48 Eglon van der Neer
Amsterdam 1634-1703 Düsseldorf
Een dame, haar handen wassend
Paneel, 49 × 39,5 cm. Gesigneerd en gedateerd 1675
Den Haag, Mauritshuis
Centraal in deze compositie van Eglon van der Neer - vrijwel op het verdwijnpunt en ook vrijwel op het snijpunt der diagonalen - staat het wassen van de handen: een fraai uitgedoste page begiet de handen van een al even fraai geklede dame met water, dat hij in een bekken weer opvangt. De afbeelding van deze bezigheid kan volgens 17de eeuwse conventie zinnebeeldig worden geïnterpreteerd. Uit talrijke gegevens blijkt dat het wassen hier uiteindelijk geldt als een visuele metafoor van geestelijke reiniging, dan wel van een betuiging van onschuld.1
De overdrachtelijke betekenis van het handen wassen komt verscheidene malen in de bijbel voor, was uitermate bekend in de 17de eeuw en werd dan ook frequent toegepast in de literatuur. Een van de vele voorbeelden vinden we in de Emblemata sacra van Bartholomeus Hulsius (afb. 48a).2 We zien hetzelfde beeld: twee handen die door een lampetkan met water worden overgoten, dit keer begeleid door bijbelse motto's, waaronder de Psalmregel ‘Ick wasche myne Handen in Onschuld’.
De positief gerichte bezigheid van de vrouw op Van der Neers schilderij, of deze nu van onschuld getuigt of van reiniging van zonden, steekt in elk geval duidelijk af tegen het erotisch getinte tafereel op de achtergrond, al weten we niet wat zich daar precies afspeelt. We kunnen alleen constateren dat de binnengekomen man een ongewenste gast lijkt te zijn, daar hij door één van de twee jonge vrouwen wordt tegengehouden.3 Deze constatering levert echter geen sleutel op die de bektenis van het geheel, en dus ook de verhouding tussen de scène op de voorgrond en die op de achtergrond, voor ons kan onthullen.
48a Embleem uit: Bartholomeus Hulsius, Emblemata sacra..., 1631
