Ik ben een echt genie. De briefwisseling van Max de Jong en Hans van Straten 1942-1951

Leiden, 25 Apr. 1947

Beste Max,

We moeten het uiterlijk van onze bloemlezing ingrijpend wijzigen. Het mag nl. geen bloemlezing worden. Een bloemlezing als de door ons opgezette lijdt aan onuitgeefbaarheid. Voor elk gedicht moet Stols aan de betr.

[p. 64]

uitgever 25 gulden betalen, en dat doet-ie niet. Daarom doen we het zo. We schrijven hoofdstukken, en daar lassen we de gedichten tussenin. Al citerend. Gesnapt? Op de manier van Verwey's Inleiding dus. Eigenlijk verandert het niet veel, alleen bezorgt het mij een beetje meer tikwerk. Op die manier kunnen we ook werken met fragmenten van gedichten, mooie regels, strofen enz. Bijv. dat kwatrijn van De Verlorenen van Tergast (met die penguin) wordt nog drie kwatrijnen lang voortgezet, maar rot. Enz. Ik zal dus van de hoofdstukken die je zond (Swarth, Gorter, Lehmann, Buning, Van den Bergh, Bloem) arrangementen maken. Ikzelf had Du Perron, Gomperts, Kloos, Van Ostaijen en Van Eyck gedaan, zal dat dus ook overdoen. Van je Lehmannessay had ik een prachtige samenballing gemaakt, al het gelul van hoge cultuur, hoge organisatie enz, had ik er volkomen afgestroopt, het is nu bepaald goed geworden.

Nee, dubbele hoofdstukken is natuurlijk te gek. Ik heb voor jou de dichters uitgezocht die je kent, nou moet je tevreden zijn. Het kan me niet schelen dat we elkaar natuurlijk tegenspreken, maar jij wilt dichters gaan annoteren die je niet kent. Zo Du Perron. Je kunt toch moeilijk zetten: ‘Waarde lezer, Du Perron heb ik tot mijn spijt niet gelezen, maar na alles wat ik over hem gehoord heb geloof ik toch niet dat mijn medewerker het bij het rechte eind heeft’?!! Jij blijft dus met je vingers van mijn dichters af, dan zal ik ook onder de jouwe niets zetten. Dit laatste doe ik trouwens toch in geen geval! Het enige wat ik onder Buning en Aafjes zou willen zetten is dat In Memoriam mij literaire zwendel van het zuiverste water lijkt en dat Aafjes een mooischrijver is, niet alleen een gevaarlijk, maar ook een vervelend. Afgesproken dus. Waar ik natuurlijk wel gevoelig voor ben, is voor wenken betreffende doorslaan van mijn kant. Voor relativeren voel ik alles, maar dan zal ik het zelf doen. Ieder behoudt de eindredactie over zijn eigen dichters. Voor alle honnêteté kunnen we dan wel in het Woord Vooraf zetten dat de initialen lang niet altijd waarborg zijn dat de daarboven voorkomende opmerkingen ook werkelijk de betreffende bloemlezer moeten worden aangerekend.

Behalve de hoofdstukken over de dichters moet er ook een grote Inleiding komen, die de greep op het geheel geeft, de historische samenhang enz. Of, andere manier, deze Inleiding versnipperd tussen de dichters. Dus, bijv.: Woord Vooraf. Inleiding, over de Ned. Poëzie in 't algemeen. De Beweging van Tachtig. Perk. Kloos. Gorter. Swarth. Enkele nieuwe figuren (de situatie tussen '90 en '00). Leopold. Boutens. Jet Holst. De Beweging. Verwey. Gossaert. Van Eyck. (Dèr Mouw). De generatie van '10. Bloem. Holst. Van der Leeuw. Van Nijlen. (Greshoff). Buning. Van Vriesland. (De Mérode.) Schmidt-Degener. Overgangsfiguur Nijhoff. Het expressionisme. Van den Bergh. De Vries. Marsman. Bruning. Van Ostaijen. Apart: Slauerhoff.

[p. 65]

Engelman. Forum. Elsschot. Greshoff. Du Perron. Vestdijk. Sinds '39. Achterberg. Kemp. Gilliams. Campert. Van der Steen. Vasalis. Debrot. Aafjes. Gomperts. Lehmann. Wat je mij over Verwey stuurde is natuurlijk onbruikbaar, de opmerkingen over de Idee kunnen echter wel in het stuk over De Beweging. Je Van Eeden-notitie kan in het Tachtig-stuk worden opgeslorpt. ¾ van je Van den Berg-stuk gaat over Het Expressionisme. Greshoff behandelen we bij Forum, maar bij '10 zetten we toch wel even dat hij toen ook al meedeed. Dèr Mouw moet erbij, maar hij publiceerde niet in De Beweging. De volgorde van Sinds '39 nog nader vast te stellen. Een hoofdstuk over Het Fonteintje kan er misschien nog wel op overschieten. De Mérode moet toch eigenlijk maar weg, en Van der Leeuw ook. De Amsterdamse School wordt in Sinds '39 met een giftige noot afgedaan (het is niks). Dat Kloos wat met Betsy van Vloten had gehad had ik al geschreven, dat over die andere Van Vl. sisters kan wel bij Verwey. Met Kloos zit de zaak overigens nogal gecompliceerd, hij was verder alcoholist en bisexueel, had oa. liaisons met Perk (2^e Ardennenreis), Verwey en Boeken. Hoe komt het dat Kloos uit zijn breuk met Verwey een stel prachtige sonnetten sloeg, en dat het blauwtje bij Betsy hem psychisch deed afknappen? Kunstenaarspsychologie is nog niet zo eenvoudig.¹

Van Vrieslands Spiegel heb ik er al bij, maar er deugt niets van. Van V. heeft geen bloemlezersbloed. Zijn smaak is van een hoogst boekenkasterige poëzieërigheid. Onze bloemlezing moet (en houdt dit bij je keuze steeds in de gaten) in alles het tegenovergestelde zijn van een schoolbloemlezing. Dat bereiken we het makkelijkst door een verwoede nadruk op de erotiek. Het moet een boek worden waar ouders en leraren elkaar voor waarschuwen, pas dan gaat de jeugd het lezen. Let hierop bij Gorter, Van de Woestijne enz. Ook Achterberg met zijn tweeduizend allemaal even goeie gedichten stelt ons mooi in staat net de schuine stukjes te kiezen. Wat je over Perks ‘doorbraak’ schrijft staat al in mijn stuk, impliciet, maar als je 't nou zo graag wilt kan ik nog wel verduidelijken.

Er zijn hele gebieden die an und für sich geheel buiten de poëzie vallen, ik noem: 1. de christelijke poëzie 2. de katholieke poëzie 3. de socialistische poëzie 4. Het Fonteintje 5. De Amsterdamse school 6. de verzetspoëzie 7. de Columbuspoëzie. Het vervelende is dat al deze gebieden zich wel degelijk tot de poëzie rekenen. We kunnen hier wel enkele concessies doen, maar toch niet teveel. Engelman, Jet Holst, Campert en Van der Graft, meer kunnen er niet bij. De naam Hoornik mag nergens in ons boek voorkomen! Gezelle, bewaar me, er zijn grenzen. In het stuk over Tachtig kunnen we wel even zeggen waarom hij er niet bij staat.

Gerrit is hier geweest, we hadden het over jou. Hij schreef zijn matheid van die avond voor een groot deel toe aan jouw als-maar doorratelen. Hij vond

1 [toevoeging in de marge] Met die verbindende hoofdstukken zullen we maar zo doen dat ik ze het eerst schrijf, dan jij je poepie erover laat gaan, en het dan mij laat afmaken.

[p. 66]

jou een soort Don Quichote, die overal schimmen ziet en in de onschuldigste dingen intrigues ontdekt. Hij was het met mij eens dat Amsterdam de pest voor jou was, en dat je daar beter vandaan kunt gaan, als je aan je literaire carrière nog iets gelegen is (maar dat zei Gerrit niet). Wil ik moeite doen dat je in Leiden een baan krijgt bij het Groot-Nederlands Woordenboek? Zes uur per dag, en als je ingewerkt bent kun je ook thuis werken. Hermans blijkt in Parijs met Paul bevriend te zijn geraakt, maar de fusie met Criterium gaat toch lekker niet door. Stel je voor, die zakken wouen alleen Paul in de redactie overnemen, en Fokke mocht dan wel elke maand een kroniek volschrijven. Zeg nou zelf, dit had toch iets teveel van een onschadelijkmakingsmanoeuvre. Fokke heeft nu aan Morriën geschreven dat we bezig zijn een exclusief-pornografisch blad op te richten, en aan Meulenhoff, dat we wel voor fusie voelen, maar dat het dan een principiëel tijdschrift moet worden, en dat redactie (!) en naam (!) vanuit dit oogpunt moeten worden bepaald. Je snapt wel. Centaur wordt de volgende maand opgeheven, is je natuurlijk bekend. De fusie Columbus-Podium gaat in elk geval door, maar we weten nog niet bij wie en wanneer. We zijn nu toch weer met De Neve bezig, maar die wil pas in Sept. Op 11 mei hebben we een bespreking met Tas en De Kadt!! Maar dat wordt niks zie ik al. Nee, Proloog gaat dood bij gebrek aan kopij, en dan komt De Neve op een holletje naar ons toe. Maar er komt intussen weer een Columbusnr., met jouw Vromanstuk vermoedelijk, dat hangt nog even van Paul af. Fokke en Gerrit wilden het alleen in gewijzigde vorm plaatsen, Anne was tegen.

De mode van het anti-literaire. Tegenover het gevaar van de onbelezenheid stellen de Podiummers ook het gevaar van de overbelezenheid. Ze willen net tussen de boekenwurm en de pimpelaar doorschipperen. Fokke schreef mij eens: ‘Ik heb niet een tiende gelezen van wat jij en je vrienden verorberd hebben. En ik zal niet meer lezen. Omdat ik slechts lees wat ik lust en dat is weinig. Nu ik in de literatuur verzeild raak moet ik wel wat meer doen, maar ik haast me niet.... Ter Braak, die ken ik van voor naar achter en omgekeerd. Dwz. alles wat hij voor '37 schreef. Nadien heb ik me nooit meer met de literatuur bemoeid, geen vers en geen boek. Romans heb ik altijd verslonden in hoeveelheden van 1 per jaar. Ter verduidelijking: toen ik student werd liet ik de literatuur liggen als een puberteitsfase. Ik heb toen gestudeerd wat ik voor mijn examens moest doen, geen boek méér, en verder heb ik gezopen en anderszins geleefd. Toen kwam de oorlog en op een onzalig ogenblik Podium (Podium werd in Apr. '44 opgericht als steunblaadje voor de Leeuwardense KP, H.v.S.). Daarin stopte ik wat oude gedichten. Daarna kwam de bevrijding en kreeg ik een aanval van idealisme, wat langzaam overging in een lust om te pesten.’ En elders: ‘... en als ik me nog even opwindt schrijf ik een briefje aan Van Gorcum dat Podium wordt opgeheven en dat de redactie verder kinderen gaat opvoeden.’

[p. 67]

Nu weet je zo'n beetje hoe het zit. Overigens heeft Fokke altijd nog wel iets meer gelezen dan Max de Jong, hij kent ten slotte behalve Ter Braak ook Nietzsche, Jaspers, Huxley, Koestler, Heidegger, Sartre, Holst, Marsman (Tempel en Kruis!) en sinds kort Du Perron. En hij kent ze niet van horen zeggen.

Ik heb je al n.a.v. Brigge gezegd dat jij aan een soort geestelijke bijziendheid lijdt: als je ergens in verwikkeld raakt of met hart en ziel ergens mee bezig bent neemt het zó'n monstrueuze vorm aan dat de rest van de wereld erdoor verduisterd wordt. Zo ook met deze bloemlezing. Het is allemaal zo belangrijk niet. Of er van Perk twee of drie gedichten in komen, daar eet jij geen boterham minder om. Je moet ergens een latente hersenfunctie in werking zetten, die de monstruositeiten weer tot normale proporties herleidt. Relativeren, snap je?

Jouw systeem (dubbele inleidingen) heeft het nadeel dat het gereedkomen van het boek 2 à 3 keer zo lang duurt. Stel je niets voor van de aftrek in Vlaanderen. Daar zijn ze wat belangstelling voor literatuur aangaat, nog even ver als hier in 1900. Maar Jan van Nijlen moet erbij. Denk er bij je keuze uit Slauerhoff goed aan dat de eerste bundels de uitsluitend-goede zijn. Dat heb ik altijd gezegd en Vestdijk heeft het onlangs in Het Parool nog eens bevestigd! Hij trok zelfs een parallel met Kloos! Achterbergs 'Zestien' staat gewijzigd in Existentie. Uit deze bundel moeten we ook Rok, en Pullover opnemen. En uit Radar Kafka. Sierksma heeft een magistraal essay over Achterberg geschreven, dat potten we op voor de fusie. Dat is beter dan alles wat Hoornik en Aafjes hierover hebben uitgeworpen!! Sierksma is evenzeer theoloog als Ter Braak, jij en ik bijelkaar. Subtiele opmerking van Gerrit over jou: ‘Het is geen wonder dat hij zo fel tegen die katholieken is, want het scheelde tenslotte maar een haar of hij was zelf nog Jezuiet geweest.’ En Paul wilde het allemaal tot rancune herleiden. Aimé heeft nog stapels goed werk. In het nieuwe Col.nr. komen weer Molitoriana² Hij heeft overigens ook een chaotisch boek over Dostojevsky geschreven, waarin hij D. beschouwt als existentieel romanticus. Ja, ik heb nog met Paul een gesprek gehad over de romantiek. In zijn stuk over de psychologische roman had hij de romantiek gewoon overgeslagen, van Laclos springt hij zomaar op de grote Russen. Maar dat kwam, zei hij mij, omdat hij de romantiek als hoofdmoot wilde bewaren. Zijn ideaal was inderdaad dat van een ‘existentiële romantiek’, een romantiek-met-open-ogen. Een soort révolte, als Rimbaud, Lautréamont, Malraux. En Molitor. Ook Du Perron is veel meer romanticus dan jij denkt: lees zijn Somewhere, dan weet je wat ‘romantiek met open ogen’ zeggen wil. Onze grootste romanticus is echter Jac. Gans. (die is nou secretaris van Sjahrir geworden!). Voorbeeld van romantiek-met-ogen dicht: Aafjes. Het Woord. Heb je al gelezen hoe Paul Aafjes gekraakt heeft? Colombus 2-3, pag. 57 onderaan. Deze dingen zijn belangrijk, ze vormen zo ongeveer het programma

2 Van Jan Molitor, pseudoniem van Aimé van Santen..

[p. 68]

van het nieuwe tijdschrift. Van Herman van den Bergh zou ik De Blinde Karner weglaten, en in plaats daarvan Nocturne opnemen, en bijv. Achter de Stilte. Ik zal De Boog nog even overlezen. Je moet toch een beetje oppassen met al die dikke woorden als coördinatie, klassiek, cultuur, orthodox, enz. Je loopt nog altijd vier Forumjaargangen achter. En wat is nou eigenlijk expressionisme? Ik herinner me dat ik in mijn jonge jaren erg met die term heb getobd, omdat ik op de een of andere manier aansluiting zocht bij impressionisme. Dat moeten we daarom wel even goed duidelijk neerzetten.

Ik stuur je hierbij een revisie van je Buning-stuk, volgens het nieuwe principe. Alle door mij gewijzigde termen en zinswendingen zijn door een doorslaggevend argument gedekt! Maar er staat iets te weinig in. Poot er nog een paar uiterst subtiele opmerkingen tussen. We moeten er wel voor zorgen dat het allemaal essays zijn, dat de verkapte bloemlezing niet tézeer in het oog springt. Van mij een uitgebreid stuk over Forum in voorbereiding. Stel je gerust, ik zal van Du Perron en Greshoff geen grote dichters maken. Wel nuttige dichters.

Neem van Slauerhoff Droom (‘In het kreunende welkende bos’), en Fuego (naar Dario). En natuurlijk Nofrit. Van Lehmann o.a.: Ballade van de Veerpont, Lovers Lane, Regen, Droom, Amazone, Kano, Hymne, Archipel herontdekt enz. Stols bezit de rechten van Van Nijlen, Bloem, Greshoff, Slauerhoff, Du Perron, Kemp, Campert, Achterberg, Vasalis, Aafjes, Lehmann, Van der Graft. 12 van de 40 dus. Want zie je, het wordt nou wel geen bloemlezing, maar we moeten toch oppassen. Verder komt Stols makkelijk aan Van Eyck, De Vries, Vestdijk. Gomperts heeft hij half, Meulenhoff heeft de rest. Meulenhoff heeft verder Debrot, Schmidt Degener. Querido heeft Buning, Van Vriesland, ½ Nijhoff, Marsman, Engelman (?). Wie heeft Leopold, wie Van den Bergh? Ik zal de hele zaak eens uitzoeken. Van Dishoeck heeft niet zoveel: Holst (Stols heeft Onderweg!), Van Eyck half, Boutens. Gorter. [toegevoegd] en Nijhoff. Het zal zo'n vaart niet lopen, als we oppassen met Querido. Over Tempel en Kruis zal ik schrijven! Die bibliografische noten van mij zijn áf, wees daar niet bang voor. Stuur me dus je keuze uit Lehmann, dan kan ik ook die bewerken. enz. enz. enz.enz.enz.

Hans

P.S. Het is dus de bedoeling dat je bij Buning je schaar, lijmpot en vulpen pakt en er een definitief stuk van maakt!

[Notitie van MdJ achterop deze brief] brief beantwoord; bloemlezing opmerkingen nog niet.