae opinionis & moratam nationem (quas dotes omnes Francis adscribit Agathias) agnoscere. Prionde impietatis tantùm non cum malignitate coniunctae reos

+ Francorum laus.

[p. 76]

teneri autumo, qui progenitoribus suis tam malam reponant gratiam,v t quorum virtute creuerunt, & in illustri positi sunt, quibus claritatem omnem, legum cultum, vitam denique ipsam debent, de illorum magnificentia & decore ⁺ derogent. Nam quòd è Manethonis AEgyptij, hoc est, impostoris scripto deliro, & si nominis vim spectemus, insano fabulantur gentis auctorem Francionem, qui Celtis imperarit, non vident vecordes homines & Melampodis ad hanc rem operâ indigentes, se imperitiae pariter & impudentiae conuinci, dum originem suam, hoc est, Francicam è Celtis asserunt, nec animaduertunt è Germanis, qui Celtae sunt (vt peculiari capite illi rei dicato ostensurus sum postae) tanquam fonte eam arcessere, id quod obstinata quadam peruicacia ⁺ obnixè respuunt. Vt ergò ad rem redeam, Franci postquam opes eorum conualuissent, & seruitij iugiq́ue taederet Romani, ac dominatus cupiditas animos faceret, nomen sibi ipsi à ibertate crearunt, antiquata communi illa Germanorum appellatione. Putat Bodinus vir eximiè doctus, sed falsus hac in re, vocabulum Franci Germanis vsitatum quidem, sed purè puteq́ue Gallicum esse affirmat, quasi nostrás ligua non etiam Francum nominet liberum & immunem. Abbati Vrspergensi Troianam originem renunciamus, Bellaio à Phrygijs, Lazio à Frisijs ortum nominis & gentis repetentibus. Sunt qui è Scythia eorum asserunt ortum, quod rhythmici quidam vates augurantur: nisi fortè Scytharum tam latè patuit nomen, vt Germaniam ⁺ quoque inuoluerit, vt Plutarcho placet, neque dissentit Plinius. Albertus Crantzius è Scandinauiae, gentium officinae, latebra primos eorum natales educit: cui subscribit & Turnebus. Ceterum quia animaduerto neminem hactenus certos constiuisse fines aut veras determinasse regiones tam inclytae & rerum gestarum memoria illustri nationi, age, primus ego triplici istud via tentabo aggredi, conatus omnis in laude erit. Ac primum omnium è veteribus illis Caesare & Corn. Tacito docebo & ob oculos ponam, qui fue-

+ Manethon.

+ Franci à libertate dicti.

+ Scythia etiam Germaniam comprehendit.

[p. 77]

rint Germani, qui adoptiuo francorum nomine celeberrimi vbiuis terrarum euasere, & quorum amnium ripis inclusi, tanquam in pinace, finitoris chorographíve ad exemplum proponam: deinde è posterioris seculi classicis atque irrefragabilibus auctoribus eos illa aetate, qua vixere, Francos appellatos comprobabo: praeterae quos illi vicinos confinesq́ue populos vel vno nomine complexi fuerint, vel socios adiunxerint, postquam iuxta superiùs memorati prouerbij fidem, gems ista, vt erat inquieta, paullatim consinia voraginis instar hausit atque subegit, in quadrum redactos designabo: demum è soli paludosi, (quod cuncti scriptores vno ore loquuntur) natura propositum nonstrum vrgebo. Postremò de Salijs Francis Ansuarijsq́ue hactenus incognita in lucem proferam, aequos lectores id priùs rogatos volens, vt posita maleuolentia & suo cuiusque gentis studio, maximo recti iudicij hoste, candidè expendant atque aestiment priùs, quàm in praecipitem iudicij aleam eant. Francos haud diuersam, imò eandem esse cum Germanis gentem, fert animus vberiùs apertiusq́ue cognitionem hac de re meam in tanta eruditi seculi caligne explicare, nullamq́ue aliam à Tacito & à Caesare plaerisque in locis, Germanorum vocabulo intelligi, quàm quos dixi, vt planissimè statuendum sit à praedictis scriptoribus Germanos appellari, quos consequentis ac posteri temporis auctores mutato nomine Francos vocitarunt. Porrò haud otiosè adiecta à me sunt in Caesaris mentione verba illa, plaerisque in locis, ad defugiendam contentionem ac certaminis occasionem: siquidem Caesar cum ceteris scriptoribus agnouit etiam superiores inferioresque Germanos, cum quibus bello decertauit, à ⁺ quibus nostri (qui mihi materiam hanc scribendi praebent, tertijq́ue vocari possent) penitus sunt diuersi atque alieni, quippe duobus clarissimis fluminibus Rheno & Albi, illo tanquam cardine, hoc decumano limite, finiti atque inclusi: quando inferiores à se debellatos libri secundi inito Caesar memmorat, superiores simili calamitate affectos cum rege suo

+ Germani superiores et inferiores.

[p. 78]

Ariouisto, in extremo primo libro scriptum reliquerit: atque istius rei ignoratio erroris magnaeq́ue confusionis caussam plaerisque scriptoribus hac aetate praebuit, ad Alemanicam ⁺ nationem cuncta indiscriminatim referentibus. Germaniam igitur (de qua sermo hic mihi instituitur, hoc est, quam ego seminium & genitale Regum Franciae aruum disertè aio) Batuaiae solo penè contiguam, quippe amne duntaxat Rheno diremptam, è Tacito fidelissimo historiographo & Belgicarum rationum procuratore liquet planissimè, cuius vt in rem praesentem veniam, è secundo libro verba adscribam. Rhenus vno aluco continuus, aut modicas insulas circumueniens, apud principium agri Bataui, velut in duos amnes diuiditur, seruatq́ue nomen et violentiam cursus, quâ Germaniam praeuehitur, donec Oceano misceatur: ad Gallicam ripam latior et placidior affluit, verso cognomento Vahalem accolae dicunt etc. In quibus verbis nec viuam, si quid obscuritatis aut ambiguitatis sedere videam, quod sententiae nostrae refragari aut aliquo modo eam infringere possit, nisi si quis in scirpo nodum quaerat, aut data operâ publicae caussae praeuaricatorem agere praesumat, aut velut Atlantico in specu positus, solis se iubar oculis inimicum ferre non posse causetur. Res itagque sic se habet, hîc loci obiter repentenda, tametsi opportuniùs alibi detexta. Drusus alta mente bellum ⁺ in Cheruscos Germanorum versus Albim extremons, cladisq́ue Romanis illatae auctores, cogitans, expeditissimam breuissimamq́ue ad id patrandum viam meditatus, explorata priùs regionis natura, didicerat Salam flumen, nunc Isalae appellatione notum, duobus à Rheni cursu miliaribus discretum, in Septentrionem suas aquas euoluere, Oceanoq́ue illi insinuari. Prionde pacatis circumcirca rebus, ne segni otio marceret miles, intermedium illud telluris spatium, exercitus sui manibus ducta profundiore fossa (quae ab eius nomine Drusiana audijt) egessit perfoditq́ue, communito atque perfecto opere Rhenum in Salam effudit, atque ita duobus alueis prioribus Batauiam circumscribenti-

+ Germania Batauiae contigna.

+ Gherusci extremi Germ.

[p. 79]

bus, tertium adiecit, à scriptoribus Strabone Tacitoq́ue Rhenum vocatum, qui Germanicam oram definiens, axemq́ue Septemtrionis respiciens, cum Vahali Belgicam oram lambente & in occasum vergente, normae in modum exactè Batauorum insulam pariter determinant. Liquet ergò eo alueo ceu termino Germanorum fines occiduos praetexi includiq́ue: quandoquidem non ambiguè loquitur, à Drusianae fossae capite, ad exitum vsque fluminis in Borealem Oceanum excurrere Rhenum, quo tanquam cardine Germania, quàm lata sit, definiatur. Hîc mecum consideret studiosus lector, quod à nemine huc vsque obseruatum scio, qui sint quos Tacitus Germanos cis Rhenum colentes appellet: ⁺ eum dubitationis scrupulum eximit ductus ille fossae, qui Transhenanam Germaniae oram à Cisrhenana bipartitur, illam Transisalanam, hanc Velauiam nostra tempora nuncupant. Necessario namque istud de posteriore sanciendum constituendumq́ue est, quae antè repetitam toties scrolbis egestionem ac terrarum abscisionem socia, indiuidua, & connexa alteri ab omni aeuo fuerat, ex qua auxiliares tumultuariasq́ue Germanorum cateruas cis Rhenum colentium, Au. Caecinnae legato Germanicus Caes. tradiderti, vti totidem penè verbis à Tacito relatum est. Quòd autem sedes Germanorum à Rheno initium sumpserint, & ad Albim vsque agros continuarint, disertis verbis Geographus Strabo libro septimo profitetur. Ͳνωρίζονται, inquit, ὁιͲερμανοὶ ἀπὸ τῶν ἐϰβολῶν τᴕ̃ Ρήνᴕ λαβόντες τΙιὺ ἀρχὴν μέχρι τᴕ̃ ἄλβιος, id est. Notum est & manifestum Germanos à Rheni ostio initium capere Albi fluuio tenus. Paucis verbis testatum facit fidei praeclarus scriptor, quicquid nationum & terrarum duos memorabiles amnes interiacet, Germaniae appellatione in genere comprehendi contineriq́ue. Qui verò illi populi fuerint, paullo pòst docebimus. Idem confirmat apud Corn. Tacitum Arminius exprobrans Segestae socero inimico sibi & infesto, quòd ipsius maximè operâ cum Romanis conspirabundi, inter Albim & Rhenum vir-

+ Germani Cisrhenani qui?

[p. 80]

gae, secures, & togae Romanae conspicerentur, vbi ceterae gentes imperium illorum non agnoscerent, tributa ignorarent, neque supplicia expertae essent. Ostendit istud & inscriptio à Germanico Caes. trophaeo ex armis congestis erecto addita, post deuictos Cheruscos ferè solos, cum superbo titulo, quasi ceterarum quoque nationum victor extitisset. ea talis erat:

debellatis inter rhenvm albimqve nationibvs exercitvs tiberii caes. haec monimenta marti, iovi, et avgvsto sacravit.

Neque verò de alijs Germanis loquitur initio commentariorum Caesar, quando ait Belgas Germanis esse proximos qui trans Rhenum incolunt, & quibuscum continenter bellum gerunt: & post paullum addit, Belgas ad interiorem partem fluminis Rheni pertinere. Quod de illa ora intelligi debet, quam Tacitus Gallicam nominat, quaeq́ue Vahalis nomen obtinet. quippe quum Rhenus alueus, qui Germaniam praeuehitur, sit exterior illius respectu, & in Septemtrionem vergat. Quid, quòd ex his Germanis Belgarum originem Caesar libro secundo arcessat, quos Rhenum antiquitus transductos propter terrarum fertilitatem, ibi consedisse, Gallosq́ue priores incolas expulisse scribit. Cum istis Germanis, pro consuetudine sibi à maioribus tradita resistendi ijs qui bellum inferrent, (id namque responsi generosè dederant) praelium haud deprecantibus, Caesar conflixit, ancipitiq́ue Martis alea decertauit: Sed idem dolosè perfideq́ue in eos pactis in tridui spatium inducijs nimium fidentes, suiq́ue securos, grassatus est, edita ingenti illorum strage, multis hominum millibus, ob desperatam vlteriorem fugam, ad confluentem Rheni & Mosae, non procul à Worcomio oppido, vti conijcio, qui se in flumen praecipitauerant, haustis ac submersis. Quo certamine non magna virtutis cum laude edito victor, pontem super Rhenum fabricatus Caesar, exercitum transduxit, vt perculsis maiorem terrorem incuteret. Atque id magis ostentui factum

[p. 81]

ab eo, quòd penitiùs in eorum regionem peruadere tutum sibi fore non putaret: quo factum est, vt vicis tantùm aliquot Sicambrorum inflammatis, corruptaq́ue messe, discessionem parum gloriosam ex hostili terra fecerit, qua de re copiosiùs aliquanto in Vsipetibus à me dictum. Quia paullo antè promiseram explananturum me, quae nationes Germaniae finibus inter praedictos totiens amnes continebantur olim, eas hîc ordine recensere visume est. Inter eas à fronte flexuq́ue Rheni numerantur primi Sicambri, ad Albim extimi Cherusci & Angriuarij, quae gentes à meridie conterminae sunt, Rhenoq́ue adiacentem oram cludunt: hos inter secundum ripam Rheni exteriorem Vsipetes, Ansuarij, Chamaui, Frisij, inde ad Oceanum Chauci maiores minoresq́ue: medij erant Tubantes, Tencteri, & Bructeri. Dictorum fidem comprobat ipse Tacitus Germaniam hanc sine additione superioris aut inferioris breuiter ob oculos depingens in libello moribus totius Germaniae dicato: vbi occidentem versus hos fermè illi populos attribuit, Vsipios, Tencteros, hisq́ue vicinos Bructeros, Angriuarios, Chamauos, Frisios vtrosque: deinde subdit haec verba. Hactenus in occidentem, Germaniam nouimus: in septentrionem ingenti flexu redit, ac primo statim Chaucorum gens, quanquam incipiat à Frisijs, ac partem littoris occupet, omnium quas exposuigentium lateribus obtenditur etc. Iam vt ad testimoniorum (quamquam vnus loco omnium esse possit Tacitus) fidem ac religionem veniam haud illotis pedibus, illud praelibandum est, Germanicum Caes. Druso ortum, ⁺ egregium praestantis animi inuictaeq́ue fortitudinis iuuenem Augustus octo legionibus ad Rhenum imposuerat, silentibus tum vndecunque bellis, mussantibusq́ue Romanis post acceptam memorabilem illam cladem, qua tres legiones cum totidem alis & sex cohortibus, socordia Vari ⁺ Quintilij trucidatae fuerant à Germanis ductu Arminij: euius abolendae infamiae ergô magis, quàm propagandi imperij, exercitus ille conscriptus erat, simuletiam vt Belgicae gloriae famam, qui se stragis indignae fore vindices fuerant

+ Germanicus Caesar.

+ Roman. clades.

[p. 82]

vltrò professi, maculosam sibi futuram obruerent. Itaque ⁺ Germanos ob rem bene gestam nimis sui securos, & solennibus epulis noctes insomnes transigentes, per obscurorum saltuum ambages, vitato itinerum compendio, adortus, quadripartito agmine longè lateq́ue cecidit, nulla aetatis sexúsve miseratione. Qua caede excitae commotaeq́ue Bructerorum, Tubantum, Vsipetum, & Tencterorum gentes, communibus armis iniurias vindicaturae in saltus sibi cognitos conuenere, sed hihil magnopere damni Romanis illatum est, nisi quòd nouissimum eorum agmen incursionibus molestarint. Eos verò populos communi Germaniarum nomine censeri exinde colligi potest, quòd simul quoque rebellasse ⁺ eos Tacitus ostendit, quamdo Segimundum Segestae Cheruscorum (qui primi auctores belli fuerant) principis filium, eo ipso anno quo Germaniae desciuerant, abruptis vittis ad rebelles profugisse ait. Germanicum idem scriptor ad vii kl ivn. de Cheruscis, Angriuarijs, alijsq́ue nationibus quae ad Albim vsque colebant à se deuictis triumphasse scribit. ⁺ Sicambros etiam Germanorum fuisse socios vel ex eo manifestum fit, quod Vsipetum & Tencterorum equitatus, qui praedandi caussâ Rhenum transierat, post malam suorum pugnam perfugiumq́ue in Sicambrorum fines se receperat, ijsq́ue se soniunxerat, quo tempore Sicambri acri animosoq́ue responso, Caesarem iniqua postulantem retuderunt: illius, vtapparet, conatibus sese opposituri, nisi suorum sociorum cedendum esse hortatibus ac aduersus furorem salubri fuga petendas interiores siluas, consultius putassent. ⁺ De Vsipetibus & Tencteris quòd Germanicae nationes fuerint planissime lib. comment. secundo Caesar. Vsipetes Germani, et item Tencteri magna cum multitudine hominum flumen Rhenum transierunt non longè à mari, quò Rhenus influit: caussa transeundi fuit, quòd à Sueuis complures annos exagitati bello premebantur, et agricultura prohibebantur. Accedit de ijsdem populis Strabonis, quasi ex professo Caesarem interpretantis totidem verbis, testimonium.

+ Germanorum strages.

+ Segimundus.

+ Sicambri.

+ Vsipetes.

[p. 83]

Extra hunc numerum Catti fuere, quippe qui cum Cheruscis ⁺ aeternum discordabant, testante Tacito lib. Annalium xii. quod à me propterea huc additum est, ne quis existimet, vbi legerit apud Tacitum Cattos medios inter Cheruscos & Angriuarios, Germanis adnumerari oportere. Nunc ad id quod secundo loco me comprobaturum dixi, stylum conuerto. ⁺ Francos ab origine Germanos & peculiari isto vocabulo antiquitus appelllatos fuisse constat ex Procopio Caesariensi, rerum quas literarum monumentis consignauit oculato seriptore, sed qua ratione nomen principale mutarint, Franciq́ue coeperint dici primitus, deinde quomodo Gallias inuaserint, explicaturum se professus, velut epoto Mandragorae poculo sui oblitus, decere supersedet: ita verò libro Gothici belli primo scribit. Circa exitum Rheni antequam in Oceanum septentrionalem se effundat, regionem esse crebris paludibus abundantem, quam Germani, gens barbara olim & contempta, sua aetate Franci nuncupati ab initio incoluerint: quorum fines attingant Abotriti vicini & accolae inter ipsos & Turingos intermedij: isthic nominis originem in suspenso relinquit: nisi fortè locum obscuriorem ob peregrinarum vocum admistionem aliámve rationem, intactum transmiserit interpres explicandi sui incertus. Idem Vandalici belsi tertio lib. scribit, Vandalos ob summam annonae egestatem domo profectos, ad Germanorum, qui tunc Franci nominabantur, regiones peruenisse, coniunctisq́ue viribus Rhenum traiecisse, perq́ue Gallias in Hispanias simul penetrasse adscitis in societatem & Alanis. Similiter Agathias Smyrnaeus initio historiae, Francos veteribus ⁺ seculis Germanos dictos ad Rhenum habitare, eiq́ue propinquas regiones incolere, suaq́ue tempestate maiorem Galliarum partem, vi & posteritatis haereditati occupatam, possidere scripto prodidit. Hunc auctorum consensum secutus est & Nicephorus. Neque diuersum sentit D. Hieronymus ⁺ in vita Hilarionis hunc in modum scribens. Inter Saxonas & Alemannos gens non tam lata, quàm valida, apud histo-

+ Catti.

+ Franci, proprio vacobulo
Germani olim dicti.

+ Agathias.

+ Hieronymus.

[p. 84]

ricos ⁺ Germania, nunc verò Francia vocatur. Iornandes quoque Gothus, qui Iustiniano imperante vixit, Germanos suo seculo Francos vocitatos testatur, vt mirandum non sit, (quod omnibus scrupulum praecipuamq́ue haesitationem attulit) si Tacitus nusquam Francorum nominatim meminerit, quum solenni vsitataq́ue Germanorum appellatione continernentur. Alieniùs paullo existimat Rhenanus propterea nullam à Tacito Francorum, vt & Saxonum, mentionem factam, quod vtraque gens obscura tunc fuerit & ignorabilis: quod mihi non probatur neque satisfacit. Videntur autem sub illa appellatione tantisper delituisse, dum captata rebellium infeliciumq́ue temporum (quibus caput suum membra oppresserunt) occasione, ipse aliarum gentium secuti exemplum, rebellionem quoque coeptarunt, sumptoq́ue amabili libertatis vocabulo, iugi excussi teste, Francos se nominarunt, hoc est, liberos. Hinc luce clariùs patet, rectissimè facere Chorographos, qui regionibus Transisalanae (quàm Vsipetes, Ansuarij, Salijq́ue tenent) Tencterorum, & Tubantum, quae terrae omnes Francorum genitales fuere, ⁺ Germaniae nomen in pinacibus adijciunt atque insertant, vt minimè sit opus recurrere ad intima Germaniae viscera, vnde illorum sedes petamus, quemadmodum facit ⁺ Volaterranus, qui nuda Agathiae verba scribentis, Francos nationem esse Italiae finitimam, attendens atque aucupans, Franconiam illorum natalem patriam constituit: qui si expendisset ac digitis dimensus fuisset aetatem qua historiam contexit Agathias, tam turpiter scopulo nauim non impegisset. ⁺ Quare quum è Suidae commentarijs constet illum floruisse principatu Iustiniani ad annum quingentesimum & quinquagesimum, quumq́ue certo certiùs sit Francos multo antè Galliarum imperio omni potitos fuisse, exutis diutina regni possessione Gothis, quid mirum si historiographus ille consentanea suis temporibus scribens, prodidderit illos Italiae propinquos, non de Franconia procul dissita sentiens, sed de Gallijs Francorum dominatui parenti-

+ Iornandes.

+ Germania in pinacibus.

+ Volaterrai error.

+ Agathias quando claruerit.

[p. 85]

bus. Consimili ratione Stephanus Byzantius illo posterior, in ⁺ populorum catalogo Francos gentem vicinam Alpibus Italiae montibus scripsit auctoritate Parthenij Phocensis. Vtrunque scriptorem ratio temporum, quibus sua monumenta elucubrarunt, à mendacij suspicione excusat, quandoquidem septuaginta circiter annos priùs Clodouaeus, qui ⁺ & Ludouicus, Romanis ius & clauum imperij Gallici extorserat suaeq́ue illud genti asseruerat. Primus ergò metatoris munus ac personam induam ego, (bona eorum pace, qui haereditarium nomen absque re, procul à suorum genitorum natalibus terris disiuncti, obtinent) & quod in agris limitandis fit, isti genti populos amterminos & in quadrum confines, ceu augurali lituo, definiam, qui vicem praestent terminalium lapidum, quos inter positi Franci sedes suas habuerint: qua ratione futurum confido, vt secundum tabulas nostras lis detur. Neque propterae exarsuros iracundia ⁺ aut stomacho Germanos, praesertim Francones, (quorum nosse interest, se non parentes esse, sed ἀποɣόνȢς gentis istius victricis) existimo, si veritatis studio ductus, geniturae gloriam non propriam ipsis, tangquam Palladium ereptum veniam. Certa itaque coniectura auguror Francos insedisse, ⁺ quâquâ nunc auditur Transisalanum nomen, quicquid terrarum Tencteri, Tubantes, Causi, Bructeri, quos nunc Zutphanos, Drentenos, Tuentenos, Embdanos, Bremenses, Osnabrugenses, Monasterienses nominamus cum Benthemo Linganoq́ue Comitatibus, ad Oceanum vsque Cimbricum possederunt. Atque istud non Aiacis clypeo, non Vulcania Acchillis panoplia, non Mineruae aegide, sed nuda veritatis armatura instructus, obtinere contendam, nimirum manifestis argumentis & locupletibus scriptorum testimonijs euicturus, deinde & genitiua locorum conditione confirmaturus. Liuiani denique auguris more, ab oriente ad occasum regiones determinaturus, quam ad partem vbi peruentum fuerit, illinc Abotritos & Saxones, hinc Salam fluuium, Rhenúmve, quem accessione tertiae vocalis Isa-

+ Stephanus.

+ Clodouaens.

+ Deprecatio inuidiae.

+ Francorum ditionis magnitudo.

[p. 86]

lam hoc seculo nominari dixi, collocabo, quibus Francorum ditio finiebatur: rursus dextra laeuaq́ue, hinc Sicambros, illinc Frisios & Chaucos confines statuam. Nunc quo dictis hactenus non arbitraria, sed certa fides adstruatur, documenta dabimus, terstibusq́ue non proiectae dubiae ́ve auctoritatis scriptoribus sententiam nostram confirmabimus. ⁺ De Abotritis primo dicendum, quos Germanis, hoc est, ⁺ Francis finitimos clarè ostendit Procopius, perperam Arboricos nominans, interpretis, vt arbitror, vitio. Hi Romanis stipendia faciebant, eorum foederati, quos tractum ad Albim habitasse Regino satis ostendit, à Francis hostiliter assiduis incursionibus & agrorum populationibus diu vexatos. Sed quum pristinae virtutis decus sustinendo, debitam Romanis fidem pertinaciùs illi tuerentur, Franci nihil proficere se videntes, societatem cum illis ac mutua connubia pacisci coeperunt, non abnuentibus conditionem Abotritis, vnde factum est vt coagmentata pace diuersi populi in vnum coaliti maximas vires acquisierint, vt ex Procopio discas. Itaque quum fideli eorum in expeditionibus operâ vsus fuisset Carolus Magnus contra hostes, praesertim Saxones, pagos & sedes Transalbianorum Saxonum (quos cum omni aetate & sexu in Franciam emigrare compulerat, quorum ⁺ ego reliquias Sassemo pago. Hollandiae nomen dedisse puto, quasi Saxonum domicilio) vacuas, Abotritis ille condonauit, vt Regino dicit. Ex quo non suspicio oriri medò, sed etiam pro documento stabiliri potest Abotritos cis Albim principio habitasse, postea transito amne, communis hostis agros, liberalitate Principis pro nauata operâ concessos inuasisse ac possedisse: vel certè ad vtramque fluminis ripam agros, aedificia, vicosq́ue habuisse, (quemadmodum de Menapijs testatur Caesar) ac vicinorum Saxonum vacuis aruis possessionibusq́ue, virtutis praemijs, ab Imper. donatos. Quod ipsum haud scio an obseruatum perpensumq́ue fuerit ⁺ à Peucero, qui Abotritos Transalbianos facit, ac Megaloburgensem ducatum insedisse autumat. Equidem vt opi-

+ Abotriti populi.

+ Procopij locus.

+ Sassemum, pagus Hollandiae.

+ Peucerus lapsus.

[p. 87]

nionem docti viri conuellere prorsus inciuile duxerim, ita verisimilius crediderim Luneburgenses fuisse, ijsq́ue propinquos, ⁺ aut si vtriusque ripae possessionem illis permittamus, Megaloburgios ipsis coniungemus Saxonibus conterminos. Abotritorum meminit & Emhardus Caroli Magni à manibus, in eius vita, scribens eos iam olim Francis fuisse confoederatos, Sclauisq́ue siue Welatabis australe Codani sinus litrus tenentibus vicinos. Quod verò conterminos ⁺ habuerint Saxonas, declarant Ammiani verba ex vicesimo septimo libro. Gallicanos, inquit, tractus Franci et Saxones ijsdem confines, quo quisque erumpere potuit terra vel mari, praedis acerbis incendijsq́ue et captiuorum funeribus violabant. Fuere autem Saxones duplices, & Cisalbiani & Trans-albiani. ⁺ Illi à Cimbrico littore ad Lippiam amnem vsque latè Albim praetexuisse, iam tum Caroli Magni tempestate, quando Cheruscorum fortasse nomen abolitum, occupatis per Saxonum incursiones illorum finibus, in obliuionem abierat, inter Albim & Visurgin interiecti, Reginonis verbis deprehenduntur, quae sic habent: Totam inter Albim et Wiseram Saxoniam depopulando peragrauit. & rursus, Saxones qui vltra Wiseram commorabantur. Alibi idem auctor eos secum vniuersa gente in fidem & clientelam Caroli ad Lippiam in patrijs sedibus permissise scribit. Huc spectat quod Emhardus ait Saxoniae latitudinem duplam esse ad eam quae à Francis teneatur, parum dissentiens à verbis D. Hieronymi paullo antè citatis, quae validam magis, quàm latam Francorum gentem loquuntur. At Transalbianos Saxonas, qui Cimbricae costam continenti adnexam tenuere genitalem sedem, (qui etiam Nordluidi, hoc est, Boreales populi, in manuscripto fideliter Reginonis codice ⁺ purè nominantur, pro Nordlindis & Nordiuelis, vt impressi libri perperam praeferunt) ditionem latè extendisse à Slesuico incipientem, Lubecam versus, idem scriptor ostendit, vbi memorat Gotefridum Danorum regem cum omni equitatu ⁺ venisse ad locum qui Sliesdorf (pro qua voce mango-

+ Abotriti qui?

+ Saxones Francis contermini.

+ Saxones duplices.

+ Reginonis codex repurgatur.

+ Gotefridus rex Danorum.

[p. 88]

nes ⁺ isti librorum substituerunt Schlieswich, non animaduertentes se pro Sliae amnis pago, vicum illius reponere) vocetur, in confinio regni sui & Saxoniae. Hunc ego locum fuisse autumo, quem Goterfridus rex, vt regni limitem, vallo ⁺ intersepire constituerat, producto à sinu Codano (qui Hostarsal, quasi Oosterzee, siue orientale pelagus, non autem Hosarsalet, nominabatur) ad mare vsque Cimbricum, ita vt tanto interuallo vnica solùm porta, quasi decumana, commeatui equitum pariter & vehiculorum reliqua esset. Cuius in eo Ducatu munimenti valliq́ue perpetui calcator ego fui, nedum contemplator, quando isthîc de equo descendens, operis insani amplitudinem, Iulianae moli atque indagini, qua Pompeium in Thessalia voluit circumdare, non absimilem ante septennium proximum, demiratus sum. ⁺ Hanc Saxonum viciniam tetigit Orosius, vbi Saxonas in Oceani littoribus inuijsq́ue paludibus sitos, periculosam Romanis finibus eruptionem magna belli mole parantes, in ipsis Francorum terris oppressos à Valentiniano scribit. Abbas Vrspergensis in Chronicis scripto mandauit, Saxones quum Carolum Magnum in Hispania abesse cognouissent, nec Rhenum transire potuissent, quicquid à Tuitio ciuitate vsque ad Mosellam fluuium vicorum villarumq́ue fuit, ferro & igni depopulatos esse. Nullum discrimen sexus aut aetatis ira hostis fecerat, vt liquidò appareret vlciscendi se gratiâ Francorum terminos introisse. Ostendit hic scriptor viciniam cum Francis Saxonum, per quorum fines compendium itineris in Galliam transito Rheno poposcerant: id quod per Francos negatum fuit, quòd eiusmodi transirus fine maleficio fieri non soleat. Quo loco turpis error, ac propterae silentio ⁺ non praetereundus; Rhenanum transuersum agit, qui iubet pro Mosella (tanta est auctoritatis confidentia) scribi Salam: neque animaduertit è Saxonum terris Albi Lippiaeque vicinis in Francorum ditiones, quae ad Mosellam vsque pertingebant, armatis ferro viam patuisse, intactis veteribus Francorum sedibus, neque tentato per Rhenum transitu.

+ Reginonis alter locus emendatus.

+ Regin, tertius locus restitutus.

+ Saxones oppressi.

+ Beati Rhenani error.

[p. 89]

Putat autem sensu planè lymphato, transmittendum esse Rhenum necessarìo illi, qui è Saxonia Mosellam accedere velit. Sed bona viri pace, gens illa circumuecta, vitatis extremis Francorum finibus, Vbios (quorum nunc regio Marchiae ⁺ ducatus nomine Cliuensem Principem agnoscit) aggressa, Francis tunc subiectos, hostiliter depopulabatur, & quicquid vltra Renum Diuitense munimentum inter & Mosellam agrorum interiacet, ferro flammisq́ue vastabat, haud ignara terras Francorum per se validas, absente procul Carolo Magno, praesidijs insuper confirmatas, sicq́ue vlta repulsam aceptam penetrauit ad ripam vsque Mosellae obiectam. Quia verò Saxonas pariter & Francos piraticam ⁺ exercendo infesta maria habuisse Ammiani Orosijq́ue verbis paullo antè adscriptis edocti fuimus, necessariò statuendum nobis est littoralem & maritimam fuisse vtramque gentem. De Saxonibus docet hoc Apollinaris clatè ad Lampridium scribens,

Istc Saxona Coerulum videmus
Assuetum antè salo, solum timere.

Eosdem etiam piratas vocat, magnoq́ue vel remeritatis vitaeq́ue proiectionis, vel fiduciae in rebus marinis argumento, coriaceis lembis vsos fuisse in nauigando Oceano: nimirum mortis periculo in mortem ruentes, scribit,

Quin et Aremoricus piratam Saxona tractus
Sperabat, cui pelle salum sulcare Britannum
Ludus, et assuto glaucum mare findere lembo.

Quid ipsum de Britannis commemorat Plinius, vitilibus nauigijs corio circumsutis eos nauigare scribens. Memini annis abhinc paucis idem facinus prospero successu tentatum ab affinitate mihi coniuncto Hornano, hîc obiter memorandum, quo fides miraculi facilior sit. Is namque oraria cymbula quaternis tignorum segmentis constante, ac tribus tergoribus depsitis circumdata, cui portandae solus sufficiebat, è Batauo sinu Oceanum Septentrionalem Dantiscum vsque in Vistulam Sarmatiae amnem enauigauit, stupenti-

+ Vbij gui?

+ Franic et Saxones littorales et piratae.

[p. 90]

bus & ad miraculum audaciae fama praenuncia diuulgatae passim se effundentibus in littus populis. Redeo à diuerticulo ad propositum. Innuit hoc idem Claudianus poëta apud quem Roma victrix gloriatur, quòd domito Saxone Tethys sit mitior. Quin & Pacatus Drepanus consumpti nauali bello Saxonis gloriam Theodosio Imp. gratulatur. Eutropius etiam Saxonas & Francos mare coniunctis viribus infestasse testatur, quorum retundendis insultibus pacandoq́ue mari Carausum quendam à Diocletiano fuisse praefectum scribit. Eorundem pandos myoparones quibus Gallica littora incursabant, dum memorat Sidonius, fidem facit maritimos fuisse. Opportunissimus verò terrarum situs ad littus & in paludibus inuijs, quod superiùs Orosij verbis reddidi, Saxonas ad piraticam inuitasse videtur, tam Cisalbianos, quibus per amplum Albis alueum in mare fuit accessus, quàm Transalbianos, quos crediderim illum voluisse depingere ⁺ ac veluti indice commonstrare, qui Dictmarsiam hodie ditam incolunt, eam quae paludium beneficio innixa semper obsequium Daniae Regum respuit, superioribus annis iugum admittere coacta. Quid quòd & Stephanus Ethnographus Saxonas in Cimbrica Chersoneso collocat, ⁺ in cuius codicibus deprauatè legitur ϰεβριϰῆ. pro ϰιμβριϰῆ. Iam quòd Franci littorea quoque gens fuerit, è Panegyristae verbis clarum fit, qui Constantio Imp. eam laudem attribuit, quòd Francos à proprijs ex origine suis sedibus, atque ab vltimis Barbariae littoribus auulsos, in desertas Galliae regiones transtulerit. Vbi per vltima Barbariae littora videtur designare auctor oras non Halorum modò Worstorumq́ue ad extremum nunc Albim dictas, sed & Embdanae gentis Frisiorumq́ue littora, licet obiectis infinitis insulis lacera. Accedunt Ammiani verba antea citata, quae mari potuisse illos erumpere docent, vt in dubium istud vocari non possit. Mamertinus quoque bellis piraticis infestos Francos à Diocletiano subactos oppressosq́ue praedicat. Hactenus declaratum satis arbitror Francos Abortitis & Saxonibus Al-

+ Dictmarsia.

+ Stephanus emendatus.

[p. 91]

bim versus ad orientem confines fuisse, & maritimos. ⁺ Quòd deinde versus cadentem solem, Rheni ripa velut cardine duiusos habuerint fines, id liquidò discas ex Agathia, cuius in primo haec sunt verba. Nam circa Rhenum Franci habitant, huicq́ue adiacentes incolunt terras. Quod certo certius est, quandoquidem Rheni brachium à Druso fossum & in Salam amnem corriuatum apud Drusoburgum, Rhenus quum sit, adoptiuo tamen nomine decurrit in Oceanum, ripaq́ue dextra Transisalanam ditionem, verae Franciae initium, alluit, vt Strabonis ac Taciti auctoritate clarissimè docuimus. Nunc reliquorum populorum confinia detexamus, sumpto à Sicambris exordio, qui secundum Rhenum siti ⁺ Cliuensem Ducatum complexi fuere, populus bellicosus, & Romanis meritò formidabilis: quippe quorum octingenti, vt Caesar, quingenti, vt Appianus, equites subita impressione adorti quinque millia Romanorum equitum è Caesaris exercitu in fugam egerint, interfecto magno numero. Horum terris non magis vicinos fuisse Francos, quàm Sicambros in mores ac ius gentis Francicae transiuisse, colligere est ex Claudiano & Apollinari, quorum ille,

Ante ducem nostrum flauam sparsere Sicambri
Caesariem, pauidoq́ue orantes murmure Franci.

Hic verò ita canit,

Detonsus Vahalim bibat Sicamber.

Ad quae penitiùs intelligenda animo recolere oportet, morem ⁺ Francorum genti peculiarem, quo capillitium circumtondebant, solis intonsis Regibus: & alterum, quo victi quum in hostium manibus essent, comam alebant & promissam spargebant, succrescentemq́ue capillum ac nouum in ceruicem reijciebant, vt Apollinaris alicubi scribit, luctus argumento: vnde colligi potest Sicambros Francis paruisse, quando in illorum mores transierint. Testatur istud tacitè alio loco Sidonius, vbi Consentij laudes legationibus obitis inclyti pleniùs ebullit.

Tu Vidrum, Vahalin, Visurgin Albim,

+ Franci ab occidente Rheno alluebantur.

+ Sicambri.

+ Francorum mos.

[p. 92]

Francorum et penitissimas paludes
Intrares, venerantibus Sicambris,
Solis moribus inter arma tutus.

Vbi innuit Consentium propter spectatae virtutis, morumq́ue integritatis famam posse tutò peruadere hostiles Francorum terras, ipsis lubentibus volentibusq́ue. ac Sicambros quidem pro Francis vsurpat, vt pro ijsdem Caucos accepit Claudianus, & ante eum Lucanus, non tantùm quia contermini & simili solo vtentes, vnde & paludosi à Propertio dicuntur, sed quod gentiles ac ὁμοεθνε֮ις fuerint: quò spectat quod etiam attigisse mare Sicambri legantur, id quod falsum est, nisi cum Francis poëticae libertatis lege confunderentur, qui vno totius gentis nomine Germani coniuncti erant. Momentum huc addere non leue possunt Remigij Archiepiscopi verba, quae in Remorum ciuitate in marmore insculpta extitisse refert Spanheimius Abbas, quibus Clodoueum (vetusti libri Chlodeuechum scribunt, quem ratione recta meliùs Ludouicum dicemus, quod Francorum lingua durior asperiorq́ue Ch loco solius, I, pronunciando efferebat) Francorum Regem à se lauacro salutari tingendum sic allocutus fertur, facundo ore (vt liber de rebus gestis Francorum incerto auctore scriptus loquitur:) Mitis depone colla Sicamber. Constat praeterae è Panegyristis Constantini principatu Francos aucta in immensum stirpe Sicambrorum terras inundasse atque occupauisse: ita vt de vicinia minùs, quàm de nominis transitione atque vsucapione ⁺ dubitandum videatur. Quòd praeterea Frisij Francorum accolae fuerint, ambiguum non est, quippe qui secundum littus septentrionale, quemadmodum & Causi, terras illorum clauebant, vt ex Taciti libello de Germania supra annotatum est: nisi quis non absurda ratione illos in eandem gentem & re & nomine transisse velit: siquidem ex eodem vocabuli etymo libertatis amorem spirante & Frisij & Franci appellationem traxisse videntur. Adde quod Franci nominis vestigium residet in franico oppido, siue, vt

+ Frissii Francis confines.

[p. 93]

a lij volunt, Francico. Beatus Rhenanus qui Germaniae rebus multum lucis primus attulit, non diffitetur Frisijs fuisse conterminos Francos. Imò suspicio est mihi Frisiam Francici iuris postea fuisse, ac propter Francici generis cognationem à Regibus illorum, vt aquilam insigne clypeïs suis nobilitas adijceret, concessum. Frisijs adhaerentes Caucos minores, ⁺ qui Embdani sunt & Oldenburgenses, item maiores, qui Bremensem episcopatum incolunt, Francis fuisse conterminos à Boreali plaga, praeter Tacitum, testantur Claudiani poëtae versus, quibus Stiliconi adulabundus immeritas laudes attribuit, illiq́ue acceptum ferri debere canit,

Quòd iam trans fluuium non indignante Cayco
Pascat Belga pecus, mediumq́ue ingressa per Albin
Gallica Francorum montes armenta pererrent.

Ex quo liquet medias inter Rhenum & Caucos Francorum terras iacere, ad quas exteris patere nunc accessum indicat, beneficio pacis Stiliconis artibus procuratae. Praeter haec documenta, ⁺ quae ad faciendam dictis fidem, & tuendam promissi nostri rationem satis esse possent, accedit natiuum soli, quod incoluere Franci, ingenium, quod frequentibus paludibus abundasse Procopius testatur, & Apollinaris eo versu, Francorum penitissimas paludes: neque diffitetur Claudianus illo versu,

Germanorumq́ue paludes     Eruis.

Accedit indubitata Cornelij Taciti lib. xx. auctoritas commemorantis, ea de caussa Germanos Galliam irrupisse, vt paludes suas & solitudines foecundo Gallici soli vbere commutarent. De ijsdem paludibus sensit Tacitus, vbi queritur Romanum exercitum, quem aduersus Arminium ductabat Germanicus Caesar, contrusum fuisse à barbaris in paludes vincentibus gnaras, nescijs iniquas: idem, veluti seipsum explicans, eadem loca profunda vligine limosa, grauiq́ue coeno tenacia appellat. Neque alio Consilio commotum fuisse Drusum existimo, quando in Cheruscos exercitum traiecit, quàm vt paludum discriminna vitaret. Idem

+ Cauci Francis contermini.

+ Francorum solium paludibus abundat.

[p. 94]

autor Cheruscis inter Germanos extremis consueta apud paludes praelia fuisse scribit. Narrat quoque Caecinnam legatum angusto tramite inter vastas paludes & profundas vligine, vix cum summo dicrimine ereptum fuisse. Propterea Germanicus excusat dictitans, Germanos iuuari siluis & paludibus, iustis locis facilè superari. Apud eundem Romanus miles hostibus circumfusus exprobrat Germanis quum in praelio caderent siluas & paludes quibus fiderent, contrà aequis locis aequos deos. Testatur idem vltra Rhenum versus Amisiam flumen vastas paludes, à L. Domitio AEnobarbo fuisse aggeratas angusto tramite. Easdem summum obstaculum atque impedimentum attulisse Caesari Maximino, quo minùs debellatis Germanis solidam reportaret victoriam, Herodiani docet historia. Panegyrici Constantino Constantij filio dicti auctor Francos designans, Nationem perfugijs siluarum & paludium, solitam bellum frustarti, appellat. Gregorius quoque Turonensis Sulpitij Alexandri fidem secutus, inter inuias & Romanis inaccessas paludes Francos habitasse commemorat, quarum vt illis perfugia erant tuta ac secura, ita his exitiosa plaerunque, quòd voraginibus immersi limoq́ue implicati permistis hominum & iumentorum corporibus, ruina suorum interirent. Hanc paludosi soli naturam toto illo tractu inuenias, quem vt olim Franci, ita nunc tenent Transisalani, Cliuenses, Westphali, Embdani, Drentani, Lingij, Bremenses, Benthemij, & cum Frisijs Tuenteni, vt extra omnem litisaleam statuendum sit, alias non fuisse genitales Francorum terras. Itaque longè manifestissimis & sole meridiano dilucidioribus argumentis detegitur, imò conuincitur impudens eorum error, qui Franconiam regionem procul à Rheno dissitam, ⁺ longissimè ab Oceano, imò quae quid sit Oceanus, penitus ignorat, ac propterea piraticae nesciam atque alienam, minimè paludosam, diuersissimo positu à Caucis, à Frisijs, Sicambris, Batuais, & veteribus Saxonibus disiunctam, primam parentem & genitalem Francorum sedem

+ Franconiam non esse Francorum genitalem sedem.

[p. 95]

constituunt. Neque verò du bium mihi videtur, quin lectis expensiq́ue accuratè nostris argumentis, doctiores cum ex hac, tum alijs Germaniae nationibus viri, palinodiam sint cantaturi, reuulsisq́ue ab oculis, quibus obsiti caligabant, pulmunculis, veritatis lucem clariùs sint intuituri, meritamq́ue mihi gratiam habituri, posito antiquatae opinionis praeiudicio. Neque, vti confido, obstinatè aut mordicus errorem tuebitur gens illa, quae fabularum & consutorum mendacciorum taenijs speciosisq́ue vittes variagata, ingeniosè astuteq́ue tegendos sibi dolos putauit: quae guum Francos in paludibus habuisse sedes non nesciret, & Sicambriam à Francis olim occupatam legnedo cognouisset, quo fabulam suam decorè instrueret, vtq́ue augustiora sui initia faceret, principe atque architecto nugamentorum vsa Hunibaldo, commenta fuit Francos ad Maeotidem paludem consedisse, inde digressos in Pannonia Sicambriam maximam vrbem & copiosissimam condidisse, demum in Franoniam immigrasse: quum nuda rei veritas, deduto commentitiae fabulae velamento, id loquatur: Francos paludosam incoluisse regionem Sicambrorum ditionem inuasisse, inde traiecto Rheno proximas quasque Germaniae carpsisse, in Turingiam transisse primò (vbi crinitos super se Rges creauisse de prima & nobiliore suorum familia Turonensis falsus scribit) denique Franconiae de se nomen indidisse, postremò Gallias cum nomine occupasse. Hunc in modum perlustrato Lynceïs mystarum sacrisq́ue operatorum oculis luco, ob arbusti densitatem tenebroso, aureus se ramus solet patefacere, hoc est, veritas elucere, vti symbolicè Maro poëta innuit. Cur autem Franci ad cutim resectos habuerint crines, circumtonsi omnes, quod antea in transcursu attigi, praeterquam Reges (quibus solis intonsis esse gentili more licebat, reiectis descriminatisq́ue à verticis aequamento capillis in vtrunque frontis latus, vt testatur Agathias) libertatis istud, quam nomine praeferant, argumentum fuisse arbitror, ea fermè ratione, qua libertate donandi serui capil-

[p. 96]

litium ⁺ cute tenus detonsum ponebant. Quò spectat quòd Carolus Francorum rex Augustus in diplomate, quo libertatem Frisijs confert atque emancipat, militiae operari volentes, circumtonsos supra auriculas summas recisa crinium silua esse, modò libeat, mandat, quo fidem facere de accepta ⁺ libertate queant. Huic victrici & gloriosae nationi, quae saepius armis repulsa, Batauiae tandem possessionem integram, per funera & sanguinem emptam obtinuit, idq́ue non vno seculo, summum beneficium debemus Hollandi, si maculam ingratitudinis effugiemus, quòd per eam post Deum Opt. Max. optimis fortissimisq́ue principibus aucti & ornati fuerimus quorum è Regia stirpe illustris propago fluxit, neque id mirum, quando aquila non producat degenerem columbam, ⁺ vt Flaccus ait: quando Francis optimos mores, religionis sacrosanctae & Christianae cultum, sanam opinionem, pietatis studium, aequitatem, legum reuerentiam, Agathias historicus tribuat, nihilq́ue à Romanis discrepare dicat, praeter vestitus barbariem, & natiuae linguae sonum: quando ⁺ Carolus Caluus Francus Theudericum auito sanguine Francum nobis praefecerit, liberali manu & caussa donatum Hollandiae principatu: quando priores Reges singulari promouendae pietatis studio & ardore, Traiectensem vrbem ⁺ cum ampla ditoine sancits viris obtulerint, qui rudibus animis Christum & purae religionis semina depangerent. ⁺ Francorum Regum legibus & operá res Germaniae ingenti incremento auctae fuerunt, & ab intestinis bellorum (quibus se mutuis concidebant) malis defensae. Francorum victricibus armis & praestanti virtute perdomitae fuerunt ⁺ Galliae & à Gothis assertae, quae toties Germanorum sanguine fuerant incassum appetitae, quarum pars minima in hunc vsque diem ad immortalitatem memoriae glorioso ⁺ Franciae nominc superbit. Franci Hispaniam ab Arabum Scentitarum (qui Saraceni dicuntur) impura gente insessam subegere. Franci insuperabilem bellis Saxonum gentm & Romano nomini formidabilem fregerunt, reposita odij vice,

+ Caroli Franci diploma.

+ Francorum gloriosa natio.

+ Francorum laudes.

+ Theudericus Francus à Carolo Caluo Hollanida donatus.

+ Traiectum Episcop. datum.

+ Franci Reges quid praestiterint.

+ Galliae à Francis occupatae.

+ Franci Hispa. subegerunt.
Saxones à Francis superati.

[p. 97]

ac Dei cultum puramq́ue religionem, abolitis simulacris, suscipere coëgerunt. Francorum indomitae virtuti cessit Italia ⁺ rerum domina & gentium omnium victrix, quam non Hannibal Africae totius opibus fultus, non Antiochus Asiae terror, non Pyrthus Alexandri Magni aemulus, non Persarum fastus debellare potuereant aut de gradu deijcere. Itaque non verè minùs quàm salsè ad legatos Romanos dixisse memoratur Fridericus Imper. cognomento Ahenobarbus,⁺ se Romanum imperium, maiorum suorum Francorum sanguine comparatum, haud precarium, obnixè tutaturum. Francorum genti non dispar Equo Troiano fortuna attribuitur. ⁺ nam vt ille praestantissimos duces in alui latebris absconditos effudit: ita haec nobilitate altissima praestantes familias, laetissimam quandam segetem extulit, & quaquauersum dispersit, ita vt vniuersae penè Europae nobilitas non alijs è stolonibus pullularit. Principum nostrorum stemmata ⁺ atque instignia, ortum suae stirpis (vetus enim est, scuta virtutis testimonia & argumenta praeferre) facilè loquuntur. Leo namque (quem Hollandia in aureo solo rubeum ostentat, cum exerta lingua cyanei coloris) Francorum Regum fuisse insigne ab Hunibaldo traditur. Singulae enim gentes ⁺ varia in signis suis & clypeis decora expressere: ita Cimbri taurum pro insigni habuerunt, Gothi vrsum, Alani canem, Troiani scropham vel suem, quod animal etiam Troia vulgo Latinorum vocatum fuisse Messala Coruinus testatur, vnde & Troianae vrbis memoriae sacrauisse illud insigne Antenor dicitur in aureo vexillo: Rursus Persae sagittarium, Thraces Martem, Scythae fulmen, Tantalus aquilam, pro insignibus gessere. At tu Transisalana gloriare isto lumine, ⁺ quod primus ego tibi aperui commonstrator auitae laudis, atque hac immortalis gloriae praedicatione te efferto, apud te repertos esse fontes & natales praepotentis & inclytae Francorum gentis, vestram esse genitalem Imperatorum maximorum & Regum tellurem, vt meritò tibi de suo iure decedere debeat Creta Iouis gloriosa cunabulis, & Hercu-

+ Italia Francis subiecta.

+ Friderici Ahenobarbi dictum.

+ Equi Troiani similes Franci.

+ Hollandiae Comitum insignia.

+ Gentium insignia.

+ Apostrophe ad Transisalanam regionem.

[p. 98]

lis ortu superbae Thebae: Vesstram esse legum, quae vobis & ⁺ pietati positae fuerunt, officinam. Francorum genus, ne quis scrupulosè sectam in partes diuisionem à me expectet, geminum apud scriptores inuenio, Ansuarios & Salios. Marcellinus libro vicesimo scribit Ansuarios, siue (quae apud Tacitum extat lectio) Ansibarios transmisso Rheno extimam Galliarum oram inquietasse. Regionem, inquit, subito pernasit Francoru, quos Ansuarios vocant, inquietorum hominum, licentiùs etiam tum percursantium extima Galliarum. Eosdem nihil hostile metuentes, quòd nullum vnquam Principem ob impeditas viarum salebras ad suos pagos penetrasse meminerant, à Iuliano mira celeritate dicit oppressos. ⁺ Quo in loco prior editio scripturam Ansuarios magis mihi approbat, quàm posterior, quae Attuarios habet: ⁺ quanquam & Attuarios alibi apud eundem lego, vbi refert, Petulantes (gentis nomen aut legionis est) & Celtas irrito precum molimine obsecrasse Iulianum, iam militari acclamatione Augustum renunciatum, pro Attuarijs, vt mitterentur ad occupandas prouincias, quas ipsi visum esset: quo in loco vulgata exemplatia vitiosè scribunt, pro actuarijs. Eosdem esse arbitror cum his qui à Strabone libro 7. Chattuarij vocantur, siue corrupta librariorum vitio scripturae fide, siue Geographum Germaniae populorum nomina Graecis auribus auia, procliuiorem in errorem induxerunt. Vtcunque sit, dabunt id mihi doctiores quibus Graecum exemplar Strabonis ad manum est, mendis illud scatere, quando λᴕίᴕς malè pro λυɣίᴕς scriptum illîc sit, Lygiorum ⁺ autem nomen latissimè patuit, teste Tacito: rursus ɣαμβρίσιοι legendum illîc est loco ɣαμαβριᴕ́νιοι, & χομαύοι pro χαῦβοι: aliaq́ue id genus plura errata in eo auctore lector deprehendet oculatior: haec me mouit ratio cur etiam ἀττᴕάριοι extrita X. litera legere malim: Sed vt momenti parui istud est, ⁺ ita illud aliquanto maioris, Ansibarios inter Palatina auxilia censos fuisse olim, & quum agros vacuos prope Rheni ripam occupassent, quibus iussi fuerant decedere

+ Franci Ansuarij et Salij.

+ Marcellini locus.

+ Attuarij.

+ Strabonis codex Gr. emendatus.

+ Ansinarij qui?

[p. 99]

Frisij, quum obstinatus praefeci Romani rigor idem illis quoque denegasset, retrò concessisse ad Vsipios & Tubantes. Neque possum accedere illius sententiae nimis praecipiti, qui cum Angriuarijs (qui inter Vestphalos populus fuit) Ansuarios confundit. Hos ego non absurda coniectura Dauenturios, ⁺ vel certè finitimos illis libenter facerem, quòd videantur mihi ab Ansis, quo vocabulo proceres & heroës ⁺ denotari monui, dicti esse, quod nomen illorum ciuitas non abnuit, Ansen stad, id est, Ansuariorum ciuitas nominari se publicis scriptis passa. Quòd si Attuariorum scripturam potiùs admittemus, recepta nunc Dauentuariorum appellatio primae gentis nomenclarioni attestabitur. Quid enim ortui suo vicinius in tanto seculorum decursu, & linguae semper degenerantis ac se vulgato vsui accommodantis mutatione seruari potuit, quàm quòd ex articulo, De, &, Attuarij, in coagulo vocis liquescente vocali vna cum altera, D'attuarij nuncupati fuerint, qui nunc Dauentuarij vocantur? nam qui obsoleta ratione vulgarem pronunciationis formam sequentes, à fortuna, quae populariter Auentura audit, nominis auspicium trahunt, fabulam incoeptare mihi videntur. Alterum Francorum genus sunt Salij, ⁺ quos non à Salis riuo Sala, qui Turingos à Sorabis dirimit, in Albim se effundens, quod quidam existimant, sed vel à Sala ⁺ altero Rheni brachio, quem Isalam nominari nunc admonui, cuius accolae fuere, vel à saltu & agilitate pedum nomen sortitos arbitror: quod postremum secutus videtur Sidonius illis versibus, quibus peculiares singularum gentium dotes complexus est:

Cursu Herulus, iaculis Humius, Francusq́ue natatu,
Sauromates clypeo, Salius pede, falce Gelonus.

Hinc est quòd alio loci tribuit illis eam pernicitatem, qua vel hastas emissas praeuerterent, quando ait, etymon gentis simul aperiens.

Clypeosq́ue rotare
Ludus, et intortas praecedere saltibus hastas,
Inq́ue hostem venisse priùs.

+ Dauenturij.

+ Ansi.

+ Salij Franci.

+ Salij vnde dicti.

[p. 100]

Hos ego ad Suollos ciuitatem Transisalanam sedes habuisse autumo, nominis memoriam conseruante ac posteritatis auribus commendante ditione Salandia, pabuli laeta soliq́ue ⁺ herbidi laude famosa: non sonat autem Salandia aliud, quàm Saliorum regionem, quae vrbi circumiecta peculiarem habet quaestorem tribunúmve aerarium. Tuetur nominis ius ⁺ etiam Salicum pagus, qui fluminis eluuione vnâ cum Camporum vrbe ripam mutauit, è Transisalano Cisisalanus factus. Prionde isti qui à Turingico Sala, cuius in ripis consederint Salij, appellationem traxisse dicunt, Luciani veris narrationibus non absona narrant. Saliorum à nomine non multum abludit Oudesalia, quasi vetus Salia, in Tubantibus vicinum oppidum. Meminit nominatim Saliorum claudianus, ad Rhenum sedes eorum manifestè indicans.

       Rhenumq́ue minacem

Cornibus infractis adeò mitescere cogis,

Vt Salius iam rura colat, flexosq́ue Sicambri

In falcem curuent gladios, geminasq́ue viator

Quum videat ripas,quae sit Romana requirat.

Ostendit hîc Salios Rhenum accolere, Sicambris vicinum, alueumq́ue Rheni alterum à Vahali, qui Romanam Gallicámve ripam finiebat, diuersum, sed propter altam pacem tunc securum viatioribus, tenuisse. Ex quo manifestus error Ioannis Poldi detegitur, qui Salios Narbonensis Galliae populos à l'entour d'Aix (vt eius verba vernacula adscribam) somniat. Marcellinus lib. xvii. refert Iulianum Caes. adortum fuisse improuisos Salios in Romano solo apud Toxandriam (quae Campaniae in Brabantia pars est) habitacula figere licentius ausos, eosque in deditionem accepisse. Idem commemorat Salios inquietasse Iuliani temporibus regionem quae ad siluam Arduennam vergebat, quos hîc adortus, ceu fulminis turbo (inquit) perculit. Ea regio creditur fuisse Eburonum, nunc Leodiensis tractus, ac fortasse ab ⁺ his Salijs Francis, arci Francimonti inter Eburones non ignobili à se conditae & appellatae nomen mansit. Salios Francos

+ Salandia, ditio.

+ Salicum, pagus.

+ Francimontium, arx.

[p. 101]

postquam in Romanorum leges fuere recepti, etiam inter Palatina auxilia censos fuisse, similiter vt Ansiuarios, in vetustis ⁺ tabulis legas. Ab hac genae Conradus secundus Imp. cognomen Salici traxit, quod ad Francos veteres originem referret. Hinc Salicarum legum fluxere natales, quas Varamundus ⁺ (qui primus Francorum in gente titulum Regium sumpsit circiter decimum principatus Honorij annum) tulisse perhibetur, & ope quatuor Regni procerum sanxisse, quorum nomina Sigibertus, Cuspinianus & alij ista produnt: Wisogastum, Losogastum Husogastum, & Sologastum, quos ego philosophos & sapientes, à scientia rerum, & ingenij perspicientia Gastos dicitos existimo, quasi Catones ⁺ quosdam & excellentis spiritus viros, qui è singulis fortè ordinibus ab ipso Varamundo delecti fuere, vt in commune toti Francorum reipub. salubriter consulerent. Videtur autem rectè & sapienter Princeps ille instituisse gubernandi regni officinam, quamuis barbarus, non infeliciùs fortassè quàm personatus ille Xenophonticus, per quaterna consultorum genera, in quibus Wisogastus prudentis & cordati ⁺ consultoris, Losogastus cati & astuti significationem praeferunt, ⁺ vt Husogastus non tam oeconomi, quàm eius qui vsum domesticum & consuetudinem percalleat, ac priuatorum hominum rationibus consulere possit: denique Sologastus aut potius Slogastus (sic enim in vetustis codicibus manuscriptis ⁺ exaratum nomen repperi) rerum proletariarum & ad infimae etiam sortis plebeculam pertinentium curiosum notare videtur. Decet autem eum qui ad reipub. clauum assidet Principem eos sibi adhibere consultores, qui excusso ⁺ exploratoq́ue consilio prudenter omnium rebus communiter consulant. Neque satisfacit mihi Homericus Agamemnon, qui decem Nestoras, hoc est, cordatos longoq́ue rerum vsu exercitos senes optauit: neque Darius, qui totidem Zopyros, qui simulatione & astu officiategere, hostem fallere, aut publicam rem cum alieno detrimento augere norunt. Nam qui cum laude Principis personam in

+ Conradus Salicus.

+ Salicae leges vnde?
Varamundus rex primus Francorum.

+ Gasti qui fuerint?

+ Wisogastus qui?
Losogastus.

+ Husogastum qui?

+ Slogastus.

+ Principis munus.

[p. 102]

repub. tuebitur, is non tantùm suarum regniq́ue rerum quauis tandem ratione parto incremento attendet, verumetiam ciuium & subditorum etiam minimorum rationes & negotia sedulò procurabit, cum Cyro, qui in illorum opibus suas potissimum sitas existimabat. Redeo ad rem vnde digressus eram. Barbara ista, sed non otiosa nomina aliter scribit ⁺ Tritemius Hunibaldi somnijs insistens, & à Salagasto summo Iouis, si dijs placet, pontifice, legem Salicam nomen accepisse fabulatur, & constructam ab eo in Maeni ripa villam, in oppidum, quod hoc tempore extat celebre, Seletstadium mutatam: cuius sententiam ferè ex professo sequitur Otho Frinsigensis, nisi quòd Francorum nobilissimos Salicos ⁺ vocari, hisq́ue vti legibus addit. Rursus Windegastum nominis sui vicum in Francia orientali constituisse Windesheimum dictum. Quod si ad hunc modum nugas iuuet inquirere, quin caenobium archetypum Windesheimum apud Transisalanos in genitalibus Francorum terris, ad istum, si ita placet, auctorem referimus? Tertium nominiat Wesogastum Dianae antistitem ineptus nugator, qui nesciuit Francos vero Dei cultui operatos & à lacte innutritos. quartum ⁺ Bosogastum, quae vox sonat malignum ingenium, siue spiritum, quod à consultore alienum esse debet, qui publicae saluti consuler. Sed ista scopis dissolutis laxiora valeant ⁺ longùm. Redeamus ad ipsum rem, & quid de lege Salica ariolati fuerint alij senserint've recensaemus. Legem Salicam (inquit Pyrrhus) constat pharamundum, accitis priùs proceribus, nec citra maturum consilium tulisse, vt ab optimis legibus sanctissima regni auspicia coeptaret qui vel à sale rectaq́ue ratione, vel à Salica terra, vel à Salijs sacerdotibus, id est, à generosis sapientibusq́ue viris conditam, vel vndecunque libet Salicam veteres & nos nominamus. Ioannes Ferrarius Montanus, vir insigniter doctus, refutans istud commentum, à Pharamundi Salici, qui auctor legis fuerit, nomine, quem maiores Salicum cognomento dixerant, appellatam putat, sed erroris manifestus. Turpiùs impegit

+ Salagastus.

+ Windegastus.

+ Bosogastus.

+ Salicae legis etymon examinatur.

[p. 103]

Franciscus Connanus, qui Salios Gallos exponit his verbis. ⁺ Nulla gens minùs possa est foeminarum imperium quum lex Saliorum, id est, Gallorum eas successione regni excludat. Salicas terras vocari solere propria Principum libera praedia atque immunia, Beatus Rhenanus annotat: quòd Franci postquam latè imperium auxerant, nobilitati & veteranis militibus agros assignarint immunes penitru & ab omni seruitute liberos. Ludouicus Schradinus terras Salicas à Iureconsultis dici ait (vt refert Spiegelius) quae solius ⁺ sint Regis, & à lege allodij distent, qua subditi comprehenduntur, quibus beneficio istius legis datur liberum rei alicuius dominium, non exclusa Principis maiestate. Cum quo sentit & Carolus Molinaeus Iureconsultus alioqui non poenitendus, Salicam terram interpretans fiscalem & regiam, hoc est, dominium coronae & maiestatis regiae Francorum. Paulus Volzius etiam vlteriùs extendens Salicae vocis vsum, non legem modò Salicam, hoc est, libera, sed & terram ⁺ Salicam & Comintem Salicum, id est, liberum, qui vulgo Freijherr dicatur, nominat. Hinc satis constare potest, quàm se torserint in explicanda vocabuli istius origine docti homines, quod à Salijs Francis simpliciter dictum fuit. Huius ⁺ legis caput excludit mulieres à successione regni, & secundum leguleos nonnullos etiam haeredijs: quam apud Salicum pagum, Campis non procul distantem, in vsu etiamnum esse, iuuenis & legum cognitione & nobilitate natalium clarus mihi rettulit ipse indigena loci. certè Agathias filios ad regni susceptionem patria apud Francos lege vocari testatur. Bodinus, vir me hercle doctissimus, in dubio esse ait, latáne lex illa fuerit, nec ne: putatq́ue eam solùm de regni successione foeminis adimenda, vel certè non permittenda sentire, reprehensis in hoc Baldo & Iurisconsultorum plaerisque, qui cum imperij maiestate haereditatis ius in praedia atque alia quaeuis bona confundunt. Gagninus hanc legem inculcat, Nulla haereditatis portio de lege Salica ad ⁺ mulierem venito. Ipsissima verò verba haec esse volunt, In

+ Connani error.

+ Salica terra.

+ Salicus pro übero.

+ Salicae legis caput.

+ Salicae legis verba.

[p. 104]

terra Salica mulieres ne succedant. Extat apud Gallos libellus titulem de lege Salica praeferens, sed qui legis ipsum caput, de quo agit, omittit. Haec discrepationem ac controuersiam magnam commouit inter nostros & Gallos superioribus annis, ob Burgundiae principatum, magnaq́ue contentione sed quae in irritum cecidit omnis, agitata fuit, quando edere ac repraesentare legem Galli non potuerant, vt ex legatorum ore inaudisse se testatus est suis literis Antonius Scoonhouius praestante ingenio & eruditione vir. Non possem ⁺ autem quin aliquot hoc in loco adscribam Francorum leges, è quibus gentis sagacitas & iudicij sanitas educere ac perspici queat. Mendici per regiones vagari non permittuntor. Suos pauperes quaeque ciuitas alito. Illis, nisi manibus operentur, nullus quidquam dato. Mangones, vagabundi, et Cotiones qui imposturis homines ludunt, coërcentor. Facinorosus oculum pro prima culpa perdito, culpam iterans naso truncator: tertiò deprehensus capitalem poenam luito. Nemo militiae, socium suum aut quemlibet alium ad potandum inuitato: quòd si quis ebrius repertus fuerit, eiectus quoad culpam agnoscat, aquam libito. Plura addere supersedeo, ne quis librum me onerare legibus velle existimet, quae publici iuris factae typisq́ue inuulgatae sunt operâ & industria Heroldi. Verùm enimuero patergorum vice adijciam, neque scio qua fronte dissimulem silentio, fatalem quandam ⁺ ingeniorum morunq́ue dissimilitudinem inter Romanos & Germanos. Illîc astum & corrumpendi artes: hîc simplicitatem & pecuniae amorem magis viguisse animaduertas: vnde illîc creuerunt res, creuit potentia, creuerunt & animi aduersum viles sibi venalesq́ue animas: hîc contrâ fractum imminutumq́ue imperium, debilitatae opes, corrupta publica consilia, secutatae inde clades. Quorum exemplorum serax ⁺ posteritas est, aetasq́ue praesens imitatrix. Romani namque pecuniarum obiectis illebris occaecando: corruptelis in partes traducendo: discordias inter cognatione iunctos, ac propterea ex aemulatione, maiorumq́ue spe minùs fidos

+ Francorum leges.

+ Dissmiles ingenio Germaui et Rom.

+ Rom. corruptelae

[p. 105]

Principes, seminando alendoq́ue, in sua ipsius viscera Germanicam nationem armauere, aut rebus minùs prosperis, pacem datis pecunijs emercati fuerunt. Ista non tacuere qui illorum res memoriae prodiderunt, propterae saepenumero procerum Germanorum potentiam improbè eleuando, sed Taciti primo morsum audiamus. Vis, inquit, et potentia Regibus ex auctoritate Romana, rarò armis nostris, saepè pecunijs iuuantur. Loquitur de Germanis Principibus, quorum egestatem occultè pariter & obliquè sugillat, quòd inde procliuis ad omne scelus semita pateat, quòd animus munerum dulcedine & corruptela deprauatus, nulla honesti ratione, aut aequi respectu ducatur, sed per ⁺ nefas accommodet se voluntati eius qui dat, sub quadam specie & vmbra gratitudinis. Istam Roman. corruptelam, qua mentes venenabant, non dissimulauit aut silentio praeterijt Iulius Tutor apud Tacitum. Neque absonum à vero est, Segesten Cheruscorum ducem magno aliquo operae pretio corruptum ab Augusto admisisse Romanos in suam ditionem, passumq́ue illîc ius à togatis exerceri, fasces & virgas expediri, quod gener Arminius illi exprobrat. Non diffitetur Caesar, conscio quoque Plutarcho, se Germanos muneribus expugnasse. Videtur & Tiberius idem consilium voluisse dare Germanico, vt bello ancipiti absistens, Cheruscis alijsq́ue rebellium gentibus ad intestinas discordias solicitatis, ad triumphum rediret. Drusum haud leue decus quaesiuisse, inliciendo Germanos ad discordias, commemorat apertè Tacitus. Apud eundem Flauius Arminio fratri in colloquio proponit opes Caesaris, si se dedat permittatq́ue Caesari. Traianus etiam Imper. praemijs obsequentes sibi reddidisse Germanos, ac pecuniaria esca exatiasse legitur. Antoninum Philosophum auxiliares Germanorum copias contra ipsos Germanos pecunijs emercatum fuisse testatur Iulius Capitolinus. Herodiani historia Alexandrum Imp. eam cauponandi artem edoctum, narrat decreuisse legationem ad Germanos quae pacem suaderet, iniecta spe certa

+ Corruptela quid faciat.

[p. 106]

infinitae pecuniarum summae ab Imp. ipsis numerandae. Idem scriptor de Commodo Anton. istud testatum facit, qui pecuniariae rei copijs instuctissimus, animaduerso barbaros pacem magnis impendijs venalem habere, poscentibus nihil denegauit, quo securitatem redimeret. Horum ⁺ vestigijs institisse iudicatur Stilico Honorij Impers. socer, qui paucorum dierum spatio regiones Rheno adiacentes à capite ad calcem emensus, Germaniae Reges donis demulsit, quam corruptionem dissimulans Claudianus, poëticoq́ue ritu illi adulans, nominis sui terrore fregisse, & ad obsequium gentes feroces eum pertraxisse canit, vitata calumniae labe. Morem autem illum Germanorum pacem sic nundinantium, idem poëta clarè illis versibus perstringit:

Illi terribiles, quibus otia vendere semper
Mos erat, et foeda requiem mercede pacisci.

Consimili ratione Alanorum, qui & Massagetae, vim in se surgentium auertit Hadrianus Imp. Dionis testimonio. Eorundem motus Gratianum muneribus compressisse refert Paulus Diaconus. Quin & Procopuis lib. tertio scribit Iustinianum Imp. donis tanquam amuleto auertisse bellicam tempestatem à Langobardis ingruentem. Eundem Gepidis tributum annuum pependisse, vt bello abstinerent, memorat. Horum Germanorum siue Francorum incredibilem virtutem, ingentem corporum magnitudinem, atque in armis exercitationem praedicauit Caesar. Mirum verò & propè incredibile mihi visum illud fuit in natione manu ⁺ forti & bellicosa, quòd non fluentibus, sed strictis artusq́ue singulos exprimentibus vestimentis, ac quasi corpori circumsutis vsi fuerint, id quod oculatus testis Sidonius, eoq́ue prior Tacitus memoriae mandarunt, lato baltheo angustam aluum arctante: quum eiusmodi habitus videatur incommodus atque inhabilis in procinctu stantibus, vbi cominus ⁺ gerenda res sit, corpusq́ue agilitate flectendum, quos tamen Apollinaris emissas à se hastas saltu praeuertere, incredibilis agilitatis argumento testatur. Adde quòd & praelongis ha-

+ Stiliconis astus.

+ Francorum vestes stricta.

+ Franci agiles.

[p. 107]

stis vterentur, teste Tacito, breuestamen gladios haberent, letalibus ictibus, qui punctim fiunt, ineptos, quos patria voce Anconas illos vocasse refert Sidonius, quos ego vernaculo ⁺ sermone, adiecta aspiratione, hangers dici existimo: tametsi eriam missilium securium vsus illis fuerit, quo armaturae genere Cimbri Vandalicumq́ue genus omne hodie ad librandos destinatos ictus vtuntur: quod pulchrè ille expressit,

Excussisse citas vastum per inane bipennes,
Et plagae praescisse locum, clypeosq́ue rotare
Ludus etc.

+ Ancones quid?