Dwars en bewogen

[p. 51]

Anna de Haas
Amerikaanse jaren

Toen wij elkaar in juli 1971 in Chicago leerden kennen was HJ onderwijzer op de Ancona Montessori School. Hij had zo'n enorme Amerikaanse slee - een zeer tweedehandse, goudkleurige Chevrolet - en een droom, of beter misschien: een vast voornemen. Hij wilde essayist worden. Jammer genoeg was tegen de tijd dat hij zelf echt aan schrijven toekwam het essay als genre vrijwel in de vergetelheid geraakt en had het plaats moeten maken voor de column. Voor HJ was het dan ook elke week weer een worsteling om in de hem toegemeten 800 (later 850) woorden zo duidelijk mogelijk zo veel mogelijk te zeggen van wat hij wilde zeggen. Gelukkig heeft hij zijn essayistische ambities zo nu en dan kunnen uitleven in bijdragen aan verschillende bundels.

De buurt waar HJ in Chicago woonde heet Hyde Park. Het is de buurt van de University of Chicago, ingeklemd tussen drie zwarte wijken en Lake Michigan. Zijn flat, ingericht met alleen het hoogst noodzakelijke, lag naast het gebouw van zijn alma mater, het Erikson Institute of Early Childhood Education. Uitzicht had je op een parkeerplaats en de spoorbaan. In 1971 woonde hij er met Fikkie, een zwerfhondje van onbestemd ras. Ze was HJ volkomen toegedaan en gromde tegen bezoekers die haar niet bevielen.

Om de zoveel weken kwam er een vriendenkring langs voor een ‘Sunday breakfast’, waarbij vooral de zondagskranten grondig werden doorgenomen. Deze lees- en praatontbijten

[p. 52]

liepen altijd uit tot ver in de middag. Maar ook luierden we in het park en maakten wandelingen langs Lake Michigan. Geleid door de gids voor Chicago's famous buildings doorkruisten we de stad. Als het 's zomers te heet werd, gingen we naar de bioscoop, waar de airconditioning enige uren soelaas bood. Met een beetje geluk draaide er dan ook nog een goede film, iets als Banana's van Woody Allen. Als we het geld ervoor hadden gingen we een biertje drinken bij ‘Chances R’, een bar die ‘onion rings’ serveerde waar we decennia later nog naar terug konden verlangen.

Dat HJ zijn jaren in Chicago niet verspild heeft, moet vanzelfsprekend zijn voor iedereen die hem gekend heeft. Altijd nieuwsgierig naar zijn omgeving, verdiepte hij zich in de politiek, de samenleving, de literatuur. HJ voelde zich in de open en vrije discussiecultuur van Amerika als een vis in het water. Met bladen en tijdschriften als de New Republic, de Atlantic Monthly en de New York Review of Books probeerde hij zijn in feite onstilbare honger naar kennis en inzicht te stillen. Toen al ambieerde hij ooit een Nederlands blad te maken dat een kruising zou zijn van deze bladen. Die ambitie heeft hij maar zeer ten dele kunnen verwezenlijken. Dat lag overigens meer aan Nederland dan aan hem. Met Elsevier heeft hij zijn ideaal nog het dichtst kunnen benaderen en het Elsevier-boek De nieuwe kaaskop zag hij als een triomfje.

Er waren niet alléén kranten en tijdschriften. De boeken van Tom Wolfe, waarin deze op hilarische en vileine wijze de ‘radical chic’, de hippies en allerlei andere pretentieuze groepen en groepjes fileerde, hebben sinds Chicago altijd een plek gehad in HJ's intellectuele bagage, naast die van bijvoorbeeld Studs Terkel, Philip Roth en Saul Bellow.

U denkt misschien: hier staat zijn vrouw en zelfs zij praat over HJ als journalist en redacteur. Ik kan er niets aan doen. Dat was de man die hij was, al zat hij in Chicago nog in de dop. Zijn

[p. 53]

Amerikaanse jaren waren een soort incubatieperiode, waarin hij zich vooral oriënteerde en zijn richting zocht. Schrijven deed hij er eigenlijk niet. Een televisie had hij niet, wel een radio en een grammofoon. Een van zijn Amerikaanse liefdes was folkmusic en aanverwante genres: de liedjes van onder anderen Tom Paxton, Steve Goodman en Tim Hardin, waarvan u er vanavond enkele gehoord hebt. Ook die liefde is blijvend geweest en werd in de decennia erna aangevuld met weer andere zangers en zangeressen en andere liedjes. ‘Pay me my money down’ door Bruce Springsteen was de meest recente toevoeging aan de lijst van favorieten. Het gaf ons onweerstaanbaar dat heel speciale ‘Amerikagevoel’.

In het laatste jaar van zijn verblijf in Amerika richtte HJ met een bevriende collega-onderwijzer een Montessori-schooltje op in Iowa City. Of het nog bestaat - ik weet het niet. Bij gebrek aan een green card én aan geld waren wij in januari 1973 genoodzaakt naar Nederland terug te keren. ‘The rest, as they say, is history.’ Een ‘history’ waarmee u allen op enigerlei wijze bekend bent.

Ook privé (en hoe kan het eigenlijk anders) was HJ een man met een unieke en altijd overrompelende aanwezigheid - met zijn lach, zijn liefde, zijn scherpe blik en intense aandacht, zijn plezier in de dingen die hij deed, zijn aanstekelijk enthousiasme en onweersprekelijke overtuigingskracht. Zijn afwezigheid is even overrompelend.