Het leven van Philippus den Stauten, Hertoch van Borgonien, ende van Margarita van Male, Gravinne van Vlaenderen

[1378]

⁺ Op den feestdach van Onse Lieve Vrauwenbodtschap is neffens Ghendt de kercke van S. Pieters ende het gheheel district afghebrant, soo dat somighe rekenen wel vijf duysent huysen, de welcke door den selven brandt soo verbrandt als beschaedicht sijn gheweest.

⁺ Den achtentwintichsten Meert is binnen Roomen ghestorven den paus Gregorius den Elfsten. Naer de doodt van desen

+ Brandt tot Ghendt, 1378.

+ De doodt van den Paus Gregerius XI.

[p. 45]

Gregorius isser binnen Roomen een groot verschil opghestaen aengaende de verkiesinghe van eenen nieuwen paus omdat de Romeinen bevreest waeren dat den nieuwen paus misschien oock sijn residentie saude gaen hauden buyten Italien, ghelijck de voorleden pausen sedert het jaer 1307 tot het jaer 1377 ghedaen hadden.

Al is 't saecke dat dese gheschiedenissen eyghentlijck niet en sijn voorghevallen in ons Nederlandt; nochtans om dat wy Nederlanders oock lidmaeten sijn van de heylighe kercke, en sal het niet onprofytelijck sijn dese gheschiedenisse hier by te voeghen.

Den lesten paus, den welcken den Apostelicken Stoel binnen de stadt van Roomen beseten heeft is gheweest Benedictus den Elfsten, religieus der predicheeren orden, naer wiens doodt tot Perusien tot paus vercosen is Bertrandus Goth, ghebortich van Bordeaux, alsdan bischop van Coseran ende aertsbischop van Bordeaux, den welcken op dese maniere afwesende ghecosen sijnde, is van Bordeaux naer⁺Lions vertrocken, ende heeft de cardinalen uyt Italien aldaer doen te samen commen, de welcke sonder eenighen teghenstandt aldaer sijn aenghecommen, ende hebben den gheseyden Bertrandus Goth in de kercke van S. Justus binnen de stadt van Lions paus ghecroont, ende den naem ghegheven van Clemens den Vijfden. Dese crooninghe is gheschiedt in de teghenwoordicheyt van Philippus den Schoonen, coninck van Vranckrijck, syne broeders Carolus, graef van Valois, ende Ludovicus, graef van Evreux, de coninghen van Enghelandt ende Arragonien, Joannes, graef van Bretagne ende het gheheel fransch hof; maer dese solemniteyt en is niet ghepasscert sonder droefheyt; want als den nieuwen ghecroonden

+ Vervoeringhe van den Apostolijcken Stoel van Roomen naer Vranckrijck.

[p. 46]

paus uyt de kercke van S. Justus quamp om synen solemnelen intrede te doen in de stadt, isser soo een groote menichte van volck over al gheweest op de straeten, lanckx de welcke den paus moeste passeeren, dat de selve te nauw waeren, soodat een groote menichte gheclommen was op eenen auden muer, om alsoo te beter den paus te connen⁺sien passeren, is dien selven muer ghevallen; den paus is hier door in soo groot perijckel van de doodt gheweest dat hy door het vallen van desen muer is van sijn peerdt ghesmeten, aen sijn been ghequetst gheweest, ende door het afvallen van synen pauselijcken thiara verloren heeft eenen carbonckel-steen, den welcken ses duysent ducaeten gheweerdeert wierdt. Vanghelijcken is den coninck van Vranckrijck met syne twee ghebroeders oock ghequetst gheweest, den grave van Bretagne ende veel ander persoonen sijn onder de ruinen doodt ghebleven, ende veele andere ghequetst gheweest. Dit schijnt gheweest te sijn een voor teecken van de aenstaende plaeghen. Dit niet teghenstaende heeft Clemens sijn residentie gaen hauden binnen Avignon, alwaer de pauselijcke residentie ghebleven is tot ten tyde van het pausdom van⁺Gregorius den Elfsten. Desen Gregorius sijnde in het gheselschap van eenen bischop, den welcken sijn residentie was haudende buyten sijn bischdom, heeft hem daer over berispt ende ghevraecht wat reden dat hy hadde om sijn bisdom te verlaten? Waer op den bischop van hem oock vraechde wat reden dat hy hadde paus van Roomen sijnde om Roomen te verlaten? door welcke woorden den paus seer beschaemt gheworden is, ende voor hem ghenomen heeft naer Roomen te gaen resideren. De heylighe Catharina van Senen van de orden van den H. Dominicus tot desen Gregorius ghesonden

+ Een droef ongheluck in de crooninghe van den paus Clemens den Vijfden.

+ Beweechredenen door de welcke Gregorius XI den Apostelijcken Stoel naer Roomen is gaen besitten.

[p. 47]

sijnde om het verschil tusschen die van Florentien ende den paus te bemiddelen, heeft hem dit voornemen, het welcke aen niemandt als aen Godt ende aen hem kenbaer en was, gheopenbaert ende door haer godtvruchtighe beweechreden den paus soo verre ghebracht, dat hy metter daet sijn vertreck naer Roomen oock heeft uytghewerckt, ende aldaer is aenghecommen in de maendt van Januarius van het voorleden jaer een duysent dry hondert seven en seventich. Thien daghen naer de doodt van desen Gregorius sijn de cardinalen⁺ghecommen in het conclave om eenen nieuwen paus te kiezen, te weten: vier Italiaenen, ende derthien Fransche, de welcke aldus binnen Roomen in het conclave ghecommen sijnde hebben tot paus vercosen Bartholomeus De Rennes, aerts-bischop van Bar, ghebortich van Napels, den welcken aenghenomen heeft den naem van Urbanus den Sesden, ende is op den paeschdach met de ghewoonelijcke solemniteyten binnen Roomen paus ghecroont, ende van de gheheele werelt voor stadthouder Christi erkent gheweest.

Urbanus siende dat den luyster van de kerckelijcke discipline seer verduystert was door verscheyden abuysen ende onghebonden leven van somige gheestelijcke persoonen, heeft de selve willen wechnemen, ende de reformatie van de maniere van leven van de cardinaelen willen beghinnen opdat door het goedt leven van de prelaten oock de onderdanen te lichter op den rechten wech van de salicheyt sauden connen gebrocht worden; maer acht fransche cardinaelen, dewelcke⁺desen toom niet en wilden aennemen, hebben daer teghen gheworstelt, ende om eenen deckmantel van hun ongebondenheyt uyt te vinden, ende het jock van onderdaenicheyt met meerder eere (soo hun dochte) uyt te schudden, sich be-

+ Verkiesinghe van Urbanus den Sesden tot het pausdom.

+ Scheuringhein de Heylighe Kercke.

[p. 48]

trauwende op het faveur van hunnen coninck, als oock van Joanna, coninghinne van Napels ende Sicilien, hebben teghen de verkiesinghe van Urbanus gheprotesteert, ende gheseyt dat hy gheenen wettighen paus en was, om dat sy met ghewelt ghedwonghen hadden gheweest om hem te verkiesen.⁺Dese acht cardinalen in stilte tot Fundo t'samen commende hebben Robertus, cardinael van Geneven, sone van den graef van Gebenne, voor hunnen paus vercosen ende op Alderheylighendach ghecroont onder den naem van Clemens den Sevensten. Dit is het beghinsel gheweest van de droeve scheuringhe in de H. Kercke, dewelcke bynaer veertich jaeren lanck gheduert heeft.

⁺ Carolus den vijfden, coninck van Vranckrijck, Hendrik II, coninck van Castilien, Joanna, coninghinne van Napels ende Sicilien, met de Schotten, Savojaerts ende andere daeromtrent ligghende landen, hielden de partye van den valschen⁺paus Clemens. Italien, Duytslandt, Enghelandt, Hongaryen, Bohemen ende andere bleven standtvastich in de ghehoorsaemheyt van den wettigen paus Urbanus. Den graef van⁺Vlaenderen met sijn graefschap, steunende op den brief, den welcken den bovenghenoemden Robertus, corts naer de de verkiesinghe van Urbanus selve aen den graef van Vlaenderen gheschreven hadde, waer in hy hem kenbaer maekte hoe dat Bartholomeus de Rennes, aerts-bischop van Bar, wettelijk ghecosen ende gheeroont was, is oock aen den selven Urbanus ghetrauw ghebleven. Den voorseyden Robertus nu teghen-paus gheworden sijnde, heeft twee cardinaelen naer Ludovicus van Vlaenderen ghesonden, om sich voor paus van hem te doen erkennen; maer Ludovicus hoorende dat sy daerom ghecommen waeren, en heeft hun alleenclijck

+ Verkiesinghe van den valschen paus Clemens.

+ Aenhanghers Clemens.

+ Aenhanghers van Urbanus.

+ Vlaenderenblijft standtvastich voor den wettighen paus Urbanus.

[p. 49]

niet willen laeten in sijn teghenwordicheyt commen, ende hun ghedreycht in de ghevanghenisse te doen werpen, waer 't saecke dat sy in sijn landt stil bleven; soo dat sy ghenoodtsaekt sijn gheweest met den eersten uyt Vlaenderen te vertrecken,⁺ende misnoecht naer huys weder te keeren. Clemens siende datter gheenen middel en was om met woorden oft dreyghementen Urbanus uyt het pausdom te jaeghen, heeft het selve door het ghewelt van de wapenen trachten te doen, ende tot dien eynde veel crijchsvolck in Vranckrijck opghenomen, ende het beleydt daervan ghegheven aen Robertus Bude, den welcken overal teghenstandt vindende, ende van alle canten verjaecht ende vervolcht wordende, is sonder yet te connen uytwercken naer Avignon wederghekeert. Clemens hier over seer vergramt sijnde, heeft hem beschuldicht sijn plicht niet wel ghequeten te hebben, ende om die reden doen onthoofden.

Carel den vijfden, coninck van Vranckrijck, den welcken⁺eene van de principaelste beschermers was van den valschen heeft aenstonts de straffe van dit feyt beghinnen te ghevoelen; want den coninck van Navarre heeft hem door Jacob Rue, synen camerlinck, ende Petrus Du Tertre, synen secretaris, meynen te doen met fenijn vergheven. Carolus daer van ghewaerschouwt sijnde, heeft die alle beyde doen ghevangen nemen. Dese twee van de rechters ondervraecht sijnde, hebben hun misdaet beleden, ende sijn daerom op de halle van Parijs onthooft ende ghevierendeelt.

Carolus, oudsten sone van den coninck van Navarre, niet⁺langher connende verdraeghen den boosen aerdt van sijn vader, is naer Vrankrijck ghevlucht, ende onder vry gheleydt naer den coninck tot Senlis ghecommen, alwaer hy in den

+ Clemens doet de wapenen aennemen teghen Urbanus.

+ Verraedt teghen den coninck van Vranckrijck ontdeckt en ghestraft.

+ Den sone van den coninck van Navarre vlucht naer Vranckrijck.

[p. 50]

vollen raedt heeft voorgheleydt het quaedt ende de troebelen, de welcke synen vader ten tyde van den overledenen coninck Joannes, ende nu noch daeghelijckx trachtede te veroorsaecken in Vranckrijck, waer over den coninck met synen⁺raedt vastestelde alle de steden, de welcke den coninck van Navarre in Normandien was besittende wederom te ernemen. Tot dien eynde heeft hy Philippus den stauten, synen broeder, den conestabel ende admirael van Vrankrijck, Mouton⁺de Blenville, Oliverius de Clisson ende veel andere fransche edellieden met een talrijck legher naer Normandien ghesonden, dewelcke aldaer aenghecommen sijnde, hebben op eenen corten tijdt alle de steden ende casteelen van den coninck van Navarre verovert, ende in het casteel van Bertueil hebben sy Petrus van Navarre met sijn suster ghevanghen ghecreghen, dewelcke den coninck van Vranckrijck heeft doen vervoeren op het casteel van Bernay, ende hun, als sijnde synen cosijn ende nichte, seer treffelijck doen tracteren; nochtans onder seer nauwe bewaernisse. Naer dat Philippus den stauten nu alle die plaetsen, somighe met accordt, somighe met ghewelt, hadde inghenomen, heeft den coninck doen afbreken ende demolieren de casteelen van Bertueil,⁺Berval, Orbec, Beaumont-le-Roger, Vacy, Amiet, ende de sloten van de steden Latour, Nonget, de casteelen van Evreux, Ennot, Pontheau-de-Mer, Mortagne, Gavray ende meer andere, maer het casteel van Cherebourch is gheheel ghebleven, omdat de Navaresche, die daer in waeren, hetselve niet en wilden overgheven; maer hadden daer veel enghelsch volck in doen commen om het selve te beschermen, de welcke daer naer de sterckste sijnde hebben selve de Navarresche daer uyt ghejaecht, ende dit casteel voor hun ghehauden.

+ Den oorloch teghen den coninck van Navarre.

+ Plaetsen door Philippus den Stauten verovert.

+ Steden ende Casteelen in Normandien afghebroken ende gheslecht.

[p. 51]

Den coninck van Vranckrijck siende dat Joannes de Montfort,⁺hertoch van Bretagne, niet en wilde verlaeten de partye van de Enghelsche heeft hem gheciteert voor de vergaderinge van de pairs van Vranckrijck; maer den gheseyden hertoch op den ghestelden tijdt niet comparerende, heeft den coninck hem plichtich verclaert van crimen lesae majestatis, ende vervolghens synen persoon, goederen ende landen gheproscribeert. Den hertoch dit hoorende, is naer Vlaenderen by synen oom Ludovicus ghevlucht, ende vanden⁺selven met groote eere ontfanghen.

Petrus Van Bornesel, ambassadeur van den coninck van Vranckrijck naer den coninck van Schotlandt, eenighen tijdt binnen Sluys naer eenen voordeelighen windt verwacht hebbende om over te schepen, is van den schaut van Sluys naer Brugghe ghesonden, om aldaer den graef van Vlaenderen te besoecken. Aldaer ghecommen sijnde voor den graef van Vlaenderen ende den ghevluchten hertoch van Bretagne heeft sich op sijn knien gheworpen, als oft hy daer ghevanghen ghesonden waere, waer over sy alle beyde seer sijn verstoort gheweest, ende den hertoch van Bretagne hem verweten⁺heeft datter metter tijdt gheen ghalghen ghenoech en sauden sijn om dierghelijcke oorblaesers, die twist maecken tusschen den coninck ende de princen, aen te hanghen. Den graef van ghelijcken heeft hem verweten, dat hy maer eenen schelm en was met te segghen dat hy ghevanghen was. Petrus siende dat synen handel niet seer aenghenaem en was aen dese twee prineen, ende dat hy niet sonder groot perijckel van in de handen van de Enghelsche te vallen, en saude connen in Schotlandt gheraecken, is naer Vranckrijck wederghekeert, ende heeft aen den coninck seer swaere clach-

+ Den hertoch van Bretagne plichtich verclaert.

+ Den hertoch van Bretagne vlucht naer Vlaenderen.

+ Pluymstrijckerye van eenen franschen ambassadeur.

[p. 52]

ten ghedaen over den hertoch van Bretagne ende den graef van Vlaenderen, waer over den coninck, met scherpe dreyghementen aen den graef gheschreven heeft, dat hy oft de samenhandelinghe van den hertoch van Bretagne saude verlaeten, oft den oorloch van hem saude verwachten; maer den graef is niet teghenstaende dese dreyghementen met den hertoch in de ghewoonelijcke ghemeynschap ghebleven, ende tot Ghendt met hem commende heeft een seer kostelijck hof⁺by de Posterne-poorte doen bauwen. Niet te min om sekerder voort te gaen heeft aen de magistraet van Ghendt de dreyghementen van den coninck kenbaer ghemaeckt, waerop sy hem gheantwordt hebben dat hy twee mael hondert duysent mannen saude bereyt vinden om voor hem de waepenen aen te nemen, waert saecke dat den coninck hem om die redenen den oorloch aendede. Den graef siende de goede gheneghentheyt van syne ondersaeten, heeft hun daer over seer bedanckt ende is met den hertoch van Bretagne naer Brugge vertrocken, alwaer sy eenighe daeghen verbleven hebbende, van malcanderen hebben afscheydt ghenomen, ende den hertoch van Bretagne is van daer naer Grevelinghe gheghaen daer hy den hertoch van Salsbury te ghemoedt heeft ghevonden met den welcken hy lanckx Calais naer Enghelandt is overgescheept.

In 't beginsel van dit jaer was Wenceslaus, met sijn broeder den keyser Carolus den Vierden, naer Vranckrijck ghereyst,⁺de Leuvenaers het afwesen van hunnen hertoch waernemende, hebben eenen oploop ghemaeckt, witte capruynen aenghedaen ende den adel uyt de stadt ghejaecht, de welcke onder het gheleydt van Joannes van Calstre naer Aerschot ghevlucht sijn. Den hertoch in Brabant wederghekeert sijnde,

+ Het hof by de Posterne-poorte.

+ Tumulte van de caprayumans in Lenven.

[p. 53]

heeft een nieuw placcaet aengaende het bedienen van de magistraet⁺uytghegheven, te weten: datter alle jaeren uyt de ghemeente elf guldebroeders, dry schepenen, vier toesienders, eenen borghemeester sauden ghecosen worden, alsoock eenen borghemeester van den adel, om welcke reden vele edelheeren buyten de stadt sijn ghebleven, ende die alleenelijck wederghekeert, dewelcke met de ghemeente in goede vriendschap waeren. Om te beletten dat de stadt van haeren adel niet en saude ontbloodt worden, isser wederom een nieuw ghebodt uytghegheven, dat alle de adelheeren, dewelcke buyten de stadt waeren ghebleven, op peyne van ballinckschap in de selve sauden wederkeeren. Tot dien eynde sijnder een groote menichte capruynmans ghewaepent naer Aerschot ghesonden om Joannes van Calstre met de andere aldaer ghevluchte heeren, 't sy met goedtheyt oft met ghewelt te dwinghen naer de stadt te commen; maer sijn van de selve adelheeren oock met ghewelt aenghetast ende wederom teruch ghejaecht sonder yet te connen uytwerken.

Een ander verschil isser gheresen tusschen den adel ende⁺de ghemeente van Leuven, om dat den heere van Wesemael eenige borghers van Leuven tot Westerloo hadde doen in de vanghenisse stellen. De Leuvenaers van ghelijcke om sich daer over te vreken sijn ghewaepent naer Wesemael ghetrocken ende hebben aldaer veele inwoonders ghevanghen ghenomen ende naer Leuven ghevoert, om welcke reden de verschillen soo verre sijn aenghewassen, dat sy van beyde canten niet op en hielden van veel moorden ende brandtstichteryen te bedryven.

In de maendt van september hebben de Gentenaers beghinnen⁺te tumultueren teghen den graef van Vlaenderen,

+ Weneeslaus reguleert het magistraet van Leuven.

+ Twist tusschen de ghemeente ende den adel van Leuven.

+ Tumulte binnen Ghendt.

[p. 54]

omdat het volck van den graef teghen hun eenighe buytenspooricheden bedreven hadde, soo dat sy hunnen hoochballiu ende vele andere van de officieren van den graef hebben om hals ghebracht, ende een aensienclijck legher t'samen vergadert hebbende, aen hunnen graef den oorloch hebben⁺ghedreycht aen te doen; maer sijn door de bemiddelinghe van Philippus den Stauten wederom met den graef versoent met conditie, dat hy hun saude vergheven alles wat sy misdaen hadden, dat hy hun beloofde te laeten in hun aude privilegien ende vrydommen, de welcke hy besworen hadde, alswanneer hy besittinghe namp van syne landen, ende waer 't saecke datter eenighe brieven waeren, die contrarie sauden sijn aen hun privilegien, dat die saude ghecasseert ende afghebrocken blyven; dat de duytsche, de welcke den graef ghevolcht hebben in den lesten oorloch, sullen sweeren van noyt eenighe prejudicie oft schaede te doen aen de Vlaminghen; dat de justitie sal gheschieden door ordonnantie van de vijf-en-twintich mannen ghecosen uyt de dry hoofdsteden van het landt, de welcke van alles sullen de waerheyt ondersoeken, ende de meeste voisen van hun doordraeghende, sal de saecke aen den graef voorghestelt worden, den welcken de selve sal doen in het werck stellen; dat de poorten ende de vesten van Audenaerde sullen afghebrocken worden, ende dat den overdeken van Brugghe niet en sal moghen aenghenomen worden in den raedt van Vlaenderen; maer daer sal uytghebannen worden.

⁺ Valeranus van Luxemburch, graef van S. Paul, uyt Enghelandt in Vlaenderen ghecommen sijnde, is hy voor den coninck van Vranckrijck beschuldicht gheweest van binnen Enghelandt een accordt ghemaeckt te hebben om sijn graef-

+ Den peys tusschen de Ghentenaers ende den graef van Vlaenderen.

+ Den graef van S. Paul uyt sijn graefschap ghejaecht.

[p. 55]

schap aen de Enghelsche over te leveren, om den oorloch teghen Vranckrijck te vervoorderen; waer op den coninck terstondt alle de plaetsen aen den gheseyden graef toebehoorende heeft doen innemen. Den graef siende dat hy sijn meyninghe niet en conde uytwercken, is naer Engelandt wederghekeert.