overmacht was nooit belerend. Hij stortte zich met passie op alle nog onderbelichte kanten van elk vraagstuk.
Hendrik Jan beleefde veel van zijn hoogte- en dieptepunten terwijl wij in het buitenland woonden. Het heeft de vriendschap niet in de weg gestaan. Hij belde nooit om te klagen of een succesje te melden. We moesten even de wereld in kaart brengen. Soms maakte hij je terloops deelgenoot van iets persoonlijks, alsof het om iemand anders ging. Anna en hij zijn overal waar wij hebben gewoond of vertoefd meer dan eens langs geweest. Met of zonder fiets. Washington of Vlieland, het maakte niet uit. De inheemse vogels waren blij een geestverwant te verwelkomen. HJ verzamelde verse ingrediënten en kookte minstens één avond. Het gesprek is nooit onderbroken.
Een dierbaar raadsel, noemde ik HJ. Dierbaar is te zwak uitgedrukt. Bewondering klinkt zo zwaar. Hij was uniek door de vanzelfsprekendheid waarmee hij er was, of de draad weer opnam. Zonder enige zendingsdrang leefde hij in een autoloos universum, waarin het logisch was dat hij geen mede-aardbewoners opat en geen verklaring-voor-het-onbegrijpelijke zocht in de wonderen van Hemel en Hof. Maar hij wilde de Godvrezende Barbecuende Oranjeklanten, die meestal de toon zetten, ten diepste doorgronden.
Nederland zou erbij gebaat zijn als iedereen die Hendrik Jans gedachtenwereld hoogacht de handen ineen slaat om zijn beste geschriften te bundelen en aan de man te brengen. Niemand begreep Nederland met zijn geremde allure beter dan deze man van de wereld. Lees maar na met hoe veel inzicht en historisch besef hij schrijft over de waaier aan drijfveren die mensen ertoe brengt zich te koesteren in de mythe van erfelijke geschiktheid om een land samen te binden. Dat doet geen orangist deze republikein na.
Was zo'n erudiete, rationele, goedertieren man dan toch een raadsel? Vaak wel. Hoe onderhield hij zo veel goede vriendschappen, die hij bij voorkeur niet mengde? Binnen die talloze compartimenten was hij hartelijk, trouw en gul. Voor degene