Feit en tussenkomst. Geschiedenis en opvattingen van Tijd en Mens (1949-1955)

[p. 5]

 

Is een vers van deze dichters meer

 

dan een object van schoonheid:

 

een feit en een tussenkomst?

 

 

 

Jan Walravens

[p. 11]

Vooraf

In september 1989, precies veertig jaar na het verschijnen van het eerste nummer van Tijd en Mens , begon ik het onderzoek waarvan dit boek het resultaat is. In juni 1995, precies veertig jaar na het verschijnen van het laatste nummer, zette ik het laatste punt achter het oorspronkelijke manuscript. Ik geef toe dat het mooier was geweest als ik in plaats van ‘veertig jaar’ precies een halve eeuw had kunnen nemen als overbrugde periode, maar eerlijk gezegd vind ik dat vier decennia afwezigheid van een integrale studie naar Tijd en Mens wel lang genoeg is.

Het nam precies de levensduur van Tijd en Mens om de studie erover af te ronden. Daarmee houdt de vergelijking tussen boek en blad niet op: net als Tijd en Mens is Feit en tussenkomst gaandeweg steeds meer - meer dan tevoren de bedoeling was - bepaald door denken en handelen van één persoon: Jan Walravens. Mijn fascinatie voor zijn ideeën, en dat zal iedere lezer die verder dan halverwege dit boek komt, zelf kunnen vaststellen, is bijzonder groot geworden. Ik zou kunnen zeggen dat die betrokkenheid steeds meer van persoonlijke dan van wetenschappelijke aard werd, als ik niet de overtuiging had dat die twee, als het goed is, so wie so nooit los van elkaar gezien kunnen worden. Ik zie in elk geval nu al uit naar het moment waarop ik aan het boek begin dat over hem alleen zal gaan.

Een laatste punt van vergelijking is dat net als Tijd en Mens dit boek resultaat is van de medewerking van zeer veel uiteenlopende mensen. Net als bij het tijdschrift is het aandeel van de een groter dan dat van de ander, maar had afwezigheid van deze of gene het uiteindelijke eindresultaat wezenlijk anders gemaakt. Het uitspreken van dankzeggingen is een precaire aangelegenheid. Iedere lezer weet dat dergelijke bedankjes vaak in hoge mate obligaat zijn en tegelijkertijd kijkt iedere lezer meteen naar de rij namen die bedankt wordt. Welnu, het zal aan iedere lezer die meer dan een paar bladzijden leest, duidelijk zijn dat dit boek werkelijk nooit in deze vorm tot stand had kunnen komen als ik niet de - grote of kleine - hulp had gehad van alle mensen die hieronder aan bod komen.

Dankbaar voor zeer uiteenlopende vormen van hulp - vaak slechts na een enkel vrijblijvend vraagje - ben ik allereerst: Hilda van Assche, Clem Bittremieux, Hugo Brems, Jaak Brouwers, Geo Bruggen, Omer de Dier, Ray Gilles, Gust Gils, Koen Hilberdink, G. Lindekens, Jos Murez, Joop en Piet Puijn, Jan de Roder, Willy Roggeman, Adriaan de Roover, Erik van Ruysbeek, Geo Sempels, mevr. J. Van de Vijver-Toye, Jef van Tuerenhout en Georges Wildemeersch. Zonder de welwillende medewerking van de volgende mensen, die mij zonder voorwaarden vooraf inzage gaven in ongepubliceerd briefmateriaal uit hun archieven, had dit boek nooit kunnen worden wat het werd. Mijn dank aan hen is dus zeer groot: Hans van Acker, Karel de Bock, Ben Cami, Pierre Dubois, Paul van Keymeulen, Rik Lanckrock, Karel van Loo en Frank Vaerten.

Hoewel misschien niet altijd concreet zichtbaar in dit boek, hebben - soms meerdere - gesprekken met de volgende Tijd en Mens-leden me veel inzicht gegeven in

[p. 12]

de interne verhoudingen binnen het blad. Mijn dank gaat in dat verband met name uit naar Tone Brulin, Ben Cami en Marcel Wauters. Speciaal vermeld ik hier ook de medewerking van Hugo Claus, die met het afstaan van zijn brieven van Jan Walravens zo niet de ruggegraat, dan toch op zijn minst een essentiële wervel van dit boek heeft aangebracht. Ook Albert Bontridder leverde een substantiële bijdrage door mij Walravens' jeugdbrieven aan hem ter inzage te geven. Een bijzonder woord van dank gaat uit naar Florent Welles: ook hij stond mij welwillend te woord, heeft mij belangwekkende jeugdbrieven van Walravens laten gebruiken en heeft bovendien in vele brieven steeds direct op grote en kleine vragen van mij gereageerd.

Met het noemen van Welles en Bontridder ben ik dicht in de buurt van Jan Walravens zelf gekomen. Ik spreek hierbij graag mijn erkentelijkheid uit voor de welwillende medewerking die ik ondervonden heb van mevrouw Jeanne Walravens en van Chris Walravens en Else Walravens. Ik hoop van harte deze goede contacten in de toekomst voort te zetten.

Bij het werken aan het boek zelf zijn drie mensen van groot belang geweest. Ik heb het als een voorrecht beschouwd dat de eminente lezer die Kees Fens is een van de eerste lezers van mijn boek is geweest. Van zijn kritische kanttekeningen heb ik steevast nota genomen. De grootte van de rol van Bert Vanheste voor dit boek, kan ik zelfs niet bij benadering aangeven: vanaf het eerste concept tot de laatste conclusie staat zijn stempel op mijn werk. In talloze gesprekken over grote lijnen en kleine details heeft hij - altijd geduldig - meegedacht, meegewerkt, ideeën bedacht, ideeën verworpen, steevast op een manier die voor mij een essentieel deel van het werkplezier uitmaakte. Vanaf het begin van het onderzoek tot op de promotie zat en stond naast mij Jos Muyres, die ik dankbaar ben voor zes jaar mee wikken en wegen over alles wat in dit boek aan bod komt.

Jos Muyres dank ik ook voor zijn zeer concrete medewerking, namelijk als eerste lezer van het afgeronde boek als geheel. Grote dank voor ditzelfde ondankbare karwei ben ik ook verschuldigd aan Marc Kregting en Hans Vandevoorde. Deze drie hebben mij nauwgezet en zorgvuldig talloze grote en kleine, inhoudelijke en stilistische, meestal uiterst zinvolle overwegingen meegegeven.

Mike Nawas ben ik erkentelijk voor zijn onmisbare hulp bij het vertalen van de ‘Summary’ in het Engels.

Nicole Frank wil ik ervoor bedanken dat zij - terwijl haar marktwaarde in de tussentijd terecht alleen maar steeg - opnieuw geheel belangeloos tijd en moeite heeft willen steken in het ontwerpen van omslag en binnenwerk. Marc Beerens, tenslotte, moet ik danken voor alle tijd die hij in dit boek stak, terwijl hij zoveel beters te doen had.

Toen Ben Cami hoorde dat ik een studie maakte naar Tijd en Mens , was zijn eerste reactie: ‘Dat zal dan een dun boekje worden’. Ik meen zonder overdrijving te mogen stellen dat deze keer Cami's ongelijk - in elk geval kwantitatief - aangetoond is.

Nijmegen, nieuwjaarsdag 1996