Logo DBNL
De schilder-konst der oude (1641)

De schilder-konst der oude

(1641)–Franciscus Junius–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Dat eerste Capittel.

MET sulcken wt-nemende cierlijckheyt, heeft den overgroten, alwijsen Maeker van dit Al, de geschapen Wereld, bekleed, dat de Grieken midts-gaders ook de Romeynen deselvighe een-stemmighlijck sodaenigen naem hebben toe ghepast, die in sijnen eyghenen aert een cieraet* beteyckent. Oock soo heeft hy den mensche (die met recht een kleyne wereldt van d'oude‡ gheheeten wordt) niet daerom nae sijn even-beeldt kloeck ende verstandigh ghemaeckt, dat hy de kracht sijnes edelen ghemoedts nae 't exempel der beesten door gheringhe lust-tochten soude ver-breken, maer dat hem de bedenckinghe sijnes Goddelicken oorsproncks altijdt tot hooghe ende eerlicke betrachtingen soude aen-maenen. Dit ghevoelen is van oudts in de herten der menschen diep in ghewortelt; soo dat niet alleen de gheleerde maer oock d'ongeleerde het daer voor houden, dat den sterffelicken licht-ver-ganckelicken mensch d'on-sterffelickheydt anders niet en kan bekomen, als door d'oeffeninghe van de deughd. Doch in soo menigh-vuldighen keur van deughdelick bedrijf 't welck sich den mensche tot verbreydinghe sijnes naems aen-biedt, plaght yeder een sich selven met de heymelicke gheneghentheydt van sijn aen-gheboren aerd te beraedtslaeghen. Den eenen, door een gantsch loffelicke stout-moedigheydt aen-ghedreven sijnde, ver-voordert sich de maete des Hemels met sijn verstandt t' om-vanghen, ende 't on-eyndeijck ghetal der Hemelicher lichten den nae-komelinghen als een ghewis erf-deel aen te tellen*, of daer misschien iemand nae-maels dit sijn erf-recht op den selvigen voet bestondt te vervolghen. Den anderen schroomt sich met d'aller diepste ver-borghentheden der Nature te door-snuffelen: Hy en weet van gheen rusten tot dat hy eenigh-sins begrijpt het driftighe swerck van de swanghere wolcken, het vreeselick ghedommel des donders, het snel-blickende ver-schiet des blixems, en wat daer noch meer boven ende ontrent de aerde 's menschen hert wel oyt vertsaeght heeft ghemaeckt. 't En ver-veelt sulcken sinnelicken ondersoecker nimmermeer alle dese wonder wercken nauw te siften; jae 't quelt hem dat eenighe der selver nu en dan ont-sluypen; want hy en acht sich

selven tot geen ander eynde op dit Aerdtsche Toneel gebracht te sijn, dan om soodanighe wonder daeden t'aenschouwen. Anaxagoras ghevraecht sijnde tot wat eynde hy voordt-ghebracht was, heeft gheantwoort. Tot beschouwinghe van de Sonne, Maene ende den Hemel*, ende in der waerheyd, wat is doch den mensche anders als een schepsel 't welck, nae 't segghen van Quintilianus*, naast by Godt comt, ghestelt in de wereldt tot op-merckinghe van al 't ghene de Wereldt in sijnen schoot ver-vat.

2. Soodanighe dan de welcke met dese en dierghelijcke bedenckinghen op-ghenomen sijn, souden met groot recht gheoordeelt worden den ghemeynen trant van d'andere menschen op 't aller verdtste t'over-schrijden; 't en waer saecke dat die ghene noch verder gingen, de welcke dese wonderen der Nature niet alleen nae de maete des menschelicken venufts beschouwen, maer oock de ghelijckenisse der selvigher wonderen nae 't leven wonderbaarlick af-maelen. St.Chrysostomus, die van weghen de sonderlinge wel-sprekentheyd daer hy mede begaeft was den naem Ghrysostomus, dat is, Gulde-mondt ghekreghen, heeft, maeckt een wijdt-loopigh verhael der dinghen die de Schilder Konst plaght nae te boetsen; De Schilders, seght hy*, bestaen de Nature door hare Kunst uyt te drucken, nae 't vermenghen haerer verwen, af-maelende allerley ghelijckenisse der sienelicker lichamen; dus maecken sy menschen on-redelicke Schepselen, Boomen, Oorloghen, Veldt-slaeghen, Stroom-vlietende bloedt-stortinghen, Spiessen, Koninghen, ghemeyne menschen; sy maecken oock eenen Koninghlijcken Staet-Stoel, den Koningh sittende, den Barbarischen Vyandt onder sijne voeten neder-ghestort, het scherp gheslepen spits der spiessen, loopende Revieren, vermaeckelicke Beemden; in 't korte, sy bereyden de beschouwers een seer aen-ghenaeme lust-baerheydt in 't kunstigh af-beelden van aller-hande sichtbaere dinghen. d'Aenmerckinge van Isidorus Pelusieta is mede aen-merckens waerd; de Schilders, seght hy*, de welcke d'onlichamelijcke dinghen door eenighe lichamelicke ghelijckenissen af-beelden, plachten 't hoofdt der Konighen door een handt uyt de wolcken veel-tijds te kroonen, om daer mede te verstaen te gheven dat hun d'opperste vooghdije van den Hemel vergunt wordt. De wijdtlopigheydt der dinghen welcker ghelijckenissen dese dappere kunste soeckt voor te stellen, wordt op een gantsch andere wijse van Socrates verhandelt; de Schilders, seght hy*, soecken met haere verwen af te beelden verdiepte ende verhooghte,verdonckerde ende verlichte, harde ende sachte, ruyghe ende gladde, nieuwe ende oude lichaemen. Alhoewel oock d'aller grootste verscheydenheydt der coleuren meest in de bloemen ghespeurt wordt, soo is het nochtans dat dese Konst daer in mede haere kracht heeft willen betoonen: want

den vernaemden Schilder Pausias met de liefde van sijn Landts-vrouvve Glycera bevanghen sijnde, heeft dese Kunst ghebracht tot de veelvoudige veranderlickheydt der coleuren die men in de bloemen vint. Dese Glycera heeft den eersten vondt ghehadt van bloem-kranskens met een seer gheestighe aerdigheydt te vlechten: waer over den Konstenaer nauwe achtinghe nemende op dit bevalligh werck van sijn beminde Baesinne, is daer door op-gheweckt gheweest om 't Pinceel in de handt te nemen, end' alsoo na de Nature selver als in den strijdt te treden, Plin. nat. hist. lib. xxxv. cap. II. Appelles heeft oock dinghen gheschildert die niet en konnen af-gemaelt worden; als naemelick donder-slaeghen, weder-licht, blixem. Plin. xxxv. 10. Soo dat Theophylactus Simocatus hier op een oogh schijnt ghehadt te hebben, als hy seght* dat de Schilders sich onder-winden soodaenighe dinghen uyt te drucken, die de Nature selver niet en kan ghedoen.

3. So is het dan blijckelick dat onder 't ghetal van soo veele ende verscheyden Konsten door de vvelcke eenen grooten naem ende een onsterffelicke [beroe]mtheydt vervvorven wordt, dese Konste gheen van de geringhste en is, dewelcke daer af-beeldet alles vvatmen onder 't vvijde uyt-spansel des Hemels bedeckt siet. 't Is ghevvisselick een uyttermaeten groote saeck de waere verbeeldinghen van allerley roerende ende onroerende dinghen in sijn ghemoedt op te legghen; evenwel nochtans is het noch een meerder saecke datmen een levende ghelijckenisse deser inwendigher verbeeldinghen kan uytwercken, voornaemelick indien den Konstenaer niet en blijft hanghen aen dese of geene bysondere wercken der Natuere, maer liever uyt opmerkinge van d'aller schoonste lichamen die erghens te vinden sijn een volmaeckt voor-beeldt in sijn fantasije in-druckt, nae 't welcke hy sijne wercken naemaels meynt aen te richten. Hier toe dienen de woorden van eenen vermaerden Platonischen Philosophe bygebracht, de Beelt-Snijders, seght hy*, versaemelende al wat in bysondere lichaemen fraey ende aerdigh is, brenghen door de konst in een enckele naeboetsinghe van de volmaeckte schoonheydt te passe al wat sy uyt menighe schoone personagien hebben opghegaedert; ten eynde dat sy een bequame, suyvere, wel-ghemaetichde ghestalte mochten treffen, soo datmen nauwlicx sulcken volkomen schoonheydt erghens kan ghevinden, die met een wel ghewrocht Stock-Beeldt ofte Statue mach worden vergeleken, want de Konsten soecken oyt 't aller schoonste. 'tKomt hier mede seer wel over-een 't ghene Ovidius*, verhaelt in de beschrijvinghe van Cyllarus, die onder alle d'andere Centauren de schoonste was; Hy had een aengenaeme rustighheyt in sijn tronie; en voor soo vele als hy eenen mensche gheleeck, soo quam sijnen neeck, sijne schouderen, sijne handen, sijne

borst aller-naest by de prijs-waerdige Beelden der Konstenaeren. Staet oock alhier op dese gheleghenheydt aen te mercken dat Phylostratus* veeltijds de voor-treffelicke schoonheydt van d'oude Helden niet anders heeft willen voorstellen, als door een verghelijckinghe met konstighe Statuen: dit vinden wy in sijne beschrijvinge van Protesilaus, Euphorbus, Neoptolemus, als oock elders meer. Herodianus* geeft ons ins-ghelijcks te kennen, dat Bassianus (dien eenighe, nae dat hy 't Roomsche Keyserrijck bekomen hadde, Pseudantoninus noemden: andere Heliogabalus, om dat hy een Priester van de Sonne was gheweest) van sijne tijdt-genooten eenstemmichlick met d'aller schoonste Bacchus-Beelden wierd ver-gheleken; soodaenigh was de bloeyende lieffelickheydt sijnes jeughds en 't on-berispelicke maecksel sijnes lichaems, dat men 't uytghedruckte wesen sijner on-begrypelicker schoonheydt maer alleenlick in de volmaeekste Beelden kost aenwijsen. Indien ghy neemt eenen mensche van de Nature ghemaeckt. seght Proclus*, ende eenen anderen door des Beeldtstekers konst voordt ghebracht; soo en salhet nochtans niet altijdt gheschieden, dat het maecksel der Nature staetelicker schijnen sal. Want de Konst doet vele dinghen met meerder nettigheydt. Dit selvige heeft Ovidius oock eenigh-sins uytghedruckt, wanneer hy* betuyght dat Pygmalion het sneew-witte yvoor door een seldsaeme Konst gheluckighlick snijdende, het selvighe sulcken ghedaente ghegeven heeft, dat gheen soodaenighe vrouwe ter wereldt kan worden ghebraght. Blijckt dan uyt het ghene alrede verhaelt is, dat de rechte Konstenaers die in haer ghemoed een on-ver-valscht voorbeeldt der volmaeckte schoonheydt om-draeghen, doorgaens henen oock in alle haere wercken eenen sekeren glimps deser inwenwendigher verbeeldinghe plachten uyt te storten. Dat nu dit alles soo heel licht niet en valt, is kennelick ghenoech: want, nae 't segghen van Appolonius Tyaneus*, 't Beste is altijdt hard om uyt te vinden, hard om te oordeelen. 't Is oock seer wel van eenen ouden Orateur* aen-gemerekt, dat de afbeeldinghe van de voor-naemste schoonheydt d'aller moeyelickste is; aenghesien de mis-maecktheydt lichtelick door sekere merck-teyckenen kan uytghedruckt worden: de verghelijckinghe daerenteghen van de waere schoonheydt is soo weynigh ghemeyn, als de schoonheydt selver. Den wijdt-beroemden Schilder Zeuxis* verstondt seer wel dat het de Natuere noyt goed ghevonden heeft de volmaeckte schoonheydt op een eenigh lichaem te besteden; ende als sy ons yet fraeys schijnt te willen vertooghen, soo laet daer oock al wat slechts onder loopen: even juyst als of haer niets en soude over-blijven om aen andere uyt te deylen, indien sy aen een alleen gingh hangen al wat goet ende volmaeckt is, oversulcx, als desen grooten Meester voor-genomen hadde den inwoonderen van Crotona

een uytnemende schoon vrouwelick Beeldt nae te laeten, soo en vondt hy niet gheraedtsaem de geheel volmaekckt van d'aller bevallighste schoonigheydt in een lichaem te soecken, maer hy heeft vijf van d'aller schoonste Maeghden uyt ghepickt, ten eynde dat hy uyt d'ernstighe opmerckinghe der selyigher de rechte schoonheydt, die, nae 't segghen van Lucianus*, noodtsaeckelijck maer een wesen kan, moght ghevinden. 't Bestaet dan in seer goede reden 't ghene Socrates staende houdt in sijne t'saemem-spraecke die hy, nae 't verhael van Xenophon*, met den Schilder Parrhasius ghehouden heeft; Aenghesien het niet licht en is, seght hy, eenen mensche t' ontmoeten die t' eenemael uyt onberispelicke ghedeelten bestaet, soo is 't dat ghylieden uyt elck een het bequaemste op-soeckende, te weghe brenght dat de gheheele lichaemen van u geschildert voor schoon worden ghehouden.

4 Dit is dan dese naeboetsinghe, die men ghemeynelick d' Imitatie noemt, uyt welcke de Teycken-Konst, de Schilder-Konst, de Giet-Konst en al d'andere Konsten van desen aerd voord-spruyten. Oock so is 't dat dese Imitatie van Philostratus* genaemt word een seer oude vont, ende met de Nature selver wonderlick wel overeen komende. 'tBewijs hier van souden wy vaerdighlick mogen trecken uyt dien gantsch besigen yver die in de kleyne kinderkens gespeurt wordt, wanneer sy naemelick de teere verbeeldingen van haere ongeoeffende imaginatien in 'tmaecken der Beeldekens van Was ende Potaerde uyt drucken. Evenwel nochtans sullen wy dit bewijs laeten aenstaen, overmits yeder een sich selven hiervan ten vollen kan berichten, die slechts 't daeghelicksche tijdtverdrijf der kinderen wil aenschouwen; ende wy sullen teghen-woordighlijck dit maer alleen uyt Quintilianus* aenmercken dat alle die dinghen dewelcke wel oyt door de Konst voltroocken worden, haer eerste beginselen altijdt uyt de Nature plaghten te trecken. Oock soo en moghen wy in 't minste niet eens twijfelen of 't grootste deel der Konsten, ghelijck den selvighen Quintilianus ellers* spreeckt, steunt op d' imitatie, jae dat noch meer is, 't gantsche beleydt onses levens bestaet daerin, dat wy altijdt vaerdighlijck naetrachten, 't ghene wy in andere hoogh achten. Dus is het dat de kinderen den treck der letteren naevolghen, tot dat sy de Schrijf-Kunst vasthebben: Die sich tot singhen begheven, letten op de stemme haerer Leer-Meesters: De Schilders nemen haer ghemerck op de wercken van haere voorganghers: De Bouw-lieden schicken sich nae de gheluckighe ondervindinghe der gener die voor hun wel-eer de Landt-Neeringhe hebben ghepleghet. Wy sien eyndelick dat de beginselen van aller-ley wetenschappen sich doorgaens henen voegen nae 't een of 't andere voor-ghestelde voor-schrift.

5. Nu soo en behoeft sich hier niemandt van dese Konst af-keerigh

te houden, ten aensien van d'ontallicke menichte der naturelicker dingen die af-ghebeeldt worden; ghemerckt daer nerghens een Konst is welcke alles wat de Konst betreft van den Leer-Meester moet voor ghehouden worden. Ghewisselick, de wijds en sijds verspreyde nature der dinghen kan 't niet verdraeghen dat een Leer-Meester in dese Konst sijnen Leerlinghen elcke bysondere ghedaente soude gaen voorstellen: ende indien erghens yemant sulcks aenvanght, deselvighe sal, nae 't seggen van Quintilianus*, dese twee onghemacken ondergaen, dat hy sijne Leer-jonghers altijdt te vele sal voorhouden, en nimmermeer ghenoegh. Soo moeten wy dan ons selven daer mede te vrede houden, dat wy onsen arbeydt in 't eerste maer alleen besteden ontrent het afteyckenen van de voornaemste dinghen, in 't minste niet twijfelende of d'andere mindere saecken sullen daer nae van selfs ghemackelick volghen. Als Polyctus sijnen Hercules voleyndighet hadde, soo en heeft hy niet vele moeyte ontrent het Leeuwenvel ofte oock ontrent de veel-hoofdige waeter-slange te besteden. Ins-gelijcks oock als Phidias 'tBeelt van Minerva gemaeckt hadde, soo en heeft hy sich in 't maecken van haeren Schild niet seer gequollen. Daer en is niemandt die in grooter dinghen soo dapper uytmuytet, seght Quintilianus*. Dat hem d' andere dinghen van minder waerde souden begheven, 't en sy dat Phidias misschien Iupiter best van allen heeft ghemaeckt; maer dat d'andere dinghen even-wel, die tot het op-toyssel des wercks vereyscht waeren, beter van yemant anders souden ghewrocht sijn gheweest, dient dan hier wel ghelet op de woorden des grooten Orateurs: ghelijck in d'andere Konsten, seght Tullius*, wanneer de moeylickste dinghen verhandelt sijn, 't overighe niet vele arbeydt en ver-eyscht, als wesende nu licht om te begrypen, ofte oock som-wijlen den voorighen ghelijckvormigh; soo ghebeurt het mede in de schilder-Konst, dat die ghene dewelcke eenen mensche wel kan uytdrucken, met eenen oock verstaen sal hoe eenighe andere ghedaente, die hy noyt heeft leeren Schilderen, behoort af-gemaelt te worden. Soo en behoeft men oock niet te vreesen, dat hy, die eenen Leeuwe ofte eenen Stier bequaemelick schildert, het selvighe niet en soude in vele andere viervoetighe beesten ghedoen. Dit selvighe wordt mede bevestight met dese woorden van den gheleerden Quintilianus; 't staet eenen Leer-Meester toe, seght hy*, daghelicks aen te wijsen hoedanigh 't ver-volgh der dinghen sy, als oock hoe de selvighe aen elck-ander hanghen: want het onmoghelick is, al 't ghene de Konst aen-gaet, in 't bysonder voor te schrijven. Waer vindtmen doch erghens een Schilder, die al 't ghene in de nature voor-valt, heeft leeren naetrecken? nochtans sal hy, de rechte maniere der imitatie maer eens gevat hebbende, al wat hem voor-komt lichtelick af-beelden.

6. De beginselen dan deser konsten die sich met de Imitatie be-

moeyen, vereyschen geenen on-eyndelicken arbeydt; maer bieden haer selven in 't teghendeel vaerdiglick aen, te vreden sijnde met seer gemaetighde ende niet al te swaere voor-schriften der behoorelicker proportie. Ende in der waerheydt, de gantsche Schilder-Kunst wordt in dapper weynighe leer-stucken begrepen: de welcke, gelijckse heel-end al nodigh sijn den ghenen die niet te vergeefsch willen arbeyden, so moetense nochtans den aenkomelinghen op 'taller korste ende op t'aller eenvoudichste voor ghestelt worden. Wanneer men in 't teghendeel een groot ghebaer maeckt ontrent de grondtslaeghen deser Konste, soo ghebeurt het menigh werven dat de nieuwelinghen t' eenemael van de Konst vervreemden, afgheschrickt sijnde door de verdrietsaemheydt van sulck een veelvoudigh en inghewickelt onderwijs: oock soo wordt altemets haer verstandt, 't welck in 't eerste op 't aller lieffelickste gekoestert moet worden, verduft ghemaeckt door de schraelheydt van allerley opghesochte voorslaeghen: jae sy laeten haer selven somtijdts, tot groot naedeel van de Konst, dwaeselick voorstaen dat sy daer alreede boven op sijn gheraeckt, indiense slechts van buyten hebben geleert den inhoudt der grondstucken daermen soo vele van snoft en poft als of de gheheele Konst in de selvighe lagh verborgen: behalven dat menighmael oock d'aller edelste verstanden, die sich aen soodaenige wetten verbinden, seer jammerlick in haeren voordt-vaerenden loop worden ghestut, altijdt vreesachtigh ende beschroomt sijnde, nae dat sy de vrymoedigheydt die den Konstenaer meest van allen voordt helpt, quijt sijn gheraeckt. Ghelijck het dan hoogh-noodigh is, datmen de beginners eenen sekeren wegh aen-wijst; soo staet daer oock op te letten, dat den selvighen wegh slecht ende recht sy, ende indien daer erghens yemant is die in dese Konsten yet wat meynt uyt te richten, deselvighe moet het vastelick daer voor houden, datter eenen sekeren goeden ende bequamen wegh is, waer in de Nature selver van selfs vele dinghen sonder leeringhe moet verrichten; soo dat de gronden deser Konste, dewelcke den aenkomelinghen plaghten voor ghehouden te worden, niet soo seer van de Leer-Meesters schijnen uyt ghevonden te sijn, maer datse van hun alleenlick aenghemerckt ende aenghevaerdt sijn gheweest, als de selvighe by groote Meesters in 't werck ghestelt wierden. Tot het ghene wy alhier uyt Quintilianus* hebben voor ghestelt, maghmen oock de woorden van Aquila Romanus seer vvel toe passen; Schier alle dese dinghen, seght hy*, dewelcke in de grondt-stucken vervat sijn, worden by scherp-sinnighe Geesten veel-tijts in 't werck ghestelt: ende dat niet soo seer met een voor bedachte kennisse, als by gheval, soo moetmen dan alhier gheleertheydt ende opmerckinghe toebren-

ghen, dat ons dese dinghen, die sich de Konstenaers sonder voordacht laeten ontvallen, altijdt by der handt ende in onse macht lieten vinden, soo menighmael de gheleghenheydt de selvighe sal vereysschen. Wech dan met dit voorwendtsel der luyigheydt: 't is te slecht, dat wy de schuldt van onse naelaetigheyd op d'arbeydsaeme moeyelickheydt der eerster beginselen bestaen te steken; dit en kan ons in 't minste niet verschoonen; overmidts het seker gaet, dat dese Konsten sonder eenigh onderscheydt der personen ghereedt sijn alderley Konst-lievende herten nae haeren wensch te versaedigen. Soo en moeten wy oock in onsen goeden yver niet verflaeuwen door aenmerckinghe der grooter menichten die dese Konsten nae veel arbeydts noyt en hebben getroffen, want nae den aerdt deser dinghen, seght Sidonius Apollinaris*, is de wetenschap aller Konsten dies te kostelicker, hoe min ghemeyn.

7. Dat noch evenwel vele haer selven ick en wete niet wat voor eenen oneyndelicken arbeydt inbeelden, ontstaet daer uyt, dat sy dese Konsten nimmermeer so verde ghebracht konnen sien, of daer ontbreket noch altijdt 't eene of 't andere 't welck meerder arbeydt ende sorghe verwacht. De Schilder-Konst, seght Plato*, schijnt geen eynde te nemen in 't afmaelen der ghedierten, maer sy is altijdt besigh om 't ghene sy eens ter handt ghetrocken heeft meer en meer te versieren. Dies en weet sy oock van gheen ophouden. Want het onmoghelick is dat daer niet met allen meer soude toeghevoeght worden tot het ghene nu alrede uytdruckelick genoegh ende volmaeckt schijnt te wesen. Om dese reden worden daer uyt der maeten vele ghevonden die door een slaphertige wanhope 't gewight deser betrachtinghe vermijden, eerse oyt den last van dien met haere uyterste schouderen aenroeren. 't Eerste dan het welcke dese swaerhoofden hebben aen te mercken, is, dat alderley werck, nae 't segghen Vegetius*, swaer ende moeyelick schijnt, eer men 't beproeft. Ten anderen moeten sy haer selven voor d'ooghen stellen, hoe grooten macht 't menschelicke verstandt heeft, om alles wat het hertelick bejaeght t'achterhaelen; ghemerckt slechter, doch moeyelicker Konsten, het woeste meer door loopen, den opgangh ende ondergangh der sterren, nae rekenen, de Wereldt selver afmeten; jae wat isser doch, seght Max Tyrius*, 't welck der menschen onbeschroomt gemoedt niet en weet konstighlick uyt te vinden, als het daer slechts eenen lust toe heeft? Laetse eyndelick daer op letten wat voor een groote saecke het is daer sy nae staen: 'tis een Konst der Konsten die den loon haeres arbeydt wesen sal; De vermoedtheydt, seght Tullius*, is hem die soeckt schandelick, als het ghene 't welck daer gheseght wordt sonderlingh fraey is. 't Welck indiense recht begrijpen, soo sullen sy dit mede lichtelick toestaen, dat den wegh die

tot Konst leydt niet hard ende onbeganckelick en is; ghemerckt het eerste ende het grootste behulp voornaemelick in den wille bestaet. Dies worden oock d'eerste beginselen deser Konsten seer lichtelick van die ghene ghevat, dewelcke haeren wille ongheveynsdelick daer toe gheneyght vinden: ende soo wanneer yemant langhsaemlick daer in voordt vaert, deselvighe magh het sijn eyghene weder-strevigheydt danck weten: want wy sullen het eerste onderwijs kort ghenoegh vinden, indien wy maer alleen ons selven en andere niet en soecken moedt-willighlick wijs te maecken dat het eenen verdrietighlick langhen wegh is: Behalven dat oock een bequaeme maniere van onderwijsinghe alle dinghen noch al korter sal maecken. Nu daerenteghen soo is de eerste ende de meeste schuld in de Leer-Meesters, die 't futselboeck soeckende haere Leer-jonghers wonderlick geerne ophouden, niet alleen om de Leer-penninghen soo wat langer te trecken; maer ook op dat de Konste swaerder soude schijnen, ende alsoo in grooter achtinghe worden gehouden: somtijdts mede uyt enckele onwetenheydt ende naelaetigheydt in 't onderwijsen. De naeste schuldt moeten wy in ons selven soecken, aenghesien wy altijdt liever blijven hanghen aen 't ghene wy alrede geleert hebben, dan dat wy souden voort spoeden tot die dinghen daer wy noch onervaren in sijn. Wy bekorten ons selven daerenboven in onsen eyghenen tijdt, en 't ghene wy aen dese vrye Konst hanghen is gaer weynigh; want den ydelen arbeydt van besoecken ende besocht te worden ontleent ons ettelicke goede uyren, die wy seer onnuttelick verpraeten in nietighe show-spelen, tijdtquistende maeltijden, vaddighe slaep-lust, dwaese bejagh van alderhande tijdtverdrijf, d'onghemaetighde sorghe onses lichaems, 't straetslingheren, 't herwaerdts en derwaerdts reysen, gaen oock al met een goedt deel onser daeghen sachtelick henen strijcken: dat ick niet en spreke van de geylheydt, dronckenschap, en d'erghelijcke beestelicke lusten meer die 't lichaem soo gheweldich met haeren schaedelicken staertsleyp omstellen, dat het soo een kleyn overschot van tijd niet wel besteden kan. Dus is het dat wy ons leven gantsch achtelooslick aenstellen, en noch schaemen wy ons niet te klaeghen dat de beginselen der Konste langh sijn, ende den tijdt wonderlicken kort. 't En schort ons dan aen geenen tijdt, jae wy meughen 't onse eyghe slordigheydt wijten, dat wy tijdt te kort komen; want in dien wy onsen tijdt profytelick sochten aen te legghen, wy souden moeten bekennen dat wy tijdts ghenoegh hebben; overmidts ons niet de daeghen alleen ledighen tijdt aenbieden, maer selfs oock de nachten, als welcker lenghde beyde bequaem is onsen slaep-lust te boeten, ende boven dien oock

onse verbeeldinghen door een sombere stilligheydt te verwecken. Ghelijck dan in 't reysen die-ghene de welcke vaerdighlick sonder eenigh uytstel voordt vaeren, de helft vroegher tot de ghewenschte plaetse komen; dan die ghene dewelcke haere reyse ter selvigher stond aenghevangen hebbende, haeren tijd vertrantelen ende sonder achterdencken ter sijden afdwaelen om erghens een verkoelende boom-schaduwe ofte oock een lieffelicke fonteyne by den wegh te ghenieten; soo is het oock in 't stuck deser Konsten bynae onuytsprekelick hoe grooten verschil datter is tusschen de luye draelaerds en vlijtige menschen. Soo is het dan in dese ghelegenheyd eenen gantsch leelicken mis-slagh dat wy van de moeyelickheydt deser Konste een oordeel bestaen te strijcken, niet soo seer uyt den tijdt onses arbeydts, als wel uyt den tijd onses levens. Ondertusschen moeten wy dit altoos met Quintilianus* bekennen, dat ons d'oude soo vele Meesters en soo vele exemplen hebben naeghelaten, dat dese onse eewe met recht voor d'alder gheluckighste ghehouden mach worden, als de welcke uyt den suyren arbeydt der voorigher Meesters volkomen onderrichtinghe haelen kan.

8. Niet teghenstaende dan het blijckelick is dat de eerste beginselen niet al te hardt sijn, ende dat wy daer toe geenen tijdt ontberen, soo sal nochtans yemant de reden sijnes onlusts daer op lichtelick steken dat het ten aensien van de volmaecktheydt deser Konste een overgroote vermetelheydt schijnt te wesen daer nae te willen aenstaen, jae dat het oock t'eenemael onmoghelick is in dese Konsten volmaeckt te sijn. Den sulcken moet dit voor eerst tot antwoordt ende tot opweekinghe haerder naerstigheydt dienen, dat het teghen de nature der dinghen niet en strijd, dat yet 't welck van te vooren noyt ghebeurt is, wel oyt ghebeuren soude; ghemerckt alle dese dinghen die nu ter tijdt groot ende aenmerckelick sijn, wel eer eenen sekeren tijdt ghehadt hebben datse niet en waeren, soo en behoeft dan niemant te suylooren en den moedt verlooren te geven, die beneffens de goede toe-gheneghenheyd tot dese Konsten, niet alleen gheleghenheydt des tijdts, maer oock de bequaemheydt sijnes verstandts, de ghesontheydt des lichaems, d'onderwijsinghe van eenen trouwen Leer-Meester tot hulp heeft; want al waer 't schoon saecke dat hem den lof der hooghster volmaecktheyd ontgingh, soo is het nochtans prijselick op den tweeden en derden trap boven andere uyt te muyten. 't En is gheen kleyne eer seght Columella*, van een groote saeck, hoe meynigh het oock wesen magh 't ghene men daer van besit, deelachtigh te worden ghemaeckt. 't Is dan een dapper onvast ende ongherijmt besluyt, 't welck eenighe maecken, segghende, dat het onnodigh is veel arbeydts aen te wenden daer men voorslaghs weten, dat

de volmaecktheydt niet en kan worden ghetroffen. Dit besluyt, segge ick, gaet seer los. Aenghesien die ghene selver de welcke wel oyt voor de beste Konstenaers vernaemt sijn gheweest; noyt daer toe geraeckt souden hebben, 't en waer saecke dat sy eenen moedt-grijpende vastelick hadden ghehopet noch al beter te doen dan d'alder beste die voor hun lieden waeren; ende of sy schoon d'alder volmaeckste niet en achterhaelden ende voorby ginghen, dat sy nochtans d'eere souden hebben van aldernaest by de selvighe te komen, oock soo wordt daer selfs uyt het middelmaetigh gebruyck deser Konst ghenoeghsaem profijt ghetrocken: Want soo wie de wercken der onvolmaeckter Konste met d'alder volmaeckste wil verghelijcken, deselvighe sal bevinden dat den arbeydt soo wel van d'eene als van d'andere altijdt beloont is geweest. Ende alhoewel het alhier seer licht soude vallen, met oude ende nieuwe exempelen aen te wijsen dat dese Konst boven alle andere Konsten de goede gunst van d'alder machtighste Koninghen, groote schatten, de teghenwoordighe ende toekomende eere den ghenen diese recht wel oeffenen toebrenght, soo achten wy nochtans dat het ghewagh van soodaenige belooningen met de waerdicheydt deser Konste niet te wel over een komt, als de welcke haer voornaemste vergenoegen schept in 't gansch lieffelicke vermaeck 't welck sy in haer eyghen selven besit. Doch hiervan sullen vvy op een andere gheleghenheydt breeder spreken. Nu vvenschen vvy maer alleen dat alle de ghene die 't met de Konst vvel meynen, de bedenckinghe deser belooninghe op een sijde stelden, ende haere ooghen alleenlick sloeghen op de uytnemenheydt van dese hooch gheduchte Konst. 't Welck doende, soo sullen sy buyten tvvijfel tot den hooghsten trap der volmaecktheydt opstijghen, of ten minsten sullen sy vele onder haere voeten sien 't onder-blijven.

9. De Poëten plachten doorgaens henen in den aenvangh haerer vvercken de hulpe van de neghen Musen aen te soecken, ten eynde dat haere ghedichten niet anders als een Vloedt-Beke ghemackelick daer henen souden stroomen: de Konstenaers insghelijcks moghen het selvighe in 't begin haerer betrachtinghen seer bequaemelick doen. Soo en sal het hun oock niet onprofijtelick vvesen 't soete gheselschap deser neghen Maeghden te begroeten; niet soo seer om van de selvige eenen goeden voordtgangh haeres voornemens af te smeecken, als vvel om uyt d'eygenschap haerer naemen met Fulgentius de verscheyden trappen aen te mercken die den Konst-gierighen Leerlingh tot de volmaecktheydt deser Konste aenleyden. d'Eerste, seght Fulgentius*, is Clio; de welcke dese benaeminghe ghekreghen heeft uyt een Grieks woordt,

't welcke enen goeden naem ende faem beteyckent; soo dat ons met desen naem d' eerste beweginghe die ons tot het leeren aendrijft te kennen wordt ghegeven; aenghesien de wetenschap der Konsten meest ghesocht wordt om sijn eere daer door te verbreyden. De tweede is Euterpe, dat is goedt vermaeck toebrenghende; want ghelijck den eersten trap daer in bestaet, datmen de wetenschap soeckt, soo volght daer op dat yemant sich daer in vermaecke dat hyse soeckt. De derde is Melpomene; dat is, den aendacht vestende; want ghelijck den wille voor gaet, ende 't verlanghen daer opvolght, so bestaet het derde daer in datmen met eenen aendachtighen ernst aendringht om 't ghene daermen van selfs nae verlanght te bekomen. De vierde is Thalia; dat is, 't begrijp; want dit moet op den aendacht nootsaeckelijck volghen. De vijfde is Polymnia; dat is, t'onthouden der dinghen, 't welck in de memorie bestaet; want nae 't begrijp wordt daer vereyscht dat wy de begrepen dinghen wel onthouden. De seste is Erato; dat is, vindende yet ghelijcks; overmidts het nae 't begrijp en nae de memorie verwacht wordt dat den Konstenaer yet wat het welcke aen begrepen dingen gelijck sy uyt sijne eygene herssenen soude voordtbrenghen. De sevenste is Terpsichore; dat is, vermaeck nemende in 't onderwijs, want nae 't uytvinden der dinghen moet men de selvighe onderscheyden, om wel daer van te oordeelen. De achtste is Vrania; dat is, Hemelsche; aenghesien men nae 't onderscheydt des oordeels 't eene verkiest en 't andere verfoeyt, 't welck een gantsch Hemelsche verstandt vereyscht. De neghenste is Calliope, dat is, wel uyt druckende. Soo is dit dan 't gantsche vervolgh. 't Eerste is, datmen nae de leeringhe haeckt. Het tweede, datmen eenen sonderlinghen lust schept in dese begheerte. Het derde is, ernstelick te bejaeghen het ghene men lieft. Het vierde is, datmen recht-wel begrijpt 't gene dus opgespeurt wordt. Het vijfde is, t' onthouden wat men alrede begrepen ende verstaen heeft. 't Seste is, datmen uyt sijn eyghen hoofde 't een of 't ander versinne, 't welck met het ghene wy begrijpen over een komt. Het sevenste is, met een gesondt oordeel 'tghene wy dus versinnen t'over-wegen. Het achste is, dat men t' aller bequaemste verkiest uyt het ghene wy met een rijp oordeel hebben ghesift. Het neghenste is, datmen volkomelick uytdruckt wat ons oordeel voor 't beste ghekeurt heeft.


Vorige Volgende