Dwars en bewogen

[p. 35]

Ayaan Hirsi Ali
Lieve HJ

Ik begin met je naaste familieleden veel kracht te wensen met het verwerken van hun verdriet. Het verlies is voor hen van een andere orde dan voor degenen die je op afstand kennen.

Tot die kennissen op afstand reken ik mezelf.

Ik hoorde over jou voordat ik je ontmoette. Zo gaat het met prominente mensen en dat was je: groot en prominent.

Ik werkte bij de Wiardi Beckman Stichting tussen het najaar van 2001 en het najaar van 2002. In die tijd viel jouw naam heel vaak en niet altijd welwillend. Voor sommigen van mijn collega's bij de PvdA aan de Herengracht was je ‘veranderd’ van een keurige sociaal-democraat in een ‘witte bange man’. Het ‘wit’ en ‘man’ zijn, dat nam niemand je kwalijk. En ik, omringd door vele witte mannen, zag niets bijzonders aan je kleur of geslacht.

Maar jouw vermeende angst intrigeerde me. Temeer omdat ik na tien jaar in Nederland tot de conclusie was gekomen dat mensen in Nederland geen echte angsten kenden. Volgens mij hadden ze zich tegen alles verzekerd of op een andere, zeer praktische manier ingedekt. WW, WAO, AOW, WA - de afkortingen tegen alle mogelijke onzekerheden in het leven kan ik nog opdreunen. Postbus 51 en andere praktische tips van de overheid die je behoeden voor van alles en nog wat vond ik indrukwekkend.

Van een opleiding in Driebergen en van mijn vrienden wist

[p. 36]

ik van het fenomeen therapie. Als je je angsten niet kon wegverzekeren, ging je naar de Riagg. Dus toen bij de Wiardi Beckman Stichting jouw naam steeds in verband met angst viel, was ik natuurlijk nieuwsgierig. Overigens, je was niet de enige. Paul Scheffer en Arie van der Zwan waren ook bange witte mannen. Mijn collega's waren of boos op jullie of bezorgd. Want jullie drieën waren vroeger fatsoenlijke sociaal-democraten met ‘het hart op de goede plaats’ en ‘plechtig solidair met de minder bedeelden’, maar nu gingen jullie je uiten zoals die harteloze mijnheer van de VVD die voor Shell had gewerkt. Die mijnheer had iedereen in Den Haag naar zijn hand gezet. Hij had premier Kok een heiloze derde weg opgeduwd, nadat hij van hem zijn ideologische veren had geplukt. Die mijnheer wist uit verveling niet wat hij moest doen en dus ging hij immigranten pesten. Het was maar goed dat hij naar Brussel vertrok.

Jij, Hendrik Jan, ging nog een stap verder dan die mijnheer - onvergeeflijk - je had die andere onruststoker van een Pim Fortuyn, die fascist - een kruising tussen Mussert en Mussolini - in jouw weekblad een column bezorgd. Opvallend vond ik toen dat degenen die dergelijke kwalificaties maakten, dezelfde waren die met grote piëteit aandrongen op genuanceerde deelname aan het immigratiedebat. Elke keer als in verband met jouw naam de woorden ‘rechts radicaal’ of ‘xenofoob’ vielen, dacht ik aan een kaalgeschoren man met leren laarzen en swastika's.

Op een dag, in een van de discussiehuizen in Amsterdam, kwam ik je tegen. Groot, keurig gekleed, met bril en bulderend van vrolijkheid, groette je me hartelijk. In diezelfde bijeenkomst zaten Scheffer en Van der Zwan. Allemaal keurig en, volgens mij, vurig sociaal.

Na verloop van tijd werd het mij duidelijk waarom je de genoemde verwijten kreeg. Je beschreef de gebrekkige integratie van immigranten en de vervelende gevolgen van het taboe verklaren van deze onderwerpen voor de samenleving (de ‘niets-aan-de-hand-pose’); of je hield, eerst als hoofdredacteur

[p. 37]

van Elsevier en later als adjunct-hoofdredacteur van de Volkskrant, niet tegen dat in deze titels artikelen werden afgedrukt waarin de spanningen tussen autochtonen en immigranten van Turkse of Marokkaanse komaf openlijk werden bediscussieerd. Ruzies tussen buren, geluidsoverlast, vuilnis op straat; kleine criminaliteit, vaak gepleegd door jonge Marokkaanse mannen die in groepen optraden; schooluitval; werkloosheid; de witte vlucht uit de grote steden. Je beschreef of liet publiceren hoe de roep steeds luider werd om de immigratie, althans die uit islamitische landen, te beperken. Ook voorspelde je vrij vroeg de mogelijke aanpassingsproblemen van vluchtelingen die werden binnengelaten ondanks protesten van de bevolking. Je vroeg steeds aandacht voor degenen die disproportioneel de last van de immigratie moesten dragen.

Dit alles vóór de moord op Fortuyn, de moord op Van Gogh en de val van maar liefst vier kabinetten. Je drong erop aan dat met name de PvdA een leidende rol zou nemen.

Een substantieel deel van het electoraat heeft nog altijd geen politieke lieden gevonden die zich tot tolk willen maken van zijn bezorgdheid over de gevolgen van massa-immigratie, zoals je dat mooi verwoordde. Nog niet zo lang geleden besprak je in een van je columns de verkiezingsuitslag en het Nationaal Kiezers Onderzoek, waaruit blijkt dat driekwart van alle kiezers voor een socialer en menselijker Nederland is - maar eenderde van de PvdA-kiezers vindt dat de komst van moslims naar Nederland gestopt moet worden; de helft van hen is voor een boerkaverbod en iets meer dan de helft vindt dat Turkije geen lid van de EU mag worden.

Aan deze kiezer werd decennialang gevraagd ‘respect’, ‘verdraagzaamheid’ en ‘democratisch geduld’ te tonen voor allochtonen. Dat heeft hij gedaan. De Nederlandse kiezer is respectvol, verdraagzaam en vooral geduldig. Maar waarvoor moet hij respect hebben? Wat moet hij verdragen? Tot wanneer mag hij geduldig zijn? Als je goed bestudeert waar deze kiezers zich tegen keren, hoor je dat het om een afkeer gaat van het

[p. 38]

schenden van mensenrechten in Nederland - zoals de rechten van vrouwen en homo's. Ze keren zich tegen de verloedering en vervuiling van hun wijken en vinden dat imams die jongeren aanzetten tot jihadistische daden niet bepaald veel respect verdienen.

Vaak wordt er gezegd dat het debat over immigratie, integratie en de islam over incidenten gaat. Dat is ook zo, deels omdat het moeilijk is gegevens te verzamelen, maar deels ook - en vooral - vanwege de emotionele lading die deze onderwerpen hebben. En dus is het anekdoten geblazen. En overal hoor je de bezweringsformule van ‘respect’ terug.

Onlangs werd ik in Washington bij een diner naast een Amerikaanse marinier geplaatst. Hij vertelde over een van zijn ervaringen in Irak waar hij dient. Op een markt ziet hij een Iraakse man zijn vrouw bij haar haren over de grond slepen. Hij en zijn collega's stonden toe te kijken, gewapend en al.

Op mijn vraag waarom hij niet had ingegrepen, was zijn antwoord onthutsend. Westerse troepen moeten de lokale gewoonten en gebruiken ‘respecteren’.

Eerder al had ik van een Nederlandse ex-marinier die mij bewaakte gehoord dat hij ooggetuige was van berechtingen volgens de sharia in Afghanistan. Hij zag bij voorbeeld de steniging van een vrouw die verdacht werd van het plegen van overspel. De Nederlandse soldaten kregen duidelijk te horen dat ze niets mochten doen. Ze moesten de lokale gewoonten en gebruiken ‘respecteren’.

Ik weet dat, toen ik in Somalië woonde, onze oma's ons lieten besnijden en behandelen door traditionele genezers in plaats van door moderne dokters in het ziekenhuis. Dit was geen ‘alternatieve’ geneeswijze maar de lokale traditie. Inmiddels zijn er behoorlijke aantallen Iraakse, Afghaanse en Somalische vluchtelingen toegelaten in Nederland. Ongetwijfeld hebben sommigen van hen zich met weinig moeite geruisloos aangepast. Maar het is ook waar dat velen hun lokale gewoonten, gebruiken en religieuze overtuiging hebben meegenomen.

[p. 39]

Geweld tegen vrouwen binnen deze gemeenschappen goedpraten met argumenten ontleend aan traditie en geloof, is inmiddels een berucht verschijnsel.

Verzet van autochtone kant tegen deze wanpraktijken wordt nog altijd door politici begroet met een roep om respect en de mantra dat integratie van twee kanten moet komen; het is een kwestie van wederzijdse aanpassing, wordt dan gezegd.

Onlangs bezocht ik Sydney, Australië. Ook daar is immigratie en integratie van moslims het onderwerp van de dag. Mijn gastvrouw vertelde mij over een aantal Libanese jongemannen die als groep op ‘verkrachtingstochten’ gingen op de stranden van Sydney. Ze kozen bewust blonde vrouwen als slachtoffer. Toen dit naar buiten kwam, met grote maatschappelijke verontwaardiging, liet de plaatselijke imam - in de stijl van El-Moumni - weten dat die vrouwen dan maar niet op het strand moesten liggen. Wat verwacht je, zei hij, als je rauw vlees voor wilde honden gooit.

Een aantal Australische jongemannen (Aussies) reageerde door te zeggen dat ze zich wilden organiseren om dan maar vrouwen met een hoofddoek te gaan verkrachten. ‘Wederzijdse aanpassing’ is misschien niet altijd een goed idee.

Het goede nieuws is dat we in Nederland geen aanpassing van autochtonen in die richting zien. Er is nog altijd geen noemenswaardige extreem-rechtse beweging en geen gewelddadige confrontatie tussen immigranten en inheemsen.

Er zijn ook positieve anekdotes. Immigranten - ook moslims - die het goed doen: onderwijs volgen; werken; behulpzaam zijn en geen overlast bezorgen. Zij verdienen en krijgen heel vaak respect, echt respect, lof en zijn geheel opgenomen in de maatschappij. Dat is prachtig, maar geen reden om intolerantie tegemoet te treden met ‘respect’. Het is ook geen reden om de serieuze zorgen van de kiezer steevast te negeren.

Lieve Hendrik Jan,

je liep niet weg voor moeilijke onderwerpen. Je bracht je

[p. 40]

lezers het slechte nieuws; weliswaar voorzien van heldere commentaren maar niettemin: somber. Je waarschuwde en je gaf aanwijzingen voor verandering.

Toch bleef je optimistisch. Het is die combinatie van werkelijkheidsbesef, medeleven en optimisme die in onze herinnering zal blijven.