Kampvuren langs den evenaar

[p. 93]

Hoofdstuk VI. De geschiedenis van den Vreemdeling

IN het bosch zijn alle dagen als de kralen van een snoer. Er zijn er bij die, glad en rond, den beschouwer haast ongemerkt door de vingers glijden, er zijn er ook, die hoekiger zijn en een oogenblik tusschen de vingers toevend, meer aandacht vragen, maar even later zijn ze voorbij en de herinnering is niet in staat nog een onderscheid te vinden in de kleurlooze veelheid die achter ons ligt.

Maar toch herinner ik me levendig het oogenblik van dien zonnigen dag in de bosschen aan de Sanga, dat ik den vreemdeling in de karavaan voor het eerst ontmoette. Mijn jager en ik waren de zwoegende dragers ver vooruit gegaan om voor onze menschen, die langzamerhand vermoeid raakten en dringend een afwisseling in hun voeding noodig hadden, wat vleesch te schieten. Gedurende een uur of drie zwierven Mbango en ik door het natte, warme bosch, waar de druppels van den nachtregen nog in de struiken flonkerden, maar het geluk was niet met ons. Slechts een paar apen joegen we in de middagstilte op, die Mbango zelfs geen patroon waardig achtte en zoo keerden we zonder een schot te hebben gelost, moe en doorweekt, de geweren zwaar neerdrukkend op onze pijnlijke schouders, naar het pad terug. Sporen van menschenvoeten waren er in de zwarte modder van het pad niet te zien. De karavaan kon dus nog niet gepasseerd zijn en op een molmigen boomstronk liggend, wachtten we de komst van mijn menschen af.

Het liep al tegen den namiddag toen de voorhoede arriveerde. Ik maakte van de gelegenheid gebruik nog eens na te gaan, hoeveel menschen er precies in de karavaan waren, daar vanuit Bayanga-Sanga diverse hulpdragers ons hadden begeleid, die, nu de regentijd definitief heer en meester ging worden over de boschwildernis, voor een deel weer naar de rivier waren teruggekeerd.

[p. 94]

Bovendien varieerde met elk dorp, dat we den laatsten tijd waren doorgetrokken, het aantal vrouwen dat meereisde. Sommigen gingen door tot Impfondo, anderen zouden in Mbei achter blijven, weer anderen wachtten in Liganga, om dan in de veilige beschutting van de karavaan weer naar de Sanga terug te keeren. Zoo trok dus de heele dragersstoet aan ons voorbij.

Voorop kwam de immer grijnzende Avion, een jonge kerel van nog geen achttien jaar, de paljas van de karavaan, die sedert hij eens in Bangui een Fransch vliegtuig had gezien, dermate enthousiast was geworden voor de luchtvaart, dat zijn mond er niet van stil stond en hij in de karavaan slechts als Avion bekend was. Avion's functie was tweeledig. Behalve drager was hij helper bij het bloedonderzoek en vaak bij de nachtelijke analyse mijn eenige en steeds zuchtende arbeidsgenoot. Daar hij dus dikwijls nachtwerk had, was zijn draaglast van geringer omvang en beperkte zich gewoonlijk tot een petroleumlamp en een camera. Na Avion volgde de bijna onoverzienbare stoet der Kaka-dragers, stoere, pezige gestalten, stugge menschen met wie ik weinig contact had en die tot het einde toe eigenlijk vreemdelingen bleven. Dan kwamen vrouwen, zwetend, zwaar beladen met duizend en een dingen, die ze voor eigen gebruik van de eene rivier naar de andere sleepten en sommigen nog kinderen meetorsend in een schouderband. Daarop volgden weer andere dragers, meerendeels Mbimou, gemoedelijke kerels, gedrongen van bouw, schuw en onbestendig van temperament, kinderen van het onmetelijke woud, in lichamelijk zoowel als geestelijk opzicht. De karavaan had zich in den loop van den dag in gedeelten gesplitst, want voor mijn bedienden in zicht kwamen, ging lange tijd voorbij. Toen werd het stil. Ik wachtte echter nog op Boma, die blijkbaar ver achter was en de karavaan sloot.

Na eenigen tijd kwamen stemmen nader. Ik zag een drietal dragers naderen met kisten op het hoofd en daarachter liep met veerkrachtigen tred een oude magere man met grijzend haar en puntigen kinbaard. Zijn rimpelig gezicht ging bijna geheel schuil onder een breedgeranden hoed. Toen hij mij zag, groette hij vluchtig en de eigenaardig sluwe en tevens hooghartige uitdrukking in zijn oogen

[p. 95]

trof me onaangenaam. Toen ik hun draaglasten wilde controleeren, maakten de zwarten me er op attent, dat het niet mijn kisten waren, maar die van den ouden man, en verbaasd liet ik ze gaan. Zonder een woord te zeggen ging de oude verder. Ik herinnerde me thans zijn gezicht meer gezien te hebben, maar had hem voor een hulpdrager gehouden. Deze menschen wisselden elk oogenblik en door den grooten omvang van de karavaan, die de zestig koppen overtrof, was het ondoenlijk op de vlottende bevolking der hulpdragers volledig het oog te houden. Blijkbaar had ik me vergist De man reisde in mijn karavaan met eigen bedienden en was dus zeker geen drager.

Even later kwam Boma voorbij, vergezeld van zijn zoontje, dat door een oude Mbimouvrouw, een van Boma's bedienden, gedragen werd. Boma bleek groote haast te hebben, passeerde zonder ons op te merken en toen ik even later zelf weer opbrak, liepen Boma en de vreemdeling in druk gesprek gewikkeld naast elkaar. Tegen den middag, toen we aan 'n kleine kreek halt hielden, zaten beide mannen onder een boom en aten gezamenlijk uit den voorraad van den vreemdeling, die een welvoorziene provisiekist bij zich bleek te hebben.

Ik besloot daaruit dat het een man van eenige beteekenis moest zijn, want anders zou Boma, die ook met eigen bedienden reisde en in zijn dorp een grooten staat voerde, er niet aan denken op dezen voet met hem om te gaan. Ik kwam te weten, dat de vreemdeling Boukah heette en tot den stam der Bomboumah behoorde. Dien avond nam ik waar, dat Boukah een kamp liet slaan niet ver van het onze. Zijn drie bedienden waren druk bezig met den bouw van een comfortabele hut, die aanzienlijk beter was dan de mijne.

Den volgenden ochtend vroeg was Boukah's hut reeds verlaten. De vreemdeling was voor dag en dauw vertrokken. Hij ging zijn eigen gang, vertrok wanneer hij wilde, kampeerde met zijn menschen waar het hem goeddacht, maar bleef intusschen voortdurend in onze omgeving. Weinig vermoedde ik toen, dat de man een belangrijke functie in mijn karavaan te vervullen had.

We waren al verscheidene dagen onderweg en zouden dien avond

[p. 96]

een klein moeras bereiken, dat den naam Beba Koloungou droeg, toen ik ontdekte wat Boukah in mijn karavaan deed. Op dien ochtend was het zeer somber weer toen we vertrokken. De regen kon elk oogenblik doorkomen en dus nam ik maatregelen om de bagage zoo goed mogelijk te beschermen. Een voor een inspecteerde ik de dragers voor ze vertrokken en controleerde of ze de hun toevertrouwde bagagestukken, zooals hun was opgedragen, waterdicht hadden verpakt, waarvoor stukken zeildoek waren uitgereikt. Van een twaalftal dragers waren de stukken niet in orde en het waterdichtmaken van die lasten nam zeer veel tijd in beslag. Boma, mijn karavaanleider, was met een deel van de mannen vooruitgegaan, maar toen ik achterbleef, keerde hij terug en vond ons bezig met het herzien van de bagage.

‘Docteur,’ zei hij, ‘dat hoeft U niet te doen, het gaat vandaag niet regenen.’

Ik glimlachte en ging door met de stukken een voor een na te zien en van een waterdicht dek te voorzien.

‘Hoe weet je, dat het niet gaat regenen, Boma? Kijk maar eens naar de lucht, die daar aankomt, dan zul je er wel anders over denken.’

‘Het gaat vandaag niet regenen, want Boukah zal ook vandaag nog den regen niet laten vallen.’

Ik keek verrast op.

‘Wat zal Boukah doen?’

‘Hij heeft een medicijn tegen den regen,’ was het antwoord. ‘Heeft U niet bemerkt, dat zoolang hij in de karavaan is, er overdag geen regen gevallen is? Dat doet Boukah!’

En mijn verbazing ziende, voegde hij er aan toe: ‘Dat doet hij altijd: Daarvoor is hij hier.’

‘Is Boukah daarvoor meegegaan?’

‘Ja Docteur,’ was het antwoord, ‘daarvoor heb ik hem meegenomen. Hij heeft een sterk medicament tegen den regen. 's Nachts kan hij den regen niet tegenhouden, maar overdag wel.’

Ik stond verstomd. Op de eerste plaats drong het tot me door, dat het inderdaad niet geregend had sedert de oude man met het lis-

[p. t.o. 96]

[p. t.o. 97]

[p. 97]

tige, trotsche gezicht met ons was meegereisd, maar tevens viel het me op, dat men mij van het doel van zijn aanwezigheid niets gezegd had.

‘Wat is dat voor een medicament?’ vroeg ik.

‘Ik weet het niet,’ zei Boma ontwijkend. ‘Boukah spreekt daar nooit over, maar U hebt gezien, dat het een goed en sterk medicament is. Al verscheidene malen heeft hij het voor mij gedaan.’

‘Dus Boukah reist zoo maar weken lang mee? Wie betaalt hem daarvoor?’

Ik kende mijn zwarte vrienden te goed om te begrijpen dat Boukah's diensten niet pro Deo werden verricht. Boma aarzelde even.

‘Ik betaal hem. Ik heb hem gehuurd en geef hem daarvoor een geschenk, want ik wil niet dat de regen valt wanneer we in het bosch zijn.’

Maar trots deze verzekering was ik er niet van overtuigd, dat het Boma was, die den regenbezweerder betaalde. Zonder twijfel zat de zaak anders in elkaar. Ik vroeg voorzichtig verder en kwam er tenslotte achter, dat deze regentegenhouderij van Boukah uiteindelijk door de dragers werd bekostigd. Het kwam in het kort hierop neer: Boma huurde den man, die in de heele omgeving voor deze kunst bekend stond. De dragers, die vast aan zijn groote kracht geloofden, waren wel te bewegen om een deel van hun loon aan den regenbezweerder af te staan, om daardoor bevrijd te blijven van de ellende en last, die de immer neergutsende regen hun op een langdurigen tocht door onbewoond boschgebied zeker zou berokkenen. Hoe groot dat deel was, kon ik niet te weten komen. Boma gaf voor het zelf ook niet te weten, maar een eenvoudige berekening vertelde me, dat zelfs wanneer het slechts een vierde deel van het loon der dragers betrof, en ik vermoedde dat het nog wel aanzienlijk meer zal zijn geweest, Boukah voor zijn bemoeiingen toch nog rijkelijk werd beloond, gezien den grooten omvang van de karavaan. Alles tesamen genomen kwam dus, daar was ik van overtuigd, een belangrijk deel van het door mij uit te betalen dragersloon in Boukah's zak terecht, hetgeen verklaarde, dat de man er eigen bedienden op na hield en in zichtbaren welstand leefde.

[p. 98]

Het was me nu ook duidelijk, dat er voor Boukah geen enkele aanleiding bestond mij deelgenoot te maken van het doel van zijn aanwezigheid in mijn karavaan. De dragers betaalden hem voor zijn bemoeiingen en het was veeleer zijn belang, dat ik daarvan zoo weinig mogelijk bemerkte.

‘Maar,’ vroeg ik aan Boma, ‘wat gebeurt er nu wanneer een van de dragers niet betalen wil?’

Weer aarzelde de sluwe neger.

‘Dan,’ zei hij langzaam, ‘betalen de anderen voor hem, want als ze niet allen betalen, laat Boukah den regen komen en loopen ze weken lang in het water en worden ze ziek.’

Nu was de heele toestand mij duidelijk. De dragers moesten wel betalen, want eerstens was hun er natuurlijk veel aan gelegen droog weer te hebben tijdens den eenzamen tocht door het woud, waar voor hen het leven hard was, waar ze zich 's avonds niet behoorlijk konden drogen en feitelijk in een toestand van voortdurende verkleuming leefden, maar bovendien had Boukah ze zoodoende geheel in zijn macht. Wanneer ze zich verzetten, kon hij de sluizen van den hemel openen en wraak op ze nemen zooveel hij wilde.

De bagage was klaar gekomen en we gingen op weg. Ik liep in gedachten. Er restten me nog twee vragen, waarvan ik er een voor me hield. Die niet uitgesproken vraag was deze: Speelde Boma met den regenbezweerder onder een hoedje? Ik heb daar nooit zekerheid van gekregen. Boma, hoe voortreffelijk hij zich ook kweet van zijn taak als tolk en gids, was - dat wist ik uit persoonlijke ervaring - een sluw mensch, die nimmer zijn belangen uit het oog verloor, en weinig gemoedsbezwaren kende, wanneer die belangen in het geding kwamen. Ik twijfel er echter geen oogenblik aan of Boma was in het complot en stak natuurlijk een deel van de opbrengst in zijn zak.

De andere vraag was of Boukah zelf in zijn bijzondere kracht geloofde. Boma's antwoord op deze vraag bestond uit een wedervraag: ‘Hoe zou de oude ooit in staat zijn om te doen wat hij deed als hij er zelf niet aan geloofde?’

[p. 99]

Ik besloot den man in het bijzonder in het oog te houden en aan zijn doen en laten speciale aandacht te schenken. Het werd dien avond laat voor we ons kamp in het bosch betrokken en opeens realiseerde ik me, dat het, trots een uiterst dreigenden hemel, dien dag weer niet geregend had. En nauwelijks stonden onze hutten in het sombere grauwe licht van den snel vallenden nacht of een eigenaardig suizend ruischen, een niet te beschrijven droefgeestig geluid, kwam aangedreven boven de kruinen. Dikke druppels vielen uit het geboomte naar beneden. Er waren schreeuwen hoog in de boomen, van vogels, die in de schemering snel wegvluchtten. Bladeren dwarrelden neer, losgerukt door de windvlagen, die langs den evenaar altijd het losbarsten van den regen begeleiden en het bladerdak van mijn hut, die op een tamelijk open plek stond, klapperde in den killen nachtwind. Toen brak de regen los. Bruisend als de versnellingen van een woeste bergbeek, die zich opeens uit zijn ijsdek bevrijdt, streek het noodweer over het bosch. In een kleine hut aan het eind van het kamp zag ik Boukah zitten. Hij rookte en keek het bosch in, waar nu alles zich oploste in vormelooze, zwarte duisternis. Hier en daar klonken nog schelle stemmen van vrouwen, die elkaar door den regen toeriepen en haastig hun nog niet voltooide hutten gereed trachten te maken. Dan opeens hoorde ik kindergehuil. Een negermoeder was met haar kleintjes in het bosch achtergebleven, waar de regen haar had overvallen en nu kwam ze pas aan in het kamp. Het moedertje was geheel doorweekt en droeg het eene kleintje op haar rug, terwijl het andere doodmoe achter moeder aanstrompelde. Er was geen hut voor hen klaar. Ik stuurde de vrouw naar de keukenhut, die wat verder in het bosch lag en hield de kleintjes bij me. Hun donkere lijfjes glommen van den regen en dikke tranen rolden langs hun wangen. Ik wikkelde ze elk in een deken, zette ze op den rand van mijn bed neer, zoodat ze zich konden warmen aan het vuur, dat in de hut te smeulen lag, en een paar klontjes suiker deden de rest. Een kwartier later sliepen de twee kinders al. Den ganschen nacht raasde de regen over het kamp. Een waterige morgen brak aan.

[p. 100]

Boma verscheen voor mijn hut terwijl ik me aan het scheren was.

‘Morgen Boma, niet natgeregend vannacht?’

‘Non Docteur, maar we zullen den heelen dag regen hebben vandaag. Boukah is weg. Hij is vanmorgen heel vroeg vertrokken, lang voor het licht werd. Gisteren avond, toen U al sliep, heeft hij ruzie gemaakt met de dragers. De dragers hebben hem beleedigd en nu is hij kwaad weggegaan en zullen we den heelen dag regen hebben, want Boukah houdt natuurlijk vandaag den regen niet tegen.’

Bijgeloovig ben ik allerminst. Het kwam niet in me op om ook maar een oogenblik aan te nemen, dat de oude man werkelijk over het vermogen beschikte den regen te bezweren, maar ik herinner me dat op dat moment me toch een onbehagelijk gevoel bekroop. Bijna wenschte ik dat Boukah niet vertrokken was, en ik zou in staat geweest zijn den man terug te roepen, had ik hem kunnen bereiken, zoozeer zag ik op tegen de ellende van een dag vol regen in het bosch. Maar Boukah was en bleef weg.

Tenslotte vertrokken we. En de regen kwam, gutste den ganschen morgen over het bosch. De dragers trokken hun bovenkleeren uit en het neerplassende water spatte van hun schouders uiteen. Tegen den middag ging de regen liggen, maar later begon het weer opnieuw en doorweekt en in sombere stemming arriveerden we dien avond in ons volgende kamp.

Tot mijn verbazing zag ik eenigen tijd later Boukah daar aankomen. Een goede bladerhut, door zijn eigen menschen gebouwd stond al voor hem klaar. De avond bleef droog en ik besloot de gelegenheid te benutten eens nader met den merkwaardigen man kennis te maken. Binnen drie dagen zouden we naar alle waarschijnlijkheid ons voorloopig reisdoel bereikt hebben en wellicht was er daarna geen gelegenheid meer hem te spreken.

Na het avondeten, waarbij ik de twee kleine negerkinders als gast had, ging ik naar Boukah's hut. Ik had den indruk, dat de man me verwacht had, er was althans geen spoor van verwondering op zijn gezicht te lezen. Ik gaf hem tabak, die hij in dank aannam, en begon een gesprek met hem over het doel van zijn reis.

[p. 101]

De stugge man werd spraakzamer dan ik verwacht had. Hij vertelde dat hij tot de Bomboumah behoorde, een stam, die nauw verwant was aan de Bougongo, en dat hij op weg was naar Doungou. Voorzichtig begon ik over zijn medicijn tegen den regen. Hij gaf toe dat hij er een had, maar vermeed het er nader op in te gaan. Ik hield echter aan en zei hem na eenigen tijd ronduit, dat ik de medicijn wilde zien. Het kwam me voor dat Boukah deze vraag zeer onwelkom was en dat hij zich duidelijk onbehagelijk voelde. Hij aarzelde en antwoordde, dat dat onmogelijk was, want wanneer iemand anders haar zag, de medicijn haar kracht verliezen zou en de regen heftiger zou vallen dan ooit, zoodat we allen ziek zouden worden. Toen ik echter nadrukkelijk aandrong en zelfs op geld zinspeelde, veranderde hij van tactiek. Hij had de medicijn wel bezeten, gaf hij toe, maar had ze thans niet meer in zijn bezit. Toen de dragers hem beleedigd hadden, was hij kwaad geworden en had de medicijn in het bosch geworpen. Hij moest nu een nieuwe maken, maar dat kon alleen in zijn dorp geschieden. Hier in het bosch was dat onmogelijk.

Ik begreep dat ik toch niets verder zou komen en drong niet verder aan.

‘Maar,’ vroeg ik, ‘wie heeft je geleerd die medicijn te maken?’

En als antwoord stroopte Boukah zijn mouw op en toonde me zijn linker arm. Ik zag dat de man invalide was. Zijn arm was geatrophieerd en mager als een skelet; zijn hand was eveneens verminkt en droeg nog slechts drie vingers.

‘Dat heeft de bliksem gedaan,’ zei Boukah. ‘Toen ik een jonge man was en op het veld werkte, viel opeens de bliksem op me en doodde me. Toen ik weer levend werd, was mijn arm lam en twee vingers waren verbrand. Ik heb toen een medicament gemaakt tegen den bliksem en daarom kan ik den regen tegenhouden.’

Tevergeefs poogde ik te weten te komen wat de bestanddeelen van het medicament waren en wie hem daartoe een aanwijzing had gegeven. Op die vragen kreeg ik zulke onduidelijke en ontwijkende antwoorden, dat ik van een verder onderzoek afzag. Het was duidelijk, dat Boukah niet wilde of niet kon vertellen, wat ik wenschte

[p. 102]

te weten. Had ik verder aangedrongen, dan had hij mij zonder twijfel leugens opgedischt.

Nog denzelfden avond bleek echter, dat mijn vermoedens juist waren geweest. Toen ik in mijn hut was teruggekeerd, kwam een aantal dragers naar me toe met het verzoek om een voorschot. Ik vroeg me af waarvoor de menschen hier in de wildernis, waar we meer dan twee dagen gaans van de dichtstbijzijnde menschelijke nederzetting verwijderd waren, geld moesten hebben. Dat raadsel was echter spoedig opgelost.

Het was Boukah, die het geld noodig had. De dragers bleken, haast meer nog dan Boukah zelf, terughoudend te zijn en het kostte me veel moeite voor ik uit ze had, wat er den vorigen avond was gebeurd. Maar ik had het reeds begrepen. Boukah had geld willen zien voor zijn prestaties en aangezien zijn aanwezigheid in onze karavaan ten einde liep - hij zou immers niet met ons terugkeeren - drong de tijd. De dragers hadden geweigerd, want het einde van de reis was nog niet daar. Het was tot woorden gekomen en Boukah, die blijkbaar had voorzien dat er regen op komst was, had een twist uitgelokt, was woedend weggeloopen, en had uit wraak de karavaan den volgenden dag in den regen gelaten. En nu, murw gemaakt door de doorstane ellende, en bevreesd voor wat nog zou kunnen volgen, kwamen de dragers bij hem terug om hem te betalen, want vermoedelijk waren voor het geval er nog tegenstand zou dreigen, nog zwaardere bedreigingen geuit.

En dus kwamen ze naar mijn hut om een voorschot. Ik wilde ze het gevraagde geld niet geheel weigeren, beperkte het bedrag echter in hun eigen belang tot de helft, zoodat ze den regenbezweerder niet geheel tevreden konden stellen. Toen de dragers met het geld aftrokken, bleef ik in mijn hut en zag enkele oogenblikken later Boukah opstaan. Ik zond Jerry erheen om te rapporteeren wat er zich ginds afspeelde en de kok kwam nog juist op tijd om te zien, dat het grootste deel van het voorschot in Boukah's tasch verhuisde.

We zagen Boukah niet meer terug. Den volgenden ochtend was de man reeds vertrokken en ook dien avond en de komende dagen

[p. 103]

verscheen hij niet meer in het kamp. Hij was doorgereisd naar Doungou en liet zich aan ons niets meer gelegen liggen. Tot zijn eer moet ik echter vermelden, dat het de laatste twee dagen van onzen tocht naar de Motaba praktisch niet regende. Toen de rivier in zicht kwam, brandde de zon uit een wolkeloozen hemel neer over het heete dampende bosch, zoodat de karavaan in volle middaghitte en bij glorierijken zonneschijn de eerste hutten van Liganga bereikte, waar we voorloopig ons basiskamp zouden inrichten.