Het leven van Philippus den Stauten, Hertoch van Borgonien, ende van Margarita van Male, Gravinne van Vlaenderen

[1382]

Vlaenderen.

⁺ Petrus Van den Bossche siende dat de Ghentenaers beginden te twyfelen oft sy met den graef wilden peys maecken oft niet; vreesende dat misschien door de vervoorderinghe van den peys syne rebellie mochte ghestraft worden, heeft

+ 1382. Nieuwe beghinselen van oorloch binnen Ghendt; Januarius.

[p. 99]

alle middelen ghesocht om het vier van den oorloch, hetwelcke daeghelijckx verflauwde, wederom te ontsteken. Hy is dan ghegaen by eenen sekeren Philippus Aertevelde, ende heeft hem voor ooghen ghestelt hoe loffelijck dat synen vader Jacobus Aertevelde de republicke gheregheert hadde, ende al was het saecke dat hy ellendich vermoordt was, dat hy daerom nochtans niet en moeste laeten aen te nemen soo een loffelijck ampt, het welcke sijn vader soo treffelijck bedient hadde. Ten lesten heeft Pieter Van den Bossche soo veel uytghewerckt, dat hy van de ghemeynte voor hun opperhooft is aenghenomen. Dit gheschiedt sijnde, is Pieter Van den Bossche, den heer van Herzele, Pieter de Winter, ende de dekens van de ambachten naer sijn huys ghegaen, ende hebben hem naer de merckt gheleydt, alwaer hy den eedt van ghetrauwicheyt aen het volck ghedaen ende van het volck ontfanghen heeft, ende heeft een deel van de incomsten, de welcke den graef in de stadt hadde, aen den heer van Herzele ghegheven, om dat den graef sijn goederen hadde doen confisqueren. Hy heeft oock twelf borghers in sijn ghesicht doen onthoofden, om dat sy den graef te seer toeghedaen waeren, ende somighe van die noch plichtich waeren van sijns vaders doodt.

Op den selven tijdt isser wederom tot Haerlebeke een⁺vergaederinghe ghehauden gheweest om tusschen den graef ende de Ghentenaers den peys te vervoorderen. Tot dese vergaederinghe sijn ghecommen: Ludovicus Van Male, graef van Vlaenderen, - de ambassadeurs van Brabandt, Henegauw ende Luyck, middelaers van den peys, - de ghedeputeerde van alle de steden van Vlaenderen; van den cant van de Ghentenaers: Simon Bette, Gyselbertus de Gruytere, voorsche-

+ Samencomste over den peys tot Harlebeke.

[p. 100]

penen, met noch thien andere van de magistraet, de welcke den peys met den graef ghesloten hebben, met dese onder andere conditien: dat den graef binnen den tijdt van vijfthien daeghen twee hondert Ghentenaers saude noemen, de welcke hem sauden overghelevert ende naer Rijssel in bewaernisse ghevoert worden. Als wanneer dese conditie binnen Ghendt in de volle vergaderinghe van de magistraet ende dekens van de ambachten voorghelesen wierden, is Pieter Van den Bossche seer vergramt gheweest, ende aen Gyselbertus vraeghende oft hy selve eene van die wilde sijn, de welcke naer Rijssel in vanghenisse saude gaen, heeft synen deghen uytghetrocken ende Gyselbertus de⁺Gruutere doorsteken, ende terstondt heeft Philippus Aertevelde Simon Bette, voorschepenen van der keure aenghetast ende van ghelijcken doorsteken, in de volle vergaederinghe van de regeerders van de stadt. In het voorschependom⁺is aen Simon Bette ghesuccedeert Joannes De Jonghe, den welcken dit ampt in het jaer een duysent dry hondert vijf en tachentich noch loffelijck bedient heeft.

⁺ Philippus Aertevelde vreesende dat dese moordt aen veele saude mishaeghen, om synen eersucht met eenen eerlijcken deckmantel te bedecken heeft eenen nieuwen wet uytghegheven: dat alle de ghene die ymandt saude doodtslaen, saude onthooft worden; dat alle vyandtschappen, tot veerthien daeghen naer dat den peys met den graef saude ghemaeckt sijn, sauden opgheschorst worden; dat alle de ghene die saude vechten sonder quetsen veertich daeghen te water ende te broode in de vanghenisse saude vasten; dat alle de ghene die in de herberghe saude sweeren, met de terelinghen spelen, oft twist maecken, oock veertich daghen in de vanghe-

+ Twee voorschepenen van Ghendt in de volle magistraet vermoordt.

+ Jan de Jonghe voorschepen.

+ Nieuwe wetten van Philippus Aertevelde.

[p. 101]

nisse te water ende te broode saude penitentie doen; dat in den ghemeynen raedt, soo rijck als aerm sijn ghevoelen saude commen voorlegghen; datter in de stadt maer eenen thresorier en saude sijn, den welcken rechtveerdich ende deuchsaem sy; dat de rekeninghe van alle de goederen van de republicke alle maenden saude ghehauden worden; dat alle de borghers ende inwoonders van de stadt sauden draeghen een witte mauwe, ende daer op gheschreven staen: Godt helpe ons! Bovendien heeft hy de regheringhe van de stadt verandert, nieuwe dekens ghemaeckt, ende vier onderhoofmans ghemaeckt, te weten: Pieter Van den Bossche, Jacob de Rijcke, deken van de wevers, Jan van Heyst, ende Raso Van de Voorde. Hy heeft oock eenen zee-admirael ghemaeckt: Matthias Coolman, om uyt Hollandt ende Zeelandt alle noodtsaeckelijcke provisie te besorghen ende de zee van de vyanden vry te hauden; hy heeft oock eene bende vergaedert van de meeste canalie van het volck om ten allen canten buyt te gaen maecken, ende hun den naem van Reysers⁺ghegheven, over welcke bende hy voor capiteyn ghestelt heeft eenen sekeren Francois Ackerman. Heeft oock Jan Roomers, Jan Mahiu ende Jan Sleipstaf doen onthoofden. Den edeldom den welcken binnen Audenaerde, Dendermonde, Deynse ende andere besloten steden in garnisoen lach dede dickwils vele uytvallen op de Ghentenaers; dit niet teghenstaende heeft Philippus Aertevelde het casteel van⁺Hansbeke verovert, gheplundert ende verwoest. Den neghenthiende February hebben de Ghentenaers teghen den edeldom slach ghelevert tot Seveneecke, alwaer seven hondert⁺Ghentenaers sijn doodt ghebleven.

Den edeldom overdenckende dat er gheen scherper sweert

+ Oorspronck van de Reysers.

+ Het casteel van Hansbeke verwoest.

+ Den slach van Seveneecke.

[p. 102]

en was om de Ghentenaers te overwinnen, als den hongher, hebben de Brabanders ende Henegouwers, de welcke naer Ghendt in stilte levensmiddelen overbrachten, ghedoodt oft ghevanghen ghenomen. Den graef heeft oock het gheheel⁺landt van Aelst doen afbranden om dat sy broodt, boter, melck ende caes naer Ghendt brachten. Den hertoch van Brabant ende den graef van Henegouw hebben oock van ghelijcken aen hunne ondersaeten op pyne van het leven⁺verboden de Ghentenaers met eenighe provisie te ondersteunen, waer door vele menschen binnen Ghendt van honger stierven; de backers en conden oock het ghewelt niet teghenstaen, waer mede hunne brooden van de hongherighe menschen uyt hun huysen wierden wechghehaelt. De Hollanders alleen sonden meel ende brood in tonnen; waermede de stadt noch eenichsints ghespijst wierdt. In Brabant was het wel verboden provisie naer Ghent te senden; maer het was nochtans toegelaeten die te vercoopen aen die, de welcke de selve op hun perijckel quamen haelen. Francois Ackerman dan is met ontrendt de twelf duysent verhongherde menschen naer Brussel ghegaen; maer de Brusselaers vreesende voor ghewelt hebben voor hun de poorten ghesloten. De Ghentenaers dit siende hebben eenighe van hun onghewapent naer de stadt ghesonden, om de Brusselaers tot bermherticheyt te beweghen, de welcke hunnen noodt siende, hebben hun spyse ghenoech toeghesonden om voorder te passeren; waer mede sy hun ontrendt dry weken ontrendt Brussel hebben onderhauden, sonder nochtans in eenighe steden te moghen binnen commen. Van daer sijn sy naer Leuven ghegaen, alwaer sy van die stadt oock buyten sijn ghespijst gheweest. De Luyckenaers hebben hun oock

+ Het landt van Aelst verwoest.

+ Grooten hongher binnen Ghendt.

[p. 103]

ses hondert kerren met graen ende meel toeghesonden, waer mede sy tusschen Leuven ende Brussel doorpasserende behauden sijn tot Ghendt ghecommen. Den graef, den welcken alsdan tot Brugghe was, dit hoorende, heeft voor hem ghenomen de Ghentenaers noch meer als oyt te vooren, te benauwen, ende de Vier-Ambachten, van waer sy noch conden gespijst worden, tot den grondt toe te doen afbranden. Den graef beweecht sijnde door de voorspraecke van Arnoldus De Hornes, bischop van Luyck, Joanna hertoghinne van Brabant, ende van Albertus van Beyeren, graef van Henegau, is te vreden gheweest dat de samencomste over den ghendtschen peys naer Paesschen binnen Doornijck saude ghehauden worden, alwaer sijn t' samen⁺ghecommen Arnoldus De Hornes, bischop van Luyck, de ambassadeurs van Brabant ende Henegau, de ambassadeurs van den graef, ende Philippus Aertevelde met twelf heeren van de magistraet van Ghendt; de welcke aldaer samenghecommen sijnde hebben aen den graef naer Brugghe eene ambassade ghesonden om van hem te versoecken dat hy in dese samencomste saude willen teghenwordich sijn; maer den graef en wilde daer niet commen. Op den selven⁺dach, dat de samencomste begonst was, te weten den derthienden April, is overleden de moeder van den graef, Margarita, dochter van den ghewesen coninck van Vranckrijck, Philippus den Langhen, in tachentichste jaer haers auderdoms, door wiens doodt den graef aen haer ghesuccedeert is in de graefschappen van Arthois, Borgonien, Palatin ende heerlijckheyt van Saline. Dese gravinne heeft de twee capellen van Arthois in de kercke van S. Donaes tot Brugghe seer rijckelijck ghefondeert. Den graef door dese successie

+ Samencomste over den peys tot Doornijck.

+ De doodt van Margarita, moeder van den graef van Vlaenderen.

[p. 104]

⁺nu rijcker van incomsten ende stercker van macht gheworden sijnde, heeft de conditien van peys door de Ghentenaers voorghestelt van alleenelijck het leven te moghen behauden, verworpen ende begheert dat soo hun leven als hun doodt in sijn handen saude ghestelt worden, dat soo mans als vrauwen allegaeder met een wit cleedt ende het strop aen den hals buyten de stadt sauden commen vergiffenisse vraeghen, ende dat hy alsdan met hun saude doen het ghene hy saude goet vinden. Philippus Aertevelde voor sijn selven eerst bevreest sijnde heeft daer op gheantwordt dat hy dese conditie niet en mochte aennemen sonder het consent van de ghene, de welcke hem ghesonden hadden, heeft de ambassadeurs voor hun voorspraecke seer bedanckt, ende daer mede is de samencomste wederom ghescheyden.

⁺ Philippus Aertevelde naer Ghendt wederghekeert sijnde, heeft alle de inwoonders van de stadt op de Vrydachsmerckt doen vergaederen ende tot hun gheseydt: ‘Het is de plicht van eenen sendelinck niet te buyten te gaen syne macht, de welcke besloten wordt door de paelen van de toestemminghe van synen principaelen sender. Wy hier teghenwoordich sijnde voorstaenders van de republicke ende besorghers van het ghemeenebest, hebben uyt besondere goedertierentheydt ende aenbetrauwen van onse seer lieve ende welbeminde medeborghers de eere ghenoten van ghesonden te worden naer de versochte ende becommen samencomste van de vredesoeckende princen om den peys te vervoorderen tusschen den hoochgheboren heer ende prins Ludovicus van Male, graef van Vlaenderen, ende onse bedruckte ghemeente; maer aenghesien de conditien van hem voorghestelt seer perijckeleus gheoordeelt sijn gheweest om sonder uwe toestemminghe

+ Conditien van den peys voorghestelt.

+ Aenspraecke van Philippus Aertevelde tot de Ghentenaers.

[p. 105]

van ons aenghenomen te worden, soo is 't dat gy beminde medeborghers u nu moet beraeden oft ghy te vreden wilt sijn u door eene goede biechte wilt bereyden tot de doodt, de welcke door ghebreck van spyse ons sekerlijck sal overcommen; want den noodt is alreede soo groot gheworden, datter binnen de stadt wel dertich duysent menschen sijn, de welcke in den tijdt van vijfthien daeghen gheen broodt en hebben gheproeft; ofte wel, oft ghy volghens het versoeck van den graef, u selven wilt aen den graef onderwerpen ende in witte cleederen met het strop aen den hals van hem vergiffenisse bidden, ende u leven in sijn handen stellen; oft ten lesten, oft ghy de wapenen wederom wilt aennemen ende naer Brugghe trecken om u leven te waeghen, ende op die maniere ten minsten een schandelijcke doodt te ontvluchten. Kiest eene van de dry ende in alles wat ghy sult ghecosen hebben, sal ick den eersten sijn, die u sal voorgaen in het selve te volbrenghen.’ De inwoonders hoorende hunnen ellendighen staet, ende niet wetende wat middel kiesen om den selven te ontvluchten, hebben aen Philippus volle macht ghegheven om eenen van de dry te kiesen, die het hem beliefde. Philippus heeft hun dan gheantwordt ende gheseydt:

‘Aenghesien het in mijn oordeel ghestelt is eenen middel te⁺soecken om ons uyt dese ellenden te verlossen, laet ons onse toevlucht nemen tot Godt. Wy hebben nu alles ghedaen wat moghelijck is om den peys te vercryghen. Godt almachtich sal onsen goeden wille aensien ende ons bermhertich sijn. Laet ons de wapenen aennemen, ende liever met eere als met schande sterven!’ Hier mede hebben sy vijf duysent van de cloeckste ende in den oorloch best-ervaerenste mannen uytghekosen; de selve met wapenen, spyse ende dranck

+ De Ghentenaers wederom in de wapenen.

[p. 106]

wel voorsien, ende naer Brugghe ghesonden, waer door de stadt bynaer van spyse ontbloodt was. Aldus op Godt betrouwende ende in den noodt troost soeckende, sijn sy met dit cleyn legher den eersten mey naer Brugghe ghetrocken.

⁺ Het was binnen Brugghe de ghewoonte jaerlijcks den derden mey, op den dach van H. Cruysvindinghe, het heylich bloedt met eene solemnele processie te draeghen lanckx de vesten, tot welcke processie eenen grooten toeloop was van het volck van de omligghende steden, welcke occasie Philippus Aertevelde waernemende heeft twee duysent van sijn volck wel ghewaepent onder hunne cleederen naer de stadt ghesonden, de welcke met een cleyn ghetal, onder de andere vreemdelingen ghemenghelt sijnde, allenckxkens lanckx verscheyden poorten sijn in de stadt gheraeckt, ende hebben aldaer de occasie verwacht om hun meyninghe uyt te wercken. Den graef verstaen hebbende dat de Ghentenaers met hun legher wederom naer Brugghe quaemen, ende sich by Beverhout begonden te verstercken, heeft alles doen bereyt maecken om hun, naer dat de processie saude ghedaen sijn, slach te gaen leveren. Daerentusschen deden de Ghentenaers overal in hun legher den goddelijcken dienst gheschieden ende yder een sijn biechte spreken om sich tot de doodt te bereyden. Den graef trock hun teghen met dertich⁺duysent mannen, maer quaelijck en was den slach begonst oft de Brugghelinghen wierpen de wapenen neder ende naemen de vlucht naer de stadt. De Ghentenaers volchden hun dapper op, de andere de welcke onder hun cleederen ghewapent in de stadt ghegaen waeren, riepen in de stadt overal allarm, allarm; waer door de andere de poorten inquaemen, ende wonnen de groote merckt. De

+ Listen van de Ghentenaers.

+ Veltslach tusschen de Ghentenaers ende Brugghelinghen.

[p. 107]

smeden, wevers ende wasschers siende de overhandt van de Ghentenaers sijn met hunnen opleyder Simon Cockermoes naer de merckt ghecommen ende hebben hun als vrienden willecom gheheeten, ende alle ghetrauwicheyt ende hulpe belooft. Den graef, den welcken op het stadthuys ghevlucht⁺was, siende dat hy gheenen teghenstant meer en conde doen, ende dat sy quaemen om hem te vanghen, is achter door een venster ghespronghen, ende heeft sijn selven van alle hulpe ontbloodt ghevonden. Philippus Aertevelde hielt daerentusschen de merckt met een deel van sijn volck beset; want het ander deel hadde hy met Francois Ackerman uytghesonden om alle straeten te doorloopen om den graef en de edelieden ghevanghen te nemen. Den graef dolde ende liep van de eene straete tot de andere, sijn leven nievers dervende betrauwen tot dat hy ghecommen is aen het hutteken van eene aerme vrauwe in 't midden van den nacht. De vrauwe hem siende ende kennende, ter oorsaecke dat sy ghewoon was aen de deure van sijn palleys te sitten bedelen, heeft seer verbaest gheweest ende vraechde aen hem wat hy van haer begheerde. Waer op den graef antwoorde dat hy versocht sich in haer hutteken te moghen verberghen; ende inghelaeten sijnde is hy op een cleyn solderken gheclommen ende heeft sich verborghen in 't stroo van het bedde van die vrauwens kinders. Qualijck en hadde den graef sich op die maniere verborghen, oft somighe van Ackermans volck quaemen aen⁺de vrauwe vraeghen wat man daer terstondt in haer huys ghecommen was. Waer op de vrauwe loochende ymandt ghesien te hebben. Sy daer mede niet te vreden wesende, heeft eenen van hun een kerse ghenomen, ende op het solderken alles doorsocht; maer niemandt vindende heeft tot

+ Den graef vlucht door de venster.

+ Groot perijckel van den graef.

[p. 108]

de andere van syne medeghesellen gheseyt: ‘Laet ons gaen, hier en is niemandt!’ Den graef, alles hoorende wat daer geschiede, was in de uyterste benauwtheyt, ende soo haest als sy vertrocken waeren, is hy van daer naer het Minne-waeter ghevlucht ende lanckx daer met een schuitjen uyt de stadt gheraekt. Tot S. Michiels ghecommen sijnde heeft hy een boerenpeerdt ghevonden ende is daer mede naer Rijssel ghevlucht. Het volck van Ackerman siende dat⁺sy den graef niet en conden vinden, hebben door spijt alles wat hun te ghemoet quamp vermoordt; maer al is 't saecke dat dien nacht alleen over de twelf hondert Brugghelinghen van de Ghentenaers vermoordt wierden, ende 's anderdaechs veele edelieden, heeren van de magistraet, ende treffelijcke persoonen, de welcke het perijckel door de duysternissen van den nacht ontvlucht waeren, seer ellendich wierden⁺omghebracht; nochtans was het een meerder vreedtheyt dat alle de vremde knechten uyt Brabant, Geldre, Luyck, Hollandt, Zeelandt, Westphalen ende andere omligghende plaetsen, de welcke binnen Brugghe in dienst waeren, hunne eyghene meesters om hals brachten om hunne huysen te beter te connen uytplunderen. Het palleys van den graef, ende de gheheele stadt wierdt uytgheplundert ende bestolen, om dat sy seyden dat het hun schult was dat sy den graef niet en hadden connen in handen cryghen ende dwinghen tot eenen goeden peys. Gheene huysen en wierden ghespaert als alleen die van de vremde lieden, de welcke uyt alle rijcken van de werelt tot Brugghe den coophandel dreven, om by de uytlandtsche princen niet in haet te commen. Philippus Aertevelde deede oock publiceren dat alle deghene die het leven wilden behauden, sauden buyten de stadt

+ Vreedtheyt van de Ghentenaers over de Brugghelinghen.

+ De knechten vermoorden hunne eyghen meesters.

[p. 109]

commen ende aldaer den eedt van ghetrauwicheyt aflegghen.

Eene groote menichte van volck heeft sich onderworpen aen dit ghebodt; maer alle deghene die binnen de stadt ghebleven waeren, wierden van het volck van Ackerman vermoordt,⁺soo dat men rekent datter soo in de vlucht naer het beginsel van den slach, als binnen de stadt over de neghen duysent menschen sijn doodt ghebleven. Den sesden May sijn alle de ambachten van Ghendt met hun vendels naer Brugghe ghecommen ende op de merckt staende hebben sy Pieter de Winter gouverneur van Brugghe ghemaeckt. 's Anderdaechs hebben syde Ghendtpoorte, de Cruyspoorte en de Cathelynepoorte afghebrocken ende de vesten met aerde ende met steenen ghevolt, soodat men daer vry uyt ende in conde gaen. Sy hebben vijf hondert van de treffelijckste borghers naer Ghendt in ostagie ghesonden. Vijf daeghen lanck was⁺den wech van Brugghe tot Ghendt vol waeghens ende kerren, de rivieren vol schepen waer mede sy den buyt naer Ghendt voerden, soodat de Brugghelinghen hunnen nieuwen vaert, den welcken de occasie gheweest hadde van den inlandschen oorloch, ghelijck wy hooger gheseyt hebben, in dit voorval seer dier hebben moeten betaelen.

Philippus Acrtevelde dese victorie becommen hebbende,⁺heeft bovendien Yperen, Veurne, Berghen S. Winock, Bourbourch, Nieupoort, Cortrijck, Audenburch, Rodenburch, Damme, Sluys, Oostburch ende bynaer gheheel Vlaenderen verovert, uytghenomen Dendermonde ende Audenaerde, ende heeft over alle die plaetsen sijn gouverneurs ghestelt ende ostagiers naer Ghendt ghesonden.

Philippus opgheblaesen door deze victorien heeft syne⁺maniere van leven verandert ende sich ghedraeghen op de

+ Over de neghen duysent Brugghelinghen van de Ghentenaers ghedoodt.

+ Buyt van de Ghentenaers tot Brugghe becommen.

+ Gheheel Vlaenderen onderwerpt sich aen de Ghentenaers.

+ Eergiericheyt van Philippus Aertevelde.

[p. 110]

selve maniere als eenen souvereynen prins van het landt. Hy ginck ghecleedt met eenen rooden scharlacken mantel op de maniere van den hertoch van Brabant; hy voerde voor sijn waepen eenen swerten schilt met dry gauden hoeden tot een teecken van den herstelden vrydom. Hy schreef sich in syne brieven: Regeerder van Vlaenderen. Sijn huys was verciert ghelijck een paleis; hy dede sich dienen met gaude ende silvere vaeten ghelijck den graef; hy hielt daeghelijckx maeltijt tot welke hy nooddede de treffelijckste heeren ende mevrauwen, ghelijck den graef; hy hielt in sijn paleys oock schauwspelen ende dansinghen, ghelijck andere princen; hy trock de schatten, de welcke binnen Brugghe in 't palleys van den graef ghevonden waeren, tot hem; hy dede⁺het casteel van Male, daer den graef gheboren was, uytplunderen, ende tot den grondt toe afbreken. Alles wat daer in ghevonden wierdt, wierdt naer Ghendt ghebracht, de nieuwe vonte selve, in de welcke den graef ghedoopt was, wiert in stucken gheslaeghen.

⁺ Philippus binnen Yperen commende is aldaer onthaelt gheweest op de selve maniere, ghelijck men eenen nieuwen graef van Vlaenderen ghewoon was te onthaelen. Op de selve maniere heeft hy aldaer den eedt van ghetrauwicheyt aen het volck ghedaen ende van het volck ontfanghen, ende de magistraet verandert. Acht daeghen daernaer is het selve gheschiedt binnen Cortrijck, van waer hy ambassadeurs naer Audenaerde ghesonden heeft om hun te vermaenen dat sy het exempel van de andere steden sauden naervolghen, maer Theodoricus Damman ende Florentius van Heule, de welcke met den edeldom aldaer in garnisoen waeren, hebben met hem ghespot ende gheseyt dat sy aen hunnen graef totter

+ Grooten haedt van de Ghentenaers teghen den graef van Vlaenderen.

+ Groote eere aen Philippus Aertevelde bethoont tot Yperen, tot Cortrijck.

[p. 111]

doodt toe wilden ghetrauw blyven, ende die stadt tot het uyterste defenderen.

Van Cortrijck is Philippus naer Ghendt ghekeert; ende⁺van de gheestelijckheyt ende magistraet processieghewijs inghehaelt. Alle het volck betoonde aen hem groote eere ende blijdtschap, ende noemde hem den verlosser, beschermer ende vader van het vaderlandt. Ghendt het welcke te vooren soo groot ghebreck gheleden hadde, hadde nu alles in overvloedicheyt:⁺den wijn die te vooren twelf stuyvers vercocht wierdt, en costede maer eenen, ende alles wierdt binnen Ghendt beter coop vercocht als in andere steden. Hy hadde syne ontfanghers door gheheel Vlaenderen, de welcke alle weken veel ghelt inbrachten tot het volvoeren van den oorloch.

Den een-en-twintichsten Mey is door gheheel Vlaenderen⁺ende Vranckrijck een schroomighe aertbevinghe ghevoelt gheweest, een teecken van noch lanchdurighen ende bloedighen oorloch.

Ludovicus was terwylen binnen Rijssel gheacht als oft⁺hy noyt graef van Vlaenderen en hadde gheweest.

In het eynde van de maendt van Mey is Philippus Aertevelde met twee hondert duysent mannen Audenaerde gaen⁺belegheren; maer hy en begheerde het selve niet te bestormen, maer wel door den hongher te dwinghen, om dieswil, seyde hy, datter in het bestormen te veel volck verloren wierdt. Tot dien eynde dede hy groote langhe balcken in de Schelde slaen om te beletten dat sy met hun schepen van Doornijck gheen levensmiddelen en sauden connen cryghen. Den graef vergramt sijnde op de Cortrysaenen, omdat sy de partye van de Ghentenaers aenghenomen hadden, heeft veele van hunne borghen (ostagiers) tot Bapaulme doen ont-

+ Tot Ghendt.

+ Groote overvloedicheyt hinnen Ghendt.

+ Aerthevinghe in Vlaenderen.

+ Slechten staet van den graef.

+ Audenaerde beleghert door de Ghentenaers.

[p. 112]

hoofden, ende de borghen van Yperen, de welcke binnen Douay in bewaernisse waeren naer Bapaulme ende Hesdin doen vervoeren, uyt vreese dat de Gentenaers om hun te verlossen Douay saude gaen belegeren ende het land verwoesten. Niet tegenstaende de goede sorge van den heer van Halewijn, bestierder of gouverneur van Audenarde, den⁺welcken alle de vrauwen ende kinderen in de kerken had doen sluyten ende de ghebauwen, de welcke aen de vesten naburich waeren, had doen afbreken oft met aerde bedecken, is evenwel Paemelen van de bondghenoten in brandt ghesteken. Boven het sweerd van den inlandschen oorlogh heeft deselve stadt door de pest veel gheleden.

Philippus Aertevelde siende dat de belegering van Audenaerde niet voor den wind en ginck, heeft Dendermonde oock doen belegeren, om alsoo een scheuring onder 's graven volck te maeken ende de vereenighde macht van den adel in verscheydentheyt (diversie) te brengen; maer soo hun van de belegerde beantwoord wierd dat de sleutels van Dendermonde binnen Audenarde op de merckt laegen, ende de belegeraers saegen dat sy niet machtig genoech en waeren om aen de cloeckmoedicheyt van den ingeplaetsten edeldom⁺te wederstaen, hebben de belegering opgebroken ende sijn met schaemte wederom naer Ghendt ghekeert.

⁺ Alle saterdaeghen wierdt in het legher van de Ghentenaers voor Audenaerde merkt ghehauden van alle soorten van coopmanschappen, alwaer toeghelaten wierdt dat de Brabanders, Luyckenaers, Henegauwers, Hollanders, Zeelanders, ende Duytschen (uytghenomen de Franschen) hunnen coophandel sauden commen dryven. Alles was daer soo overvloedich dat het meer een merckt van eene coop-

+ Beleghering ende pest van Audenaerde.

+ Dendermonde belegert ende verlaten.

+ Groote overvloedieheyt in 't legher voor Audenaerde.

[p. 113]

stadt als eene legherplaets scheen te wesen. Welcke belegheringhe geduert heeft ses maenden lanck op hope dat sy de belegherde door den hongher onder hun macht sauden brenghen.

Guilielmus Boterman lach met eenige ypersche hulptroepen⁺tot Cassel in garnisoen; maer den edeldom die plaetse op eenen nacht overvallende, hebben hem met eenighe van sijn volck ghedoodt, ende wederom die stadt verlaten.

Op den selven tijdt hebben de Ghentenaers Deynse inghenomen,⁺alle de ghebauwen verbrandt ende de poorten afghebroken.

Philippus Aertevelde, den welcken met sijn legher voor Audenarde lach, heeft ontrendt duysent vrybuyters uytghesonden,⁺de welcke overal de casteelen ende heerlicheden van den ghevluchten edeldom hebben uytgheplundert ende verbrandt; selfs in het casteel van den graef tot Male en hebben sy niet ongheschonden ghelaeten; maer hebben aldaer alles wechghenomen, selve de wieghe daer den graef jonck sijnde in gheleghen hadde. Hun handen en hebben sy oock niet wederhauden van het wechnemen van de vercierselen van het huys Godts; maer hebben de capelle afghebrocken ende de clocke naer Brugghe ghevoert, alwaer sy van Pieter Vanden Bossche ende van Pieter de Winter treffelijck onthaelt ende seer ghepresen sijn. Het is de ghewoonte van de booswichten dat sy over hun quaede daden gepresen sijnde noch ergher ondernemen. Dese door de gunste van dese twee rebellighe opperhoofden verstaudt sijnde hebben eenen inval ghedaen in het landt van Rijssel, alwaer sy, niet teghenstaende datter eenighe van hun door de Rijsselaers ghevanghen ende opghehanghen wierden, alle

+ Cassel verovert.

+ Deynse verovert.

+ Groote buytenspooricheden van de Vlaminghen.

[p. 114]

soorten van boosheden hebben bedreven met plunderen, branden, ende meer ander buytenspooricheden; soo dat sy selfs niet en spaerden het landt van Doornijck, het welcke nochtans onder de bescherminghe des coninckx was, nochte het casteel van Helchin, hetwelcke den bischop van Doornijck was toebehoorende.

⁺ Den graef van Vlaenderen ende sijn schoonsoon Philippus den Stauten dit hoorende sijn daer over in groot belanch gheweest. Den graef hadde op verscheyde plaetsen noch ontrendt de twee hondert vlaemsche borghers, de welcke hy meinde met de doodt te straffen; maer om de ghemoederen van de Vlaminghen niet meer te ontsteken, heeft die los ghelaeten ende de Brugghelinghen ende Yperlinghen den peys aengheraeden. Philippus den Stauten heeft door sijn clachten by den coninck ende den raedt soo veel te weghe ghebracht dat de tsamenhandelinghe met de Vlaminghen overal verboden wierdt. Somighe van de Vlaminghen siende de goede gheneghentheyt, de welcke den graef hadde om met sijn ondersaeten peys te maecken, hebben Philippus Aertevelde door hunnen goeden raedt soo verre ghebracht dat hy te vreden was den selven van den coninck te versoecken ende tot dien einde schreef hy eenen seer beleefden brief aen den aertschristelijcksten coninck, waer in hy hem noemde den souvereynen heere van den graef ende het graefschap van Vlaenderen; hy stelde den coninck oock voor hoe dat het de maniere was, dat alswanneer datter eenighe verschillen voorghevallen waren tusschen den graef ende syne ondersaten, dat de selve door de ordonnantie des coninckx altijds hadden gheslist gheweest, ende dat hy ende sijn bondtghenoten daer om oodtmoedelijck vanden coninck waren ver-

+ Groote ontsteltenisse van den graef ende het hof van Vranckrijck.

[p. 115]

soeckende dat hy door syne souvereyne macht de teghenwoordighe verschillen saude ghelieven te bemiddelen. Den coninck dese brieven ontfanghen hebbende, heeft deselve aen den raedt ende edelieden doen voorlesen, de welcke de selve hoorende hebben daer mede ghespot, ende den coninck door quaeden raedt verleydt sijnde heeft den briefbrengher doen in de ghevanghenisse werpen. Philippus Aertevelde siende dat hy van den coninck van Vrankrijck veracht ende van den franschen adel uytgheschimpt wierdt, heeft twelf mannen naer Enghelandt ghesonden om aldaer van den coninck hulpe te versoecken, de welcke aldaer ghecommen sijnde, seer treffelijck sijn onthaelt gheweest, ende hebben de versochte hulpe van den coninck vercreghen. De Franschen hoorende dat de Vlaminghen met de Enghelschen een nieuw verbondt ghemaeckt hadden, ende de enghelsche hulptroepen met den eersten in Vlaenderen verwacht wierden, dat bovendien den enghelschen coninck Ricardus voor hem ghenomen hadde binnen Ghendt te commen sijn hof hauden, hebben den ghevanghenen briefdraegher van Philippus Aertevelde losghelaten ende naer het legher voor Audenaerde ghesonden; sy hebben bovendien de heeren Milo, bischop van Beauvais, den bischop van Laon ende andere soo gheestelijcke als werelijeke vernaemde persoonen in ambassade ghesonden naer Doornijck om den peys tusschen den graef ende de Vlaminghen te vervoorderen. Philippus Aertevelde de brieven van dese ambassadeurs ontfanghen hebbende, waer door sy aen hem te kennen gaven dat sy door de ordonnantie van den coninck ghesonden waeren om over de articulen van den peys tsamen te spreken, heeft de selve verworpen, ende hy, den welcken te voo-

[p. 116]

ren den peys van den coninck versocht hadde ende verworpen was gheweest, heeft op de selve maniere den peys, den welcken den franschen coninck was versoeckende, oock verworpen ende veracht. Om nochtans te toonen dat hy niet en weygherde op hun brieven te antworden, heeft hy hun gheschreven dat hy redenen ghenoech ghehadt hadde om tot de Enghelschen synen toevlucht te nemen, aenghesien dat hy van den coninck hadde den peys versocht ende hy aen hem den selven gheweighert hadde; ja, synen briefdraegher sonder reden hadde doen ghevanghen nemen, om welcke redenen hy de teghenwordighe presentatie van vrede suspect hadde ende gheenen tijdt en was om daer voorder van te handelen ende het verbont met de Enghelschen te breken. De ambassadeurs dese antworde ontfanghen hebbende sijn van Doornijck naer Perone by den coninck van Vranckrijck ghegaen, ende, de selve antwoorde aen den coninck ende den raedt voorgheleyt sijnde, isser besloten gheweest den oorloch teghen de Vlaminghen op een nieuw voort te setten, niet teghenstaende dat een groot deel van de fransche steden begonsten op te staen teghen de overgroote schattinghen, de welcke hun opgheleydt wierden, ende ghevreest wierdt dat de fransche gemeenten teghen den edeldom oock sauden opstaen, het welcke sy misschien sauden ghedaen hebben, ten waer saecke dat sy waeren verwachtende den uytval van den oorloch in Vlaenderen. Den franschen edeldom siende dat sy van twee canten in perijckel waeren, te weten van lanckx Vlaenderen door de Vlaeminghen ende Engelschen overrompelt te worden; van den candt van hun eyghen landt eenen inlandtschen oorloch te moeten onderstaen, hebben alles ghewaecht wat sy conden

[p. 117]

bybrenghen om de Vlaminghen te dempen, de welcke sy wisten tsamenhandelinghe te hebben met de belhaemers van hun landt, ende tot dien eynde hebben sy alle hun volck opontboden, selfs uyt de uyterste paelen van de ander syde van hun rijck, het welcke de Yperlinghen siende hebben voor hun selven bevreest gheweest. Die van de stadt wilden sich aen den coninck overgheven; de bevelhebbers, dewelcke van Philippus Aertevelde ghestelt waeren, weygherden dit te doen, ende wierden van de borghers vermoordt; ten lesten hebben sy twee paters predicheeren tot den coninck⁺ghesonden, de welcke den coninck met de Yperlinghen versoent hebben. Dit ghedaen sijnde, sijnder twelf borghers met den prelaet van Vormeseel by den coninck ghegaen ende hebben aen hem de sleutels van de stadt overghelevert, ende veertich duysent guldens ghegheven voor de oncosten van den oorloch, hem biddende dat hy saude believen in persoone naer de stadt commen, het welcke den coninck ghedaen heeft.

De Britons, de welcke het fransch legher volghden, hebben⁺op den selven tijdt Poperinghe ingenomen, gheplundert ende verbrandt, alles doodtslaende wat daer in ghevonden wierdt.

De inwoonders van Cassel, Berghen S. Winocx, Bourbourch, Grevelinghe, Veurne, Duynkercke, Tourhaut,⁺Rousselaer, Belle ende Meenen hoorende dat den coninck de Yperlinghen in ghenade hadde ontfanghen, hebben de bevelhebbers, de welcke Philippus Aertevelde in die steden ghestelt hadde, ghevanghen ghenomen, ende gheboeyt by den coninck ghebracht hem vraeghende om vergiffenisse; den coninck heeft hun het leven gheschoncken; maer alle hun goederen aen de soldaeten te plunderen ghegheven,

+ Yperen aen den coninck overghegheven.

+ Verwoestinghe van Poperinghe.

+ Onderwerpinghe van vele vlaemsche steden aen den coninck.

[p. 118]

ende de voorseyde bevelhebbers binnen Yperen doen onthoofden. Daerentusschen was Ludovicus als oft hy noyt graef van Vlaenderen en hadde gheweest; want alles wat daer gheschiede⁺wierdt door het ghebodt van den franschen coninck alleen in het werck ghestelt sonder dat den graef van Vlaenderen daer over alleenelijck raedt ghevraecht wierdt.

De Brugghelinghen siende dat hunne nabuerighe steden sich aen den coninck hadden overghegheven, vreesende dat sy de eerste sauden wesen, die eerst sauden aenghetast worden, hebben sich oock aen den coninck willen overgheven; maer Pieter Van den Bossche eenen van de meeste opperhoofden van de Ghentenaers heeft door synen quaden raedt hun meyninghe ghebrocken.

⁺ Den coninck van Vranckrijck aenghewackert sijnde door de onderwerpinghe van de omligghende steden, is met sijn legher van Yperen vertrocken om Brugghe te gaen belegheren, ende is daermede tot aen Roosbeeck ghecommen, alwaer hy is blyven uytrusten, om sich niet te seer te vermoeyen. Philippus Aertevelde voor Audenarde hoorende dat den coninck van Vranckrijck met sijn legher te weghe was om naer Brugghe te trecken is met veertich duysent mannen van voor Audenarde den coninck teghen ghetrocken, ende heeft alleenelijck zooveel volckx voor Audenaerde ghelaeten als hy oordeelde noodtsaekelijck te wesen om te beletten datter in de stadt gheen levens-middelen en sauden ghebracht⁺worden. Audenarde was alreede in soo eenen slechten staet dat den edeldom, die daer in garnisoen was, Philippus den Stauten hadde laeten weten dat het hun onmoghelijck was de stadt langher te connen hauden, dat de borgherye teghen hun opstondt om dat sy binnen de mueren

+ Slechten staet van den graef van Vlaenderen.

+ De Franschen gaen om Brugghe te belegheren.

+ Grooten hougher binnen Audenaerde.

[p. 119]

van hun eyghen stadt als slaven oft ghevanghenen ghehauden wierden, dat het meer als tijdt was van hun uyt soo veel perijckelen te commen verlossen.

Terwylen dat dese bereydtselen tot eenen veltslach van beyde canten waeren gheschiedende, isser tusschen de Vlaminghen een verschil gheresen: den heere van Herzele seyde dat men⁺den veltslach niet en behoorde te waeghen, aenghesien dat de enghelsche hulptroepen noch niet aenghekomen en waeren, dat het fransch legher was bestaende uyt den principaelsten edeldom van Vranckrijck, de welcke in den oorloch ten uytersten ervaren waeren, ende om de teghenwoordicheyt van hunnen coninck bereyt waeren tot den lesten aessem toe te vechten, bovendien dat het was in het beginsel van het scherpste van den winter, waer door de Franschen niet lanck en sauden connen in het velt blyven; maer door de caude ende tempeesten sauden ghedwonghen worden haest naer hun steden te vertrecken. Dit niet teghenstaende heeft de ander partye, naementlijck Hendrijck Timmerman, secretaris van Philippus Aertevelde, oock eenen grooten twistmaecker, gheseyt dat men niet langher en behoorde te wachten aen de Franschen slach te leveren, aenghesien dat een groot deel van de fransche steden nu seer misnoecht waeren over de onverdraeghelijcke schattinghen, die hun wierden opgheleydt, ende gheheel Vranckrijek door niet meer ghewenst en wierdt als het verderf van den edeldom. Philippus Aertevelde, den welcken meer gheloof gaf aen den quaeden raedt van Henricus Timmerman als aen de bondighe redenen van den heere van Herzele, seyde dat het niet noodtsaeckelijck en was de aencomste van de Enghelschen af te wachten; maer dat het een meerder eere ende eenen onsterffelijcken naem saude

+ Verschil tusschen de Vlaminghen over den slach aen tegaen.

[p. 120]

sijn voor de Vlaminghen dese victorie alleen behaelt te hebben. Hier mede is Philippus Aertevelde het legher van den coninck teghen ghetrocken.

Den 27 November sijn beyde de leghers in 't ghesicht van malcanderen ghecommen. Den coninck van Vranckrijck⁺siende dat de Vlaminghen sochten slach te leveren, heeft sijn legher in order doen stellen; in de avant-garde stonden: Olivier de Clisson, conestabel van Vranckrijck, de marischals Sancerre ende Mouton de Blaville, de graven van S. Paul, De Harcourt, Grand-Pré, Seines, De Tonnerre, den vicomte d'Aunay, de heeren de Chastillon, d'Anglade ende de Hangest. De twee vleughels van de avant-garden wierden ghecommandeert door de hertoghen van Berry ende Borbon, den bischop van Beauvais ende den heere Van Paupy. In het corps was.⁽¹⁾ Philippus den Stauten, hertoch van Borgonien, den graef van Vallois ende sijn broeders, den graef de la Marche, den graef d'Eu, den graef van Bologne, met veele princen ende edelieden. Den coninck gheboodt dat sy allegaeder van hun perden sauden springhen, ende niemandt op pyne van het leven en saude de vlucht nemen. Den coninck bleef alleen te peerde vergheselschapt door de heeren Begue de Villaines, den heer van Pomiers, den vicomte d'Acy, Guido de Bayeux.

⁺ Het vlaemsch legher, tsamen omtrent 60,000 mannen, wierdt ghecommandeert door Philippus Aertevelde, den welcken by sich hadde ontrendt negen duysent Ghentenaers, sechtich Enghelsche huerlinghen; daer naer stonden de Ghentenaers, Aelstenaers, Geertsberghenaers, Brugghelin-

+ Het fransch legher by Roosbeeck.

(1) Den coninck noch maer 14 jaer audt sijnde.

+ Het vlaemsch legher by Roosbeeck.

[p. 121]

ghen ende Vryers, t'samen ontrent 40,000 in ghetal.⁺

Als wanneer een deel van het vlaemsch legher voor Audenaerde vertrock isser een groote menichte van raven in de locht ghesien geweest, de welcke al vlieghende boven het legher ghedurich volchden. Desen hoop raven is zoo vermenichvuldicht gheweest dat den selven sich boven de twee leghers uytspreyde. Den nacht voor de bataille isser op den Guldenberch tusschen Cortrijek ende Roosbeeck een groot ghedruys ghehoort gheweest als oft daer twee leghers t'samen vochten; 's anderdaechs hebben de Vlaminghen groote⁺steenen begonnen te werpen in het legher van de Franschen om hun tot den slach aen te locken, waer op het fransch legher de Vlaminghen met beyde hun vleughels omringelt heeft, ende hun alsoo lanckx alle canten aentastende hebben hun als een cudde schapen 't samen gedreven ende ontrendt meer als twintich duysent⁽¹⁾ op de plaetse ghedoodt⁺ende ses hondert op de vlucht omghebracht. Dese bataille is geschiedt den 27 November op den Guldenbergh tusschen Cortrijck ende Roosbeeck. Den coninck dese victorie behaelt hebbende heeft terstondt aen Godt dancksegghinghe ghedaen; daer naer is Ludovicus, graef van Vlaenderen by den coninck ghecommen ende heeft hem ende de andere princen ende heeren bedanckt over de hulpe, die sy hem ghedaen hadden. Den coninck seer curieus sijnde om te weten hoe dat het met Philippus Aertevelde was afgheloopen heeft eenen ghevanghenen vlaemschen capiteyn on-

+ Wondere voorteeckenen van de bataille.

+ Bataille van Roosheeck.

(1) Fabert secht 40,000; maer aengaende het ghetal de autheurs en commen niet overeen; maer het is seker dat de Ghentenaers den slach ende veel volck hebben verloren.

+ Nederlaghe van de Vlaminghen.

[p. 122]

⁺dervraecht; maer desen niet wetende van de saecke is op het velt gheleydt gheweest, alwaer hy onder de dooden ghevonden heeft het lichaem van Aertevelde, het welcke hy aen den coninck ghetoont heeft. Desen capiteyn was seer ghequetst, den coninck wilde sijn wonden doen vermaecken; maer hy en begheerde niet, segghende dat hy liever met de andere te sterven hadde voor den vrydom van sijn vaderlandt; het bloedt hem aldus ontloopende is van syne wonden ghestorven.

⁺ De Vlaminghen, de welcke Philippus Aertevelde voor Audenarde ghelaeten hadde, hoorende de nederlaeghe van hun volck, hebben met schaemte de stadt verlaeten ende naer Ghendt ghevlucht; maer somighe van die sijn op de vlucht van den uytvallenden edeldom te neder ghemaeckt. Alsoo is Audenarde naer een belegheringhe van ses maenden verlost gheweest.

⁺ Als de overblijfsels van de Vlaminghen nu tot Ghendt ghecommen waeren hebben sy Henricus Timmerman ghevanghen ghenomen ende om hals ghebracht om dat hy de oorsaecke was gheweest dat Philippus Aertevelde den slach hadde aengegaen.

⁺ De Brugghelinghen seer benauwt sijnde door de nederlaeghe van de Vlaminghen hebben twee paters franciscanen met twelf borghers naer den graef ghesonden, om ghenaede te versoecken, de welcke de selve voor een somme ghelts vercreghen hebben; want den graef de Brugghelinghen seer beminde.

⁺ Den graef van Vlaenderen, den welcken den minsten was van sijn landt heeft voor den coninck op syne knien ghevallen om Cortrijck te verbidden; maer en is niet ver-

+ Hoochmoedichheyt van eenen Vlaminck.

+ Andernarde verlaten.

+ Henricus Timmerman ghedoot tot Ghendt.

+ Brugghe in ghenade ontfanghen.

+ Destructie van Cortrijck.

[p. 123]

hoort gheweest. Cortrijck is uytgheplundert ende van alle canten in brandt ghesteken, de borghers vermoordt oft verjaecht om dat sy jaerlijckx ghewoon waeren, met dansen ende springhen, banquetteren, ende vroylijck sijn, te vieren den verjaerdach van de victorie, de welcke sy over de Franschen bevochten hadden by Groeninghen in 't jaer 1302, te meer om datter in de kercke ghevonden wierden meer als vijf hondert paer vergulden spooren, wapenen ende schilden van de overwonnen fransche edelieden, ende dat sy schimpighe liedekens ghesongen hadden⁽¹⁾ tot versmadinghe van de Franschen. Hier uyt siet men dat het niet goedt en is synen vyant te verachten.

De Ghentenaers Philippus Aertevelde, hun opperhooft, nu verlooren hebbende, waeren soo verbaest dat sy de⁺poorten van de stadt dach en nacht lieten openstaen, niet wetende oft sy van den coninck wilden vergiffenisse vraghen ofte den oorloch voort setten; ten lesten is den ghequetsten Pieter van den Bossche met eenen draechstoel daer in ghebracht, den welcken alle middelen ghebruyckt heeft om hun tot den oorloch wederom aen te wackeren, segghende dat het door een misverstandt van Aertevelde geschiedt was dat sy den slach verloren hadden, dat al was het saecke dat sy neghen duysent van hun borghers verloren hadden hy den oorloch beter saude hervatten ende maecken dat den naem van de Ghentenaers noyt glorieuser en saude connen wesen. Met dese ende dierghelijcke redenen verleyde hy het volck om den oorloch wederom te vernieuwen.

(1) Somighe autheurs segghen oock datter brieven ghevonden wierden van tsamenhandelinghe tusschen de Vlaminghen ende eenighe fransche steden tot verderf van het rijck.

+ Groote verbaestheyt tot Ghendt.

[p. 124]

⁺ Gheheel Vlaenderen was onder de ghehoorzaemheyt van den coninck ghebracht uytghenomen Ghendt alleen: daer om presenteerden den coninck hun vry gheleydt om te commen over den peys handelen; maer hy vraechde van hun dat sy sauden verlaeten de ghehoorsaemheyt aen den paus Urbanus ende den teghen-paus aenhouden, dat sy oock hun verbondt met de Enghelschen sauden breken, dat sy dry duysent ducaten voor de costen van den oorloch sauden betaelen, ende de wetten van Aertevelde te niet doen, dat sy sauden aen den graef voldoen over de bedreven rebellie, dat sy tot dit eynde al sulcke ende soo veel borghen als den coninck sal vraeghen sauden overleveren, ende waert saecke dat sy sulcke niet en begheerden te doen, dat hy hun daer toe door den oorloch saude dwinghen. De Ghentenaers antwoorden daer op dat sy te vreden waeren sich aen den coninck ende aen het parlement van Parijs te onderwerpen; maer dat sy Ludovicus voor hunnen graef niet en wilden erkennen om dat sy wel wisten dat sy noyt gheenen oprechten peys met hem te verwachten en hadden. Ludovicus hadde dickwils sich gheglorieert dat hy Ghendt saude doen verwoesten; maer, eylaes! en heeft die stadt noyt daer naer meer ghesien, noch oydt sijn landt meer moghen regeeren; want eer den coninck van Doornijck vertrock heeft hy Joannes van Ghistelle over Brugghe, een deel van het legher ende een deel van Vlaenderen, den heere Van Sympiac over Yperen, Joannes Jumont over Cortrijck, Guilielmus van Landeghem over Audenaerde ende andere over andere plaetsen het commande ghegheven, soo dat Vlaenderen niet meer uyt den nacm van den graef; maer van den coninck gheregeert wiert.

+ Pen coninck vraecht den peys van de Ghentenaers.

[p. 125]

De constighe horologie van Cortrijck heeft den hertoch⁺van Borgonien medeghenomen ende tot Dijon in Borgonien ghestelt.

Eer dat den coninck uyt Vlaenderen vertrock is hy met den graef naer Brugghe ghecommen ende heeft aldaer vele Britons, die tegen sijn verbodt de borghers-huysen gheplundert hadden, doen ophangen. Gheheel Vlaenderen door heeft den graef doen onthoofden alle de ghene die Audenarde hadden helpen belegheren, oft aldaer eenighe bedieninghe ghehadt hadden, ende de andere oorlof ghegheven om ydereen ongheraeckt naer huys te keeren. Die van Ghendt ontboden alle die niet en derfden naer huys wederkeeren ende vergunden hun alle soorten van vrydom, waerdoor binnen Ghendt soo groote menichte van volck was als daer ooyt gheweest hadde.

De Bourgonions, Britons ende Vlaminghen, de welcke⁺de partye van den graef ghehauden hadden, bedreven overal sulcke buytenspooricheden dat sy noch conditie noch ouderdom aen en saeghen; maer plunderden ende vermoorden audt en jonck; noch vrauwen noch dochters en lieten sy ongheschonden op pretext dat sy niet betaelt en wierden.

Den oorloch in Vlaenderen nu soo naer gheeyndicht⁺sijnde is den coninck wederom naer Parijs ghekeert, met soo veel te meerder haeste als hy uit eenighe brieven, die binnen Cortrijck ghevonden waeren, verstaen hadde dat de misnoechden van Parijs met de Vlaminghen in een secreet verbondt waeren. Tot Compeigne ghecommen sijnde hebben de hertoghen van Borgonien ende Berry den bischop van Beauvais den seghel van de cancellerye doen aflegghen ende een ghebodt ghegheven dat men voortaen den cleynen

+ Horologie van Cortrijck.

+ Vreedtheyt van de soldaten.

+ Den coninck keert wederom naer Parijs.

[p. 126]

seghel in de plaetse van den grooten saude ghebruycken tot dat den coninck eenen anderen cancellier saude ghestelt hebben. De bewaernisse van den cleynen seghel is ghegheven gheweest aen den bischop van Laon, Rogier de Corbie, eersten president van het parlement, Philippus de Moulin canonick van Parijs. Den coninck tot S. Denijs ghecommen sijnde is den oversten van de cooplieden ende veel andere aensienlijcke persoonen van Parijs hem te ghemoedt ghecommen, ende hebben sich ontschuldicht van de oproerte, segghende dat alles daer nu in volle ruste was ende den coninck daer vry mocht binnen commen, dat sy bereyt waeren hem met goedt ende bloedt te helpen; waer op den coninck eenen dach ghestelt heeft om aldaer synen intré te doen. Op den ghestelden dach daer ghecommen sijnde eer hy in de poorten van de stadt reed, dede hy alle sijn volck ende soldaeten in dry deelen verdeylen: in het eerste waeren den conestabel Clisson ende den marischal de Sancerre; in het tweede was den coninck op een schoon perdt, alle sijn edelieden ende ghevolch te voete, uytghenomen de⁺hertoghen van Borgonien ende Berry, syne ooms, de welcke hem te peerde vergheselschapten. Aen de stadt commende heeft hy in sijn teghenwoordicheyt de poorten ende barrieren doen afbreken, ende is alsoo ghereden tot in de kercke van Onse L. Vrauwe, alwaer hy Godt bedanckt heeft over het gheluckich eynde van syne reyse. Terstondt dede den coninck door eenen trompetter een verbodt gheven van niemandt eenighe injurie te doen. Dit nietteghenstaende sijnder twee bevonden gheweest de welcke seer injurieuse discoursen spraecken teghen den coninck, dewelcke terstondt sijn ghevanghen, ende 's anderdachs op-

+ Den coninck comt binnen Parijs.

[p. 127]

ghehanghen gheweest in de vensters van hun huysen. Dese⁺executie geschiedt sijnde hebben de hertoghen van Borgonien ende Berry de gheheele stadt rondt ghereden ende hebben daer tot dry hondert toe ghevanghen doen nemen, ende somighe van de principaelste sonder langhe processen te maecken op de Halle doen onthoofden. Eene vrauwe siende dat haeren man onthooft wierdt, heeft sich uyt de venster gheworpen ende aldus haer selven ende haer ongheboren kint om hals ghebracht. Daer naer hebben sy alle de yseren ketenen, die over de straeten ghespannen hadden gheweest, doen byeen brenghen ende naer het casteel van Bois de Vincenne doen voeren. Alle de huysen wierden oock doorsocht ende alle de harnassen ende waepenen daer uyt ghehaelt, waer van een deel gheleydt wierdt in 't paleys, een deel in de Louvre ende een deel in de Bastille; want de menichte was soo groot dat sy ghenoechsaem saude gheweest hebben om hondert duysent mannen te waepenen.

Den heer Jan Des Mares is door het bevel van de hertoghen⁺in de ghevanghenisse gheworpen, ende sonder lanck proces te maecken in de Halle onthooft tot droefheyt van alle de inwoonders; want hy was een seer gheacht man, den welcken raedtsheer gheweest hadde van dry coninghen, ende wiert ghesegt dat hy alleenelijck uyt eenen haedt onnooselijck ter doodt veroordeelt wierdt.

In de maendt van Junius is Walterus van Saxen, eenen⁺machtighen borgher van Leuven, tot Put, van Ludovicus Crieckesteen, de dry Pinnocx ende Godefroy van Liminghen ghevanghen ende wechghevoert; terstondt hebben de Leuvenaers het dorp Lint aen Joannes van Calstre toebehoorende in brandt ghesteken. Hy en Ludovicus Crieckesteen om dit

+ Parisieens gestraft.

+ De doodt van den raedtsheer Mares.

+ Brabant. Tweedrachttusschen den adel ende de borghers van Leuven.

[p. 128]

te vreken hebben daer teghen binnen Erps het pachthof van Gillis Maere verwoest. Den hertoch dit hoorende heeft de partye van den adel aenghenomen. De Leuvenaers daerentusschen hebben hunnen ghedeputeerden naer den hertoch ghesonden om Walterus van Saxen te verlossen, ende de schaede van Gillis Maere te doen repareren, segghende dat sy niet misdaen en hadden in het afbranden van de goederen van Jan van Calstre, aenghesien dat sy door het ghevanghen nemen van hunnen borghemester daer toe waeren opghehitst gheweest. Den hertoch hier door beroert sijnde, hoorende dat de Leuvenaers met de omligghende steden in 't heymelijck onderhandelinghen gheduerich hielden, heeft sijn ambassadeurs naer Hollandt ende Gelderlandt ghesonden om een legher te besorghen om de Leuvenaers te dempen. De Leuvenaers sonden daer teghen hun ghedeputeerden om overal te beletten dat niemandt volck en saude in dienst nemen om teghen hun te oorloghen. Den hertoch dede daerentusschen in de maendt October tot Genap de landtstaeten vergaderen hun voorstellende syne meyninghe van de Leuvenaers met ghewelt tot ruste te dwinghen, hun bevelende dat yder een met sijn volck ten ghestelden daeghe saude bereydt sijn om t' samen een legher te formeren. De Leuvenaers dit hoorende hebben sich beghinnen te verstercken, de stadtsvesten te repareren ende goede provisie van levensmiddelen te besorghen om een lanchduerighe belegheringhe uyt te staen; bovendien cosen sy dry capiteyns oft hooftmannen: Walterus Repard, Jan van Meulebecke ende Matthias Wauterman.

⁺ Den 3 December is den hertoch met sijn legher van Tervueren vertrocken, ende is tot Terbanck in 't gesicht van de

+ Leuven belegert.

[p. 129]

stadt commen ligghen, ende heeft de stadt beleghert ghehauden tot in 't leste van Januarius, tusschen welcken tijdt nochtans de stadt noydt bestormt en is gheweest; maer alleenelijck sijnder van beyde canten cleyne scharmutseringhen gheschiedt, omdieswille dat Arnoldus de Hornes, bischop van Luyck, met de steden van sijn ghebiedt by den hertoch seer aenhielden om den peys tusschen den hertoch ende de Leuvenaers te besorghen.