Dwars en bewogen

[p. 59]

Marc Chavannes
Tegendraadse generalist

Hendrik Jan Schoo belde 's avonds meestal na elven. Dan namen we de wereld door. Dat wil zeggen: Schoo ordende, legde verbanden, hij had alles al gelezen. Na een paar uur werd de zitting verdaagd, zonder dat de agenda korter was geworden. Schoo meed radio en televisie omdat hij vond dat daar iedere inhoud verdween achter de vorm. Hij sprak echter in volmaakte, gedachtenrijke zinnen, die zo in elke uitzending konden.

De politieke columnist van de Volkskrant, die dinsdagnacht overleed aan de complicaties van een zware hartoperatie, was zo'n publieke intellectueel van wie Nederland er niet veel lijkt te verdragen. Ik heb in jaren vriendschap nooit een onderwerp kunnen vinden waarover Schoo niet spontaan een batterij feiten, recente literatuur en zinnige ideeën kon formuleren. Deze homo universalis met kweekschool, die een paar jaar sociale wetenschappen studeerde in Chicago en zich daar ook in montessorionderwijs verdiepte, had moeiteloos een leerstoel aan iedere letteren- of sociale faculteit kunnen bezetten.

De originaliteit van Schoo was zijn meer dan didactische tegendraadsheid. Hij vond niets zo bedompt als de snelle eensgezindheid rond ‘het vigerende standpunt’. Zoals hij zei bij zijn afscheid van weekblad Elsevier, waar hij negen jaar leiding aan gaf: ‘Hoe is het mogelijk dat honderdduizenden elkaar dezelfde geloofjes naprevelen?’ Als dakloze sociaal-democraat hinderde hem het linksisme zodra het ontstond.

Schoo maakte in dejare '90 van Elsevier het enige weekblad

[p. 60]

dat floreerde. Hij vergrootte de snelheid en de toegankelijkheid, drong de ‘babbelziekte’ terug, en zocht een voor Nederlandse begrippen conservatief profiel. Zelf noemde hij het ‘een milde herideologisering’. Om tegengas te geven. ‘Het debat in Nederland wordt niet intellectueel gevoerd, het wordt sociaal gevoerd.’ Daarom vond hij dat ook Pim Fortuyn moest worden gehoord in een wekelijkse column.

Die keuze en Schoo's eigen stukken over de multiculturele vroomheid hebben hem heel wat verwijten opgeleverd. Hij zou wegbereider van het extremisme zijn. In zijn laatste rubriek voor Elsevier schreef Schoo nog eens dat Nederland vol is. Een thema waar hij pas frontaal op werd aangevallen toen hij in 2000 overstapte naar de hoofdredactie van de Volkskrant en zijn gedachten bundelde in het boek De verwarde natie. Dwarse notities over immigratie.

Na een jaar bij de krant werd Schoo gevraagd om het weekblad Vrij Nederland uit het slop te helpen. Dat hij zakelijk en journalistiek kon denken bewees hij eerder toen hij de bladen Intermagazine en Psychologie bloeiend maakte en een generatie journalisten leerde schrijven en denken.

Met zijn journalistiek-conceptuele talent was Schoo in de jaren '80 hard op weg een Nederlandse variant van de Herald Tribune te stichten - het ketste af op een conjuncturele neergang. Twee intensieve jaren bij VN eindigden met verbeterde resultaten, maar crisis op de redactie. Schoo vond in 2003 zijn bestemming als wekelijks ontleder van de vaderlandse politiek voor de Volkskrant.

Sinds die tijd heeft Schoo de grote thema's neergezet. Van de ‘maniakale anti-burgerlijkheid’, ‘de vloek van de stadsvernieuwing’ tot (uit zijn Leidse ziekbed) ‘de risico's van campagnepolitiek’, hij fileerde radicaal en onbevooroordeeld. Zijn laatste boek was Een bitter mensbeeld. De transformatie van een ontregeld land. Over de eveneens ontregelde journalistiek schreef hij een te weinig onderkend essay (‘Een ongeregeld zootje’) in de bundel Zuiver op de graat. Hoe integer is Ne-

[p. 61]

derland. Schoo was op weg een nieuwe Menno ter Braak of Jacques de Kadt te worden.

Voor een wandelaar, fietser en vogelkijker die zijn vorige hartaanval en bypasses had overleefd mede door zijn vegetarisme, leefde Hendrik Jan Schoo intens. De bohémien hield de intellectueel schijnbaar nooit van zijn werk. Zijn oeuvre, dat een verzamelde heruitgave verdient, is verrassend compleet. Alleen had Hendrik Jan Schoo zijn jonge zoontje heel graag ouder zien worden.