Kampvuren langs den evenaar

[p. 207]

Hoofdstuk XIII. Het beest van de Rivier.

VREEMD en onherbergzaam, vijandig haast, is het land der Lobi. Hier en daar zich verheffend tot flauw gebogen heuvelreeksen, in het zuiden wat bergachtig, is het voor het grootste deel vlak als de spiegel van een meer. In den regentijd, die hier guur en kil kan zijn, vervloeit het eentonige land tot een uitgestrekt moeras, waar het water nauwelijks in den harden bodem dringen kan. In den drogen tijd echter, wanneer de boomen dorrend in de heete savanne staan, is het eenzame land in een laaiende vlakte herschapen, waar het stof in dikke wolken opwarrelt als de storm over de wildernis giert.

Het land der Lobi ligt hemelsbreed gerekend ongeveer 600 kilometer noordelijk van Grand Bassam, in de streek onmiddellijk ten westen van de Zwarte Volta, en maakt deel uit van den Bestuurskring Gaoua van de voormalige kolonie der Boven-Volta, die sedert eenige jaren in de Ivoorkust is opgenomen. Het is een arm gebied, dat in zijn geheel tot de savannezône behoort. Werkelijke bosschen zijn er zeldzaam, en eigenlijk alleen langs de rivieren in het zuiden als zwak ontwikkeld gallerijwoud aanwezig. De bodem, die voor een groot gedeelte uit roode laterietmassa's bestaat, is er weinig vruchtbaar, en zelfs de sobere savanne-vegetatie vindt er in uitgestrekte gebieden nog maar een karig bestaan, zoodat de Lobi-savanne veelal slechts een vlakte vormt, die met hoog opgaande geel-groene grassen, waarin men tot de heupen of soms nog verder wegzinkt, is overwoekerd.

Wanneer men vanaf den heuvel, waarop de bestuurspost van Gaoua gelegen is, rondziet over deze grasvlakte, die, vergeleken met de oerwouden van het zuiden, van de boschzône van de Ivoorkust,

[p. 208]

wellicht de dichtste van geheel West-Afrika, een uiterst armelijken indruk maakt, dan komt het den toeschouwer voor, of daar beneden een kudde reusachtige donkere dieren al grazend door de savanne trekt. Zoover de blik reikt, liggen kleine boomgroepjes of enkele losstaande struiken als uitgestrooid over de vlakte, zoodat het landschap als geheel genomen, den indruk maakt van een verwilderd en slecht beplant park.

En daar tusschen door, regelloos verspreid over de onmetelijke savanne, liggen 'n aantal ongeveer rechthoekige leemen constructies van 4 tot 5 meter hoogte, die op het eerste gezicht den indruk maken van kleine versterkte forten en inderdaad met hun kanteelen en bastions en hun merkwaardige afgeronde vormen voor een bedriegelijke imitatie - zij het op zeer verkleinde schaal - van onze vroegmiddeleeuwsche versterkingen zouden kunnen doorgaan. Deze geheel uit leem opgetrokken bouwwerken zijn de woningen van de bevolking van deze streek, en worden gewoonlijk met het Dioula-woord soukkala aangeduid.

De soukkala's zijn leemen forten van meestal zeer uniforme, weinig varieerende afmetingen, waarvan de muren bestaan uit ongeveer zes horizontale leemen banden van ca. ½ meter hoogte en omstreeks gelijke dikte. Deze zijn zoo aangebracht, dat elke volgende laag tegenover de onderliggende iets naar binnen inspringt, waardoor de constructie een eenigszins pyramidalen vorm krijgt, die door de afslijpende werking van het klimaat weldra tot een conischen wordt afgerond. De soukkala's zijn gedekt met platte daken uit hard aangestampte aarde, die op een steunwerk van stammen en rijshout rusten. Een enkele lage poortvormige opening, die met balken en stammen kan worden afgesloten, geeft toegang tot het inwendige, dat duister is en rookerig, en gewoonlijk door leemen wanden in een aantal kleine vertrekken is verdeeld.

Het interieur der soukkala's is doorgaans uiterst bedompt, en herbergt, naar ik uit persoonlijke ervaring herhaaldelijk kon vaststellen, behalve zijn menschelijke bewoners en eenige runderen, die in een afzonderlijk als stal dienend vertrek zijn ondergebracht - een niet te tellen leger van ongedierte, te gevarieerd om te beschrijven,

[p. t.o. 208]

[p. t.o. 209]

[p. 209]

maar dat in zijn veelheid van soorten en vormen één eigenschap gemeen heeft, n.l. geschapen schijnt te zijn om den mensch - en vooral den blanken mensch - te kwellen.

De inboorlingen van het gebied, die zich in een aantal scherp onderscheiden stammen laten verdeelen, waarover hieronder nader gesproken wordt, vormen een volk van landbouwers, die met de hak het veld bewerken en hoofdzakelijk mil en mais verbouwen. Daarnaast komt echter op vrij groote schaal veeteelt voor, en zooals ik reeds opmerkte, treft men zelfs in de kleinste soukkala's, behalve een hoeveelheid kleiner vee, dat schapen, geiten en soms zelfs varkens omvat, altijd nog wel een of twee runderen aan. Men krijgt echter sterk den indruk, dat de veeteelt in dit savannegebied niet van ouden datum is. Het valt namelijk op dat er eigenlijk van het vee geen gebruik gemaakt wordt. Slechts zelden - praktisch alleen bij feesten en plechtigheden - worden runderen geslacht, en ook de melk wordt door de inboorlingen zelf niet gewonnen. Gewoonlijk is de toestand namelijk zoo, dat de runderen die in de savanne grazen, gehoed worden door vreemde herders, Foulas, die in dienst der inboorlingen zijn, en als loon voor hun diensten het recht hebben de dieren te melken. Het vee vertegenwoordigt voor de Lobi dus een soort rustend kapitaal.

De Lobivolken, waaronder ik in 1935 een uitgebreid onderzoek uitvoerde betreffende den samenhang van dit stammencomplex met andere groepen, bestaan uit een aantal stammen, waarvan de Lobi zelf de voornaamste genoemd kunnen worden. Nauw verwant met hen zijn vooral de Birifor, doch ook de Oulé, de Dorossié, de Gan en de Téguessié of Lorhon behooren tot dezelfde groep. In totaal omvatten deze stammen nagenoeg 150.000 zielen, waarvan de Lobi om en nabij de helft uit maken. Na hen volgen de Birifor met ongeveer 45.000 zielen.

Wanneer men de Lobi-savanne doortrekt, hetgeen alleen met behulp van een dragerskaravaan mogelijk is, valt het den reiziger op, dat de Lobi - en hetzelfde geldt voor de overige ‘Lobiden’ - eigenlijk geen dorpen bezitten, maar in letterlijken zin in diaspora leven, verstrooid over hun woongebied. Hun soukkala's zijn zonder eenige

[p. 210]

regelmaat over het land verspreid, en slechts zelden ontmoet men een begin van woninggroepeeringen die men met eenig recht een dorp zou kunnen noemen. De oorzaak van deze verspreiding - die echter voorbestemd is allengs te verdwijnen en zich in de vorming van werkelijke dorpen op te lossen - ligt in de merkwaardige, hoogst individualistische mentaliteit der Lobi. Het Lobivolk bezit - terecht - een zeer ongunstige reputatie. Een menschenleven telt niet veel in de savannen langs de Volta en wanneer men deze stammen als wreed en moordzuchtig afschildert, dan doet men hen geen onrecht, integendeel, benadert men slechts een klein gedeelte van de rauwe waarheid. Het is een feit dat door alle koloniale autoriteiten wordt toegegeven, dat in het Lobigebied een moord niet of nauwelijks als misdaad wordt beschouwd. Zoo ruw zijn de zeden onder deze wilde Voltastammen, dat een jonge man er geen enkel bezwaar in ziet, en het zelfs als een eervolle verrichting beschouwt, om een willekeurigen medemensch, met wien hij twist, noch ongenoegen heeft gehad, hetzij iemand uit zijn omgeving, hetzij een vreemdeling dien hij niet eens kent, en die toevallig in de streek verzeild is geraakt, met eenige pijlschoten uit den weg te ruimen. De drijfveer van dergelijke daden is de zucht zich te onderscheiden, en de veelbegeerde reputatie van een menschendooder, van een belangrijk mensch, te verwerven, waarbij het den moordenaar geheel onverschillig laat, of een man, vrouw of kind zijn slachtoffer is. De archieven van de bestuursposten van deze streek memoreeren tal van dergelijke feiten, waartegen de Fransche Administratie, die genoemde gebieden eerst sedert korten tijd onder direct - militair - Bestuur heeft geplaatst, met tact, doch tevens met onverbiddelijke gestrengheid optreedt, wanneer ze haar worden medegedeeld.

Van al de Afrikaansche volken, die ik in den loop der jaren heb leeren kennen, is er geen een, welks handelswijze en opvattingen op bijna elk zedelijk gebied zoodanig in botsing komen met onze christelijke begrippen van recht en moraal. Het is geen zeldzaamheid, dat een Lobiman zich alleen of vergezeld van een paar vrienden, op weg begeeft met het vooropgezette plan een daad van

[p. 211]

geweld te stellen. In den loop van den nacht verlaten zij hun soukkala en begeven zich, gewapend met hun groote houten bogen voorzien van zware met ijzer gepunte pijlen, naar een naburige woning. Het kost een geoefend inboorling slechts weinig moeite deze te beklimmen, en boven gekomen, op het platte dak, waar in den drogen tijd de inboorlingen dikwijls in de open lucht overnachten om de drukkende hitte van de benauwde leemen vertrekken beneden te ontkomen, schieten de indringers den eersten den besten mensch dien zij er aantreffen, met hun pijlen neer, waarbij ze in het duister gewoonlijk niet eens kunnen onderscheiden wie hun slachtoffer is en dit eerst den volgenden dag van anderen moeten vernemen. In triomf trekken zij dan naar de eigen woning terug, en leggen op het platte dak een groot vuur aan, om de gansche omgeving in hun glorie te laten deelen en den volke te berichten, dat zij een mensch hebben gedood.

Kort voor mijn aankomst in Galgouli, in het zuidelijkste deel van het Lobigebied, deed zich een geval voor, dat duidelijk de bloeddorstige mentaliteit van deze inboorlingen, die waarschijnlijk van alle Afrikaansche volken het laagste moreele niveau innemen, tot uitdrukking brengt.

Twee jongelieden waren op jacht in de omgeving van hun ‘dorp’ en merkten nabij een beek een vreemdeling op, een Birifor, die daar eveneens op jacht was. Ze legden zich in hinderlaag, en toen de man binnen hun bereik kwam, doorschoten ze hem met hun zware pijlen. Ze lieten hun slachtoffer, dat ze niet kenden, liggen, en keerden terug naar hun soukkala. Daar aangekomen, vertelden ze hun daad, waarop een aantal jonge meisjes van den stam, gewapend met stamphouten, naar de plaats van den moord gingen, het lijk van den Birifor met de knotsen bewerkte tot het in een onherkenbare massa veranderd was, om het vervolgens aan een touw naar het dorp te sleepen waar een groot feest werd aangericht. Door een toeval kwam de zaak ter oore van de Fransche Autoriteiten, die vanzelfsprekend een streng onderzoek instelden, waarvan ik den uitslag niet meer heb vernomen.

Niet alleen de mentaliteit van den jongen man is op bloedvergieten

[p. 212]

ingesteld, doch merkwaardigerwijze blijkt ook de vrouwelijke psyche van dezelfde gedachte doordrongen. Het Lobimeisje laat er tegenover haar vereerders geen twijfel over bestaan, dat zij slechts dien man haar gunsten waardig zal keuren, die zich door bloedige daden onderscheidt en zich een reputatie als dooder van menschen gevestigd heeft.

Dat het voor de administratie buitengewoon moeilijk is om in zulke toestanden verbetering te brengen, spreekt van zelf, temeer daar het individualistische, onafhankelijke karakter der inboorlingen en de uiterst losse structuur der samenleving - als men deze hier nog met dit woord mag aanduiden - de naspeuringen belemmert en bovendien tal van moordgevallen nimmer aan de autoriteiten bekend worden gemaakt.

De inboorling, wien het begrip gezag geheel vreemd is, geeft er de voorkeur aan zulke zaken in eigen beheer af te handelen, en aldus ontstaan familieveeten, die soms meer dan een eeuw oud zijn, en waarvan dikwijls niemand meer den oorsprong kent. In de laatste jaren is onder den invloed der missie, die hier echter nog in een beginstadium verkeert, en vooral door een tactvolle en tevens krachtige administratie, reeds een duidelijke verbetering merkbaar, hetgeen zich bovendien in een verheffing van den algeheelen socialen en economischen toestand der bevolking weerspiegelt.

Het Lobi-gebied kenmerkte zich vroeger door de bijna volledige afwezigheid van zulke cultuuruitingen, die de samenwerking van een belangrijk aantal individuen vereischt. Een centraal gezag was geheel onbekend. Stamhoofden kende men niet; de maatschappij bestond in feite slechts uit los samenhangende families, die zich door geen enkel gezag of hoofd gebonden achtten. De tegenwoordige hoofden, en de heele administratieve hiërarchie van het gebied zijn dan ook creaties van de Fransche administratie, en meer en meer ordent de samenleving zich nu onder den pacificeerenden invloed der kolonisatie. In dit opzicht is de ontwikkeling der markten een merkwaardig criterium.

Nu de toestanden allengs rustiger worden - maar nog verre van het ideaal verwijderd zijn! - en de publieke veiligheid minder te

[p. 213]

wenschen overlaat, komen de inboorlingen, die enkele tientallen jaren geleden er onder geen beding toe te brengen waren hun streek te verlaten en zich zelfs van hun naaste omgeving nauwelijks een voorstelling konden vormen, er meer toe zich te verplaatsen, zelfs te reizen. De markten, die vroeger wel bestonden, doch alleen locale beteekenis hadden, worden nu meer bezocht en op sommige ervan zag ik zelfs inboorlingen van verschillende stammen tesamen komen, wat vroeger veelal onmogelijk zou geweest zijn. Daden van geweld op deze markten zelf behooren tot het verleden, en men krijgt den indruk, dat de inboorlingen allengs zelf het rustiger leven beginnen te waardeeren.

Historisch is van de Lobiden uitermate weinig bekend. Geschreven berichten over hen, bijvoorbeeld van oude zeevaarders, ontbreken, aangezien het gebied ver van de kust verwijderd ligt; maar zelfs wat het recente verleden aangaat, zijn de eenige gegevens waarover men beschikt, mondelinge overleveringen, waarbij de inboorlingen een zeer goed ontwikkeld geheugen blijken te bezitten voor namen, feiten en verwikkelingen, doch waarbij men vaststelt dat elk begrip van exacte dateering hun volkomen ontbreekt.

Men kan echter als vaststaande aannemen, dat de Lobi in het gebied waar ze nu wonen vreemdelingen zijn, en eerst ruim anderhalve eeuw geleden zich in deze streek hebben neergezet, komende uit het oosten, van de andere zijde van de Zwarte Volta, uit het gebied, dat men heden ten dage kent als de Northern Territories van de Gold Coast Colony. Het zal omstreeks 1780 geweest zijn, dat de voorouders der huidige Lobi, door voedselgebrek, en wellicht ook door het opdringen van andere stammen gedreven, de Volta overtrokken. Van hun geschiedenis vóór dien gedenkwaardigen overtocht is, afgezien van enkele namen, niets hoegenaamd bekend. Ze kwamen, zegt hun overlevering, aan in een onbewoond gebied, waar ze echter sporen van vroegere bewoning vonden, in den vorm van ruïnen van steenen woningen, een bouwwijze, die hun zelf vreemd was. Het is wellicht goed er hier eens op te wijzen, dat over het algemeen de negers niet de kunst verstaan van het bouwen in steen, zoodat zelfs de allereerste beginselen van de eigen-

[p. 214]

lijke bouwkunst-in-strikten-zin hun onbekend zijn. Geheel afgezien van de Egyptische en andere Noord-Afrikaansche beschavingen, zijn er slechts enkele punten in Afrika aan te wijzen, waar deze regel niet opgaat en men resten van steenen bouwwerken heeft aangetroffen of nog in gebruik vindt, die met eenige zekerheid aan negers kunnen worden toegeschreven.

Op de eerste plaats behooren hiertoe de algemeen bekende en uiterst belangrijke Rhodesiaansche ruïnes, waarvan die van Zimbabwé, die mogelijk aan de Monomotapa's moeten worden toegeschreven, de voornaamste zijn. Daarnaast echter zijn de over het geheele gebied der Lobi verspreide ruïnes te noemen, die noch in omvang, noch in bouwtrant, noch in beteekenis met de Rhodesiaruïnes vergeleken kunnen worden - en evenmin een hoogen ouderdom kunnen bezitten - doch voor de geschiedenis van de streek zelf een groote historische waarde hebben. De Fransche geleerde Labouret, die jaren lang als bestuursambtenaar in de streek heeft gewoond, en wiens oordeel toonaangevend is, schrijft de Lobi-ruïnes toe aan den stam der Coulango, die thans zuidelijk van de Lobi wonen, doch vroeger een meer noordelijke woonplaats moeten hebben gehad. Zonder mij in deze een oordeel te willen aanmatigen waar op mijn geringe persoonlijke studie van het onderwerp zeker geen aanspraak geeft, meen ik toch te moeten opmerken, dat, met aan te nemen dat de Coulango de bouwers van deze geheimzinnige ruïnen zijn, niet alles is verklaard. Op de eerste plaats blijft het opvallende feit bestaan, dat de tegenwoordige Coulango, die nu in een streek huizen die in tal van opzichten aan hun vroegere woonplaats gelijk is, thans niet meer in steen bouwen. Daarnaast valt op te merken, dat er behalve de Lobiruïnes, nog andere sporen van steenen bouwwerken in West Afrika worden aangetroffen, die in de litteratuur nog niet zijn vermeld.

Tijdens de expeditie die mijn vrouw en ik in 1939 ondernamen door het eenzame gebied der Oostelijke Tendavolken, gelegen aan de noordflanken van het Fouta Djallon-gebergte in het noorden van Fransch Guinea, troffen wij in verschillende dorpen van den stam der Bassari leemen hutten en verdere gebouwen aan, sommige

[p. 215]

in den vorm van ruïnes, andere echter van recente constructie, die opgetrokken waren op soubasementen van opgestapelde steenen, gewoonlijk meer dan een meter hoog, welker bouw opvallend herinnerde aan de ruïnen van het Lobiland, die ik eenige jaren vroeger kon bestudeeren. Er is echter nog meer. Te Boussoura, waar het hoofd Mamadou Alpha resideert, vonden wij in de onmiddellijke nabijheid van zijn woningcomplex de resten van een groot steenen gebouw, dat, naar ik van diens familie vernam, vroeger de woning was geweest van Tyerno Ibrahima, vader van den tegenwoordigen regent te Boussoura, een Foulah, die deze behuizing van zijn voorouders had geërfd. Daar dus zoowel de Foulah als de Tenda, althans de Bassari, in dezelfde streek het bouwen in steen hebben gekend, krijgt het probleem der Lobiruïnes een ingewikkelder aspect dat men het tot nog toe heeft toegekend.

Het passeeren van de Voltarivier, nu anderhalve eeuw geleden, schijnt in het bestaan dezer stammen een keerpunt te hebben gevormd, een feit, dat voor hen in beteekenis gelijk stond met het vertrek uit Egypte van het volk der Joden. De rivier de Volta, die in hun denken langzamerhand een min of meer goddelijk karakter heeft aangenomen, speelt nog heden ten dage een uiterst belangrijke rol in het gedachtenleven dezer stammen. Nog steeds knoopen zich al hun religieuze plechtigheden aan aan dezen overgang van de Rivier.

Op de leemen altaren, die in geen enkele soukkala ontbreken, sommige op onmiddellijk opvallende plaatsen en van grooten omvang, andere alleen vindbaar voor den aandachtigen bezoeker, ontbreekt zelden een aarden pot met water en leem afkomstig van de Volta, en voor den ingang der soukkalas treft men dikwijls een offerplaats aan, bestaande uit een steenen pot met een merkwaardig decor van uitstekende steenen doorns, waaromheen zich een opstapeling bevindt van takken en hout, dat gesprokkeld of gesneden werd aan de oevers van de Heilige Rivier.

Van uitzonderlijk belang zijn de plechtigheden en gebruiken, die men samenvat onder den naam Dyoro.

Onder de Lobi, de Birifor en eenige der met hun verwante stam-

[p. 216]

men bestaat een organisatie, die den naam van Dyoro draagt. Wat over de Dyoro bekend geworden is, dankt men bijna geheel aan de onderzoekingen van den reeds genoemden geleerde Labouret, die gedurende zijn jarenlange verblijf in het gebied er in geslaagd is het vertrouwen te winnen der uiterst wantrouwende en, zooals we reeds geconstateerd hebben, sterk asociaal georiënteerde Volta-volken. Wat hier over deze ingewikkelde aangelegenheid wordt meegedeeld, berust voor een klein deel op geringe persoonlijke ervaringen tijdens mijn onderzoek in het Lobigebied opgedaan, doch in hoofdzaak op de resultaten van Labourets studies.

De Dyoro is een organisatie, welker plechtigheden wel is waar niet voor iedereen zonder meer open staan, maar die - zoo denkt Labouret er tenminste over - den naam van geheim genootschap toch niet verdient. Deze kwestie latende voor wat ze is, wil ik echter opmerken, dat de Dyoro, naast aanzienlijke verschillen, toch ook onmiskenbare overeenkomsten vertoont met 'n geheime organisatie die wij boven hebben leeren kennen, en die haar zwaartepunt veel westelijker heeft dan het Lobigebied: de Poroh. De overeenkomst is zelfs zoo groot, dat men zich afvraagt of zelfs niet de naam Dyoro met dien van de Poroh samenhangt, een kwestie die africanisten moeten uitmaken.

Hoe dit ook zij, de Dyoro is evenals de Poroh een initiatiegenootschap, welker riten culmineeren in een zevenjaarlijksch wijdingsfeest aan de oevers van de Zwarte Volta.

Het begin van de Dyoroceremoniën, die zich over vele maanden uitstrekken, schijnt immer hetzelfde te zijn: een jonge man, daartoe door de Ouden van de Dyoro aangewezen, huwt een meisje van zijn stam, en zoodra hun een kind geboren is, gaan boden door het gansche land om de komende plechtigheden aan te kondigen en de wijdelingen op te roepen. De jonge vrouw symboliseert de rivier, en de mare die de boden door het land rondbrengen, is dan ook deze: dat de Rivier heeft gebaard. Ik houd het voor waarschijnlijk, dat de jonge man de verpersoonlijking is van de Aarde, die met de Rivier de voornaamste godheden van het uitgebreide Lobipantheon vormen, en dat dit ritueele huwelijk, de vereeniging

[p. 217]

van de Rivier en de Aarde, als een fertiliteitsrite kan worden opgevat, hoewel, ethnologisch bezien, aan de aarde daarbij veeleer een vrouwelijke rol toekomt, dan een mannelijke. Ik baseer deze veronderstelling op het door Labouret vastgestelde feit, dat de jonge man steeds gekozen wordt onder de nakomelingen van die families die het eerst de Volta overstaken en zich als eersten in het nieuwe gebied neerzetten, en aldus meesters werden van het land. Deze ‘meesters van het land’ spelen in het Lobigebied nog altijd 'n belangrijke rol. Nog steeds worden zij beschouwd als diegenen wien het beschikkingsrecht over den grond toekomt. Wil een Lobi een bepaald stuk land, dat schijnbaar aan niemand toebehoort, in gebruik nemen, dan is daartoe de toestemming van deze families noodig.

Nadat zich verschillende plechtigheden van meer locale beteekenis hebben afgespeeld, trekken de toekomstige wijdelingen, die zich bij de plaatselijke Dyoropriesters hebben aangemeld, vergezeld van hun gansche familie, en geëscorteerd door nagenoeg de geheele bevolking van de streek, in optocht naar de rivier.

Het is of in dezen tijd, waarin de Lobi hun hoogste religieuze feesten vieren, iets herleeft van een oude saamhorigheid. Gedurende de Dyorofeesten heerscht er een Godsvrede over het land. Oude veeten tusschen families en soukkalas worden - tijdelijk - opgeschort en hij, die het wagen zou in dezen tijd een bloedige daad te stellen, zou zeker de wraak van de Aarde te duchten hebben, waardoor hij met een ongeneeselijke ziekte bedreigd wordt.

De tocht naar de rivier, die voor de meeste dorpen - waarmee in overeenstemming met het bovenbesprokene, de wat dichtere agglomeraties van de soukkalas bedoeld worden - slechts enkele tientallen kilometers verwijderd is, beteekent niet alleen een religieuze plechtigheid, maar tevens een feest. Alleen de toekomstige wijdelingen, die zoowel uit jongens als meisjes bestaan, wier leeftijd varieert van 7 tot 16 jaar, nemen met een angstig hart aan den tocht deel. De oudere geinitieerden trachten ze zooveel mogelijk bevreesd te maken door lugubere verhalen. Al maanden lang hebben ze niet anders gehoord dan over het Beest van de Volta, een monster dat in de Rivier huist en dat bij elke Dyoro een aantal wijde-

[p. 218]

lingen verslindt. Oude geschiedenissen gaan van mond tot mond over geinitieerden, die naar de nachtelijke riten aan de oevers van de Heilige Rivier overtrokken, maar nimmer terugkeerden, en nu de beproeving nadert, zien allen met angst en beven de komende verschrikkingen tegemoet.

Deze zijn intusschen nog ver, want alvorens de definitieve wijding aan de rivier plaats heeft, ondergaan de wijdelingen nog een periode van afzondering, waarin aan hun uithoudingsvermogen hooge eischen worden gesteld. Zij mogen den eersten tijd slechts op den naakten grond slapen en zijn aan tal van andere strenge verboden en geboden onderworpen. Wanneer deze periode voorbij is, begeven zij zich naar de rivier, waar de eerste plechtigheden zullen plaats hebben. Elke streek heeft haar eigen plaats aan den oever en van alle kanten trekken de Dyoropriesters met hun wijdelingen, die nu den naam dyorebu of silinsi dragen en vergezeld worden door lange stoeten verwanten, naar de hun door de traditie aangewezen plek aan de Volta. Terwijl dit geschiedt, brengen een aantal Dyoropriesters offers aan de Rivier, die gewoonlijk uit hoenders bestaan, doch vroeger ongetwijfeld menschenlevens eischten. Deze offers hebben tot doel de nijlpaarden, die de Rivier symboliseeren, te bewegen zich te vertoonen. Men zal zich wellicht afvragen of met het Beest van de Rivier het nijlpaard wordt bedoeld. Naar mijn meening is dat niet het geval. De volksverbeelding stelt zich het Beest veeleer als een soort rund voor, een vurig dier, dat vreeswekkend en verscheurend tevens is. Tegen elf uur in den ochtend spreekt de Dyoropriester de kinderen toe en noodigt de silinsi uit de Rivier te groeten, waarop onder daverend handgeklap, uit honderden kelen de roep Su, ya, ya, ya, ya, Su, ya, ya, ya, ya, weerklinkt. Onophoudelijk galmt deze groet langs de rivier, totdat eindelijk eenige nijlpaarden, die in dit gedeelte van de Volta vrij talrijk, doch van tamelijk kleine afmetingen zijn, hun loggen kop boven den waterspiegel verheffen en den groet der silinsi beantwoorden.

Nadat een of meer nijlpaarden zich vertoond hebben, verlaten allen den oever en begeven zich naar een dorp in de omgeving, Batié genaamd. Een nieuwe periode van beproevingen vangt voor de

[p. 219]

kinderen aan. Gedurende die dagen mogen zij geen enkel contact met vreemdelingen hebben. Weer slapen zij op den onbedekten leembodem, hetgeen een des te hardere beproeving is, aangezien de Lobi praktisch geheel naakt gaan. Zij zijn nu van boven tot onder besmeurd met modder van de Volta, die elke wijdeling van den oever heeft meegebracht, hetgeen ongetwijfeld op een wedergeboortesymboliek wijst, op een straks opnieuw herboren worden uit de rivier, die ze eerst verslonden heeft.

De silinsi spreken nu nauwelijks meer met elkaar. De angst voor wat komen gaat verteert en verlamt ze, want de nacht van de wijding nadert nu snel. Intusschen is de tijd gekomen waarin ze van speciale versieringen worden voorzien. Strengen kaurischelpen slingeren zich om hun kapsel, om borst en ledematen. Van boven tot beneden zijn ze met kletterende kettingen behangen.

In de stille savannes achter Galgouli heb ik zulke silinsi gezien, wier wijdelingsperiode intusschen reeds achter hen lag, maar toen ze zich tooiden voor den dans - de vreemdste, onwezenlijkste dansen, die ik ooit op Afrikaanschen bodem heb gezien - en de schitterende, fel witte schelpenparures aanlegden, schenen hun trekken te verstarren in gruwzame herinnering aan de vreeselijke nachtelijke uren, waarin ze uitgestrekt onder den blooten hemel aan de rivier, het woedende beest hoorden voorbijkomen, wegdraven en weer terugkeeren...

De silinsi zijn, hoewel opgesmukt als voor een feest, dus geenszins in feeststemming. Nog weinige uren scheiden hen van het oogenblik dat het Beest zal oprijzen uit de nachtdonkere rivier om ze te verslinden, want bij elke Dyoro keeren er verscheidene wijdelingen niet meer terug...

Wanneer het middernachtelijk uur nadert, dooft men de vuren en wordt het stil aan de oevers, waar de wijdelingen, sidderend van angst, in lange rijen hun noodlot afwachten.

Opeens verscheurt een diep brullend geluid de stilte van de savanne. Het gehuil herinnert aan dat van een woedenden buffel, sterft uit, zwelt aan, verwijdert zich, om weer met angstwekkende vaart te naderen. In doodsangst verdringen de kinderen, die aan den oever

[p. 220]

uitgestrekt liggen, zich bij elkaar. De ouden bedekken ze met matten, en scherpen ze in geen geluid te geven, want het Beest gaat zoekend en speurend rond en zal ze anders zeker vinden en verslinden. Weer zwelt het vreeselijke geluid aan, nadert, om weer uit te sterven alsof het Beest wegdraafde door de savanne of al snuivende onderdook in de donkere rivier. Het volgend oogenblik hoort men het vlakbij, dwaalt het rond de angstige kinderen, die, tesamengehurkt onder een paar slaapmatten, rillend van angst, wezenloos van verbijstering, de beproevingen over zich laten gaan. Dan eindelijk draaft het Beest weg en komt niet weer terug.

Men weet thans wat het Beest van de Volta is. Zooals ik vroeger reeds heb opgemerkt en herhaaldelijk bij ervaring heb vastgesteld, zijn de geheimen van Afrika's menschheid wel angstwekkend voor 'n primitieve mentaliteit, maar zelden in staat om hooger ontwikkelde volken ontzag of zelfs maar vrees in te boezemen. De verschrikkelijke mysteriën der primitieven kunnen ongetwijfeld ruw en bloedig zijn, maar hun inhoud blijkt, van nabij bezien, steeds een zeer povere te zijn. Zoo is het ook gesteld met het vreeselijke Beest van de Volta. Het gebrul van het dier, waarvan geen mensch in de volledige duisternis van den maanloozen nacht iets kan waarnemen, wordt voortgebracht door een bromhout, dat in zijn vorm vagelijk aan een langgerekte ruit herinnert. Deze heilige ruit wordt door een aantal jongelieden aan een koord of een stok rondgeslingerd, en veroorzaakt daarbij een gonzend geluid. Soms gaan de bedienaars langs den oever rond, soms ook varen ze op een vlot op de nacht-donkere rivier af en aan, heen en weer...

Wanneer de laatste geluiden van het Beest in het nachtelijk duister zijn uitgestorven, hebben de voornaamste beproevingen voor de silinsi een einde genomen. Er volgen echter nog tal van plechtigheden en gebruiken, die zoo belangwekkend zijn, juist in vergelijking met wat wij elders van andere initiatiegenootschappen hebben leeren kennen, dat een en ander niet onvermeld mag blijven.

Op de eerste plaats wil ik er nogmaals op wijzen, dat ook hier de voorstelling, zelfs de uitbeelding van een wedergeboorte aanwezig is, zooals we ook bij de Poroh hebben aangetroffen. Het Beest sym-

[p. 221]

boliseert ongetwijfeld de vernietiging van het oude leven, het besmeuren met klei en het afwasschen daarvan de opstanding tot een nieuw bestaan. Nauw hiermee verband houdend, is de naamsverandering, die de silinsi onmiddellijk na de wijding ondergaan. De nieuwe naam wordt hun door een priester der Dyoro of een anderen functionaris opgelegd, nadat de oude naam, die merkwaardigerwijze gematerialiseerd wordt gedacht in een kaurischelpje, dat de silinsi tijdens de plechtigheid in den mond heeft, onder een steen in 'n kuil begraven wordt, tesamen met een hoeveelheid afgeschoren hoofdhaar. Op hetzelfde oogenblik spreekt de Dyoropriester den nieuwen naam uit welke de wijdeling zijn geheele leven lang zal dragen.

De nieuwe stamgenooten keeren echter nog niet dadelijk in het gewone leven terug. Voorzien van een speciaal rieten masker worden zij naar een kamp gevoerd, waar zij in de open lucht den nacht doorbrengen en waar zij den volgenden dag door de Ouden van de Dyoro in verschillende gebruiken van den stam worden onderwezen. Deze opleiding, - die dus 'n parallel van de Porohscholing vormt, - welke laatste echter ongetwijfeld 'n veel hoogere moreele en karaktervormende waarde bezit dan de Dyoroplechtigheden, die tenslotte culmineeren in een bangmakerij op groote schaal, - omvat tevens de leer der verschillende taboes waaraan de nieuwe leden voortaan onderworpen zullen zijn en bovendien eenige kennis van de geheime Dyorotaal. Zooals Labouret heeft vastgesteld, is deze blijkbaar nauw verwant aan de taal der Pougouli, hetgeen er op zou kunnen wijzen dat óf de Dyoro van de Pougoli afkomstig is, of dat de huidige Lobi vroeger 'n taal spraken, verwant aan die der tegenwoordige Pougouli, waarmee dan wederom een geval bekend zou geworden zijn van het meestal archaiseerend karakter van geheimtalen. Helaas ben ik niet in staat geweest om deze veronderstellingen aan de verschijnselen zelf te toetsen, zooals ik me had voorgesteld.

Een der meest frappante punten van overeenstemming tusschen de Dyoro en de Poroh treft men aan in de gebruiken bij den terugkeer der wijdelingen in hun dorp. Deze terugkeer voltrekt zich onder een eigenaardige symboliek. De wijdeling, eigenlijk reeds het jonge

[p. 222]

stamlid, overschrijdt den drempel van zijn of haar soukkala achteruitloopend, dus met het gezicht naar buiten gekeerd. Op het moment dat hij binnentreedt, werpen zijn verwanten een hoeveelheid water over den weg, dien hij zoojuist heeft afgelegd met de bedoeling om zijn spoor uit te wisschen en daardoor den geesten, die hem wellicht vanuit de andere wereld, waarin hij vroeger leefde, gevolgd mochten hebben, het spoor bijster te doen worden. Nu is de wijdeling in het leven teruggekeerd en het is wel zeer treffend, dat ook hier de wijdelingen een totale onbekendheid simuleeren met alles wat ze vroeger hebben geweten. Geen enkele band verbindt ze meer met het vroegere leven. Zelfs de eenvoudigste, de meest elementaire dingen weten of kennen ze niet meer en moeten hun opnieuw onderwezen worden. Bij het eten probeeren ze bijvoorbeeld hun voedsel door hun ooren naar binnen te brengen. Wanneer ze den grond moeten bewerken, gebruiken ze daarvoor den steel van de hak en niet het hakijzer enzoovoorts. De heele volgende dag is gewijd aan deze nieuwe instructie, die door de dwaze situaties, die er natuurlijk uit ontstaan, tenslotte in klucht en vroolijkheid ontaardt, waarin alle aanwezigen deelen. Eerst maanden later wordt hun tenslotte het geheim van het Beest onthuld en kunnen zij de bromhouten, die hun zooveel angst hebben berokkend, met eigen oogen aanschouwen.

De Dyoroplechtigheden zijn dus alles tesamen genomen tamelijk onschuldig. Het lijkt mij juist ze als een gedegenereerde rest van een initiatie op zedelijken grondslag te beschouwen, hoewel ik me zeer goed bewust ben dat ook het omgekeerde mogelijk zou kunnen zijn, namelijk dat de moreel ontegenzeggelijk hooger staande Poroh zich ontwikkeld heeft uit een initiatie, die evenals de Dyoro oorspronkelijk op angst gebaseerd was.

Het is echter geen wonder, dat onder deze wilde savannevolken, waar het besef van menschelijke waarden wellicht verder zoek is dan bij eenig ander - Afrikaansch - volk, nog in een recent verleden bloedige riten de Dyoroplechtigheden begeleidden of inluidden. Men kan als vaststaande aannemen, dat nog weinige jaren geleden bloedige offers aan het mystieke huwelijk tusschen Aarde

[p. 223]

en Rivier voorafgingen en nog in den laatsten tijd werd de jonge vrouw, die de Rivier verbeeldde, ter dood gebracht wanneer ze niet in staat bleek spoedig een kind ter wereld te brengen. Ook bij de wijdingsplechtigheden deden zich gewelddaden voor, die zeker nog niet geheel tot het verleden behooren. Inderdaad keerden, in overeenstemming met de verhalen, die men den dyorebu voor den wijdingsnacht aan de oevers van de rivier vertelt, tot voor korten tijd een aantal silinsi nooit terug van de plechtigheden aan de Volta. Wat hun of haar lot werd, is onzeker. Mogelijk werden sommigen aan den Oostelijken oever als slaven verkocht, zeker werden anderen op ritueele wijze ter dood gebracht om een goeden afloop van de Dyoro te garandeeren. Herhaaldelijk werden vroeger jonge meisjes aan de Rivier geofferd. Een aantal dezer silinsi, rijk getooid met kaurisnoeren, werd door de Dyoropriesters des nachts naar een punt aan de rivier geleid, waar een rotsige steile oever zich hoog boven de steenachtige bedding van de Volta verheft. Wanneer de stoet boven op de rots was aangekomen, werden dansen gehouden die den geheelen nacht voortduurden tot de eerste stralen van den nieuwen morgen over de savanne streken. En zoodra de zon opging en de oevers van de Volta door het licht van den jongen dag werden aangeraakt, wierp men de wijdelingen van de rots naar beneden, waar ze op den steenachtigen bodem van den stroom te pletter vielen, terwijl de krokodillen in den stroom vanuit hun schuilplaatsen te voorschijn schoten om elkaar dezen onverwachten buit te betwisten.

[p. t.o. 224]

[p. t.o. 225]